Jak pisze Bauman w swojej książce ludobójstwo okazało się zwieńczeniem dwóch kluczowych idei przyświecających społeczeństwu nowoczesnemu. Z jednej strony była to zamiłowanie do czystości, z drugiej strony uwielbienie postępu. Morderstwa, masakry i pogromy nie są w historii ludzkości niczym nowym. Holocaust był jednak czymś zupełnie wyjątkowym. I to nie tylko ze względu na skalę przedsięwzięcia. Przede wszystkim wyróżniał go jego cel. Nie chodziło w nim o zwyczajne zgładzenie przeciwnika, zagarnięcie jego terytorium lub fortuny, czy kolonizacja podlegających mu terytoriów. Ludobójstwo stanowiło w tym wypadku warunek konieczny do wypełnienia innego celu - zaprowadzenia lepszego i radykalnie odmiennego społeczeństwa.
Zygmunt Bauman opowiada się za koncepcją, wedle której do zagłady doszło na skutek
”zetknięcia władzy ogarniętej ideologiczną obsesją z ogromnymi możliwościami racjonalnego, systematycznego działania, stworzonymi przez nowoczesne społeczeństwo”
Holocaust powstał z wyjątkowego spiętrzenia starych napięć, które współczesność usiłowała ignorować, bagatelizować lub pomijać oraz potężnych instrumentów skutecznego i racjonalnego działania, które sama rozwinęła”
Przyczyną Holocaustu było m.in. nowoczesne państwo, które przez swoje daleko idące ambicje w kierunku inżynierii społeczeństwa, za pomocą środków przymusu i przemocy chciało oczyścić „zdrowe” społeczeństwo od tego „chorego”. Bauman uważa, że coś podobnego do Holocaustu (coś równie przerażającego i zabijającego ludzkość) działo się również w Bośni i Hercegowinie - ponowne przyzwolenie społeczeństwa i świata do obojętności wobec ofiar zbrodni.
Bauman wyróżnia możliwości krytyki z czterech różnych punktów widzenia:
- antynowoczesności - odwołującej się do przekonań światopoglądowych i wartości etycznych itd. ( natura, Bóg, religia) (filozofia Heideggera, Bubera, Levinasa)
-nowoczesności samej, zgodnie z hasłem „ nowoczesność taj, wypaczenia nie!”
-postnowoczesności, która radykalizując tezy nowoczesności, skłonna jest ją samą odrealnić jej powagę i srogość obiektywnie koniecznego wzoru życia.
- spoza całego układu nowoczesność - antynowoczesność - postnowoczesność (1szy przypadek - apel o ochronę pluralizmu, klasycznej wszak wartości modernistycznej, jako najskuteczniejszego lekarstwa przeciwko totalitaryzmowi. 2gi przypadek: o powrót do „naturalnych predyspozycji człowieka”, do jego spontaniczności, do pierwotnego poczucia „obowiązku wobec Innego” jako podłoża moralności.
Kolejnym "wynalazkiem" nowoczesności, który według Baumana umożliwiły Holocaust to biurokracja. W procesie unicestwiania miliona istnień ludzkich nie brali udziału wyłącznie żołnierze. Również w tym procesie brał udział szeroki aparat administracyjny i jednostki naukowo-techniczne. To wciągnięcie w ludobójstwo rzeszy ludzi umożliwił właśnie charakterystyczny dla naszych czasów podział pracy. Wszelkie typy biurokracji skutecznie oddzielają bowiem środki od celów, wykluczając w zasadzie ocenę moralną tych ostatnich. Przed urzędnikami różnego szczebla postawione zostaje zadanie, które starają się jak najlepiej wypełnić. Odpowiedzialność moralna zostaje w tym wypadku zastąpiona odpowiedzialnością zawodową. W wyniku rozbudowanych procesów administracyjnych podmioty ich działań - nierzadko ludzie - ulegają dehumanizacji. Przeciętny urzędnik operuje liczbami, nawet jeśli pod nimi kryją się istoty ludzkie.
Jak pisze Bauman "biurokracja jest ze swojej natury zdolna do działań ludobójczych, lecz by się w nie zaangażować, musi się spotkać z innym wynalazkiem nowoczesności: śmiałym projektem lepszego, rozsądniejszego i bardziej racjonalnego porządku społecznego (...) - za którym stoi, co najważniejsze, praktyczna zdolność nakreślania projektu i determinacja do skutecznego wprowadzania go w życie. Spotkanie tych dwóch powszechnych i wszechobecnych wynalazków nowoczesności może prowadzić do ludobójstwa". Jedynym optymistycznym aspektem jaki można w tym przypadku znaleźć to fakt, że "takie spotkania były, jak dotąd, zjawiskiem rzadkim i nietypowym".