Praca z dzieckiem z zespołem Downa

Dzieci z zespołem Downa są w stanie się uczyć. Rodzice często chcą dokładnie wiedzieć jakie umiejętności zdobędzie ich dziecko. Czy będzie w stanie czytać? Czy nauczy się pisać? Jak będzie wyglądać jego uczęszczanie do szkoły? Na żadne z tych pytań nie można odpowiedzieć jednoznacznie mówiąc o jakimkolwiek dziecku. Wiele z dzieci z zespołem Downa uczy się czytać i pisać. Wiele jest włączonych do regularnych klas w szkołach. Pamiętajmy, że "normalne" dzieci też mają szeroki zakres zdolności, tak samo jak dzieci z zespołem Downa .

      Dzieci z zespołem Downa są w stanie się uczyć. Rodzice często chcą dokładnie wiedzieć jakie umiejętności zdobędzie ich dziecko. Czy będzie w stanie czytać? Czy nauczy się pisać? Jak będzie wyglądać jego uczęszczanie do szkoły? Na żadne z tych pytań nie można odpowiedzieć jednoznacznie mówiąc o jakimkolwiek dziecku. Wiele z dzieci z zespołem Downa uczy się czytać i pisać. Wiele jest włączonych do regularnych klas w szkołach. Pamiętajmy, że "normalne" dzieci też mają szeroki zakres zdolności, tak samo jak dzieci z zespołem Downa .Przez lata myślano ,że dzieci z zespołem Downa nie mają możliwości nauczenia się , uczenia się , wydawało się , że potwierdzają błędnie ocenione zbyt niskie oczekiwania społeczeństwa względem ich możliwości. Szczęśliwie dzisiejszy świat jest zupełnie inny dla dzieci z zespołem Downa. Prawidłowe postępowanie z dzieckiem w trakcie pracy z nim pozwala znacznie zmniejszyć stopień zaburzenia umysłowego .

      Można zrobić znacznie więcej dla usprawnienia rozwoju, niż tylko czytanie i pisanie, a dzieci z zespołem Downa bardzo dobrze sobie radzą z pewną pomocą. Pomimo tego, że raczej nie mogą przodować w przedmiotach akademickich i złożonym rozumowaniu, jednak mogą doświadczyć uczenia się, zdobywania nowych osiągnięć i dumy.

      W swojej pracy z dzieckiem z zespołem Downa stosuję współczesne metody pracy z dzieckiem o specyficznych potrzebach nauczania :

I metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne

       Ruch jest naturalnym, potrzebnym a wręcz nieodzownym elementem ludzkiego życia. Szczególne znaczenie ma w sytuacji dzieci z upośledzeniem umysłowym.

     Dzieci z głębokimi, sprzężonymi dysfunkcjami rozwojowymi mają trudności w wyodrębnianiu siebie z otoczenia, słabą świadomość siebie i swojego ciała. Często słabo interesują się otoczeniem.

      Nie ulega wątpliwości, że dzieci z upośledzeniem umysłowym wymagają szczególnych form pracy, uwzględniających ich specyfikę rozwoju, możliwości oraz indywidualne potrzeby psychiczne. Znaną, powszechnie stosowaną metodą, w pełni odpowiadającą na potrzeby dziecka upośledzonego, jest metoda ruchu rozwijającego Weroniki Sherborne ,w której można wyróżnić kilka kategorii ruchu:

• ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała

• ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie w poruszaniu się w otoczeniu,

• ćwiczenia ułatwiające nawiązywanie kontaktu z partnerem i grupą,

• ćwiczenia twórcze.

      W pracy z dzieckiem upośledzonym należy zadbać o właściwy dobór ćwiczeń. Nie wszystkie z nich można wykorzystać ze względu na to, że niekiedy wymagają zbyt dużej, jak na możliwości dziecka upośledzonego, aktywności własnej.

     Istotna jest grupa ćwiczeń służąca poznaniu własnego ciała. Ćwiczenia wykonuje się na podłodze, co daje poczucie bezpieczeństwa. Służą rozwojowi świadomości siebie, swojego ciała, co jest podstawą do wyodrębnienia siebie z otoczenia i kształtowania poczucia tożsamości. Dzieciom tym szczególnie potrzebne są ćwiczenia rozwijające świadomość tułowia, centralnej części ciała, nóg i kolan. Pomaga im to lepiej kontrolować ruchy ciała, czuć się bezpieczniej i rozumieć siebie i otoczenie.

Przykładowe formy aktywności ruchowej służące poznaniu własnego ciała stosowane na zajęciach:

• leżenie na plecach,

• leżenie na podłodze,

• ślizganie się w koło na brzuchu, plecach,

• czołganie się na brzuchu (plecach) do przodu z naprzemiennym zginaniem rąk i nóg,

• podciąganie kolan do siadu skulonego i pchanie kolan do siadu prostego,

• maszerowanie, bieganie z wysokim podnoszeniem kolan,

• chodzenie na „sztywnych”, miękkich nogach,

• uderzanie stopami (palcami nóg, piętami) o podłogę,

• dotykanie łokciami kolan.

      Drugą kategorią ruchu wyróżnioną przez W. Sherborne jest ruch rozwijający poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu fizycznym. Ćwiczenia te pozwalają poznać otoczenie i poczuć się w nim swobodniej. Polegają na przemieszczaniu się, wymagają więc pewnej sprawności ruchowej i ukierunkowanej aktywności własnej, co niekiedy może przekraczać możliwości dziecka upośledzonego. Przykładowe ćwiczenia:

• przechodzenie pod „mostem” zbudowanym przez dorosłego pozostającego w klęku podpartym,

• ciągnięcie dziecka leżącego na plecach po podłodze za ręce, za nogi, turlanie się,

• jeżdżenie w siadzie

• poruszanie się po podłodze w różnych kierunkach,

• ciągnięcie dziecka w chuście po podłodze.

      Kolejną kategorię stanowią ruchy prowadzące do nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem. Szczególnie istotne i możliwe do wykorzystania w pracy z dzieckiem upośledzonym są ćwiczenia, w których jeden partner jest bierny a drugi aktywny. Prowadzą do budowania w relacji z ludźmi zaufania i poczucia bezpieczeństwa. Ważny jest sposób w jaki wykonuje się ćwiczenia, wzajemne oddziaływanie między nauczycielem a dzieckiem.

Ćwiczenia „z” w parach:

• kołysanie dziecka obejmowanego rękami, nogami i tułowiem,

• kołysanie dziecka podtrzymywanego na całej długości ciała w leżeniu na plecach,

• turlanie po nogach partnera,

• kołysanie się siedząc przodem do siebie.

Ćwiczenia „razem” w grupie:

• huśtanie dziecka w trzymaniu za ręce, nogi lub w chuście,

• skakanie z podparciem dwóch osób - partnerów,

• kołysanie w grupie trzyosobowej,

• podtrzymywanie dziecka - kilka osób w pozycji na czworaka tworzy powierzchnię ze swoich pleców, na których kładzie się dziecko.

       Zajęcia prowadzone metodą ruchu rozwijającego odbywają się w atmosferze swobody i zabawy, dzięki temu wyzwalają w dziecku inwencję, twórcze działanie, inspirują do wyrażania swoich potrzeb, pomysłów. Sprzyjają również rozwojowi fizycznemu dziecka. Dzieci opanowują różne elementy ruchu, uczą się kontrolować ciało, osiągają większą sprawność ruchową w zakresie motoryki dużej i koordynacji ruchów rąk. Czują się bezpieczniej w otaczającej przestrzeni dzięki temu, że mają szansę poznawać ją wieloma zmysłami - nie tylko wzrokiem, słuchem ale też dotykiem i ruchem.

      Metoda W. Sherborne pomaga mi rozwijać niektóre funkcje poznawcze jak: koncentracja uwagi, zapamiętywanie i odtwarzanie sekwencji czynności i umiejętność naśladowania. Dzieci upośledzone mają często duże trudności z koncentracją uwagi. Ćwiczenia ruchowe stwarzają im okazję do skupienia się na określonej czynności, drugiej osobie i mobilizowania na konkretnym działaniu. Mają również ograniczone możliwości kontaktowania się z otoczeniem. W czasie zajęć ruchowych otrzymują komunikaty słowne ale mogą również obserwować i naśladować innych, co ułatwia im rozumienie kierowanych do nich informacji. Dzięki zespołowemu charakterowi ćwiczeń dzieci mają możliwość zaspokajania potrzeby bycia z rówieśnikami, osobami dorosłymi i współdziałania. Ćwiczenia uczą wchodzenia w różne role, czekania na swoją kolej, kontroli emocji i ciała. Inspirują do kontaktu, przeżywania pozytywnych doświadczeń w relacji z innymi.

      Rozwijają umiejętności społeczne, uczą funkcjonowania w grupie i współdziałania, rozumienia i dostosowywania się do reguł grupy. Wpływają na rozwój obrazu siebie, poczucia własnej sprawczości i wartości. Dzieci stają się bardziej pewne swoich możliwości. Metoda W. Sherborne umożliwia dzieciom upośledzonym umysłowo zaspokojenie istotnych potrzeb psychicznych: potrzeby bezpieczeństwa, bliskości, potrzeb społecznych i poznawczych. Daje możliwość realizacji potrzeby ruchu, przeżycia wspólnie z innymi radości. Dużą wartością tej metody jest to, że można osiągnąć zamierzone efekty w atmosferze zabawy, z wykorzystaniem naturalnych dla dzieci form aktywności, bez odwoływania się do nakazów i przymusu .

Głównymi regułami wykorzystania metody wg Sherborne są :

1. Aktywny udział nauczyciela we wszystkich ćwiczeniach , służenie dziecku za przyrząd .

2. Zdobycie od początku zaufania dziecka .

3. Systematyczne stosowanie ćwiczeń .

4. Wielokrotne powtarzanie ćwiczeń , aby dziecko przyswoiło sobie nowe treści .

5. Dotarcie do świata dziecka i rozpoczęcie zabawy na poziomie odpowiadającym poziomowi jego rozwoju .

6. Brak współzawodnictwa podczas ćwiczeń .

7. Wspomaganie ruchu- nuceniem , śpiewaniem lub innymi dźwiękami , które wzmacniają doznania ruchu i uatrakcyjniają zabawę . Bardzo ważne jest samo oddziaływanie głosu ludzkiego .

      Głównym celem programu ruchu Weroniki Sherborne jest oprócz usprawnienia ruchowego osiągnięcie wewnętrznego spokoju , uświadomienie sobie własnej wartości , odprężenie i zrelaksowanie .

II metoda Knilla - program aktywności -świadomości ciała , Kontakt i komunikacja .

      Metoda Knilla to próba wykorzystania osiągnięć psychologii rozwojowej do pracy z dziećmi , młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego i różnymi rodzajami niepełnosprawności fizycznej , którzy nie nawiązują kontaktu z najbliższym otoczeniem .Są dalecy ale nadal wrażliwi na nasze komunikaty , podatni na ranienie i odrzucenie .Bronią swoich granic , ale czekają na pomoc .

      Program Aktywności Świadomości Ciała , Kontakt i Komunikacja stanowi ramy dzięki którym rozwija się kontakt społeczny , ruch i zabawa . Stosują te programy stwarzamy dziecku bezpieczne środowisko , w którym udaje się skoncentrować jego uwagę , wywoływać ją i kierować dzięki znaczącej dla dziecka motywującej aktywności .

      Każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny, który jest sygnałem konkretnej aktywności . Podstawą programu jest to , że dziecku jest dane zaplanowane i systematyczne doświadczenie ruchu .

     Dziecko doświadcza świadomego wykorzystywania swoich rąk , nóg , ramion , stóp i całego ciała Program określa zasady według, których należy prowadzić działania dydaktyczno-wychowawcze :

• nauka musi sprawia radość ,

• stosowa metodę ciągłej motywacji i zachęty ,

• każda lekcja prowadzona jest według określonej struktury , według dobrze znanego uczniowi schematu ,

• program powinien by przeprowadzany regularnie , konsekwentnie i systematycznie co pozwoli dziecku dobrze poznać okoliczności ich stosowania i zapewnić poczucie bezpieczeństwa ,

• otoczenie powinno dawać poczucie bezpieczeństwa , spokój i relaksację ,

      Są to najważniejsze czynniki , dzięki którym mogą być budowane pozytywne relacje między nauczycielem a dzieckiem .

      Jeśli dziecko upośledzone będzie czuło się potrzebne , akceptowane przez innych będzie w relacjach z innymi ludźmi przyjazne, bardziej otwarte i ufne . Sporo miejsca w mojej pracy rewalidacyjnej z dzieckiem z zespołem Downa zajmują ćwiczenia usprawniające ręce .

      A oto przykłady ćwiczeń stosowanych na zajęciach:

• mieszanie sypkich materiałów (trocin , ziaren , kawałków papieru),

• przesypywanie garściami piachu , grochu , ryżu , kasz, fasoli , kasztanów,

• turlanie przedmiotów , rzucanie , stukanie , odsuwanie , przyciąganie , rozciąganie , składanie , przelewanie różnych przedmiotów i materiałów ,

• zabawy paluszkowe (zaproponowane przez Wandę Szuman w książce „Zabawy z najmłodszymi dziećmi”),

• darcie papieru na skrawki ,

• zgniatanie papieru w kulę ,

• modelowanie z plasteliny , gliny , masy solnej , papierowej , masy ciastowej , modeliny ,

• składanie gazet , kartek papieru ,

• kreśleni ręką lub pędzlem w powietrzu ,

• odkładanie kart do gry po jednej ,

• zabawy balonami ,

• wygniatanie gąbek (również mokrych)

• kruszenie chleba ,

• zapinanie różnej wielkości guzików naszytych na różne materiały ,

• przesuwanie zamków błyskawicznych ,

• zapinanie różnego rodzaju pasków i klamerek ,

• zabawy manualne z przyborami gimnastycznymi- szarfami, woreczkami z grochem , kijami

• zabawy wodą - przelewanie, chwytanie , klepanie ,

• zabawy tworzywami o konsystencji błotnistej ,

Ćwiczenia ręki służą również techniki plastyczne .W swojej pracy proponuję dziecku :

• wypełnianie narysowanych lub wyciętych konturów-węglem rysunkowym, kredą białą i kolorową ,kredkami świecowymi , farbami plakatowymi , akwarelami ( pędzlem , palcami , całą dłonią , pakułami z waty , szmatkami), skrawkami wydartymi z papieru kolorowego, bibuły ,czasopism , masami ciastowymi , włóczkami , futerkiem , posypywanie posmarowanej klejem powierzchni kaszą , ryżem i innymi drobnymi elementami ,

• malowanie na szarym papierze , kartonach ,szkle drewnie

• stemplowanie za pomocą stempli z warzyw , gumy, drewna lub gotowych ,

• rysowanie patykiem po ziemi , po kartonie ,

• naklejanie gotowych elementów na pogniecioną bibułę ,

• naklejanie na kartony materiałów przyrodniczych (liści , suszonych roślin),

      Ci , którzy pracują z dzieckiem z zespołem Downa powinni wiedzieć , że zespół Downa nie jest chorobą , nie jest bolesny ani zagrażający życiu .Odpowiada wprawdzie za 1/3 przypadków upośledzenia umysłowego , ale stopień tego zaburzenia jest różnorodny i w dużej mierze można go zmniejszy przy prawidłowym postępowaniu z dzieckiem , stosując odpowiednie metody pracy .

     Bardzo ważne jest , aby tam gdzie się znajduje dziecko czuło się akceptowane , bezpieczne i miało szansę osiągnąć sukces.

opracowała: mgr Anna Kuzak
Nauczyciel nauczania indywidualnego w Szkole Podstawowej w Pęzinie

---