Reforma monetarna Karola Wielkiego

| Autor: dr Witold Garbaczewski

Karol Wielki (768-814) - czołowy reformator okresu wczesnego średniowiecza, najwybitniejszy władca z dynastii Karolingów (i jeden z najwybitniejszych spośród władców średniowiecznych w ogóle), dał się również poznać jako monarcha dbający o dobroć własnego pieniądza. Działania zmierzające do unowocześnienia systemu pieniężnego zapoczątkowane zostały już przez Pepina Krótkiego (751-768), jednak to właśnie jego syn nadał im ok. 790 r. ostateczny kształt.

Cel reform Karola Wielkiego to przede wszystkim danie obywatelom nowej, solidnej i ujednoliconej monety, spełniającej wymogi pełnowartościowego środka płatniczego. Na drugim miejscu wymienić należy funkcję manifestacyjną nowo wprowadzonych monet, czyli chęć przekazania za ich pomocą konkretnych treści dotyczących osoby władcy. Stąd jego dbałość zarówno o wysoką jakość kruszcu (dobra moneta = silny panujący), jak i wygląd stempli.

Wstępem do zmian na polu mennictwa była przeprowadzona przez Karola w 789 r. reforma miar i wag, w wyniku której ustaliła się nowa jednostka wagowa, tzw. funt karoliński o wadze ok. 408 g, będąca podstawą późniejszej reformy monetarnej. Z funta takiego wybijano 240 denarów o średniej teoretycznej wadze 1,7 g. Dwanaście nowych denarów odpowiadało jednemu solidowi (nie wybijanemu jako realna moneta), których z kolei dwadzieścia wchodziło na funt. Utworzona w wyniku reformy jednostka wagowa - często modyfikowana - przetrwała w systemach monetarnych Europy zachodniej do X stulecia, po czym wpłynęła na systemy krajów położonych bardziej na wschód (Dania, Szwecja, Czechy, Polska).

  

Fot. Denar Karola Wielkiego, men. Moguncja, średnica 19,6 mm; zdjęcie z archiwum autora.

Karol Wielki - nie licząc kilku emisji złotych wypuszczonych na terenie Włoch - skupił się na wybijaniu monet wyłącznie z dobrego srebra. Usiłował też maksymalnie skupić w swoim ręku całą produkcję menniczą, redukując znacznie liczbę mennic. Wszystko to szło w parze z ujednoliceniem wyglądu stempli. Od czasów Pepina ustalił się nie podlegający większym zmianom schemat strony głównej monety, na której umieszczano monogram władcy lub jego imię. Reforma Karola Wielkiego wprowadziła dodatkowo tytuł panującego (wcześniej spotykany tylko sporadycznie), który wraz z jego imieniem umieszczony został w otoku, pośrodku którego pojawił się krzyż. Stronę odwrotną zajmował monogram władcy otoczony legendą z nazwą miejscowości, w której znajdowała się mennica. Po koronacji cesarskiej (800 r.) Karol Wielki wprowadził nowy typ stempla - awers zdobiło popiersie władcy w wieńcu laurowym, rewers - fronton świątyni antycznej z krzyżem w środku, otoczony legendą XPICTIANA RELIGIO („religia chrześcijańska”).

Wpływy reformy Karola Wielkiego zauważalne są zarówno w ikonografii późniejszych denarów (rozpowszechnienie się motywu krzyża i tzw. kaplicy, czyli frontonu świątyni antycznej), jak również w ogólnym wyglądzie stempli (niski relief rysunku, obwódka oddzielająca motyw środkowy od legendy otokowej). W wielu krajach - zwłaszcza Europy środkowo-wschodniej - przejęto z mniejszymi lub większymi modyfikacjami ustalony ok. 790 r. wzór wagowy, czyniąc z niego podstawę rodzimego mennictwa. Sam denar rozprzestrzenił się praktycznie po całej Europie, podlegając wielu modyfikacjom wagowym i ikonograficznym, stając się - do czasu wprowadzenia grosza - podstawową walutą okresu średniowiecza.

---