PAŃSTWO KAZIMIERZA WIELKIEGO
POLITYKA WEWNĘTRZNA - WŁADZA KRÓLEWSKA
Król Kazimierz Wielki (1333-1370) w polityce wewnętrznej zmierzał do integracji (zjednoczenia) państwa
i wzmocnienia swojej władzy:
- wiele uwagi poświęcił rozwojowi gospodarczemu ziem polskich - warunek silnego zespolenia dzielnic:
jednakowe obciążenia pieniężne i wojskowe dla całej ludności, jednakowe świadczenia na rzecz Kościoła,
przeprowadzenie reformy monetarnej, nakazał używania wyłącznie monet polskich przy rozliczeniach -
zasada nadrzędna "jedna moneta w jednym królestwie", nadat liczne przywileje handlowe i lokacyjne dla
miast - 27 miast otoczonych murami;
- król utrzymał urzędy namiestnicze starostów - byli od niego zależni, sprawowali w imieniu władcy władzę
w ziemiach i województwach, ograniczył znaczenie dawnych urzędników dzielnicowych - stali się
urzędnikami ziemśkimi, powołał Radę Królewską - miała charakter ponaddzielnicowy, wchodzili w jej skład
dostojnicy dzielnicowi i urzędnicy centralni - kanclerz, podskarbi, podkanclerzy Królestwa, dostojnicy
kościelni a także inne osoby wyznaczone przez króla;
- król Kazimierz, doceniając konieczność zbudowania silnych podstaw materialnych swojej władzy w celu
wzmocnienia i centralizacji władzy królewskiej stworzył podstawy skarbu królewskiego, państwowego -
dochody z ceł, stałych podatków, produkcji soli w żupach bocheńsko-wielickich i ruskich, wzrost dochodów
z rozległych dóbr ziemskich. Trybunały rewindykacyjne odbierały szlachcie i instytucjom kościelnym
bezprawnie zagarnięte przez nich ziemie, podatek poradlny zniesiono, a wprowadzono stały coroczny
podatek w dobrach świeckich i duchownych; król osiągał znaczne dochody poprzez wstrzymywanie
wysyłania do Awinionu dziesięciny papieskiej i świętopietrza;
- Kazimierz Wielki rozwinął działalność ustawodawczą w myśl zasady "jedno prawo w jednym królestwie":
częściowo zunifikowano (ujednolicono) prawo spisano prawo zwyczajowe i połączono je z
wprowadzeniem nowych postanowień: dla Wielkopolski - statut piotrkowski, dla Małopolski - statut wiślicki
(lata 13461347); w 1356 r. na Wawelu król ustanowił Sąd Najwyższy Prawa Niemieckiego na Zamku
Krakowskim - najwyższa instancja sądownicza dla miast polskich lokowanych na prawie niemieckim
- mówi się o państwie Kazimierza Wielkiego jako o monarchii stanowej, jednak król dbał o umocnienie
swojej władzy i wprowadzał rządy centralistyczne rzadko zwoływał wiece międzydzielnicowe (późniejsze
sejmiki generalne i sejm walny). Zjazdy dzielnicowe, na które przybywała także szlachta a nawet
przedstawiciele miast i chłopów odgrywały jeszcze drugoplanową rolę. Stany posiadały własne
sądownictwo, sąd królewski sądził w sprawach zdrady obrazy majestatu rozpatrywał skargi na
urzędników, sprawy dotyczące majątków i dochodów królewskich, spory między stanami, interpretował
zakres i treść przywilejów stanowych;
- władza królewska Kazimierza była rozległa - jako zwierzchnik administracji dysponował nadawaniem
królewszczyzn (dóbr królewskich), był nadal najwyższym sędzią i źródłem prawa. Władzę Kazimierza
Wielkiego wzmacniało dziedziczne przejęcie władzy po śmierci ojca, króla Władysława;
- za panowania Kazimierza Wielkiego upowszechniła się teoria Korony Królestwa Polskiego (Corona
Regni) -wyraz istnienia modelu monarchii stanowej: nazwa była symbolem suwerenności zewnętrznej
państwa - państwo polskie samodzielne w oderwaniu od władcy, który objął funkcję jakby zarządcy
królestwa; nazwa obejmowała wszystkie tereny etnicznie polskie, nie tylko te, które w danym momencie
znajdowały się pod panowaniem króla; była gwarancją niepodzielności terytorium - król nie miał prawa
do swobodnego dysponowania ziemiami.
System militarny państwa opierał się na pospolitym ruszeniu szlachty, które polegało na obowiązku
rycerza posiadającego ziemię do służby w chorągwi w kraju na wezwanie władcy - zgodnie z prawem
rycerskim. Służba poza granicami była płatna, król musiał pokryć straty, wykupić rycerza z niewoli. Za
Kazimierza Wielkiego sołtysi i wójtowie (wsie i miasta lokowane na prawie niemieckim) byli objęci
obowiązkiem służby wojskowej na wezwanie władcy. Chłopi zobowiązani byli do walki w przypadku
najazdu wroga na państwo. Chłopi z dóbr królewskich służyli w piechocie i drużynach łuczniczych.
Pojawiły się również oddziały wojsk zaciężnych. Mieszczanie mieli obowiązek budowy i obrony murów
miejskich; budowa ok. 50. zamków obronnych, które wzmocniły system obronny państwa.
KIERUNKI POLITYKI ZAGRANICZNEJ
Kazimierz Wielki, obejmując tron w 1333 r., musiał rozwiązać wiele proble^Zów w kontaktach z sąsiadami:
- rozerwanie sojuszu luksembursko-krzyżackiego nastąpiło w 1335 r. w Wyszehradzie, przy
pośrednictwie króla Węgier, Karola Roberta, Kazimierz Wielki wvkupił od Luksemburgów roszczenia do
Krakowa za 20 tys. kop groszy praskich, roblem krzyżacki został rozwiązany oddzielnie;
- walki na Rusi Halicko-Włodzimierskiej - w 1340 r. zmarł książę Rusi Halicko-Włodzimierskiej Jerzy II -

zgodnie z testamentem ustanowił swoim spadkobiercą króla Kazimierza. Król polski przy pomocy
węgierskiej podjął wyprawę na wschód. W wyniku trwających dwadzieścia sześć lat (do 1366) wypraw
została zajęta Ruś Halicka z Haliczem i Lwowem oraz część Rusi Włodzimierskiej. Resztę ziem zajęli
Litwini. Na Podolu król ustanowił namiestników jako swoich lenników. Pretensje Węgrów do Rusi Halickiej
unormował układ z 1350 r. między Kazimierzem a Karolem Robertem Andegaweńskim - w przypadku
objęcia tronu polskiego przez Andegawena (wcześniejsze układy dynastyczne) Ruś miała pozostać przy
Polsce, w przypadku objęcia tronu polskiego przez potomka męskiego Kazimierza, Węgrzy mogli odkupić
Ruś Halicką za 100 tys. florenów;
- starając się o odzyskanie Śląska od władców czeskich z dynastii Luksemburgów Kazimierz utrzymywał
bardzo dobre kontakty z niezależnymi książętami sląskimi, m.in. z Bolkiem jaworsko-świdnickim. Po
ułożeniu stosunków z Krzyżakami (1343, pokój w Kaliszu), Kazimierz w 1345 r. rozpoczął z Czechami
wojnę o Śląsk. Przebieg działań nie był korzystny dla króla polskiego i rozpoczęto rozmowy pokojowe. W
1348 r. podpisano pokój w Namyśłowie - król polski uycofał się z wojny nie ponosząc strat terytorialnych,
biskupstwo wrocławskie pozostało pod zwierzchnictwem arcybiskupa gnieźnieńskiego. Król Czech, Karol
I ' Luksemburski, formalnie wcielił Śląsk do Korony Czeskiej;
- w 1351 r. Kazimierz zajął część Mazowsza (płocką), udało mu się także c ymóc na Karolu IV czeskim
zrzeczenie się praw lennych do reszty Mazowsza; - zacieśnił kontakty z wtadcami Pomorza Zachodniego -
małżeństwo córki Elż
biety z księciem wołogoskim, Bogusławem V (1343);
- w 1350 r. zawarł przymierze z Danią, przyłączenie do Polski Drahima · Czaplinka (1364) zhołdowanie
rycerzy niemieckich von Osten na Santoku i Drezdenku (1365) - działania wymierzone przeciw Krzyżakom
i Brandenbur zykom;
- oznaką wzrostu znaczenia i potęgi Polski w Europie Środkowej był kongre krakowski w 1364 r.
zakończony słynną ucztą u Wierzynka.