Marzena Ołtarzewska

Nauka o wojnie i pokoju

IV rok - studia dzienne

DIALEKTYKA WOJNY I POKOJU- R. ARON

1. AUTOR:

• Raymond Claude Fernand Aron - 1905 - 1983;

• zajmował się: filozofią historii, historią idei, socjologią, teorią polityki, teorią stosunków międzynarodowych, analizą polityki francuskiej, analizą stosunków międzynarodowych, publicystyką polityczną (redaktor naczelny „Le France libre”, komentator polityczny „Le Figaro”, współpraca z tygodnikiem „L'Express”);

• wykładowca na Sorbonie, w Instytucie Nauk Politycznych, w Wyższej Szkole Administracji;

• nieprzejednany krytyk ideologii komunistycznej;

• zwolennik realistycznej teorii stosunków międzynarodowych;

• w Polsce znany ze swojej twórczości publicystycznej;

• dzieła: „Myślenie o wojnie. Clausewitz”

„Pokój i wojna między narodami” (1962)

„Społeczeństwo przemysłowe i wojna”.

2. PRZYMIOTY POKOJU:

• cel dążeń społeczeństw;

• definicja: bardziej lub mniej trwałe zawieszenie gwałtownych form rywalizacji pomiędzy jednostkami politycznymi; brak wojny;

• mówiąc: „panuje pokój” - rozumiemy: stosunki między państwami toczą się bez użycia wojskowych środków walki;

• autor pokładał duże nadzieje w rozwój prawa międzynarodowego;

Rodzaje pokoju:

1. oparty na potędze - stosunek zdolności jednostek politycznych

do wzajemnego na siebie oddziaływania,

ale „...w czasie pokoju stosunki siły nie odzwierciedlają dokładnie stosunku rzeczywistych lub potencjalnych sił, są one raczej mniej lub bardziej ich zdeformowanym wyrazem”;

RODZAJE POKOJU

(klasyfikacja wg typu układu sił):

• RÓWNOWAGA - podstawowa zasada - równość we wzajemnych stosunkach; wzajemna rezygnacja z podbojów i rywalizacji ekonomicznej przy użyciu siły; wypracowywanie postanowień regulujących stosunki międzynarodowe;

• HEGEMONIA - jedna z jednostek politycznych zdominowała resztę w sferach: militarnej i ekonomicznej; „reszta” nie posiada środków pozwalających zniwelować różnicę w potencjałach: swoich i jednostki dominującej, ale zachowuje swoją niepodległość, gdyż hegemon nie posiada ambicji budowania imperium; między hegemonem a słabszymi rozwija się pokojowa współpraca; przykład pokoju hegemonicznego - Ameryka Północna - pozycja USA wobec Kanady i Meksyku;

pokój hegemoniczny + „dobre sąsiedztwo”= pokój amerykański.

• IMPERIUM - jedno z państw posiada ogromną przewagę nad innymi aktorami, słabsi tracą autonomię i tracą uprawnienia decyzyjne, z czasem tylko władze imperium dysponują prawem posługiwania się siłą; pokój imperialny może prowadzić do tzw. „pokoju wewnętrznego”- w miarę jak zacierają się różnice pomiędzy niepodległymi niegdyś państwami, a ludność zatraca poczucie wspólnoty lokalnej i skupia się wokół osoby przywódcy imperium; „sceptycyzm ideologiczny” - przekonanie Arona o niemożności ustanowienia pokoju imperialnego we współczesnym świecie ze względu na różnice ideowe, kulturowe, polityczne; szansą na utrzymanie pokoju może być stworzenie federacji (ale wtedy mówimy o strefie pokoju, pokoju na danym obszarze) wzmocnionej unifikacją ekonomiczną - np. USA.

2. oparty na strachu, pokój terroru, pokój zbrojny, pokój wynikły z niemocy, wojowniczy pokój= pokój pomiędzy jednostkami politycznymi, z których każda ma zdolność zadania drugiej stronie ciosu śmiertelnego; w idealnym pokoju tego typu nie ma nierówności pomiędzy partnerami; warunkiem tego typu pokoju jest sytuacja, w której potencjalnemu agresorowi nie opłaca się dokonywać ataku (zważywszy na skalę potencjalnych strat);

Cechy:

• równowaga - przybliżona, niejednoznaczna, zagrożona;

• szacunki dot. sił - niepewne;

• przebieg działań wojennych-nieprzewidywalny;

• postać doskonała pokoju przez strach - istnienie absolutnej pewności, że żadna ze stron nie może zlikwidować środków odwetowych wroga ani ich tak zneutralizować, by odwet nie wiązał się, z punktu widzenia atakującego, ze stratami nie do przyjęcia.

CHARAKTERYSTYKA ZIMNEJ WOJNY

• specyfika układu zimnowojennego pochodną: zasad pokoju opartego na strachu oraz podwójnej niejednorodności historycznej i ideologicznej systemu międzynarodowego;

Cechy wojowniczego pokoju:

• odstraszanie; 3 sposoby działania zorganizowane na

postępowanie innych (każdy musi być

stosowany przez min.2 aktorów)

=

• perswazja; odpowiadają trzem odmianom

strategii dyplomatyczno- wojskowej

omawianego okresu

• dywersja;

STRATEGIA ODSTRASZANIA

• równowaga strachu zagrożona wyścigiem innowacyjności (ten zaś wzmaga głuchy niepokój o utrzymanie ładu )- powstaje więc pytanie - co skuteczniejsze: równowaga sił czy równowaga strachu?;

• zdolność wzajemnego odstraszania daje nam 3 możliwości:

- pokój

- wojna konwencjonalna pomiędzy mocarstwami atomowymi

- wojna konwencjonalna pomiędzy satelitami mocarstw atomowych

Wzajemność zmniejsza częstotliwość grożenia użyciem broni atomowej.

Im bardziej nieludzka groźba tym rzadziej brana poważnie.

• zimna wojna na styku 2 historycznych tendencji:

1. udoskonalanie coraz to bardziej destrukcyjnej broni;

2. wysuwanie się na czoło psychologicznego elementu konfliktu -jemu podporządkowana przemoc fizyczna;

• nadmiar techniki sprowadza wojnę do jej istoty- do próby woli:

• groźba zastępuje działanie;

• wzajemna bezsilność uniemożliwia mocarstwom prowadzenie bezpośrednich konfliktów;

zagrożenie bronią jądrową wymusza na ludziach rodzaj zbiorowej bierności

• ograniczanie wyścigu zbrojeń i ich kontrola są mało skuteczne - skala prawdopodobieństwa wybuchu wojny z kontrolą zbrojeń czy bez jest taka sama;

• pokój oparty na zaspokojeniu: umiejscowiony pomiędzy dwoma ww. rodzajami pokoju; stan rzeczy- status quo, które satysfakcjonuje wszystkie państwa - ale owy „stan rzeczy” to stan stosunków istniejący pod koniec ostatniej próby sił - satysfakcjonuje więc zwycięzców, a co z resztą?

Warunki „pokoju satysfakcji”:

• nie pożądaj terenów ni ludności sąsiada twego;

• zaprzestań rywalizacji w celu zaspokojenia własnej pychy;

• powszechna satysfakcja z danego status quo- to zaś wymaga zmiany charakteru biegu stosunków międzynarodowych, przejścia od ery podejrzliwości do ery zaufania - ery bezpieczeństwa, bezpieczeństwa gwarantowanego nie siłą a istnieniem światowego imperium i rządów prawa - wspomniane substytuty siły wyeliminowałyby rywalizację państw- czyli istotę polityki mnd).

Spełnienie ww. warunków jest niemożliwe - Aron uznaje ten rodzaj pokoju za niemożliwy.

3. PRZYMIOTY WOJNY:

• „wojna jest czymś obrzydliwym” ( a doświadczenia własnej młodości );

• wszechobecne zjawisko ( wojna występowała zawsze i wszędzie - bez względu na rodzaj cywilizacji);

• pragnął uchwycić pewne prawidłowości, zależności w zjawisku wojny - wypracować model zachowań politycznych;

• przeciwnik naturalistycznej koncepcji wojny - relacje międzypaństwowe mają własną specyfikę;

• walczy się przy pomocy określonych narzędzi - ich charakter zmienny - pochodna obyczajów i stanu wiedzy w danym momencie historycznym;

• państwa na wyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego traktują wojnę jako środek do celu (świadomy wybór środka), jeżeli zaś wybucha z nieznanych państwom przyczyn - jest katastrofą;

• cele polityczne, dla których wszczyna się wojnę = stawki wojen

• starożytność - XVI w:

1. podboje ludności dla zwiększenia liczby ludności lub aby ją gospodarczo wykorzystać;

2. poszerzenie terytorium: zlikwidować przeludnienie;

3. zdobycie źródeł surowców i energii do rozwijania gospodarki i podniesienia poziomu życia obywateli;

• XVI - XVIII w.: cele ideologiczne;

• od XIX w.: - uzyskanie suwerenności przez narody, wspólnoty etniczne;

• RODZAJE WOJEN I

(klasyfikacja wg typu układu sił)

• WOJNY DOSKONAŁE - wojny międzypaństwowe, walczą w niej państwa, które uznają wzajemnie swoje istnienie i prawomocność; mają tendencje do lawinowego rozszerzania się; mogą odznaczać się niezwykłą gwałtownością wynikającą z geometrii stosunku sił;

• WOJNY PONADPAŃSTWOWE/IMPERIALNE - ich przedmiotem, przyczyną, konsekwencją- eliminacja któregoś państwa i powołanie do życia jednostki wyższego rzędu;

• WOJNY POD-PAŃSTWOWE/ POD-IMPERIALNE- stawka: utrzymanie lub rozpad jednostki politycznej, narodowej i imperium; najokrutniejsze ( przypominają wojny domowe).

• RODZAJE WOJEN II:

( klasyfikacja wg natury jednostek politycznych i idei historycznych)

- FEUDALNE

- DYNASTYCZNE

- NARODOWE

• KOLONIALNE

• wpływ na wojenne stosunki między państwami (wpływ na okoliczności powstania konfliktu, stawki, o które się toczy, wpływ na sposoby myślenia o dyplomacji, wojnie itp.) mają:

1. sposób organizacji wewnętrznej zbiorowości;

2. idea państwowa np. o charakterze narodowym;

„... wojny są takie, jak zasada legitymizacji panująca w przestrzeni i czasie,

w której się toczą”;

- RODZAJE WOJEN III:

(klasyfikacja wg natury broni i aparatu wojskowego)

• Aron nie podaje poszczególnych typów wojen wg ww. kryterium, gdyż wskazanie ”czystych” typów jest niemożliwe;

• przygotowanie wojskowe pochodną organizacji społecznej i politycznej państwa;

• aparat wojskowy rozwinięciem sił danego społeczeństwa;

• aparat wojskowy ma wpływ na strukturę społeczną;

• „Przemysł i wojna są dziedzinami pokrewnymi i nierozłącznymi”;

4. CECHY WSPÓLNE WOJNY I POKOJU:

• złożone, wieloaspektowe zjawiska;

• głównymi aktorami owych zjawisk - państwa;

• wojna i pokój tworzą relację dialektyczną - wzajemne oddziaływanie na siebie przeciwstawnych czynników;

• relacje pokojowe i konflikty wojenne wyznaczane przez stosunki między państwami, zależą od siły, od możliwości wywierania przymusu i stosowania przemocy;

• nie wywodzą się z indywidualnej agresywności, lecz posiadają społeczne podłoże i w relacji między-, i wewnątrzpaństwowej;

• ich granice trudne do ustalenia.

Załącznik nr 1



POKÓJ





Oparty na potędze: Oparty na strachu




Równowaga




Pokój „satysfakcji”

Hegemonia




Imperium

Załącznik nr 2

RELACJA:



UKŁAD SIŁ RODZAJ POKOJU RODZAJ WOJNY

RÓWNOŚĆ PODMIOTÓW RÓWNOWAGA WOJNA DOSKONAŁA

DOMINACJA PODMIOTU HEGEMONIA WOJNA PONADPAŃSTWOWA/

WOJNA IMPERIALNA

HIPERDOMINACJA IMPERIUM WOJNA POD-PAŃSTWOWA/

PODMIOTU WOJNA POD-IMPERIALNA

7

---