PAŃSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO

POLITYKA WEWNĘTRZNA - WŁADZA KRÓLEWSKA

Król Kazimierz Wielki (1333-1370) w polityce wewnętrznej zmierzał do integracji (zjednoczenia) państwa i wzmocnienia swojej władzy:

- wiele uwagi poświęcił rozwojowi gospodarczemu ziem polskich - warunek silnego zespolenia dzielnic: jednakowe obciążenia pieniężne i wojskowe dla całej ludności, jednakowe świadczenia na rzecz Kościoła, przeprowadzenie reformy monetarnej, nakazał używania wyłącznie monet polskich przy rozliczeniach - zasada nadrzędna "jedna moneta w jednym królestwie", nadat liczne przywileje handlowe i lokacyjne dla miast - 27 miast otoczonych murami;

- król utrzymał urzędy namiestnicze starostów - byli od niego zależni, sprawowali w imieniu władcy władzę w ziemiach i województwach, ograniczył znaczenie dawnych urzędników dzielnicowych - stali się urzędnikami ziemśkimi, powołał Radę Królewską - miała charakter ponaddzielnicowy, wchodzili w jej skład dostojnicy dzielnicowi i urzędnicy centralni - kanclerz, podskarbi, podkanclerzy Królestwa, dostojnicy kościelni a także inne osoby wyznaczone przez króla;

- król Kazimierz, doceniając konieczność zbudowania silnych podstaw materialnych swojej władzy w celu wzmocnienia i centralizacji władzy królewskiej stworzył podstawy skarbu królewskiego, państwowego - dochody z ceł, stałych podatków, produkcji soli w żupach bocheńsko-wielickich i ruskich, wzrost dochodów z rozległych dóbr ziemskich. Trybunały rewindykacyjne odbierały szlachcie i instytucjom kościelnym bezprawnie zagarnięte przez nich ziemie, podatek poradlny zniesiono, a wprowadzono stały coroczny podatek w dobrach świeckich i duchownych; król osiągał znaczne dochody poprzez wstrzymywanie wysyłania do Awinionu dziesięciny papieskiej i świętopietrza;

- Kazimierz Wielki rozwinął działalność ustawodawczą w myśl zasady "jedno prawo w jednym królestwie": częściowo zunifikowano (ujednolicono) prawo spisano prawo zwyczajowe i połączono je z wprowadzeniem nowych postanowień: dla Wielkopolski - statut piotrkowski, dla Małopolski - statut wiślicki (lata 13461347); w 1356 r. na Wawelu król ustanowił Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku Krakowskim - najwyższa instancja sądownicza dla miast polskich lokowanych na prawie niemieckim

- mówi się o państwie Kazimierza Wielkiego jako o monarchii stanowej, jednak król dbał o umocnienie swojej władzy i wprowadzał rządy centralistyczne rzadko zwoływał wiece międzydzielnicowe (późniejsze sejmiki generalne i sejm walny). Zjazdy dzielnicowe, na które przybywała także szlachta a nawet przedstawiciele miast i chłopów odgrywały jeszcze drugoplanową rolę. Stany posiadały własne sądownictwo, sąd królewski sądził w sprawach zdrady obrazy majestatu rozpatrywał skargi na urzędników, sprawy dotyczące majątków i dochodów królewskich, spory między stanami, interpretował zakres i treść przywilejów stanowych;

- władza królewska Kazimierza była rozległa - jako zwierzchnik administracji dysponował nadawaniem królewszczyzn (dóbr królewskich), był nadal najwyższym sędzią i źródłem prawa. Władzę Kazimierza Wielkiego wzmacniało dziedziczne przejęcie władzy po śmierci ojca, króla Władysława;

- za panowania Kazimierza Wielkiego upowszechniła się teoria Korony Królestwa Polskiego (Corona Regni) -wyraz istnienia modelu monarchii stanowej: nazwa była symbolem suwerenności zewnętrznej państwa - państwo polskie samodzielne w oderwaniu od władcy, który objął funkcję jakby zarządcy królestwa; nazwa obejmowała wszystkie tereny etnicznie polskie, nie tylko te, które w danym momencie znajdowały się pod panowaniem króla; była gwarancją niepodzielności terytorium - król nie miał prawa do swobodnego dysponowania ziemiami.

System militarny państwa opierał się na pospolitym ruszeniu szlachty, które polegało na obowiązku rycerza posiadającego ziemię do służby w chorągwi w kraju na wezwanie władcy - zgodnie z prawem rycerskim. Służba poza granicami była płatna, król musiał pokryć straty, wykupić rycerza z niewoli. Za Kazimierza Wielkiego sołtysi i wójtowie (wsie i miasta lokowane na prawie niemieckim) byli objęci obowiązkiem służby wojskowej na wezwanie władcy. Chłopi zobowiązani byli do walki w przypadku najazdu wroga na państwo. Chłopi z dóbr królewskich służyli w piechocie i drużynach łuczniczych. Pojawiły się również oddziały wojsk zaciężnych. Mieszczanie mieli obowiązek budowy i obrony murów miejskich; budowa ok. 50. zamków obronnych, które wzmocniły system obronny państwa.

KIERUNKI POLITYKI ZAGRANICZNEJ

Kazimierz Wielki, obejmując tron w 1333 r., musiał rozwiązać wiele proble^Zów w kontaktach z sąsiadami:

- rozerwanie sojuszu luksembursko-krzyżackiego nastąpiło w 1335 r. w Wyszehradzie, przy pośrednictwie króla Węgier, Karola Roberta, Kazimierz Wielki wvkupił od Luksemburgów roszczenia do Krakowa za 20 tys. kop groszy praskich, roblem krzyżacki został rozwiązany oddzielnie;

- walki na Rusi Halicko-Włodzimierskiej - w 1340 r. zmarł książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej Jerzy II - zgodnie z testamentem ustanowił swoim spadkobiercą króla Kazimierza. Król polski przy pomocy węgierskiej podjął wyprawę na wschód. W wyniku trwających dwadzieścia sześć lat (do 1366) wypraw została zajęta Ruś Halicka z Haliczem i Lwowem oraz część Rusi Włodzimierskiej. Resztę ziem zajęli Litwini. Na Podolu król ustanowił namiestników jako swoich lenników. Pretensje Węgrów do Rusi Halickiej unormował układ z 1350 r. między Kazimierzem a Karolem Robertem Andegaweńskim - w przypadku objęcia tronu polskiego przez Andegawena (wcześniejsze układy dynastyczne) Ruś miała pozostać przy Polsce, w przypadku objęcia tronu polskiego przez potomka męskiego Kazimierza, Węgrzy mogli odkupić Ruś Halicką za 100 tys. florenów;

- starając się o odzyskanie Śląska od władców czeskich z dynastii Luksemburgów Kazimierz utrzymywał bardzo dobre kontakty z niezależnymi książętami sląskimi, m.in. z Bolkiem jaworsko-świdnickim. Po ułożeniu stosunków z Krzyżakami (1343, pokój w Kaliszu), Kazimierz w 1345 r. rozpoczął z Czechami wojnę o Śląsk. Przebieg działań nie był korzystny dla króla polskiego i rozpoczęto rozmowy pokojowe. W 1348 r. podpisano pokój w Namyśłowie - król polski uycofał się z wojny nie ponosząc strat terytorialnych, biskupstwo wrocławskie pozostało pod zwierzchnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego. Król Czech, Karol I' Luksemburski, formalnie wcielił Śląsk do Korony Czeskiej;

- w 1351 r. Kazimierz zajął część Mazowsza (płocką), udało mu się także cymóc na Karolu IV czeskim zrzeczenie się praw lennych do reszty Mazowsza; - zacieśnił kontakty z wtadcami Pomorza Zachodniego - małżeństwo córki Elż

biety z księciem wołogoskim, Bogusławem V (1343);

- w 1350 r. zawarł przymierze z Danią, przyłączenie do Polski Drahima · Czaplinka (1364) zhołdowanie rycerzy niemieckich von Osten na Santoku i Drezdenku (1365) - działania wymierzone przeciw Krzyżakom i Brandenburzykom;

- oznaką wzrostu znaczenia i potęgi Polski w Europie Środkowej był kongre krakowski w 1364 r. zakończony słynną ucztą u Wierzynka.