Alternatywne ujęcie wychowania przedszkolnego woparciu o wychowanie muzyczne Wysłany przez doreczka dnia 25-08-2005 o godz. 10:00:00

Celem tej pracy jest ukazanie wizji, a tym samym zaproponowanie nowego modelu przedszkola w oparcie o wychowanie muzyczne.
W dzisiejszym świecie pełnym różnorodnych dźwięków, często niepotrzebnego hałasu, coraz bardziej rośnie potrzeba uwrażliwiania dzieci już od najmłodszych lat na te dźwięki, które mają swój początek w umyśle człowieka twórczego, takiego jakim powinien być współczesny nauczyciel przedszkola. Zawarte w niniejszej pracy wzory postępowania z dzieckiem mogą posłużyć jako przykłady działań w codziennej pracy dydaktyczno- wychowawczej.

DOROTA PODWOJSKA

WSTĘP
     Wybrałam niniejszy temat pracy, ponieważ nauczycielce przedszkola dana jest piękna rola wprowadzenia dziecka w świat muzyki. Jest to jakby rozpoczęcie drugiego etapu kształtowania wrażliwości dziecka. Pierwszy rozpoczyna się bowiem już z chwilą przyjścia na świat, kiedy zaczyna ono przejawiać pierwsze reakcje na zasłyszane dźwięki, rytmy i odgłosy najbliższego otoczenia. U niemowląt obserwuje się pierwsze próby naśladowania dźwięków lub głosu matki. Wraz z nabywaniem umiejętności poruszania się i chodzenia dzieci wykazują wyczucie prostych zjawisk rytmicznych. U dzieci dwuletnich pojawia się potrzeba słuchania muzyki i próby okazywania związanego z nią zadowolenia. Słuch muzyczny, poczucie rytmu, pamięć i zainteresowanie muzyką osiągają już pewien stopień rozwoju. Dzieje się tak, gdy rodzice świadomie rozwijają w dziecku te dyspozycje. Znaczna jednak część dzieci trzyletnich, które przychodzą do przedszkola, stanowi materiał surowy pod tym względem. Wiele z nich nie miało okazji słuchać kołysanek śpiewanych przez matkę lub słuchało fałszywego śpiewu. Większość dzieci pierwszy kontakt z muzyką nawiązuje dopiero w przedszkolu. Od nauczycielki przedszkola zależy więc, jaki kierunek nadany będzie rozwojowi muzycznemu dziecka, jak ukształtuje się jego wrażliwość, jak wykształci się aparat głosowy, a przede wszystkim czy dziecko polubi muzykę i czy w przyszłości będzie się nią interesować. Muzyka odgrywa ważną rolę we wszechstronnym rozwoju dziecka. Wyrabia wrażliwość na piękno, wyzwala radość, uczy słyszenia i słuchania. W połączeniu z ruchem umożliwia prawidłowy rozwój psychofizyczny dziecka.
     Umuzykalnienie dzieci w sposób systematyczny następuje w przedszkolu. Piosenka odgrywa tu ważną rolę. Dzięki niej możemy stworzyć odpowiedni nastrój. Słuchaniu jej towarzyszą przyjemne przeżycia wywołane harmonią dźwięków i rytmem. Tekst zawiera często walory poznawcze, kształcące i wychowawcze. Z tekstów piosenki można wysnuć tematy do zajęć plastycznych, technicznych i innych.
     Śpiewanie jest to znakomite ćwiczenie fizyczne.
     Piosenka nie tylko uczy, bawi i wychowuje, ale jest czynnikiem rekreacyjnym i dlatego należy wykorzystywać ją jak najczęściej. Coraz częściej pisze się i mówi o różnorodnych wartościach, jakie niosą ze sobą wszystkie twórcze formy zajęć w przedszkolu.
     Wiadomo już, że ten wielki dar, jakim jest twórcza fantazja, można i trzeba wykorzystywać tak, aby przyspieszać ( stymulować) prawidłowy, wszechstronny rozwój psychofizyczny małego dziecka.
     Twórcza aktywność może najpełniej wyrażać się podczas zajęć muzycznych, kiedy dziecko ma możliwość wypowiadać się głosem, grą na instrumentach oraz ruchem i to zarówno w sposób indywidualny jak i w zespole. Zwłaszcza ruch, w okresie pobytu w przedszkolu , jest tą formą ekspresji, której potrzebę dziecko odczuwa najsilniej i którą najpełniej w różnorodny sposób może zaspokajać podczas zajęć muzycznych.
     Obserwujący wnikliwie swoich wychowanków nauczyciel widzi, że każda propozycja ćwiczenia muzyczno- ruchowego, w którym dzieci mogą wykazać się własną pomysłowością, przyjmowana jest przez nie z dużo większym zapałem, niż inne stereotypowe, naśladowcze formy zabaw. Wiele zależy od zrozumienia przez nauczycielkę ważności tych zagadnień, od tego, co sama reprezentuje jako człowiek i nauczyciel.

ROZDZIAŁ I

ZDEFINIOWANIE POJĘĆ WYSTĘPUJĄCYCH W TEMACIE I PRZEGLĄD LITERATURY
     Wyrażenie " alternatywne ujęcie" należy rozumieć jako formę opracowania dającą możność wyboru między dwiema możliwościami. Termin " wychowanie przedszkolne" oznacza wychowanie w instytucjach przeznaczonych dla dzieci w wieku przedszkolnym.
     Natomiast pojęcie " wychowanie muzyczne" w literaturze jest często określane nazwą " umuzykalnienie". Program umuzykalniania w przedszkolu porządkuje zagadnienia muzycznej działalności dziecka następująco: a) słuchanie, b) działanie, c) tworzenie.
     Temat niniejszej pracy sugeruje, że wychowanie muzyczne może odbywać się na innych zasadach niż te, jakie zdają się być normą w czasie zajęć przedszkolnych. Inaczej mówiąc, wychowanie przedszkolne może być realizowane w inny niekonwencjonalny sposób.
     We współczesnej literaturze dostarczane są argumenty, oparte na empirycznych badaniach psychologiczno- pedagogicznych, które pozwalają ujrzeć we wszystkich formach twórczej muzycznej aktywności dzieci istotne elementy rozwoju umysłowego i społecznego.
     Pierwszy argument wynika już z faktu, że w nowoczesnej polskiej koncepcji wychowania muzycznego ( Maria Przychodzińska- Kaciczak "Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego") zajęcia muzyczne w przedszkolu polegają na umożliwianiu dzieciom różnych form czynnego, twórczego kontaktu z muzyką poprzez śpiew, muzykowanie na instrumentach, ruch przy muzyce, malowanie muzyki. Naukowcy zajmujący się problematyką myślenia twórczego udowadniają, że procesy intelektualne zachodzące w umyśle wielkiego uczonego lub artysty podczas ich twórczej pracy są podobne jak u małego dziecka, które namyśla się np. jak na instrumencie perkusyjnym oddać odgłos biegnących cicho myszek.
     Według Z. Pietrasińskiego ("Myślenie twórcze") podczas zastanawiania się nad takim problemem w umyśle dziecka zachodzą skomplikowane procesy intelektualne, wśród których można wyróżnić takie operacje umysłowe, jak: porównywanie, analiza, synteza, abstrahowanie i uogólnianie.
     Współczesna psychologia ( Z. Pietrasiński, J. Guilford i inni) pod pojęciem twórczości pozwala rozumieć również każdą działalność koncepcyjną, a więc i organizacyjną.
     Bywa, że dajemy dzieciom prawie nieograniczoną swobodę, np. w sytuacji, gdy spontanicznie interpretują muzykę ruchem.
     Ćwiczenia takie, jak pisze L. S. Wygotski (" Narzędzie i znak w rozwoju dziecka"), są tekstem projekcyjnym, w którym mały człowiek, w sposób nie uświadomiony ujawnia swoje marzenia i tęsknoty, odsłania lęki i obawy.
     Autorka książki pt. " Z muzyką w przedszkolu" Beata Podolska pisze, iż cyt. " Nowoczesna pedagogika dąży do ukształtowania u dzieci postawy twórczej w każdej dziedzinie ich działalności, wykorzystanie wszystkich form wychowania muzycznego w przedszkolu jako momentów mogących rozwijać twórcze dyspozycje dzieci jest realizacją tych dążeń".
     W książce pt. " Twórcza aktywność dziecka" R. Glotona i C. Clero jest cyt.: " marzenie o świecie zaludnionym istotami pełnymi inwencji, prześcigającymi się w oryginalności i odkrywczości" gdzie "rzeczy niezwykłe stałyby się zasadą, a to co nieoczekiwane- oczywistością".

ROZDZIAŁ II

MINI BADANIE
     Obserwacje poczynione przeze mnie w przedszkolu w ciągu długoletniej praktyki zawodowej oraz współczesna wiedza psychologiczno- pedagogiczna pozwalają mi na następujące stwierdzenie: gdy nauczycielka potrafi wyzwalać twórcze siły muzyczne dziecka, uzyskuje w pracy większe efekty. Natomiast gdy dzieci traktuje się jako biernych słuchaczy, a ich działania muzyczne podporządkowane są dyrektywom nauczycielki, wyniki są znacznie słabsze.
     Niektóre nauczycielki niechętnie podejmują próby pozostawiania dzieciom pełnej swobody wyboru drogi do poznawania, odtwarzania i tworzenia muzyki, a przecież kontakt z muzyką nie może być męczącym obowiązkiem podejmowanym z przymusu.
     Sądzę, iż istotną przeszkodą w inicjowaniu swobodnych działań muzycznych dzieci w przedszkolu są następujące przyczyny:

• brak ogólnie sprzyjającej atmosfery do wychowywania dzieci przez muzykę,

• skąpa wiedza muzyczna nauczycielek przedszkoli,

• brak umiejętności rozpoznawania jakości wrodzonych predyspozycji muzycznych dzieci,

• brak dostatecznej motywacji do zajmowania się w sposób szczególny dziećmi wybitnie zdolnymi muzycznie,

• skromne doświadczenia nauczycielek przedszkoli w zakresie eksperymentowania i nowatorstwa w dziedzinie umuzykalnienia,

• skąpa baza materialna.

     Na podstawie rozmów z koleżankami pracującymi w moim przedszkolu oraz własnych obserwacji w zakresie aktywności muzycznej dzieci, rozumianej jako samorzutna i bez przymusu ze strony nauczyciela działalność muzyczna dzieci stwierdzam, że:

• reakcje dzieci na swobodne wyrażanie muzyki, jej treści występują rzadko,

• dzieci samorzutnie nie wykazują większych zainteresowań muzyką,

• improwizacje muzyczno- instrumentalne są rzadkością,

• najczęściej różne reakcje dzieci na muzykę polegają na wiernym odtwarzaniu umiejętności nabytych podczas zajęć zespołowych, np. rytmiki,

• ogólnie rzadko wskazuje się dzieciom możliwości plastycznego wyrażania przeżyć muzycznych.

     Podczas zabaw tematycznych niektóre dzieci próbują wywoływać różne dźwięki za pomocą dostępnych w danej chwili przedmiotów codziennego użytku. Wykorzystanie instrumentów muzycznych przeważnie ma charakter zorganizowanego muzykowania pod kierunkiem nauczyciela.
     Większe możliwości mają dzieci w zakresie swobodnego śpiewu. Niektóre dzieci śpiewają indywidualnie przy wykonywaniu różnych czynności, np.: porządkowaniu sali, rysowaniu, zabawie lalkami, podczas spacerów, zabaw w ogrodzie. W związku z zainteresowaniami muzycznymi dzieci są wiernymi towarzyszami osób, które potrafią grać lub ładnie śpiewać.
     Ciekawe są również spostrzeżenia dotyczące reakcji emocjonalnych sześciolatków podczas ich swobodnej gry. Gdy dzieci nawet dość nieudolnie próbowały improwizować na instrumentach muzycznych, dawało im to okazję do śmiechu i radości.

ROZDZIAŁ III

WIZJA MOJEGO PRZEDSZKOLA
     Wychowanie w przedszkolu w oparciu o wychowanie muzyczne to koncepcja mojego przedszkola.
     Uważam, że eksponowanie swobodnej, twórczej działalności muzycznej dzieci jest w przedszkolu niezbędne, jeśli chcemy wychować ludzi dobrze rozumiejących muzykę.
     W przedszkolu tym przewiduję otwarty styl pracy nauczyciela i że nigdy nie zmuszamy dziecka. Aby dziecko mogło twórczo działać, musi mieć odpowiednio zorganizowane materialne środki do działania. Dlatego też w przedszkolu moim dzieci mają dostęp do różnorodnych instrumentów muzycznych.
     Pełna akceptacja każdego dziecka to konieczny warunek tego, by twórczo mógł działać każdy. Oznacza to uznanie każdego dziecka takim, jakim jest i uwzględnienie tego w propozycjach, poleceniach, zadaniach, by każdemu zapewnić osiąganie powodzenia i sukcesu. Pełna akceptacja każdego dziecka w grupie pociąga za sobą ograniczenie do minimum zewnętrznego systemu nacisków (kar i nagród) na dzieci, wymaga większego indywidualnego kontaktu, częstszych rozmów z dziećmi. Aktywności twórczej najbardziej sprzyjają sytuacje "otwarte". Ich główną cechą jest, iż pozostawia się dzieciom swobodę co do wyboru celu i drogi działania. Jest to swoboda nad którą czuwa nauczyciel.
     W przedszkolu moim przewiduję wykorzystywanie wszystkich form wychowania muzycznego jako momentów mogących rozwijać twórcze dyspozycje dzieci. Momentów improwizacji nie powinno zabraknąć w żadnej z form wychowania muzycznego. Improwizacje melodii stanowiące mały wycinek zajęć muzycznych nie są jedynym momentem, w którym swobodna twórczość dzieci dochodzi do głosu. Zakładam więc, aby aktywność twórcza dzieci rozwijała się w każdym działaniu, aby stała się nawykiem i wewnętrzną potrzebą. Dzieci odnoszą się do własnej, samodzielnej działalności z entuzjazmem i zaangażowaniem, nabierają wówczas odpowiedzialności za ciekawy przebieg zabaw.
     W moim przedszkolu nauczyciele dostosowują metody pracy i wszelkie poczynania wychowawczo- dydaktyczne do możliwości i cech osobowościowych każdego dziecka ( indywidualizacja). Bierze się również pod uwagę średnie możliwości całej grupy.
     Klasyfikowanie trzech rodzajów aktywności muzycznej: słuchania, odtwórczości i twórczości nie jest rozumiane w odniesieniu do działalności dzieci na sposób świata dorosłych. Dziecko bowiem wyraża siebie poprzez to, co robi, za pomocą dostępnych sobie środków, niezależnie od tego, czy jest to własny wytwór, czy nie. Oprócz samorzutnych i naturalnych przejawów aktywności muzycznej, nauczyciele w moim przedszkolu zachęcają dzieci do własnej interpretacji. Pobudzona wyobraźnia dziecka sprawia, że każde z nich przeżyje utwór na swój sposób.
     Zaznaczam, że nauczyciele już od najmłodszej grupy systematycznie też przygotowują dzieci do improwizacji. Rozwijają ich pomysłowość przez organizowanie różnorodnych zabaw. Prowadzą zabawy i ćwiczenia z muzyką kształtujące twórczą inwencję dzieci. Stwarzają okazję do słuchania przez dzieci piosenek, wierszy, gry na instrumentach muzycznych. Zachęcają do własnych wypowiedzi słownych. Polecają odróżnianie i naśladowanie zjawisk akustycznych, głosów przyrody, zachęcają do własnej ekspresji muzycznej i ruchowej.
     Reasumując stwierdzam, że w przedszkolu moim panuje atmosfera sprzyjająca spontanicznym zachowaniom dziecka.

ROZDZIAŁ IV

WNIOSKI
     Moim zdaniem, rozwijanie twórczej inwencji muzycznej i kształtowanie aktywnej postawy wobec otaczającej rzeczywistości, to zagadnienia, których nie można pominąć we współczesnej pedagogice przedszkolnej.
     Sądzę, że przedstawiając wizję mojego przedszkola ukazałam ważność problemów dotyczących twórczej aktywności muzycznej dzieci.
     Jako dziecko chętnie chodziłabym do przedszkola, którego propozycję ukazano w powyższej pracy.
     Zindywidualizowany charakter pracy ułatwiłby zauważenie mnie jako jednostki, a moje uzdolnienia w kierunku muzycznym byłyby podstawą do dalszej edukacji muzycznej.
     Tak więc, pozbawiając dzieci radości tworzenia uniemożliwiamy im nie tylko wrodzoną chęć do wykazania się własną aktywnością, ale co gorsze, przyzwyczajamy je do bezmyślnego i do biernego oczekiwania na gotowe wzory i rozwiązanie

---