Oswiata w panstwie Karola Wielkiego.
Pierwsze wielkie poczynania na rzecz zahamowania ciemnoty i zacofania, odrodzenia nauki i szkolnictwa podjal na poczatku IX wieku Karol Wielki.
W 800 roku Karol przybral tytul cesarza i wznowil tradycje Cesarstwa Rzymskiego. Powstanie Cesarstwa Rzymskiego o charakterze religijnym pod berlem Karola wielkiego przyczynilo sie do odrodzenia szkolnictwa.
Przez przyjecie takiego tytulu Karol stal sie obroncom Chrystusa. Papieza
uznal za ojca swego siebie zas za obronce Kosciola. Ustawy synodalne wcielal do ustaw panstwowych. Takie uchwaly zapoczatkowaly synod w Akwizgranie zwolany przez Karola Wielkiego w 789 r. Który zobowiazywal biskupów i opatów do zakladania szkól katedralnych i klasztornych tam, gdzie ich dotad nie bylo. W 797roku nakazal utrzymywanie przy kazdym kosciele szkól dla chlopców chetnych do nauki , a w 802 r. Wyszlo zarzadzenie nakazujace kazdemu ojcu posylanie syna do szkoly. W celu przeprowadzenia tych reform szkolnych i innych zamierzen oswiatowych w swej monarchii Karol Wielki sprowadzil na dwór uczonych . Organizatorem nauki na dworze Karola Wielkiego byl wybitny zwolennik kultury antycznej teolog, filozof i pedagog anglosaski mnich Alkuin. Przyczynil sie do powstania szkoly palacowej .Jej uczniami zostali czlonkowie rodziny wladcy oraz synowie wazniejszych urzedników. (Tresc nauczania obejmowala siedem sztuk wyzwolonych: gramatyke, dialektyke, retoryke, geometrie, arytmetyke, astronomie, muzyke oraz architekture, medycyne, redagowanie zarzadzen i dekretów).
W ciagu kilku lat szkola palacowa pod kierunkiem Alkuina wspaniale sie rozwinela i osiagnela wysoki poziom. Zwiekszyla sie nie tylko liczba uczniów; przede wszystkim zmienil sie program studiów, które, oparte na metodzie sztuk wyzwolonych, nosily pietno indywidualnosci mistrza Alkuina. Gramatyka w wydaniu Alkuina przestala byc tylko nauka o slowach, sylabach, zasadach interpunkcji, stala sie studiowaniem slowa w jego relacjach z procesem myslowym, a wiec czescia logiki. Retoryke wykladal Alkuin wedlug for- muly klasycznej, jako sztuke dobrego mówienia. Przeciwstawil jej dialektyke i zobrazowal to przeciwstawienie przy pomocy zamknietej piesci i otwartej dloni: podczas gdy dialektyka operuje argumentami scislymi, retoryka otwiera sie szeroko dla elokwencji.
Sztuki wyzwolone staly sie rychlo w panstwie Karola Wielkiego fundamentem wiedzy, a ten, kto je studiowal, realizowal w swojej epoce ideal czlowieka oswieconego. Dla Alkuina jednak nie stanowily one bynajmniej celu i kresu studiów. Byly jedynie srodkiem umozliwiajacym dotarcie do wierzcholków wiedzy spekulatywnej, poprzez pojmowanie Pisma Swietego - osiagniecie perfekcji ewangelicznej. Sluzyla temu arytmetyka i astronomia, bo przeciez obserwacja Slonca, Ksiezyca i gwiazd pozwalala bardziej niz cokolwiek innego admirowac wielkosc i doskonalosc dziela stworzenia. Alkuin, kierujac szkola palacowa, potrafil rozbudowac ja do takich rozmiarów, ze zyskala miano Akademii Palacowej.
Podczas panowania Karola Wielkiego uksztaltowaly sie i rozpowszechnily rózne typy szkól:
-parafialne
-katedralne
-klasztorne
-kolegiackie
Szkoly klasztorne Byly dzielem zakonu Benedyktynów z Nursji (480-543).
Pierwszy klasztor zalozono na Monte Cassino w 529r.
Nauczano wedlug programu 7 sztuk wyzwolonych. Przy szkole klasztornej byly szkoly poczatkowe w których uczono czytania i pisania. Nauczyciel uczyl kazdego indywidualnie. Najpierw uczyl pisac spólgloski i samogloski laczyc je w slowa i zdania.
I rok trwala nauka poczatkowa a nastepnie przechodzilo sie do Trivium.
Trivium (nauczyciel gramatyki 10 r.z.)
I. rok przyswajanie pojeciowe, tlumaczenie z niemieckiego na lacine, opowiadanie z historii biblii konczylo sie to egzaminem.
II. rok uczono gramatyki (ortografii) dyktanda, nauka psalterzy.
III. rok obowiazywala metryka, oparta na wzorach metryki klasycznej i wykladano Pismo sw.
IV. rok powtarzanie gramatyki , nauka o figurach i przenosniach w poezji i prozie lacinskiej i Pismie Sw. Przepisywanie podreczników gramatyki i egzamin.
V. rok retoryka uczniowie cwiczyli sie praktycznie przez wyglaszanie przemów , nauka historii.
VI. rok dialektyka czyli logika tlumaczenie z lacinskiego na jezyk rodzimy i odwrotnie, pisanie wypracowan, dysputy . Dialektyka przyczynila sie do rozwoju filozofi i teologii egzamin.
Po zakonczeniu nauki byl krótki kurs arytmetyki i egzamin ci co zdali przechodzili do
Qvadrivium Obejmowalo geometrie (geografia, geologia, botanika, zoologia , kosmologia), arytmetyke, astronomie, muzyke i spiew, wychowanie fizyczne.
Szkoly katedralne Powstawaly w siedzibach biskupów.
Wladza biskup i scholastyk.
Obowiazywal program 7 sztuk wyzwolonych, którego poszczególne przedmioty ulegaly pewnej ewolucji .zmienil sie kanon lektur .Nauka trwala 6 lat .
W II polowie Sredniowiecza podzielono je na szkoly wewnetrzne i zewnetrzne.
Szkoly wewnetrzne przeznaczone dla stanu duchowego , lektoraty z teologii i prawa.
Wydzial teologiczny byl uzupelnieniem przez proboszcza (liturgia i spiew) . Dopiero po zdaniu egzaminów przed komisja biskupia otrzymywali uczniowie swiecenia kaplanskie.
Szkoly kolegiackie Powstaly z fundacji prywatnych przy wiekszych kosciolach. Nauczanie jak w szkolach katedralnych i klasztornych. Scholastyk na wzór kapituly katedralnej.
Szkoly parafialne I powstala w Mezopotamii w II wieku. Zakladalo je duchowienstwo swieckie i zakonne. Glównym celem szkoly bylo wychowanie i nauczanie religii. Nauczano pisania, czytania i rachowania, elem psalterzu Dawidowego. Celem wychowania bylo ksztalcenie osobowosci Chrzescijanskiej. Jezykiem wykladowym byla lacina spiewu koscielnego, muzyka i ministrantura ( organy pierwsze).W szkolach nauczali proboszczowie badz klerykowie ( bakalarz, magister. Szkoly byly przy parafiach 1-2 stól i dlugie lawy) . Nauczano indywidualnie w izbie szkolnej, poslugiwano sie metoda werbalna i mnemotechnika która polegala poddawaniu pewnych twierdzen w formie wiersza.
Szkola miejska (XII-XV w)
Pierwsze takie szkoly powstaly XII w .Nauczano w nich religii, spiewu, czytania, pisania i rachowania .Zalozycielami byly magistraty . Glównym przedmiotem szkolnym byla lacina, cwiczono sie w pisaniu korespondencji w sprawach handlowych. Drugim przedmiotem byla buchalteria . Nauczanie takze bylo werbalne z braku ksiazek. Poczatkowo nauczali duchowni a potem swieccy .Na czele szkoly stal rektor lub magister .Na czesne szkolne skladali sie rodzice. Nauczyciele zajmowali sie dodatkowo zatrudnieniem jako kantorzy koscielni, organisci, sluzba kosciola .Od II polowy Sredniowiecza istnialy w miastach prywatne szkoly miejskie gdzie jezykiem wykladowym byl ojczysty. Nauka ograniczala sie doczytania, pisania i rachowania.
Rozwinelo sie równiez wychowanie w domu obcym:
-Rycerstwo
Paz (byl u boku pana i pani .Tu otrzymywal wychowanie religijne i gramatyczne, nauke czytania, pisania, siedzenia, dyscypliny, egzamin)
Giermek ( przed oltarzem wreczano mu miecz a rodzice ostrogi srebrne. wyrabial zrecznosc i zdobywal 7 cnót jazda konna, plywanie, rzut oszczepem, szermierka, myslistwo, gra w warcaby, poznawal prawidla etyki wszystkim dostepowal pasowania na rycerza.)
Rycerz ( uroczystosc pasowania na rycerza miala miejsce przy okazji koronacji królów. Skladano przysiege .Rycerz mial zyc wedlug zasad : Bogu dusze ,me zycie królowi, me serce dama, slawe dla siebie.
-wychowanie rzemieslnicze
uczen (terminator) ( wymagano posluszenstwa, pilnosci, skromnosci, wytrwalosci strzezenia tajemnicy panstwowej. uczen konczac nauke stawal sie czeladnikiem)
czeladnik (towarzysz) (Czeladnik korzystal z przywilejów noszenia miecza jako wolny czlowiek i znak swego cechu .Byl jeszcze 1 rok w roli czeladnika nastepnie wyruszal na wedrówke po innych warsztatach trwalo to 5-6 lat.)
mistrz ( egzamin zostawal mistrzem mial tytul wplacal pieniadze i otrzymywal indygat.)
Chociaz dazenia oswiatowe Karola Wielkiego nie byly juz kontynuowane w takim zakresie przez jego nastepców, to odegralo w rozwoju oswiaty ogromna role. Przede wszystkim, tworzac precedensy swieckiej organizacji oswiaty, zmusily Kosciól do zajecia sie ta problematyka z drugiej zas strony wyplynely wydatnie na rozwój swieckiego szkolnictwa mieszczanskiego.