Dr Radzisława Gortat
Ramowy program konwersatorium studentów studiów dziennych i wieczorowych
2008-2009
Historia ruchów społecznych
1 Czym są ruchy społeczne?
Pojęcie ruchu społecznego. Typologie. Teorie ruchów społecznych. Anatomia ruchu społecznego: narodziny ruchu, uczestnicy, sposób działania, język motywacji, repertuar akcji zbiorowych, reakcje oficjalnego systemu, instytucjonalizacja, granice ruchu, rezultaty. Ruchy społeczne społeczeństwa tradycyjnego, nowoczesnego i ponowoczesnego: podobieństwa i różnice.
Literatura:
P.Burke, Historia i teoria społeczna,Warszawa-Kraków 2000, r. I, III.
Piotr Gliński, Polscy Zieloni. Ruch społeczny w okresie przemian. Wydawnictwo IFIS PAN, Warszawa 1996. Rozdział I i II.
Sydney Tarrow, Power in Movement - Social Movement, Collective Action and Politics. Cambridge University Press 1998;
2. Ruchy protestu w tradycyjnym społeczeństwie (millenaryzm, ruchy dobrowolnego ubóstwa, herezje dualistyczne)
Doczesność i wieczność w mentalności ludzi średniowiecza. Miejsce religii w
społeczeństwie feudalnej Europy. Kulturowe i socjalne aspekty genezy ruchów heretyckich.
Religijne,społ. i polit. wątki głównych herezji XI-XIV w. Religijna forma buntu społ.
Finalizm i dualizm wizji przyszłości. Doktryna a praktyka. Wewnętrzna struktura i sposoby funkcjonowania wspólnot heretyckich (na przykładzie katarów). Ruchy radykalne i reformatorskie. Stosunek Kościoła do herezji.
Literatura:
M. Barber, Katarzy. Warszawa 2004.
J. Blum, Katarzy - od Graala do sekretu dobrej śmierci. Poznań 2006.
S. Bylina, Ruchy heretyckie w średniowieczu.Studia,Wrocław 1991,r.I, III.
S. Bylina, Wizje społeczne w herezjach średniowiecznych,Wrocław 1974.
M. Dobkowski, Kataryzm, historia i system religijny. Kraków 2007.
Heretycy. Panorama dziejów myśli kacerskiej i ruchu dysydenckiego w chrześcijaństwie. Gdynia 1997.
R. Nelli, Życie codzienne katarów w Langwedocji w XIII wieku, Warszawa 1975.
S. Runciman, Manicheizm średniowieczny. Gdańsk 1996.
3. U narodzin społeczeństwa obywatelskiego - spontaniczna aktywność zbiorowa i formy instytucjonalizacji nowego porządku ( na przykładzie Rewolucji Francuskiej)
Kryzys starych struktur i nowi aktorzy społeczni. Mobilizacja zasobów - od reformatorskich zabiegów do rewolucyjnej egzaltacji. Elita rewolucyjna a "lud"- spontaniczna i sterowana aktywność masowych aktorów. Nowe kanały komunikacji i mobilizacji społecznej. Heterogeniczny skład ruchu emancypacyjnego a dynamika wydarzeń rewolucyjnych (mechanizm rewolucji wstępującej”). Kształt instytucji nowego porządku. Terror rewolucyjny. Ruchy kontrrewolucyjne (powstanie w Wandei). Wpływ WRF na kształtowanie się ruchów społecznych w XIX w.
Literatura:
Jan Baszkiewicz, Francuzi 1789-1794. Studium świadomości rewolucyjnej. Warszawa 1989. Rozdział II, III, V. lub tegoż: Nowy człowiek, nowy naród, nowy świat. Mitologia i rzeczywistość rewolucji francuskiej. Warszawa 1993. Rozdział „JA” lub rozdział „MY”.lub tegoż: Wolność, Równość, Własność. Warszawa 1981. Rozdział 4, 5, 6.
Jan Baszkiewicz, Stefan Meller, Rewolucja Francuska 1789-1794. Społeczeństwo obywatelskie. Warszawa 1983. Rozdział „Rewolucja w polityce” lub rozdział „Rewolucja kulturalna”
J. Salmonowicz, Sylwetki spod gilotyny. Warszawa 1989. /r. 5/
Marian Żywczyński, Kościół i rewolucja francuska. Kraków 1995, s. 11-71.
Charles Tilly, Rewolucje europejskie. Wydawnictwo Krąg, Warszawa 1988.
4. Masowe ruchy społeczeństwa przemysłowego
Narodziny społeczeństwa przemysłowego; powstanie klasy robotniczej, cechy położenia społecznego. Ewolucja form protestu i wzory samoorganizacji. Klasowość ruchu, internacjonalizm: ideologiczne projekcje i rzeczywisty kształt ruchów robotniczych. Zróznicowanie form aktywności robotników w zależności od otoczenia zewnętrznego: warianty (Anglia, USA, Niemcy, Rosja, Królestwo Polskie).
Literatura:
„Bunt łódzki” 1892 roku. Studia z dziejów wielkiego konfliktu społecznego,
pod red.P.Samusia, Łódź 1993.
E.Kaczyńska, Pejzaż miejski z zaściankiem w tle, Warszawa 1999, r. V, VII.
L. Machtan, D. Milles, R. Ott, Dynamika walki klasowej. Przyczynek do historii ruchów robotniczych na Górnym Sląsku w latach 1871-1880. „Colloqia Communia 1983 nr 6, s. 21-52 oraz Posłowie S. Michalkiewicza . tamże, s. 53-56.
Z. Bauman, Elita, klasa, ruch. Warszawa 1965.
5. Ruch robotniczy a socjalizm
Uniwersalizm ideologii socjalistycznej i poszukiwanie aktorów zmiany społecznej. Społeczny skład ruchów socjalistycznych. Materializacja więzi socjalizmu z ruchem robotniczym na przykładzie Niemiec. Lassalizm. Ekspansja marksizmu i problemy jego interpretacji. Partia socjaldemokratyczna jako ruch społeczny-„ die Gegenwelt” antyteza świata burżuazji. Konflikty kulturowe a ruch robotniczy. Klasowy ekskluzywizm a taktyka polityczna: dekonstrukcja rewolucjonizmu. Pacyfizm i proletariacki patriotyzm.
Literatura:
K. Marks, F. Engels, Manifest Partii Komunistycznej. Dzieła t. 4, Warszawa 1962, s.511-549.
I. Koberdowa, I Międzynarodówka 1864-1876. Sukcesy i porażki. Warszawa 1987, r.4 i 5.
K.Rzepa, Od utopii do pragmatyzmu,od sekty do milionowej partii. Socjaldemokracja niemiecka przed 1914 rokiem,Poznań 1998,r.1,3-6.
J. Kocka, Rzemieślnicy, robotnicy i państwo. Z historii społecznej początków niemieckiego ruchu robotniczego (w: J. Kocka, O historii społecznej Niemiec. Poznań 1997.
D. Grinberg, Ruch anarchistyczny w Europie Zachodniej 1870-1914. Warszawa 1994, cz. III p. 2-6, 8, 10.
G. Sorel, Strajk proletariacki. „Colloquia Communia” 1983, nr 1, s. 59-81.
R. Pipes, Komunizm. Warszawa 2008.
6. Ruchy narodowe w Europie Środkowej i Wschodniej
Oświecenie i romantyzm a kwestia narodowa. Od nacjonalizmu państwowego do autonomii kulturalnej i nacjonalizmu państwowotwórczego. Charakterystyka uczestników ruchów narodowościowych i form działania. Etapy rozwoju ruchów narodowych: faza językowa, kulturowa, agitacyjna i masowa. Od ruchu elit ku unarodowieniu mas, od emancypacji kulturowej ku kwestii politycznej. Narodziny nacjonalizmu .
Literatura:
M. .Hroch, Małe narody Europy. Perspektywa historyczna, Wrocław 2003,s.6-51,78-94,
117-132.
J.Chlebowczyk,O prawie do bytu małych i młodych narodów .Kwestia narodowa i procesy narodowotwórcze (....),Warszawa-Kraków,1983,r. I-V.
A.Giza, Słowacki ruch narodowy w XIX wieku i na początku XX wieku, Szczecin 2000.
M. Waldenberg, Kwestie narodowe w Europie Srodkowo-Wschodniej. Warszawa 1992.
7. Zacofanie i wyzwania modernizacyjne - charakter ruchów społecznych w Rosji na przełomie XIX i XX wieku.
Charakterystyka stosunków społeczno-politycznych w carskiej Rosji na przełomie XIX i XX w. Rola inteligencji w inicjacji ruchów rewolucyjnych..Strategia „pójścia w lud”.Buntarstwo i propagandyzm.Narodziny i eskalacja terroru.Narodnictwo a socjalizm zachodni. Polityczna dywersyfikacja ruchu antyabsolutystycznego na progu XX wieku ( socjaldemokraci, eserowcy, liberałowie). Organizacja wewnątrzna i strategie polityczne.
Literatura:
Richard Pipes, Rewolucja rosyjska.Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, rozdział 4, 9 i 10.; tegoż:, Rosja carów. Warszawa 1989. Roz. Inteligencja przeciw państwu.
Ludwik Bazylow, Historia Rosji. Warszawa 1985, T.II, rozdział XIX, XX. p.5-8, XXIII, p.5-9. i tegoż: Działalność narodnictwa rosyjskiego w latach 1878-1881. Wrocław 1960.
M. Smoleń, Kwestia agrarna w polityce Rosyjskiej Partii Socjalistów-Rewolucjonistów 1901-1908. Kraków 1989, r.I.
W. Rydzewski, Filozofia społeczna narodnictwa rosyjskiego. Kraków 1988, r. I-III.
P. Tkaczow, Lud a rewolucja. W: Filozofia społeczna narodnictwa rosyjskiego. Wybór pism, t. 1, Warszawa 1965.
J. Smaga, Narodziny i upadek imperium ZSRR 1917-1991, Kraków 1992
B. Williams. Lenin, Wrocław 2002.
Richard Conquest, Stalin. Politeja 2000.
D. WoŁkogonow, Trocki. Niewolnik idei, ideolog zbrodni. Amber, Warszawa 2008.
9. Geneza i ewolucja ruchu faszystowskiego
Niemcy po przegranej wojnie. Ruch volkistowski. Narodziny nazizmu (1918-20). Skład społeczny ruchu i jego struktura wewnętrzna. Repertuar akcji i ich symbolika. Ewolucja NSDAP i jej wewntrzne zróżnicowanie. Przyczyny klęski populistycznego skrzydła SA. Ruch faszystowski a rezim faszystowski.
Literatura:
Robert O. Paxton, Anatomia faszyzmu, Poznań 2005.
E.C. Król, Propaganda i indoktrynacja narodowego socjalizmu w Niemczech 1919-1945, Warszawa 1999, Roz. I, s. 37-123. (literatura nadobowiązkowa r. II - Ludzie aparatu)
M. Maciejewski, Ruch i ideologia narodowych socjalistów w Republice Weimarskiej. Wrocław 1985, roz. I, p.1-3, r. roz. II p. 1-4, roz. III p.1,3.
Cygański, Narodowosocjalistyczne "lewica" w NSDAP /1925-1930/ i jej sukcesor Czarny Front /1930-1933/ w: Faszyzm niemiecki z perspektywy półwiecza. Materiały i studia. Pod red. A. Czubińskiego. Poznań 1985.
Gunnar C. Boehnert, The creation of national socialist elite. The SS - case study analysis. /w:/ Elity polityczne w Polsce. Pod red. K. Pałeckiego. Warszawa 1992.
L. Rees, Naziści, Ostrzeżenie historii. Warszawa 2005, r. I i II.
R. Eatwell, Faszyzm. Historia. Dom Wydawniczy Rebis, 2003.
D. Smith, Mussolini, Warszawa 1994.
Jacques Semelin, Bez broni przeciw Hitlerowi: opór cywilny w Europie w
latach 1939-1945, przeł. A. Abramowicz, Lublin 2001, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skłodowskiej, s. 332.
10. Pozaeuropejskie innowacje: brzegowe strategie ruchów społecznych
Walka bez użycia przemocy (Indie) versus strategia wojny partyzanckiej (Ameryka Łacińska). Charakterystyka satyagrahy Gandhiego - jak unikać przemocy w konflikcie, szanować przeciwnika, zapobiegać aktom gwałtu i osiągnąć sukces w walce politycznej? Charakterystyka akcji obywatelskiego nieposłuszeństwa i ich rezultatów. Latynoamerykańskie tradycje chłopskiej partyzancki (A. Sandino). Geneza rewolucji kubańskiej. Charakter Ruchu 26 Lipca i jego ewolucja. Strategia wojny partyzanckiej; partyzantka miejska i wiejska. Rozwój ruchów partyzanckich w krajach Ameryki Łacińskiej - próba bilansu.
Wojciech Modzelewski, Pacyfizm i okolice. Warszawa 1995 lub W. Modzelewski, Walka bez użycia przemocy. Metody i idee. Warszawa 1993;
M.K. Gandhi, Autobiografia. Warszawa 1969.
Ija Lazari-Pawłowska, Etyka Gandhiego. Warszawa 1965.
Catherine Clement, Gandhi - mocarz wolności. Wydawnictwo Dolnośląskie 1995.
B. Mrozek, Mahatma Gandhi - przywódca Indii. Warszawa 1977.
H. Arent, O przemocy. Nieposłuszeństwo obywatelskie. Warszawa 1998.
Muller J.M., Strategia politycznego działania bez stosowania przemocy. Warszawa 1984.
Literatura:
M. Chmara, Ideologia rewolucji kubańskiej /1959 1970/. Poznań 1991.
Ernesto Guevara, Epizody wojny rewolucyjnej. Kraków 1981.
E. Górski, Rewolucja i tradycja. Szkice o kubańskiej myśli filozoficzno-społecznej. Białystok 1991. r. II i V.
Zbigniew M. Kowalewski, Guerilla latynoamerykańska. Szkice z dziejów rewolucyjnych walk partyzanckich XX wieku. Wrocław 1978.
Artur Domosławski, Gorączka latynoamerykańska. Świat książki, Warszawa 2004.
Marcin Florian Gawrycki, Kuba i rewolucje w Ameryce Łacińskiej. Adam Marszałek, Toruń 2004.
Serge Raffy, Fidel Castro. Czy reżim przetrwa dyktatora? Świat książki, Warszawa 2006.
11. Kolektywizm
Historyczne przykłady prób realicji kolektywistycznej utopii. Narodziny idei kiibucowej. Powstanie ruchu i etapy jego rozwoju. Egalitarne wzorce a wymogi życia - problemy egzystencji wewnatrz wspólnoty.Profesjonalizacja i zanik ruchu.
Anatol Lewin, Kibuce w Izraelu. Utopia czy rzeczywistość? Warszawa 1992.
A. Jelonek, Kibuc czy kryzys kolektywistycznego socjalizmu. Warszawa 1994.
12. Liberalne ruchy rewolucyjne w pokomunistycznej przestrzeni
Teoria oporu bez przemocy i strategie walki o demokrację i niepodległość narodową w warunkach półautorytarnych reżymów pokomunistycznych. Punkt wyjścia: sfałszowane wybory. Rezultat: odsunięcie od władzy niepopularnych liderów i otwarcie przestrzeni dla zmian politycznych. Zaczyn akcji protestu: charakterystyka porównawcza działań. Otpor -Kchmara -Pora - Kelek . Socjotechnika i logistyka masowych demonstracji. Symbole, hasła, styl akcji - zawsze bez użycia przemocy. Charakterystyka uczestników. Rola mediów krajowych i zagranicznych w popularyzacji protestu i mobilizacji zewnętrznego wsparcia. Przyczyny sukcesu„kolorowych rewolucji”: cechy wspólne i różnice (Serbia, Gruzja, Ukraina, Kyrgyzstan). Konkurencyjne interpretacje „kolorowych rewolucji” - zewnętrzna interwencja Zachodu czy dojrzałość aktorów wewnętrznych? Skutki „kolorowych rewolucji” z dłuższej perspektywy. Jaki wpływ na autorytarne reżymy WNP?
Literatura:
Gene Sharp, Walka bez użycia przemocy. Gdańsk 1984;
Michael Mc Fault, Transition From Postcommunism. “Journal of Democracy”, Volume 16, Number 3, July 2005;
C.Heard, Collorful Revolutions and the CIS: ”Manufactured” Versus “Managed Democracy”. “Problems of Post- Communism”, Vol.52 No. 2 March/April 2005.
Andrew Wilson, The Orange Revolution, London 2005.
Taras Kuzio, From Kuchma to Yushchenko: Ukraine's Presidential Elections and the Orange Revolution. “Problems of Post-Communism” , Vol. 52, No. 2, March/April 2005;
tegoż, Ukraine's Orange Revolution. The Opposition's Road to Success. Journal of Democracy Volume 16, Number 2, April 2005;
Valerie Bunce, Sharon Wolchik, International Diffusion and Postcommunist Electoral Revolutions. “Communist and Post-Communist Studies” 2006, No. 39, pp. 283-304;
Taras Kuzio, Civil Society, Youth and Social Mobilization in Democratic Revolutions. Tamże, pp. 363-386.