Wstrząsem dla rodziców dzieci, które rozpoczęły przygodę ze szkołą, jest diagnoza: "U Pani pociechy stwierdzam opóźniony rozwój mowy".
     Słowo "opóźnienie" budzi lęk i obawę, choć prawie zawsze mamy do czynienia z prostym opóźnieniem rozwoju mowy. Prostym - bo nie towarzyszy mu żadna wyraźna wada, fizyczny defekt (upośledzenie ruchowe, umysłowe, emocjonalne), nie są to też na pierwszy rzut oka uszkodzone analizatory: słuchu, wzroku.
     Jednak niepokój budzi fakt, że dziecko, które rozwija się pod wieloma względami prawidłowo, w odpowiednim czasie zdobywa nowe sprawności i umiejętności - wolniej, mało mówi, ma mały kontakt słowny z rówieśnikami
     Dobrze jest wówczas przyjrzeć się narządom mowy dziecka, a więc językowi - czy jest ruchliwy, "wygimnastykowany" o odpowiedniej wielkości, czy dziecko potrafi naśladując nas cmokać, parskać, dotknąć czubkiem języka kącików ust, "zaklasknąć" oddając odgłos końskich kopyt. Ważne jest też, czy dziecko prawidłowo oddycha, gryzie, żuje i przełyka ślinę, ale także pokarmy o różnej konsystencji, bo przecież te same mięśnie są odpowiedzialne za jedzenie i mówienie.
    Dokładnej analizy zgryzu i podniebienia dokonać mogą jedynie specjaliści, a te defekty nie mają wpływu na prosty i opóźniony rozwój mowy. Natomiast naszą diagnozę bezwzględnie potwierdzi informacja poziomu rozumienia mowy lub tzw. "mowa bierna".
     W praktyce określenie to sprowadza się do tego, czy dziecko rozumie co się do niego mówi, na przykład reagując na polecenia: pokaż kredkę, pokaż żółtą kredkę, pokaż grubą i żółtą kredkę. Dziecko wykazuje zatem, że wie co znaczą nazwy i określenia przedmiotów: kredka, gruba, żółta itp., jak i czynności: weź, pokaż, połóż, ale pozostaje z nami w kontakcie bezsłownym lub mówi bardzo mało.
     Różnica między poziomem rozumienia mowy a samym mówieniem, czyli tzw. mową czynną jest znacznie większa niż w przypadku normalnego rozwoju mowy, bo i tu normalne rozumienie wyprzedza mówienie. Dziecko takie radzi sobie dobrze w gronie najbliższych osób, zwłaszcza gdy domownicy wyręczając dziecko dostosowują się do jego sposobu komunikacji. Problemem staje się dopiero kontakt z innymi rówieśnikami czy dorosłymi, co do których dziecko traci pewność siebie, że będzie zrozumiane lub akceptowane.
    Przyczyny prostego opóźnionego rozwoju mowy nie są dotychczas w pełni wyjaśnione. Przyjmuje się, że może on być związany z późniejszym lub wcześniejszym dojrzewaniem układu nerwowego. Dziecko często szybko nadrabia zaległości i ogólnie jego mowa później nie budzi zastrzeżeń, trzeba jednak pamiętać, że prosty opóźniony rozwój mowy może powodować wady wymowy. Są to różnego rodzaju zniekształcenia w mowie, ale także i w piśmie, upraszczanie wyrazów, zastępowanie jednych głosek drugimi, brak niektórych lub całych grup spółgłoskowych. Dziecko może więc mieć trudności w powtarzaniu dłuższych wyrazów, zdań, uczeniu się na pamięć wierszy, swobodnym opowiadaniu o swoich przeżyciach. Wyróżnia się ubogim zasobem słów i specyficznymi trudnościami gramatycznymi.

Jak postępować z takim dzieckiem? Zachęcajmy dziecko do naśladowania odgłosów otoczenia, samemu dając przykład, ale uważnie przysłuchując się efektom uzyskanym przez dziecko. Łączmy nazywanie z konkretnym obiektem, a więc z obrazkami czy widzianym przez dziecko przedmiotem, osobą, zjawiskiem. Posługujmy się książkami i ilustracjami o wyrazistym rysunku lub komentujmy aktualne wydarzenia z najbliższego otoczenia w czasie ich trwania. Organizujmy wspólne "zabawy buzią": dmuchanie baniek mydlanych, nadmuchiwanie gumowych zabawek, gwizdanie, nadymanie policzków, parskanie czy syczenie. Starajmy się łączyć wydawanie różnych dźwięków i naśladowanie odgłosów z ruchami rąk i całego ciała, tzw. mowa ciała. Zwróćmy uwagę na ćwiczenia dłoni. Zręczność rąk ma związek ze sprawnym artykułowaniem i mówieniem. Pomagajmy dziecku nawlekać koraliki, budować wieżę z klocków, domek z kart lub twórzmy z nim świat z modeliny lub plasteliny. Starajmy się nie wyręczać dziecka w wypowiadaniu życzeń i opowiadaniu wrażeń. Nie podpowiadajmy mu bezustannie, co ma powiedzieć. Pozostawmy mu swobodę w doborze słów. Starajmy się sprowokować wypowiedź, a te dopiero poprawiajmy. Gdy dziecko mówi po swojemu, powtarzajmy po nim tę samą treść w poprawionej gramatycznie formie. Opowiadając dziecku bajkę czy interpretując scenkę przedstawioną na obrazku starajmy się mówić prostymi, krótkimi zdaniami. Nie zasypujmy dziecka lawiną słów, których znaczenia nie rozumie i nie będzie potrafiło ich wykorzystać. W taki sam sposób odpowiadajmy dziecku na jego pytania. Sprawdzajmy, czy śledzi tok naszych myśli, rozumie wszystkie wyrazy, zadając mu pytania i ewentualnie podpowiadając odpowiedzi. W tym celu naprowadzajmy dziecko na właściwy wyraz, pokazujmy daną rzecz na obrazku mówiąc początek wyrazu. Komentujmy możliwie często to, co sami robimy i co robi dziecko, np: "teraz mama prasuje, a później będzie gotowała zupę". Nigdy nie krytykujmy mowy dziecka w jego obecności ani w obecności innych dzieci, nie porównujmy go z rówieśnikami, nie stawiajmy ich za przekład pod tym względem. Uświadamianie bowiem dziecku, że jego mowa jest dla rodziców problemem i zmartwieniem, że są z niej niezadowoleni, wywoła skutek odwrotny do zamierzonego, zniechęci i zablokuje. Zawsze chwalmy dziecko, nie tylko za widoczne osiągnięcia, ale za każde próby i starania, udane ćwiczenie, nowy wyraz, powtórzenie, opowiadanie. Jeśli dwulatek nie mówi więcej niż parę słów i przybywa ich bardzo mało, a trzylatek nie próbuje układać zdań - pamiętajmy: to najwyższa pora, by zasięgnąć porady specjalisty. Lepiej okazać w tej kwestii nadwrażliwość i troskę niż brak umiejętności przewidywania i przykre w skutkach w dalszej edukacji dziecka porażki.

---