Charakterystyka systemu podatkowego.
Podatek jest to publiczno-prawne nieodpłatne, przymusowe, oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego. Pobierany jest od osób fizycznych oraz osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych zwanych podatnikami na podstawie przepisów prawnych określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń.
Podatki są podstawowym źródłem dochodów państwa, niezależnie od jego ustroju i formy - to obywatele poprzez wpłacane podatki finansują jego funkcjonowanie. Każde państwo reguluje wielkość obciążeń podatkowych swych obywateli w drodze ustaw uchwalanych przez parlament. Ustawy te stwarzają podstawy prawne wymiaru i zasad poboru podatków. Bez sprawnego i skutecznego w działaniu systemu podatkowego nie byłoby możliwe funkcjonowanie państwa.
Bardzo ważnym zagadnieniem jest właściwy dobór podstawy opodatkowania. Podatki powinny być ustalane w takiej wysokości, aby ich wysokość nie stanowiła zachęty do całkowitego lub częściowego ich omijania. Konieczność stosowania groźby wobec osób uchylających się od płacenia podatków wynika z faktu, że w każdym systemie prawno-politycznym znajdują się osoby niechętne do płacenia podatków. Wywiera to demoralizujący wpływ na osoby zdyscyplinowane i może w efekcie spowodować załamanie systemu podatkowego. Oczywiście jest to przypadek krańcowy.
System podatkowy nie może być oparty o silnie progresywne stawki podatkowe: z jednej strony zniechęca to do podwyższania dochodów, z drugiej stanowi dostatecznie silną przesłankę do ich ukrywania stymulując rozwój tzw. „szarej strefy". Przy silnym wzroście obciążeń podatkowych wraz ze zwiększającymi się dochodami maleje liczba osób decydujących się na uzyskiwanie (oficjalne) rosnących kwot pieniężnych za swoją pracę. Państwo ustalając wielkość obciążeń podatkowych i sposób ich ściągania musi również brać pod uwagę możliwość kontroli przebiegu płacenia podatku, sposobu i siły oddziaływania na gospodarkę a także powstawania ubocznych skutków społecznych.
Wpływ na tworzenie systemu podatkowego oprócz czynników wewnętrznych mają również inne parametry natury zewnętrznej, wynikające z uwarunkowań geopolitycznych danego kraju. Musimy zdać sobie sprawę z konieczności integracji gospodarczej naszego kontynentu i zmierzać do ujednolicenia naszego systemu podatkowego do obowiązującego w państwach zrzeszonych w Unii Europejskiej. Tworzenie w pełni zintegrowanego systemu gospodarczego starego kontynentu może skutecznie przeciwstawić się ekspansji kapitałowej krajów azjatyckich. Polska jest krajem będącym naturalnym pomostem pomiędzy wschodem i zachodem, przeto nasze położenie predestynuje nas do odegrania znaczącej roli w jednoczącej się Europie.
W chwili obecnej wszystkie państwa członkowskie Unii wprowadziły już podatek VAT. Szczegółowe regulacje i kierunki zmian systemowych zostały przedstawione (po Traktacie z Maastricht) przez Komisję Europejską. Kierunek ewolucji systemów podatkowych wyznacza przeniesienie środka ciężkości z podatków bezpośrednich na rzecz obciążeń o charakterze pośrednim. Docelowo ma obowiązywać zasada wymiaru i poboru podatku według miejsca prowadzenia działalności, pozwoli to władzom państwowym na czerpanie korzyści budżetowych z działalności gospodarczej tam, gdzie jest ona prowadzona - w ten sposób władze lokalne będą żywotnie zainteresowane w tworzeniu optymalnych warunków dla biznesu.
Bardzo dużą rolę w harmonizowaniu europejskiego prawa podatkowego odgrywa Europejski Trybunał Sprawiedliwości. Ustala on zakres zgodności podatków krajowych z ustawodawstwem unijnym umożliwiając jednocześnie działanie konkurencji zagranicznej na rynkach wewnętrznych.
Podatki są szczególnym elementem polityki gospodarczej państwa. Za pośrednictwem tego swoistego prawno-ekonomicznego instrumentu państwo może wpływać na działalność przedsiębiorców. Na system podatkowy składają się poszczególne rodzaje podatków wraz z zastosowanymi konstrukcjami podatkowymi