PAŃSTWO KAROLA WIELKIEGO
Podboje Karola Wielkiego (768-814)
Prowadzone przez Karola wojny z Sasami (772-804) rozpoczęły się zdobyciem Eresburga i zniszczeniem Irminsulu. Masowo chrzczeni możni sascy popierali połączenie ziem saskich z państwem Franków i pozostawali w opozycji do głównego wodza powstańców, księcia Westfalów, Widukinda. Powstanie saskie zostało krwawo stłumione przez Franków (779/80). Po rozbiciu armii frankijskiej w górach Süntel w 782 r., na rozkaz Karola Frankowie dokonali rzezi w Verden nad rzeką Allerem. Wkrótce wybuchło jednak kolejne powstanie (783-85). Tłumiąc je Karol dotarł aż do Łaby. W 785 r. zawarł pokój z Widukindem, który przyjął chrzest w cesarskim pałacu w Attigny. Po kolejnym buncie chłopów saskich (792-99) przeciw kościelnej dziesięcinie doszło do deportacji Sasów na ziemie frankijskie. Na ich miejscu osiedlono Franków. Ostateczne podporządkowanie Sasów przyniosła ostatnia wyprawa Karola w 804 r. Pojednaniu Franków z Sasami służył spis prawa saskiego (Lex Saxonum, 802), który opierał się na prawie frankijskim (Lex Ripuaria) oraz chrystianizacja państwa Sasów.
W latach 773-74 Karol odbył dwie wyprawy, dokonując podboju królestwa Longobardów. Po zajęciu ich stolicy - Pawii, zdetronizował króla Dezyderiusza (dożył on swych dni w klasztorze) i przyjął tytuł "króla Franków i Longobardów". Państwo longobardzkie wcielono do królestwa Franków jako kolejne hrabstwo. Karol Wielki potwierdził darowiznę Pepina na rzecz papiestwa i wziął pod opiekę (a faktycznie - pod kontrolę) Państwo Kościelne.
W wyniku wojen ze Słowianami prowadzonych w latach 789-812 do płacenia trybutu zmuszeni zostali przez Karola Wielkiego Wieleci, Łużyczanie i Czesi.
Karol Wielki zorganizował też w 778 r. wyprawę przeciw Arabom hiszpańskim. Przeprawił się przez Pireneje i obległ Saragossę. Wyprawa zakończyła się niepowodzeniem.
W 788 r. Karol usunął księcia Bawarii, Tassilo III i zesłał go do klasztoru. W ten sposób pokonał ostatniego władcę plemiennego w państwie Franków.
W latach 791-96, w wyniku trzech kolejnych wypraw Karola Wielkiego, pobici zostali Awarowie, atakujący wcześniej nieustannie pograniczne księstwa Friulu i Austrię. Główny ośrodek awarski (tzw. "pierścień") został zburzony w 822 r., już po śmierci Karola.
W wyniku wojen przeciw Sasom, Słowianom i Awarom państwo Karola Wielkiego rozszerzyło się na obszary od ujścia Odry po Adriatyk. Po klęsce zadanej przez Arabów armii frankijskiej w 778 r. i najeździe arabskim na Narbonnę (793) w 795 r. powstała, utworzona dla obrony południowej flanki państwa Franków Marchia Hiszpańska.
25 grudnia 800 r. nastąpiło uwieńczenie kariery Karola Wielkiego - jego koronacja na cesarza. Dokonał jej papież Leon III (795-816). Karol przyjął tytuł cesarski: Romanum gubernans imperium.
W 812 r. Karol Wielki zawarł układ w Akwizgranie z cesarzem bizantyńskim Michałem I. Za cenę zwrotu Wenecji, Istrii i Dalmacji Bizancjum zgodziło się uznać go za cesarza (co wywołało później "problem dwóch cesarzy"). Jego syn, Ludwik, na wzór bizantyński, sam, bez udziału papieża, nałożył sobie na głowę koronę, co symbolizować miało, iż jego władza pochodzi bezpośrednio od Boga (a Deo coronatus).
Karol Wielki zmarł 28 stycznia 814 r. W Akwizgranie. Pochowany został w Münster.
Karol Wielki dążył do ujednolicenia struktury administracyjnej swej monarchii. W tym celu powołał do życia hrabstwa, na których czele stanęli wyznaczeni przez władcę hrabiowie. Natomiast na obszarach przygranicznych szczególnie zagrożonych najazdami (w Hiszpanii, Bretanii) powstały marchie złożone z kilku hrabstw. Na czele marchii stał, powoływany podobnie jak hrabiowie, margrabia. Karol kierował swym państwem za pomocą edyktów (kapitularzy). Szczególnie ważną rolę odgrywali posłańcy królewscy (missi dominici). Do ich zadań należała kontrola poczynań urzędników królewskich na prowincji.
Panowanie Karola Wielkiego było okresem ożywienia intelektualnego, zwanego "odrodzeniem karolińskim".
Z rozkazania króla (kapitularz Epistola de litteris colendis) przy kościołach parafialnych i klasztorach utworzono szkoły. (Sam Karol do końca życia pozostał nota bene analfabetą.)
Podział imperium karolińskiego (814-43)
Przez całe swe panowanie syn Karola Wielkiego Ludwik I Pobożny (814-40) pozostawał pod przemożnym wpływem swych duchownych doradców. W 816 r. papież Stefan IV (816-17) dokonał w Reims jego koronacji. Od tego momentu uznano że - wbrew wzorowi zaczerpniętemu wcześniej z Bizancjum - to jednak papież nadaje godność cesarską.
W Ordinatio imperii wydanym w 817 r. Ludwik uregulował sprawę następstwa tronu. Na mocy tego rozporządzenia godność cesarska miała przejść na najstarszego syna cesarza, Lotara. Młodsi zaś otrzymali wydzielone dzielnice (Pepin - Akwitanię, Ludwik Niemiecki - Bawarię). Na tym miały ostatecznie skończyć się podziały państwa. Już za życia Ludwika Pobożnego Lotar został mianowany współcesarzem. Przeciw temu rozporządzeniu wystąpił ostatecznie sam Ludwik, wyznaczając w 829 r. Alamanię jako odrębną dzielnicę Karolowi (Łysemu), synowi swojej drugiej żony Judyty.
W 830 r. wybuchł bunt synów Pepina - Ludwika i Lotara. Lotar, jako regent w Italii, zmusił papieża Paschalisa I (817-24), by ten go koronował na cesarza (panował jako Lotar I). Constitutio Romana (824) Paschalisa utrzymała uprawnienia cesarskie w Państwie Kościelnym (zwierzchność sądową i przysięgę wierności nowo wybranego papieża przed święceniami).
W trzy lata po pierwszym wybuchł drugi bunt synów Ludwika Pobożnego, gdy ten odebrał Pepinowi Akwitanię. Na polach Lügen pod Kolmarem wojsko Ludwika, zdradziło cesarza i przeszło na stronę Pepina. Cesarz został pozbawiony tronu. Szybko jednak został restytuowany przez Ludwika Niemieckiego i Pepina, obawiających się wzrostu potęgi Lotara.
Gdy zmarł Pepin, Karol Łysy włączył do swej dzielnicy Akwitanię (838).
Po śmierci Ludwika Pobożnego (840) kolejne lata przyniosły bratobójczą wojnę w państwie karolińskim. W 840 r. wybuchła wojna Ludwika Niemieckiego sprzymierzonego z Karolem Łysym przeciwko Lotarowi. Ludwikowi i Karolowi udało się pokonać brata w bitwie pod Fontenoy-en-Puisaye, niedaleko Auxerre (841). Zwycięzcy wzmocnili w 842 r. swój sojusz tzw. przysięgą sztrasburską - zobowiązali się prowadzić wojnę z Lotarem do ostatecznego zwycięstwa.
Wojnę zakończył układu z Verdun z 843 r. Państwo utworzone przez Karola Wielkiego zostało został ostatecznie podzielone między trzech jego wnuków. Z państwa frankońskiego wydzielono trzy części: środkową, wschodnią i zachodnią. Cesarz Lotar I otrzymał dzielnicę środkową, sięgającą od Morza Północnego przez Burgundię do Zatoki Gaetańskiej, z cesarskimi miastami - Akwizgranem i Rzymem. Ludwik Niemiecki objął w posiadanie dzielnicę Franków wschodnich, zaś Karol II Łysy - Franków zachodnich. Ideowo i nominalnie zachowano jednak jedność królestwa.
Renesans karolinski i reforma kulturalna
Przed Karolem Wielkim mamy do czynienia z epoką upadku "cywilizowanej" kultury i obyczajów, a przede wszystkim organizacji państwowej. Jest to efekt upadku cesarstwa Wschodniorzymskiego i zajęcia jego terenów przez "barbarzyńskie" ludy, przeważnie germańskie.
Karol Wielki znacznie rozszerza granice państwa Franków (tereny Longobardów, Saksonię, Słowiańszczyznę Połabską, Bawarię. W 800 roku n.e. papież koronuje go na cesarza. Dodatkowo za Karola Wielkiego następuje znaczne ożywienie kulturalne i szereg reform. Reformuje m.in. system monetarny, system edukacji (w oparciu o klasztory i oczywiście szkołę pałacową), sądownictwo, organizację państwa, system klasztorny i parafialny.
Za czasów KW odnowiono łacinę klasyczną jako język uniwersalny, wprowadzono dwa podstawowe poziomy edukacji szkolnej (trivium i quadrivium) a nawet nowy krój pisma (minuskuła karolińska). Administrację państwową oparto o organizację kościelną (biskupi), wprowadzono nowych (i skutecznych) urzędników (missi dominici).
Karol założył w Akwizgranie szkołę pałacową, kształcącą urzędników. Jej kierownikiem był najwybitniejszy uczony tamtych czasów anglosaski mnich Alkuin.
Generalnie rzecz biorąc reformy te pozwoliły odżyć nauce, odrodzić kulturę rzymską no i oczywiście, w obliczu wielkości państwa KW, scementować Europę Zachodnią w ramach jednego, chrześcijańsko-łacińskiego kręgu kulturowego. Choć z powodów przeważnie "narodowościowych" państwo KW szybko się rozpadło, to jednak, właśnie na skutek tych reform powstało poczucie jedności kultury europejskiej.
1