MYSL UTOPIJNA W EKONOMII- połowa XIXw, mysl utopijna to koncepcja niemozliwa do zrealizowania, założenie jej całkowicie przeciwstawne efektom praktycznym
Claud Saint SINON 1760-1825 „O systemie industrialnym” perswazja-zródło poprawy zmian; każdy ustrój jest zmienny prawa są zmienne; rozwój społeczeństwa, ustroju analogiczny do życia człowieka; społeczeństwo rozdarte, feudałowie, przemysłowcy, burżuazja itd.; historyczny determinizm-na podstawie przeszłości można uchwycić ogniwa przyszł.; ustrój odpowiada poziomowi cywilizacji, wykształcenia, kultury; kapitalizm ustrojem sprzecznym wewnętrznie, po nim nastąpi nowy lepszy ustrój; istnienie klas, własność nie jest sprzeczna z sobą; przyszłym ustrojem władza świecka i duchowa; praca i oszczędność to źródła bogactwa; zmiany mogą się dokonywać na drodze rewolucji; proletariat i przemysłowcy to ta sama klasa ale walcząca ze sobą; organizacja pracy osób leniwych zadaniem rządu, osoby leniwe zyją na koszt społeczeństwa
Karol FOURIER- 1772-1837 świat to mechanizm pozostający w ruchu; nauka pozwoli poznać prawa rządzące światem; natura ludzka dobra, złe warunki życia; człowiek działa pod wpływem popędów; w życiu działa prawo serii jak w przyrodzie; kapitalizm rodzi anarchie, pasożytnictwo, kryzysy; przyszły ustrój będzie miał charakter spółdzielczy; należy tworzyć falangi (spółki akcyjne)Falanga- 2 tys. Ludzi, mieszkają w bloku zwanym falaustrem, robotnicy podzieleni na brygady Falauster-dom na 2 tys. Osób, 3 pietra, ludzie wspólnie wychowują tam dzieci; na czele falangi stoiunarcha, organem centralnym jest areopag; falanga S.A. założycielami akcjonariusze i societariusze; każdy człowiek falangi posiada konto a wynagrodzenie wg wypracowanych godzin; wszystkie falangi tworza państwo swiatowe
Robert OWEN 1772-1858, twórca angielskiej spółdzielczości, socjalizm spółdzielczy „Nowy pogląd na społ.” w 1814r; człowiek posiada cechy wrodzone i nabyte; nędza rezultatem ustroju społ,-gosp.; likwidacja prywatnej własności niezbędna; likwidacja pieniądza niezbędna; utworzenie bazaru sprawiedliwej wymiany, giełda-za towar każdy otrzyma bon; uwłaszczenie srodków produkcji; Był dyrektorem w New Lanork, wprowadził następujące zasady- skrócił czas pracy; wyjscie z nedzy przez tworzenie kolonii, osiedli i wspólnot; początek ubezpieczeń. Kolonie robotnicze- 4 szeregi domów w formie równoległoboku, na środku budynki publ. place zabaw itd., naokoło ogrody; przed placem zakłady pracy, mężczyźni pracuja, kobiety wychowują dzieci. Osiedla robotnicze-wspólne pożywienie, działanie, wykształcenie, odrzucenie w wychowaniu kar i nagród; założycielami osiedli kapitaliści. Wspólnota (komuna) New Hormony w USA-podział wspólnoty na 6 oddziałów, rolnictwo, handel, literatura, gosp. domowe, ogólny; we wspólnocie wszystko wspólne, przyjecie nowych czł. wiekszaścia głosów; giełdy pracy, system ubezpieczeń
Inni przedstawiciele: John Bray, William Wetling, William Taupsen
MYŚL SOCJALISTYCZNA W EKONOMII: materializm dialektyczny-nauka o prawach rozwoju przyrody i społ. Materializm historyczny-nauka o przemianach materialnych ludności, każde zjawisko należy rozpatrywać w odniesieniu do okresu dziejowego, wykrywa prawa powstawania, rozwoju i upadku formacji
MYŚL SOCJALISTYCZNA-MARKSIZM, Karol Marks 1818-1883, „Niemiecka ideologia”, „Nędza filozofii” Fryderyk Engels 1820-1895 „Położenie klasy robotniczej w Anglii” Założenia myśli socj: krytyka poglądów socjalistów utopijnych; reformowanie kapitalizmu zbędne; walka ekonomiczna przeradza się w walkę polityczna; obalenie klasy panującej przez rewolucję; rewolucje są konieczne; proletariat zmierza do socjalizmu; własność prywatna prowadzi do dezintegracji; polaryzacja społeczeństwa; kapitalizm pewnym etapem w dziejach ludzkości; rozwój kapitalizmu jest cykliczny; towar to jedność bytu rzeczowego i społ.; miara wartości towaru jest czas potrzebny do jego wykonania; siła robocza to towar, ma wartość którą nabywa kapitalista a zabiera wyprodukowany towar; teoria wartości dodatkowej-to nie opłacona część pracy robotników, źródło zysku kapitalisty, jej wzrost przez wydłużenie czasu pracy, prace akordową, postęp; teoria wartości dodatkowej nadzwyczajnej-gdy przedsiebiorca wprowadza wcześniej niż inny udoskonalenia techniczne i org.; stopa zysku-wartość dodatkowa/kapitał stały+kapitał zmienny; teoria kryzysów-niedostateczna konsumpcja klasy robotniczej, dochody robotników nie wzrastaja proporcjonalnie do produkcji; teoria kapitału-to wartość przynosząca wartość dodatkowa, wartość przywłaszczona w postaci zysku przemysłowego, handlowego, procentowego; rezerwowa armia pracy; socjalizm okresem przejściowym do komunizmu-planowa produkcja, upaństwowienie środków produkcji, likwidacja klas, powszechne planowanie
KOMUNIZM- Marks i Engel wyłożyli zasady nowoczesnego komunizmu. Komnizm wg nich to spełnienie następujących postulatów: 1) wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwa 2)wysoki podatek progresywny 3)zniesienie prawa dziedziczenia 4)konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników 5)centralizacja kredytu w rękach państwa za pomoca banku narodowego 6)centralizacja srodków transp. w rekach państwa 7)zwiększenie liczby fabryk państwowych, narzedzi produkcji, udostępnienie ich dla uprawy i ulepszania gruntów wg określonego planu 8)jednakowy przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysł. głównie w rolnictwie 9)zespolenie rolnictwa z przemysłem, działanie w kierunku stopniowego usunięcia różnicy między miastem a wsią 10)publiczne, bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci, zniesienie pracy fabrycznej dzieci w obecnej postaci, połączenie wychowania z produkcja społeczną
MYŚL SUBIEKTYWISTYCZNO-MARGINALNA W EKON. 1870-1930
Założenia- mikroekonomiczny punkt widzenia, subiektywny punkt widzenia; indywidualizm; hedonizm (unikanie przykrości, max przyjemności); oparcie rozumowania na pojęciu kosztów krańcowych; popyt kształtowany przez gusty i upodobania nabywców; analiza krańcowych przyrostów lub ubytków; prymat konsumpcji; największy wkład w rozwój tego kierunku wniósł Uniw. Wiedeński
Karol MERGER- „zasady ekon. Politycznej” wartość towaru to rzecz subiektywna; potrzeby pochodzą z popędów; użyteczność dobra to zadowolenie z jego konsumpcj; w miare zwiekszenia konsumpcji przyrost zadowolenia jest coraz mniejszy; w zadowoleniu decyduje intensywność potrzeb; teoria komutacji- wartość dobra dalszego rzędu jest następstwem przeniesienia na te dobra subiektywnej wartości dóbr I rzedu
Fryderyk WIESER prawo użyteczności krańcowej- konsument zawsze maksymalizuje użyteczność, wybiera koszyk w którym każda wydana złotówka przyniesie mu największe zadowolenie; każdy człowiek dąży do wyrównania użyteczności krańcowej
Eugeniusz Bohn BAWERTE „Kapitał i zysk kapitału” teoria oceny- to wypadkowa indywidualnych subiektywnych ocen, nie jest wartością stałą; teoria procentu- %wynagrodzenia za wstrzemięźliwość, rekompensata za oczekiwanie; teoria potrzeb- pochodzi z popędów, gdy rosną koszty spadają zyski i produkcja, najlepsza jest stabilizacja; konsument dopasowuje strukture zakupów do struktury cen, wartość to odczucie jednostki; wzrost cen powoduje kurczenie zakupów; ludzie bardziej cenia dobra teraźniejsze od przyszłych, dóbr przyszłych nie znamy
SZKOŁA ANGLO-AMERYKAŃSKA John CLARK 1847-1938 -podział bogactwa; prawo malejącej produkcyjnej skali krańcowej, każdy nastepny nakład kapitału i pracy przynosi mniejszy efekt w stosunku do poprzedniego Alfred MARSHALL 1842-1924, „Zasady ekonomii” matematyk, studiował i pracował na Cambridge, chciał scalić kierunki marginalne i nawiązac do szkoły klasycznej, stworzył model równowagi rynkowej; tezy-aby uzyskać analize globalna konieczna jest analiza czastkowa; do równowagi dochodzi przez zmiany ilościowe; niewidzialna rynku reka działa; im dobra jest więcej tym popyt spada; polityka progresywna opodatkowania i pomoc biednym niezbedna; prawo popytu Marshalla-popyt wzrasta wraz ze spadkiem cen a maleje wraz ze wzrostem cen; państwo powinno kontrolować rynki, nie dopuszczając do nadmiernego rozwoju kredytu
PROTEKCJONIZM W MYŚLI EKONOMICZNEJ 1840-1870 protekcjonizm-obrona przed obca konkurencją; historyzm-kierunek naukowy stawiający człowieka w centrum procesu dziejowego, rozpatrywanie procesów ekonomicznych w całości ich uwarunkowań z zalożeniem ze rzeczywistość jest zmienna w różnym zakresie i stopniu. Ogolnie prawa nie istnieją, każdy kraj ma swoj rozwoj i istnieją w nim jemu tylko właściwe reguły i prawidłowości Fryderyk LIST 1789-1846 „Narodowy system ekonomii politycznej” teoria potencjału produkcyjnego- bogactwo tworzą zasady materialne i duchowe narodu(cechy narodowe); promocja własnego narodu różnymi środkami; produkcja krajowa świadczy o bogactwie narodu; rozwój kapitalizmu krajowego niezbędny; protekcjonizm, cła graniczne niezbędne do 25%; zjednoczeni państw niemieckich (nastąpiło dopiero 18.01.1871); kolonie dla Niemiec, podporządkowanie jednostki państwa; interwencjonizm państwowy; interes narodowy ponad wszystko (miało odbicie w hymnie niemieckim); wychowanie narodowe; rozwój narodowego potencjału: Potencjał produkcyjny każdego kraju to praca, zasoby ludzkie i duchowe narodu. Wychowanie narodowe pozwala na przekazanie spot, pewnych cech, wychowanie patriotyczne. Ekonomia klasyczna dla Niemców jest nieprzydatna, stosując je stosuje się tzw. małpowanie, powielanie. Należy połączyć Belgię, Holandię, Danię i Luksemburg, Niemcy w jeden kraj. Wolny handel utrwala zacofanie kraju, podział na biednych i bogatych.
Bruno HILDEBRAND- 1812-1878, prof. Uniwersytetu we Wrocławiu i Marburgu, Zurychu, Jenie - założyciel biura statystycznego w Berlinie i Jenie-1862; „Teoria rozwoju: gospodarka naturalna, pieniężna, kredytowa”. Upowszechnił statystykę. Głosił, że wszelkie kwestie można porównać, ale należy zapisać je za pomocą cyfr.
SZKOŁA LOZAŃSKA (matematyczna) 1870-1925. Szkoła lozańska- matematyczna w myśli ekonomicznej(1870-1930); zastosowanie matematyki do analizy procesów ekonomicznych; szkoła matematyczna- szkoła równowagi ogólnej; stanowi część nurtu subiektywnego w ekonomii; teoria równowagi ogólnej-wielkości gospodarcze mają tendencje do wzajemnego dopasowania się i rzeczywisty wkład wielkości naukowych zawsze zmierza do równowagi. Leon WALRAS- 1834-1910. „Elementy czystej ekonomii politycznej i teorii bogactw społeczeństwa”- 1871- 3 tomy; nacjonalizacja ziemi; ekon. Stosowana to polityka gospodarcza; ekon. Społeczna to rodzaj socjologii życia społecznego; ekon. czysta to dział matematyki stosowanej; zamiast drogi prób i błędów- stosować algorytmy matematyczne; każda cena wywoławcza uruchamia proces adaptacji do ceny rynkowej; cena produktu jest wyznaczona nie przez rzadkość, ale przez cenę usług zużytych do jej wytworzenia; kapitał to zdolnośc do świadczenia trwałych usług; układ wielkości ekon. zawsze zmierza do stanu równowagi.
Wilfredo PARETO- 1848-1923, „Ekonomia matematyczna”- 1911, „Podręcznik ekonomii politycznej”- 1906. Teorie wyboru motywy wyrobu: irracjonalne punkty w psychice człowieka, nacisk jednak nie na psychiczny motyw postępowania konsumenta, lecz na opis mechanizmu rynkowego podażu, popytu, ceny; konsument potrafi porównywać użyteczność, dokonywać wyboru; krzywa indyferencji - obojętności; każdy konsument widzi taką kombinacje, która byłaby wielokrotności poprzednich porcji; matematyka to nie tylko narzędzie wyliczeń, ale poznanie każdego mechanizmu działania; nikomu nie może polepszyć się byt, bez pogorszeniu się w tym samym czasie komuś innemu(optimum Paretta);
Teoria ogólnej równowagi ekonomicznej- popyt, podasz cena są współzależne, należy dążyć do badania związków i zależności między rynkami w skali świata; zysk wynika z niedoskonałości równowagi.
Knut WICKSELL-1851-1926- w rozważaniach powszechne użycie aparatu matematycznego; odrzuca prawo Saya; przyczyna wahań cen to wahania stopy % ; czynniki pieniężne powodują perturbacje rynkowe; duża rola kredytu w gospodarce; kryzysy są możliwe; elastyczny pieniądz.
Karl Gustaw CASSEL- 1886-1944- w ekon. wszystko zostaje rozstrzygnięte, gdy uda się zbudować ilość wzajemnie ze sobą sprężonych równań odpowiadających ilości poszukiwanych niewiadomych; równań następujących po sobie i odpowiadających ilości poszukiwanych niewiadomych. Artur Cecil PIGOU- 1877- 1959-profesor w Cambridge 1908-1943. „Ekonomia dobrobytu”-1920- Rozmiary dobrobytu zależą od DN, zapewnienie stałości dochodu, odpowiednia polityka podatkowa, wolnokonkurencyjny kapitalizm, maksymalizacja dobrobytu, kontrola państwa nad produkcje, gospodarka mieszana, monopole+, subwencje produkcyjne, zwiększenie DN, stabilizacja gospodarki do przesłanek do dobrobytu, dług publiczny, może rosnąć proporcjonalnie do DN, optimum społeczne-nie zdefiniowane. William JEVONS - ekon. opiera się na podstawowych pojęciach: kapitał, użyteczność, bogactwo, dobro, wartość, ziemia; opracował funkcje użyteczności; głosił trzy prawa: 1.stopień użyteczności produktu spada wraz z powiększeniem się jego ilości. 2.ostateczne użyteczności porcji podzielone między różne zestawienia są sobie równe. 3.w tym samym czasie nie mogą występować dwie ceny za ten sam towar(w wolnej konkurencji).
Merkantylizm - polityka gospodarcza XVII w.
Krzysztof Kolumb zapoczątkował zmiany myślowe. Kupiec to po włosku merkanty. Na początku XVIw. na czoło społ. Wysuwają się kupcy. Upadł handel na Bałtyku, kończył się handel na Morzu Śródziemnym. Ferdynand Magellan opłynął kulę ziemską (1519) W społ. narastała chęć innego życia. Pojawiło się hasło: „pogódźmy się”. Ono zostało podjęte przez jednostki rządne przygód. Kopernik na bazie obserwacji stwierdził, że słońce jest centrum. Te odkrycia spowodowały wykształcenie się instytucji tzw. kompanii handlowych, np.
-Kampania Wschodnioindyjska (1600r przez Anglików) Przejęła ona handel Wlk. Brytanii
-Holenderska Kompania Handlowa (1602r) istniała 200 lat
-Kompania Hudsońska
-Kompania Indyjska
-Kompania Francuska
Merkantylizm- pierwszy zwarty system poglądów ekonomicznych, oparty na empiryzmie (doświadczeniu), uzasadniający celowość prowadzenia polityki gospodarczej przez państwo i wskazujący najskuteczniejsze sposoby szybkiego rozwoju gospodarczego (objął państwa Europy Zachodniej). Dzieli się na: -merkantylizm wczesny (bulionizm) oraz -merkantylizm właściwy
Merkantylizm wczesny (bulionizm) -była tu chęć szybkiego zbogacenia się, szybkie nagromadzenie zwłaszcza kruszców np. złota, srebra; Bulioniści są określani jako sknerzy, chomicy, zachłanni.
Merkantylizm właściwy -zakłada inne koncepcje, mówi, że można więcej kupować, ale trzeba też więcej sprzedawać.
Założenia merkantylizmu:
-źródłem bogactwa jest handel
-źródłem bogactwa jest ilość posiadanych kruszców
-kraj zamożny to kraj mający dodatni bilans handlowy i rozwija się gospodarka towarowo- pieniężna.
-protekcjonizm wprowadzić dla eksportu, cła dla importu
-tanio kupić drogo sprzedać
-płaca minimalna nie jest ustalona
-źródłem bogactwa jest strefa cyrkulacji- wymiany.
-kładli nacisk aby była silna moneta
-dopuszczali lichwę (wysokie odsetki od pożyczonych pieniędzy)
-zakładali przywileje dla kompani
--zysk nie zna kwestii moralnych
Włochy (pieniądz główne źródła zainteresowań, jego rola w gospodarce, handlu, życiu)
1. Kasper Scaruffi- zaproponował, żeby stworzyć jedną ogólnoświatową monetę, ujednolicić pieniądz na świecie. Odpowiednie proporcje złota do srebra i metalu. Miało to usprawnić handel na świecie.
2. Bernardo Davanzati- proponował, żeby w obiegu zamiast pieniądza kruszcowego upowszechnić sztabki złota, srebra.
3. Antonio Serra- traktat o przyczynach obfitości złota i srebra w kraju, który nie posiada kopalin, spadek kosztów jednostkowych.
Francja (największy wymiar merkantylizmu)
1. Bertholemy Laffernas- głosił, że trzeba zwiększyć eksport, zmniejszyć import. „Import powoduje bezrobocie”. Import powoduje nędze, prowadzi do upadku rodzimej produkcji, proponował upowszechnić uprawy, rzemiosła.
2. Antonio Montchrtien- zysk powstaje w drodze wymiany, czyli cyrkulacji. Zysk jest rzeczą oczywistą. Państwo musi kształcić ludzi, żebraków przymusowo zatrudniać, przygotowania do pracy. Samowystarczalność miast i kraju, wszędzie zakładać warsztaty produkcyjne.
3. Jeane Baptista Colbert- głosił tzw. Colbertyzm: odmiana merkantylizmu: centralizacja władzy, likwidacja przywilejów miast, jednolite prawodawstwo, promowanie wielodzietnych małżeństw. -ludność to część bogactwa kraju, jednolity system miar i wag, likwidacja ceł wewnętrznych, manufaktury królewskie (Pikardia, Abbewill), utworzyć różne rodzaje przemysłu, kupców i producentów zorganizować w korporacje, rozwinąć transport, flotę, pomoc dla imigrantów.
Anglia (od 1707r. Wlk. Brytania)
1. Tomasz Mun- bogactwo Anglii w handlu zagranicznym. Liberalizować handel (czyli wolny), maksimum eksportu, grabież kolonii jest uzasadniona, sprowadzanie surowców, wywóz pieniędzy za granic, psucie pieniądza zakazane, rozwój specjalizacji.
2. William Petty- w ekonomii uwzględniać dane statystyczne- ekonometria, pojęcie cena naturalna i rynkowa, cena ziemi- suma rent za 21 lat, ziemia i praca dają bogactwo, pieniądz to tłuszcz na ciele człowieka; nadmiar krępuje ruchy, niedobór choroby.
3. Dudley North- rozważania o handlu, ceny winny kształtować rynek, cena zależna od ilości towaru, wolna konkurencja, monopole, pieniądz to tylko narzędzie nie bogactwo, pracowitość i wynalazki źródłem bogactwa.
4. Johan Law (1671- 1729)- krytyka pieniądza kruszcowego, upowszechnienie pieniądza papierowego, rozważania nad pieniądzem i handlem. W 1720r za jego sprawą postanowiono wprowadzić pieniądz papierowy. Otworzył spółkę, która zajmowała się emisją pieniądza papierowego. Wartość pieniądza spadła i ta próba się nie powiodła.
Fizjokratyzm w myśli ekonomicznej
Bogactwo-ziemia plus praca
Fizjokratyzm- kierunek w ekonomii II połowy Xviii, który zakłada, że bogactwo bierze się z ziemi i pracy i najkorzystniejszy rozwój to taki, który uwzględnia naturalny porządek. (Francja, Niemcy, Polska)
1. Pierre Bioisquillebert (1646- 1714)- prekursor „rozważania nad naturą bogactwa”- zwolennik wolnego handlu- zwłaszcza handlu zbożem, interesy grup i jednostek nie muszą być sprzeczne, ingerencja rządu w gospodarkę jest szkodliwa, rolnictwo podstawą gospodarki, wolność eksportu, wysokie ceny na zboża- dopływ gotówki na wieś, podatki niskie, wolna konkurencja powszechna, spadek konsumpcji to upadek całego kraju, spadek konsumpcji- spadek popytu- spadek produkcji- spadek dochodu. Bogactwo kraju zależy od czynników naturalnych, sposobu rządzenia i pracowitości ludu(Niemcy)
Rolnictwo i handel to żywiciele kraju, płace minimalne powszechne, zwolnienia od podatku osób biednych. Nędza to wynik naruszania dobrych stosunków ludzi z ludźmi, krajów z krajami, wielkość produkcji zależy od konsumpcji, ważna konsumpcja mas- często ograniczona przez wysokie podatki, podatki minimalne i równomiernie rozłożone, prawo ruchu i równowagi systemu bankructwa. Wysoka produkcja zapewnia wysoka produkcje.
2. Franciszek Qusnay- 1694- 1774
-jedyne źródło bogactwa to ziemia
-wszystko co szkodliwe dla rolnictwa szkodliwe i dla kraju, biedne rolnictwo-biedny kraj- biedny władca.
-pełna wolność działania- laisser faire- pozwólcie działać. Leseferyzm- polityka nieinterwencji państwa
-interes własny to główny bodziec działania jednostki
-w każdym organizmie (gospodarce) działa samoczynny mechanizm przywracający stan zdrowia
-dzierżawcy i pośrednicy szkodliwi
-ziemia źródło bogactwa, monopole, złe rządy, przywileje, wysokie podatki, tylko 1 podatek
-tylko rolnictwo ma charakter produkcyjny i daje czysty produkt
-rzeczywiste bogactwo kraju to produkt czysty
-bogate rolnictwo to bogaty kraj, bogactwo powstanie nie w sferze cyrkulacji a produkcji
-prawo własności podstawowym prawem człowieka
-ubóstwo to skutek ingerencji państwa, przywilejów, braku wolności
-w społeczeństwie 3 klasy: 1-właścicieli, 2-rzemieślników i przemysłowców, 3-produkcyjna
Tablica ekonomiczna Quesnaya 1758- proces obiegu dóbr w społ. I schemat reprodukcji prostej lub proces produkcji i obiegu dóbr- model, likwidacja przywilejów, podatek liniowy.
3. Robert Jarques Turgat 1727- 1781- o tworzeniu i podziale bogactw 1776
-wolna konkurencja podstawą życia społ. i gospodarki, interes osobisty jest rzeczą nadrzędną, -czysty produkt w rolnictwie
-ogromne znaczenie nauki i wynalazków, własność prywatna i nierówność majątkowa niezbędne, wszystkie gałęzie nie tylko rolnictwo są produkcyjne
-prawo zmniejszania się przychodów w rolnictwie- wydajność ziemi ograniczona
-gromadzenie, tezauryzacja szkodliwa
-cena to wartość jednej rzeczy wyrażona w wartości innej
Urządzenia polityczne zwiększają nierówności.
Fizjokraci a wzrost gospodarczy:
-odkryli ruch krążenia dóbr w gospodarce
-tablica Quesnaya wykrywa zależności i związki
-poddaństwo chłopów, monopole, ograniczenia, przywileje
-wzrost czystego produktu zależy od zainwestowanego kapitału, gdy produkt czysty wysoki wzrasta popyt.
EKONOMIA KLASYCZNA:
Adam Smith (1723-1790)
D. Ricardo (1772-1832)
Początki ekonomii klasycznej przypadły na okres rewolucji technicznej. Coraz większa liczba uczelni wyższych . Definitywny upadek feudalizmu.
Adam Smith:
I zagadnienia ogólne
-społeczeństwo to zespół ludzi luźno ze sobą powiązanych.
-ustrój społeczny powstaje spontanicznie
-prawa nie SA wieczne, ulegają zmianom
-własność istnieje wiecznie, lecz nie jest prawem przyrodzonym
-duch uniwersalny (Bóg) ządzi światem
-każdy człowiek dąży do bogactwa
-bogactwo jednostki zapewnia korzyść ogółowi
-prywatna inicjatywa, aktywność- podstawą gospodarki
-człowiek gospodarczy- homo economicus jego praca to „Bogactwo narodów”, przetłumaczona na wiele języków. Była ona taką Biblią ekonomii klasycznej.
-sprzeczne interesy klas godzi rynek, sprzeczności rodzą rynek
II Zagadnienia szczegółowe:
-bogactwa naturalne (ziemia, kruszce, kopaliny)- źródłem bogactwa jest praca
-praca ma zawsze jednakową wartość, -praca produkcyjna to praca dająca większy efekt od poniesionych nakładów
-bogactwo kraju to roczny produkt pracy i ziemi, -wzrost bogactwa zależy od liczby zatrudnionych, ich wydajności, wynalazków, specjalizacji
-nieograniczona konkurencja- liberalizm- najbardziej korzystna dla gospodarki
-wolny rynek- najlepsze rozwiązanie, godzi strony, ustala ceny
-ingerencja państwa w gospodarkę, monopole, ła, ograniczenia prawne, przywileje
-duży zysk nie sprzyja rozwojowi- powoduje marnotrawstwo
Był przeciwnikiem rozwoju administracji.
-gospodarką kieruje niewidzialna ręka, która zawsze przywraca ją do równowagi
-rozwój kapitalizmu ma charakter cykliczny
-w każdej działalności wystepują zjawiska przyczynowo- skutkowe
-specjalizacja źródłem wzrostu produkcji, bogactwa, sprzyja wynalazkom
-państwo winno dbać o powszechne nauczanie- podstawowe
-dziedziczenie przez najstarszego syna
-pieniądz to narzędzie wymiany, środek płatniczy
Teoria kapitału- kapitał to zapas wyrobów niezbędnych do dalszej produkcji, to uprzedmiotowiona praca, trwały i obrotowy kapitał
Teoria wartości- praca miernikiem wartości, wartość użyteczna i wymienna, na wartość składa się: płaca, zysk, renta gruntowa
Teoria płacy- wysoka- wzrost płac- spadek zysku
Teoria renty- dotyczyła ziemi
-4 zasady opodatkowania: 1podatki powinny być niskie, 2jasne kryteria podatkowe, 3szczelność, czyli doskonalenie i powszechność podatku, 4podatek powinien być pobierany w okresie najdogodniejszym
-im większa konkurencja tym, niższe ceny
-człowiek bogaci się, gdy zatrudnia coraz więcej robotników, a ubożeje, gdy zatrudnia coraz więcej sług(klakierów)
Ekonomia postklasyczna- apologetyka pocz. XIXw.
Apologetyka- obrona zasad, osób, spraw, poglądów, usprawiedliwienie niedociągnięć, obrona oraz atakowanie osób, które podważają tezy i poglądy innych osób, uzasadnienie: -obrona ekonomii klasycznej, komentowanie i dodawanie własnych przemyśleń, poglądów i ocen.
1. Nurt drobnomieszczański w ekonomii klasycznej:
-Jean Sisminde 1773-1842. -prywatna własność podstawą- zwłaszcza drobna i średnia, -nakazy państwowe niezbędne -planowa produkcja w wybranych segmentach, -użycie maszyn niezbędne, gdy produkcja rzemieślnicza nie zaspokaja potrzeb, -walka o wzrost spożycia, spadek spożycia rodzi dysproporcje między produkcją a konsumpcją, a to rodzi kryzysy. -propagowanie moralności, uczciwości, zdrowych zasad, -drobna wytwórczość podstawą gospodarki, -100 drobnych wytwórców reprezentuje wyższy popyt niż 1 kapitalista i 99 robotników, -obrona drobnomieszczaństwa i klasy robotniczej, -ingerencja państwa w gospodarką dopuszczalna jako czynnik korygujący, wtedy kryzysy będą niemożliwe
-system drobnej wytwórczości nie rodzi kryzysów, nędzy
-zysk i renta to wynik ograbienia robotnika, brak konsumpcji rodzi kryzysy
2. Pierre Proudhon 1808-1865. filozofia nędzy.
-siła napędowa społeczeństwa to wolność i sprawiedliwość, -podaż i popyt to dwie przeciwstawne formy, wyrażające wartość użytkową i wymienną, -pieniądz to przyczyna zła społecznego, -utworzenie banku, który będzie określał wartość towarów i wydawał w zamian ich wartość w bonach i za nie w banku ludzie będą nabywali inne towary, -bank ludowy będzie udzielał robotnikom bezprocentowych pożyczek, -gminy winny zastąpić organizację państwową
Ekonomia postklasyczna
PRAWO SAYA-prawo rynków-produkcja sama stwarza sobie rynki zbytu gdyz producent aby wytworzyc towary musi zainwestować, zakupić surowce, materiały, siłę roboczą i tym stwarza dochody nabywcom jego towarów. Pojawienie się na rynku jednego towaru stwarza bodziec dla zbytu innego towaru lub świadczenia usługi
Tomasz Robert MALTHUS- 1766-1834 ”zasady ekon. Politycznej”- zwolennik wielkiej własności, arystokrata, praca rolnicza i miejsce w systemie produkcji zrodłem bogactwa kraju; opiaka państwa nad ziemia, rolnik utrzymuje całą ludność; szybki rozwój przemysłu powoduje trudności ekonomiczne; wartość towaru wyznacza popyt i podaż; zwiekszanie popytu przez roboty publiczne; nędza naturalnym czynnikiem ludzkim, jej źródłem są warunki przyrodnicze; opieka społeczna, sztuczne ułatwianie rozmnażania się; konieczność istnienia klas nieprodukcyjnych; teoria ludności-wzrost liczby ludności w postepie geometrycznym, żywności w arytmetycznym
James MILL- 1733-1836 „Obrona handlu” „Elementy polityki ekonom.” Zysk odmiana wynagrodzenia, procentem od włożonego kapitału; sprzeczność między płacą a zyskiem nie istnieje; na zysk pracują robotnik i kapitalista; wartość tworzy nie tylko praca uprzedmiotowiona ale i żywa; nacjonalizacja ziemi niezbędna; kapitalista kredytuje robotnika dając mu prace i wynagrodzenie
John Stuart MILL- syna Jamesa 1806-1873 bogactwo, bogacenie się to kwestia naturalna; konsumpcja to sfera indywidualna, zależy od zwyczajów i racjonalnych uwarunkowań; tworzenie spółdzielni produkcyjnych; dystrybucja zależy od stosunków produkcji
1. Jan Baptysta Say 1767-1832-
-uporządkowanie myśli Smitha (w rzeczywistości ich spłycenie), -ekonomia dzieli się na 3 działy: produkcję, podział, konsumpcję. -3 czynniki produkcji: praca, kapitał, ziemia- właściciele tych 3 czynników mają prawo do wynagrodzenia, -wydatki na wojsko, urzędników, flotę należy ograniczać bo są to pracownicy nieprodukcyjni
Dawid Ricardo
Głosił:
-stosunki kapitalistyczne naturalne i wieczne, -siła napędowa to interes jednostki, społeczeństwa, -feudalizm, przeżytki feudalne, -kapitał to praca nagromadzona w środkach produkcji i spożycia, -kaptał trwały i obrotowy, -nadprodukcja w kapitalizmie niemożliwa, kryzysu w produkcji, podaż to jednocześnie popyt, -dzieła to niewidzialna ręka rynku, -kryzysy ogólne niemożliwe, -akumulacja- gromadzenie- czynnik postępu, -ingerencja państwa w gospodarkę, swobodna konkurencja, -własność prywatna podstawą gospodarki, właściwych stosunków społecznych.
Teoria pieniądza(ilościowa)- pieniądz kruszcowy nie jest towarem, wartość pieniądza to ilość pracy potrzebna na jego wytworzenie, ilość pieniądza w obiegu zależy od jego wartości, ceny towarów wzrastają lub spadają proporcjonalnie do zwiększenia lub zmniejszenia ilości pieniądza, ilość banknotów w obiegu winna odpowiadać ilości kruszców w banku- zwolennik szkoły pieniężnej.
Teoria wartości- wartość towaru to ilość pracy potrzebna na jego wytworzenie, wartość użytego kapitału. Wartość nie jest stała, wzrasta lub obniża się wraz z rozwojem produkcji.
Teoria kosztów komparatywnych- porównywalnych: wartość powstaje w produkcji a nie w wymianie, międzynarodowy podział powoduje, że kraje produkują towary, dla których mają najlepsze możliwości i najniższe koszty, kraje rolnicze winny produkować produkty rolnicze, przemysłowe.
-głosił ograniczenie pomocy społecznej, bo ona rozleniwia, państwo powinno nie mieszać się do gospodarki
Teoria podziału dochodu społecznego- płaca minimalna, ograniczyć system pomocy społecznej, bezrobocie to cena za szybki postęp, zysk to zjawisko naturalne.
Teoria (zasada) malejących przychodów- jeżeli w produkcji występuje kilka czynników i tylko jeden z tych czynników zmienimy to produkcja będzie chwilowo wzrastać, a potem maleć. Żeby produkcja wzrastała trzeba zmienić nie jeden, ale wiele czynników.
porównać. W ekonomi modele są nieprzydatne, stosowanie wzorów, modeli jest nieprzydatne. Ekonomia klasyczna jest pewnym zarozumialstwem. W każdym kraju ważną rzeczą jest wykorzystanie cech narodowych i psychicznych.
3. Karl Knies 1821-1898 prof. Marburgu, Kassel, Fryburgu „Pieniądz i Kredyt” 1879r.
-ekonomia związek opisu i stanu rozwoju narodu
-zadania ekonomii gromadzenie faktów i ich opis
-w procesach występują analogie
-rozwój każdego kraju specyficzny
-upowszechnianie historii gospodarczej
MŁODSZA SZKOŁA 1870-1918:
Gustaw Schnaller 1832-1917- „Zarys Ekonomiki politycznej”
-istnieją ogólne prawa rozwoju ekonomii, poznanie ich możliwe gdy będzie zgromadzony duży materiał opisowy
-opracowania monograficzne podstawą poznania
-utworzenie ogólnej nauki o społeczeństwie
-prawidłowa droga poznania to gromadzenie i dokładny opis faktów
-homo economicus
-wzrost roli państwa w gospodarce
-upowszechnienie ustawodawstwa fabrycznego, ubezpieczeń, spółdzielczości.
-nacjonalizacja kluczowych gałęzi gospodarki
-socjalizm państwowy
-system ekonomiczny, zasoby naturalne + ludzi = ustrój społeczny + gospodarka narodowa + organizacja = społeczny proces obrotu i podziału dochodu = rozwój życia gospodarczego.
Heinrich Oppenheim 1819-1880
-krytyka szkoły klasycznej
-monopole
-gospodarka państwowa
Adolf Wagner 1835-1917 Werner Szonbart 1863-1941 - zwolennik narodowego socjalizmu, Fryderyk Ottllinfeld 1865-1958- ustrój faszystowski
Karl Bucher 1847-1930- gospodarka narodowa
Max Webber 1864-1920- poznanie zjawisk to nie tylko opis, ale ich analiza i wnioskowanie
Fryderyk Nitche 1844-1900
-wprowadził pojęcia nadludzi i podludzi, niektóre narody stworzone są do rządzenia, a niektóre do tego by nimi rządzić.
-moralność pełna nigdy nie istniała i nie będzie istnieć.
-kapitalizm to wynik oszczędności, akumulacji.
Upowszechniono protektyzm w Niemczech, bo bardzo mało surowców mają.
INSTYTUCJONALIZM i NEOINSTYTUCJONLISM 1900-1930
Thorstein Bunde Veblen 1857-1929 „Teoria klasy próżnującej”, „Teoria działań przedsiębiorcy”, „Instynkt dobrej roboty”, „Technicy i systemy cen”, „Wyobcowana własność i działalność przedsiębiorcy”
-człowiek działa instynktownie, 4 determinanty: opiekuńczość wobec rodziny, instynkt dobrej roboty, ciekawość poznawcza, zachłanność
-ewolucja społeczna, 3 fazy: faza łupieżcza, faza pokojowej wytwórczości i organizacji, faza dzikości
-instytucje to postawy, wzorce, zachowania, obyczaje, zwyczaje. Instytucje czyli postawy mogą być społeczne i ekonomiczne. Konsument działa pod wpływem okoliczności, otoczenia, wcale nie kieruje się racjonalizmem
-podstawą wyboru konsumenta są tradycje, przyzwyczajenia, nawyki czyli instytucje
-postępowaniem człowieka rządzą nawyki, zwyczaje a nie kalkulacja, przyjemności i korzyści
-krytyka hedonizmu- max przyjemności, minimum przykrości
-krytyka homo economicus
Krytyka subiektywnej teorii popytu- człowiek nie zawsze działa racjonalnie
-wszystkie zmiany wynikają ze zmian nawyków myślowych
-w postępowaniu ludzi występują pewne reguły, które w grupie społecznej stają się modelem i z czasem powszechnie uznane nabierają cech instytucji
-cywilizacja to zespół instytucji społecznych, zmiany instytucji są wyrazem postępu społecznego
-badanie instytucji czyli nawyków, idei, zwyczajów zadaniem ekonomii
-wolna konkurencja zmierza do monopolizacji
TEORIA SYSTEMU SPOŁECZNO-EKONOMICZNEGO VEBLEN'A- instytucje użyteczne to klasa pracująca, świat przemysłu, produkcja; nieużyteczne to klasa próżniacza, świat interesu, zysk, konsumpcja
TEORIA ROZWOJU KAPITALIZMU-podstawowa społeczność występuje między technologią a instytucjami, instytucje nie nadążają za technologią, główny czynnik postępu to technologia i instynkt dobrej roboty
-konflikt świata przemysłu i świata interesu
-kryzysy są spowodowane rozbieżnością między kapitałem realnym a funkcyjnym
-jedyna droga przemian to ewolucja albo katastrofa albo republika przemysłowa
John RogersCommons 1862-1945 „Podstawy prawne kapitalizmu”, „Ekonomika instytucjonalna”
-instytucje to zorganizowane formy działań kolektywnych, koncerny, partie, państwo, kościół, sądy
-istnieją w gospodarce liczne grupy o sprzecznych interesach: robotnicy-przemysłowcy, bankierzy-robotnicy
-konflikty rozwiązywać na drodze kompromisów
-ingerencja władz państwowych konieczna
-pojęcie „GODZIWOŚĆ”, godziwa płaca. Za godziwą pracę godziwa płaca
-płaca nie może być niższa niż zabezpieczenie życia robotnika, płaca która ma zapewnić życie na pewnym poziomie
Wesley Mitchell 1874-1948 „Historia greenbacksów- bonów”, „Cykle gospodarcze”
-polityka monetarna może oddziaływać na przebieg cyklu koniunkturalnego
-dedukcja, rozumowanie, wnioskowanie
-szerokie wykorzystanie materiałów statystycznychprzy opisach
-nie ma dwóch identycznych cykli ekonomicznych
ekonomia ewolucyjna po 1945
NEOINSTYTUCJONALIZM ekonomia ewolucyjna po 1945
Allan Gruchy 1906-1990, Kanadyjczyk, prof. Uniwersytetu Maryland, „Współczesna myśl ekonomiczna”, „Dzisiejsza myśl ekonomiczna”, Rekonstrukcja ekonomiki” (trylogia)
-propagator instytucjonalizmu Vebler'a, Commons'a i Mitchell'a, autor nazwy i jej upowszechnienia, zmiany po II wojnie światowej, socjalizm, III świat, bezrobocie, stagflacja, 1965 Stowarzyszenie ekonomiki ewolucyjnej
Awers- Clarence Edwin 1891-1972 „Teoria postępu ekonomicznego”, „Nadchodzące rozumienie”
-istnieją dwie instytucje: gospodarka cenowa› wartość cenowa i gospodarka przemysłowa› wartość towarów. Muszą one dojść do ładu. Efektem jest rozumne społeczeństwo a na końcu obfitość powszechna
-ekonomika instrumentalna
-kultura jest to zorganizowany układ ludzkich zachowań
-dwa obszary: instytucjonalny i technologiczny
-system gospodarki pod presją dwóch sił: instytucji i technologii
-cechy rozumnego społeczeństwa: obfitość, wolność, dobro, bezpieczeństwo, doskonałość
-instytucja planowania społecznego winna czuwać nad rozumnym społeczeństwem
Johan Kenneth Galbraith 1908 „Amerykański kapitalizm”, „Społeczeństwo obfitości”, „Nowe państwo przemysłowe”, „Ekonomia a cele społeczne”, „Społeczeństwo dobrobytu”, „Pieniądz”, „Istota masowego ubóstwa”, „Ekonomia w perspektywie”
-technistruktura nowa instytucja społeczna odzwierciedla relacje grup menadżerskich
-tworzyś ośrodki gromadzenia i planowania na szczeblach centralnych
-doskonalić politykę podatkową-niewidzialna ręka wątpliwa-planowanie konieczne
-współpraca świata pracy, kapitału, rządu, tworzyć ośrodki kontroli na szczeblach narodowych
-doskonalić kapitalizm
-instytucjonalne pokojowe doskonalenie kapitalizmu
-polityka Regana - wsparcie nie gwiezdnych wojen, ale sektor rynkowy, naukę, oświatę, technologię, odpowiedni system kształtowania
Karl Polnay 1886-1964 „Wielka transformacja”
-doskonalenie kapitalizmu
-ochrona małych form
-mieszana gospodarka
-planowanie, ciągła zmiana i dostosowywanie
POLSKA MYŚL EKONOMICZNA DO XVIII WIEKU sprawdzić
Pieniądz tyle warty ile ma w sobie kruszcu.
Do XVI wieku pieniądz denar:
- X grzywna- 360 groszy- 240 denarów- 1,5 grosza
- XI grzywna- 360 groszy- 480 denarów- 0,7 grosza
- XIII grzywna- 360 groszy- 1400 denarów- 0,2 grosze
- XIV grzywna- 197 groszy- 48 groszy- 4 grosze
Szelagi gdańskie, floren- śląskie, gulden talary, dukaty= 15 groszy, 1394- 24 grosze, 1451- 36 groszy, 1złoty- 30 groszy
Gall Anonim XI/XII „Kronika”- opisy stanu gospodarczego Polski, bogactwo, urodzajna ziemia, zasoby kruszców, skarb władcy złożony z kosztowności i monet
Wincenty Kadłubek 1150- 1223, „Kronika”- potępienie psucia monet, moneta tyle kruszcu ile jej nominał, Mieszko III Stary- opisy gospodarowania w Polsce XII/XIII wieku, rozbicie dzielnicowe
Janko z Czarnkowa 1320- 1387, „Kronika”- opis państwa polskiego XIV wieku, stabilizacja pieniądza, Akademia Krakowska 1364, Uniwersytet Jagielloński od 1400.
Jakub z Paradyża 1380- 1464, cysters, „Traktat o konkretnych sprzedanych z prawem odkupu- akt kupna- sprzedaży”
- określenie towaru sprzedanego
- zgoda obydwu stron
- wymóg „ceny sprawiedliwe”
- godziwe zawarcie kontraktu- na zawsze, na czas określony
- równość czynszu z dochodem
- nabywca bierze na siebie ryzyko funkcjonowania
- odkup jest wolną decyzją sprzedawcy
- odkup za cenę sprzedaży
- kontrakt nieważny, gdy sprzedawca pozbawiony przez pewien czas odkupu
Jan Długosz 1415- 1480, „Historia Polski 1455- 1480”, czyli roczniki, statystyka, opis, zbiór dokumentów do spraw polsko- niemieckich, przyłączenie Pomorza do Polski.
Jan Ostroróg 1436- 1501, „Memoriał o naprawie Rzeczypospolitej”, umocnienie władzy króla, opodatkowanie duchownych, jednolite prawo, wzrost szlachty średniej, wzrost roli mieszczan, poprawa doli chłopów, zniesienie lichwy, psucia monety, zniesienie cechy oraz myta.
Mikołaj Kopernik 1473- 1543, „Lidzbark- Monetae cudendae ratio” (1526), poprawa wartości pieniądza, jednolity pieniądz w Polsce i Prusach, prawo Greshama- pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy (Tomasz Gresham 1519- 1579, doradca Elżbiety I, zwolennik merkantylizmu).
Andrzej Frycz Modrzewski 1503- 1572, „O naprawie Rzeczypospolitej” (1551), prekursor merkantylizmu, monarchia stanowa, złoty wiek XVI, od pracy zależy byt Polski- pochwała pracy, ustawy przeciwko włóczęgom, zakaz żebrania, przymus pracy, cena sprawiedliwa, krytyka szlachty, dozorcy państwowi, dozorcy obyczajów, walka ze zbytkiem, przywilejami, zakaz ucztowania, równość wobec prawa, podatki dla szlachty, o pozycji osoby decyduje praca i zasługi dla kraju, zniesienie marnotrawstwa, oszczędność.
Anzelm Gostomski 1508- 1588, „Gospodarstwo” (1560), podręcznik agronomii i organizacji gospodarstwa, plenne pieniądze- te które dają zysk, procentowe nakłady duże- duży zysk, racjonalizacja, specjalizacja, planowość, koncentracja hodowli, rozwój miast, poprawa doli chłopa, gospodarstwa towarowe.
MYŚL MERKANTYLISTYCZNA W POLSCE (średnia szlachta)
Andrzej Ciesielski „Mowa w obronie Królestwa i zarządzania sprawiedliwościa” (1572), „Pieniądz miasta”, 1565- ustawa zakazująca wyjazdu kupcom polskim z kraju- celem było przyciągnięcie kupców obcych, turystów, dodatni bilans handlowy, zawarcie granic, dobry pieniądz rozwój miast.
Stanisław Cikowski (zm.1617), w sprawach celnych, walka z drożyzną, taksy reforma pieniądza, zawarcie granic za rozwojem Elbląga, 1600- administrator ceł koronnych, przeciwnik kupców nieuczciwych, znieść patrycjat kupiecki.
Piotr Grabowski (zm.1622), „Polska Niżna, zdanie syna koronnego”, kolonizacja południa Polski i Inflant, Polska Niżna- zadnieprze, zatrudnienie ludzi luźnych, wzrost ludności, reforma podatków, monopol państwa na handel zbożem, końmi, stała armia, zniesienie cła.
Wojciech Gostowski (zm.1632), cena pieniądza, niewłaściwe zarządzanie krajem, sprzedaż surowców, zniesienie kupna towarów, nadmiar konsumpcji, konieczność nadwyżki eksportu, opieka nad własnym przemysłem, bogactwo indywidualne to bogactwo kraju, ograniczenie roli Żydów, to raj dla Żydów- piekło dla chłopów- czyściec dla mieszczan, protekcjonizm, dodatni bilans handlowy.
Stanisław Zaręba (zm.1635), „Okulary na rozchody w Koronie”, zawarcie granic, protekcjonizm celny, rozwój własnej produkcji, ograniczenie zakupów za granicą, prawo, ograniczenie roli Żydów, zakaz wywozu niektórych towarów.
Krzysztof Opaliński 1610- 1656, „Dyskurs”, rozwój miast i rzemiosła, ulgi, produkcja krajowa, oczynszowanie chłopów, opieka nad ubogimi, kształcenie młodzieży, samorząd miejski, rynek zbytu, dochód z jednej wsi podmiejskiej większy o 300% od trzech wsi odległych, zniesienie pańszczyzny.
Szymon Staropolski (zm.1656), kolonizacja Polski południowej, połączenie Morza Bałtyckiego z Czarnym siecią dróg i spławnych rzek, ograniczenie zbytku, zniesienie wyzysku, reformy wojskowe, zniesienie samowoli, zbytek i ucztowanie to objawy choroby kraju, zastaw się a postaw- krytyka, ograniczenie obyczajów obcych, podatki od trunków, podatki rolne, krytyka pijaństwa, ograniczenie roli Gdańska, zawarcie ziemi.
Andrzej Maksymilian Fredro 1620- 1676, odbudowa skarbu państwa, kolonie dla Polski, czyste miasta- studnie, kanalizacje, zapasy żywności dla kraju (na 6 miesięcy), obwarowanie miast, ubiory skromne- mężatki po 3 latach małżeństwa kolor czarny, ograniczenie zbytku, utworzyć bank krajowy, ograniczenie lichwy, ograniczenie roli Żydów, urząd doradczo- kontrolny dla handlu, skarb zwyczajny i nadzwyczajny czyli święty, sprawy wojskowe bardzo ważne.
INTERWENCJONIZM PAŃSTWOWY 1930-1935
Teoria ekonomiczna John Keynes'a: Tło ogólne- kapitalizm monopolistyczny, ekonomia socjalistyczna- propaganda, bezrobocie, kryzysy, zapotrzebowanie na nowe koncepcje, ekonomia marginalna odrzucana, światowy kryzys gospodarczy 1929-1934
Teoria Pierro Sraffy
Edward Chamberlin (prekursor)
-teoria niedoskonałej konkurencji istnieje zawsze, to stan pośredni między monopolem a doskonałą konkurencją, istnieje na wszystkich rynkach
-tendencja do automatycznego ustalania stanu równowagi nie istnieje
-sprzedaż zwiększonej produkcji możliwa po niższej cenie
-każde przedsiębiorstwo oddziaływuje na cenę i jest quasi- monopolistą
-konkurencja pełna czyli czysta nie istnieje; mogłaby istnieć gdyby istniało rozproszenie popytu wielu producentów i nabywców, pełna płynność popytu i podaży, pełna znajomość stanu rynku, jednorodność dóbr służących alternatywnemu zaspokajaniu
-w przedsiębiorstwie monopolistycznym utarg krańcowy jest malejącą funkcją produkcji
-produkcja› cena› utarg całkowity› utarg krańcowy
-ingerencja państwa w gospodarkę niezbędną
-wojna reklam to konkurencja nie za pomocą cen
-konkurencja niecelowa to postęp techniczny, nowe wzory, modele
-koszty sprzedaży są to koszty poniesione na sprzedaż towaru: reklama, obniżka cen, promocja, ceny niższe i wyższe, cena dumpingowa
NASTĘPSTWA DOSKONAŁEJ KONKURENCJI:
-niepełne wykorzystanie zdolności produkcyjnych, przez co DN niepełny
-utrzymanie przestarzałych zakładów
-nie działa mechanizm samoczynnej regulacji, monopole ograniczyć
-stan niepełny konkurencji zakłóca sprawiedliwy podział DN, wyzysk to wynik niedoskonałej konkurencji
John Maynard Keynes 1883-1946 „Pieniądz i finanse w Indiach”, „Traktat o reformie pieniądza”, „Ogólna teoria zatrudnienia i pieniądza” (główna jego praca, podstawa interwencjonalizmu państwowego)
-badał inwestycje, oszczędności, konsumpcję, DN w ujęciu makroekonomicznym, okresy krótkie, jego model to model okresu krótkiego, popytowa teoria dochodu
-popyt ogólny kraju określają wydatki społeczne, konsumpcyjne
-im większe inwestycje tym większa produkcja i DN
-niedostatek popytu powodem kryzysu
-w gospodarce monopolistycznej spadek popytu prowadzi prowadzi do spadku produkcji
-skłonność do konsumpcji jest większa przy niższych dochodach niż wyższych
MODEL GOSPODARKI KAPITALISTYCZNEJ
PPP- psychiczne postawy wobec produkcji
PPD- przyszła dochodowość
PSK- psychiczne skłonności do konsumpcji
-popyt ogólny kraju określają wydatki społeczne, konsumpcyjne
-im większe inwestycje tym większa produkcja DN
-niedostateczny popyt powodem kryzysów
DN(Y)=C+S (C- konsumpcja; S- oszczędności) S=I stabilizacja; S<I rozwój; S>I kryzys
DN(Y)=C+I
- w gospodarce monopolistycznej spadek popytu prowadzi do spadku produkcji. Zmienne zależne to: C- spożycie, I- inwestycje, N- zatrudnienie, Y-DN. Zmienne niezależne: stopa procentowa, krańcowa rentowność kapitału, skłonność do konsumpcji
-skłonność do konsumpcji jest większa przy niższych dochodach niż przy wyższych; oszczędność- inwestycje; im wyższa stopa procentowa tym większe skłonności do inwestycji, odrzuca prawo Say'a; S>I następstwa, część oszczędności nie przekształca się w popyt ale jest tezauryzowana› popyt spada› zmniejszenie produkcji› spadek DN› kryzys; przeciwdziałanie- pobudzić popyt przez wzrost zatrudnienia, produkcji, roboty publiczne
-teoria mnożnika inwestycyjnego (dodatni i ujemny) Kahna. Stosunek zatrudnienia pierwotnego wywołanego robotami publicznymi do globalnego przyrostu zatrudnienia K=1/? (?- przyrost oszczędności do przyrostu DN). Wydatek inwestycyjny 10 tys. Przy skłonności do konsumpcji 2/3 daje dochód popyt szeregu jednostkom a też z lkolei dochód szeregu innym jednostkom w końcu dochód 30 tys. 4 wydatek inwestycyjny prowadzi do powstania efektu mnożnikowego powiększonego o kilka razy DN, uruchamia łańcuch kolejnych wydatków, zmniejszenie inwestycji to zmniejszenie popytu. I>S następstwa: wzrost popytu, zatrudnienia, produkcji, DN.
-teoria cyklu koniunkturalnego
-Keynesizm prawicowy i lewicowy
Wnioski: dla polityki gospodarczej- interwencjonizm państwowy
- system podatkowy
- stopa %
- stałe płace nominalne- podwyżki płac odpowiednie do kosztów utrzymania
- upowszechnienie papierów wartościowych
?????????????W czasie kryzysu należy uruchomić roboty publiczne, zwiększyć progresywność opodatkowania, uruchomić tzw. Inwestycje nieprodukcyjne.
POLSKA MYŚL EKONOMICZNA W XVIII
FIZJOKRATYZM- upadek gospodarczy pociąga za sobą upadek polityczny.
Stanisław Szczuka, administracyjne ustalanie cen na zboże, komisarze państwowi, opodatkowanie szlachty, rozwój manufaktur prywatnych i państwowych.
Stanisław Leszczyński 1677- 1766, „Głos wolny, wolność ubezpieczający” (1749), król Polski 1704- 1706 i 1735- 1736, zięć Ludwika XIV. Książe Lotaryngii, mecenas, reformy w Polsce, zniesienie liberum veto, bogactwo= złoto+ solidność, opieka państwa nad rolnictwem, powszechne opodatkowanie 10%, ucisk- bunty i powstania, chłopi, mieszczaństwo oraz szlachta to podstawa kraju.
Andrzej Zamoyski 1717- 1792, kanclerz 1764- 1767, oczynszowanie, samorząd gminny, gminne kasy pożyczkowe, nowe uprawy roślin, nowe narzędzia produkcji, magazyny gromadzkie, rozwój handlu, cegielnie, huty szkła, akcja osadnicza- likwidacja pustek, odbudowa armii, kształcenie młodzieży, członek KEN, sprzedaż towarów i kupno materiałów bogaci, sprzedaż materiałów i kupno towarów uboży (różnica cen surowiec- towar), komisja mennicza- 1765, silny pieniądz, Komisja Manufaktur Wełnianych- 1767, ujednolicenie praw- Kodeks Zamoyskiego 1778- 1781.
Stefan Garczyński „Anatomia Rzeczypospolitej”- patologia życia Polski, państwo to organizm ludzki, Quesnay 1759- tablica ekonomiczna, powszechne nauczanie.
Stanisław Konarski 1700- 1773, „O poprawie wad wymowy, nauczanie poglądowe”, „O skutecznym rad sposobie”- tom I-IV (1760- 1763), pijar, Collegium Nobilium- 1740, reformator szkół pijarskich, zniesienie liberum veto, modernizacja armii, modernizacja szkolnictwa.
Hugo Kołłątaj 1750- 1812, „Do Stanisława Małachowskiego Anonima listów kilka” cz. I-III, zwolennik reform, KEN, Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych, rektor UJ, twórca Kuźnicy Kołłątajowskiej, reformator szkolnictwa w Polsce- III stopnie szkolnictwa, UJ, UW, 70 szkół wydziałowych, zysk naturalny to podstawa, wartość dodatnia zawsze w produkcji, ziemia źródło bogactwa, podatek dochodowy dla wytwórców.
Józef Wybicki 1747- 1822, „Listy patriotyczne” (1777- 1778), Życie moje”, „Mazurek Dąbrowskiego” (1797), zwolennik reform, ograniczenie roli państw sąsiednich, sekretarz KEN, poseł, reformator Akademii Wileńskiej, zwolennik uprzemysłowienia Królestwa Polskiego, za interwencjonizmem państwowym, za protekcjonizmem, likwidacją poddaństwa, wsparcie dla miast.
Stanisław Staszic 1755- 1825, „O statystyce Polski”, „Ród ludzki”, „O ziemiorództwie Karpat”, rzecznik mieszczaństwa i chłopów, prezes Towarzystwa Nauki w Warszawie, inicjator budowy kopalni węgla kamiennego, własność prywatna podstawą, uprzemysłowienie kraju, likwidacja szlachty, wolny zakup ziemi, wolny najem, interwencjonizm państwowy, kasy bractw samopomocy, dobry zarząd- organizacja podstawą gospodarowania, Korpus Górniczy, sprowadzanie cudzoziemskich rzemieślników.
POLSKA MYŚL EKONOMICZN XIX WIEKU
Wawrzyniec Surowiecki 1769-1823. Uwagi względem poddanych w Polszcze (1807); O upadku przemysłu i miast w Polszcze (1810); O rzekach i spławach K.W. (1811); O statystyce KW (1812); Uwagi o cenach (1816).
- pańszczyzna +, nic nie kosztuje właściciela, a obciąża cały kraj
- III klasy: rolnicza, rzemieślnicza; wojskowa; źródło bogactwa - praca
- protekcjonizm niezbędny; skłonności do wymiany rezultat podziału pracy
- rzecznik postępowego ziemiaństwa, feudalizm +, handel ogniwo integracji społeczeństwa
- rzecznik uprzemysłowienia ziem polskich, praca + oszczędności = bogactwo, źródła natury same nie dają bogactwa, wzrost liczby ludzi bogatych powoduje wzrost konkurencji i bogactwa
- liczba ludności winna odpowiadać zasobom naturalnym; rolnictwo i przemysł podstawa kraju
- przyrównywał gospodarkę do wozu ciągnionego przez 2 konie (rolnictwo i przemysł)
Dominik Kryński 1785-1853 O ekonomii politycznej (1812); O statystyce politycznej (1814)
- zwolennik ekonomii klasycznej, powszechne korzystanie z jej zasad przez rządzących
- feudalizm +, kapitaliści +, im więcej ludzi bogatych tym więcej marnotrawstwa
- upowszechnienie matematyki w ekonomii, krytyka Malthusa, poparcie dla Smitha i Saya
- ingerencja państwa w gospodarkę ograniczą uprawnienia dla rządzących
Fryderyk Skarbek 1792-1866 O dochodzie publicznym (1818); Gospodarstwo narodowe (1812); O ubóstwie i ubogich, Teoria bogactwa narodowego, Dzieje K.W. 2-tomy (1860); Ogólne zasady nauki gospodarstwa narodowego (1956)
- ogólne zasady nauki gosp. Narodowego: produkcja, wymiana, dochód, konsumpcja.
- teoria produkcji, wymiany, dochodu, konsumpcji.
- zasady bogactwa narodowego
- zasady ekonomiczne dla robotników
- duża rola kredytu - ułatwia wymianę
- kapitał narodowy, prywatny+, publiczny
- sprawiedliwy podział DN , własność prywatna najlepsza, feudalizm
- utworzenie silnej klasy średniej - podstawy państwa
MYŚL SOCJALISTYCZNA XX WIEKU
Bolesław Limanowski (1835-1935) O kwestii robotniczej (1971); Historia demokracji polskiej w epoce pozarobotniczej (1901); PPS, senator 1922-1935, pionier badań spraw rolniczych na ziemiach polskich
Róża Luksemburg (1870-1916) Rozwój przemysłu w Polsce (1893), kryzysy powszechne, załamanie kapitalizmu, militaryzm osłabia kapitalizm, powoduje wzrost podatków, rujnuje drobnych producentów, istnieje dzięki podbojom.
Adam Warski - Warszawski, (1868-1937) współzał. ZRP, red. `Sprawa Robotnicza' i `Nowego Przeglądu'
MYŚL AKADEMICKA 2 POŁ. XIX W. UL, UW, UJ
Galicja
Julian Dunajewski 1824-1907 UJ Ziemia i kredyt (1864),
wykład ekonomii politycznej
- zwolennik liberalizmu, własność prywatna podstawą maksymalnego zysku
- każda praca produkcyjna, a jej wartość mierzona użytecznością i rzadkością
- tworzenie bogactwa narodowego, jego podział konsumpcja
- cła protekcyjne, pomoc państwa; czynniki produkcyjne, przyroda, praca, kapitał = DN
-monopole + rozwój kredytu, kapitalizm umożliwia rozwój i postęp, socjalizm, centralne planowanie +
całą produkcja dzieli się na 3 części: I dla kapitalistów, II - dla robotników, III- urzędników, inteligencja, uczniów, itp. I -do tworzenia kapitału stałego II - kapitału zmiennego, III - rozszerzanie produkcji
Józef Supiński 1801-1893
- nauka winna mieć charakter narodowy
- człowiek częścią przyrody a jego działalność to przetwarzanie i pomnażanie przyrody
- wartość to skutek pracy użytecznej
- cena powstaje w procesie wymiany
- cena nakładowa, cena targowa
- płaca to dochód z pracy
- popierał teorię Smitha
Leon Biliński 1846-1923 (minister skarbu A-W, dyrektor banku wiedeńskiego, minister w Polsce 1919)
- ekonomia nauką o zjawiskach i prawach w gospodarce
- upowszechnienie pieniądza papierowego
- własność prywatna, zysk, aktywność, wspomaganie państwa, przemysł, rozwój kredytu
Stanisław Szczepanowki 1846-1900
- uprzemysłowienie, budowa dróg, ożywienie handlu, rozwój systemu bankowego, własny kapitał
- egoizm cecha obca polskiej nacji
- wzrost produkcji źródłem wyjścia z zacofania i biedy
Włodzimierz Czerkawski 1966-1913
- popierał poglądy E. Bawarki
- wartość to użyteczność
- monopole
Mieczysław Bochenek 1837-1887
- kontrola państwowa banków, kolei, poczty
- pomoc państwa w rozwój przemysłu
- inicjatywa prywatna i państwowa.
MYŚL EKONOMICZNA W POLSCE 1945- 1989
CECHY OGÓLNE:
- oderwanie od myśli światowej, monopol ekonomii marksistowskiej, planowość gospodarki, 3-6-5-letnie
-ograniczenie wolnościowe, własnościowe, polityczne, kulturalne
- dominacja własności państwowej, nawiązanie do myśli radzieckiej, zapotrzebowanie na myśl dotyczącą odbudowy kraju, kształcenie młodych kadr ekonomicznych na nowych zasadach, centralizacja, wytyczne, realizacje, rachunek ekonomiczny dodatni, kontrola polityczna, likwidacja prywatnego szkolnictwa
- odbudowa szkolnictwa wyższego państwowego, UJ- wydział rolniczo- leśny, KUL- wydział prawa i nauk społeczno- ekonomicznych, UP- wydział prawno- ekonomiczny, UW- wydział prawno- administracyjny, UŁ- wydział prawno- ekonomiczny, UT i Uwroci.- wydział prawno- ekonomiczny, SGH, Akademie Handlowe w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, itd.
EKONOMIŚCI MARKSISTOWSKO- STALINOWSCY:
W. Brus ur. 23 VIII 1921 w Płocku, „O stanie nauk ekonomicznych w Polsce” (1950), „Ogólne problemy funkcjonowania gospodarki socjalistycznej” (1961), „Demokracja i socjalizm” (1992)
??????????????- marksizm i lenizm podstawą, kształcenie kadr ekonomicznych z klas robotniczej i chłopskiej, prace winny służyć planom naukowo- badawczym, gospodarka.
Hilary Minc 1905- 1974, „Właściwe metody planowania” (1949), „Ekonomia polityczna socjalizmu” (1963)
- powszechna nacjonalizacja, bitwa o handel, gospodarka planowa, plany podstawą rozwoju Polski.
Aleksy Wakar 17 I 1898- 25 VIII 1966, „Wykład ekonomii politycznej” (1948), „Morfologia bodźców ekonomicznych” (1963), „Handel zagraniczny w gospodarce socjalistycznej” (1968), „Ekonomia polityczna socjalizmu” (1972)
- zwolennik szkoły lozańskiej- celem teorii ekonomii stawianie tez i tworzenie racjonalnych decyzji, sprawy zatrudnienia, płac, cen, handlu, płaca zależy od długości dnia roboczego, bezrobocie, specjalizacja kraju w handlu zagranicznym- rola planowania.
Andrzej Grodek, Stefan Wędrychowski, Bogdan Gliński, Wiesław Sadowski, Józef Zawadzki (1905- 1990)
Edward Lipiński 18 X 1888- 13 VII 1986, „Poglądy ekonomiczne A. F. Modrzewskiego” (1951), „Merkantylizm i początki szkoły klasycznej” (1952), „Socjalistyczne przedsiębiorstwo” (1963), „Historia powszechnej myśli ekonomicznej do 1970” (1968)
- od 1948 roku ekonomia marksistowsko- stalinowska- Stalin genialny odkrywca praw w ekonomii)
- kryzys 1929- 1933 wynik przechodzenia gospodarki rynkowej w planową
- różnica cen między artykułami rolnymi a przemysłowymi spowodowana większą elastycznością, w okresie ożywienia rosną one szybciej, w okresie recesji spadają szybciej
- wzrost gospodarczy zależy od inwestycji produkcyjnych
- centralne kierowanie inwestycjami zapewnia równomierny rozwój kraju
- wpuszczenie marksizmu na wyższe uczelnie
- uprzemysłowienie kraju niezbędne
Oskar Lange 1904- 1965, „Zagadnienie ekonomii politycznej w świetle prac Stalina” (1951), „Ekonomia polityczna” (1963), „Ekonometria” (1964)
- zwolennik szkoły lozańskiej, dedukcja- redukcja- indukcja w gospodarce towarowo- pieniężnej, działalność ludzi dzieli się na zarobkową i domową, racjonalność działania- prakseologia, minimalizacja nakładów, planowanie to sposób, metoda i powiązanie interesów własnych i społecznych, cybernetyka- nauka o układach elementów powiązanych stosunkami wzajemnego oddziaływania
- wizja socjalizmu, warunki, społeczne środki pieniężne, użycie ich pod kontrolą mas, centralne planowanie, decentralne zarządzanie, samodzielność przedsiębiorstw państwowych, teza o wzrastaniu kapitalizmu w socjalizmie
Paweł Szynkarek 1909- 1980
- o tempie wzrostu gospodarczego decyduje podział DN
- zadania państwa: planowanie, sterowanie, zasilanie, organizowanie; ważna rola w planowaniu to dokładne i prawdziwe dane- rzetelność.
MYŚL EKONOMICZNA EMIGRACJI POLSKIEJ 1939-1989
I. Koncepcja rządu emigracyjnego
1. Komitet Ekonomiczny R.M. granice przedwojenne, uprzemysłowienie Polski, swoboda pracy, centralne planowanie.
Bank centralny +, własność prywatna, Pomorze zachodnie do Polski - ziemie polskie zgermanizowane, ziemie miedzy Odrą a Łabą to ziemie Słowian, ostateczna likwidacja spornych kwestii, szeroki dostęp do morza, trwałość ziem zachodnich Śląska z Polską.
2. Ocena dorobku II Rzeczpospolitej - Roman Górecki - prezes BGK, MPH 1935-39, Wojciech Zaleski - dorobek gospodarczy Odrodzonej Rzeczpospolitej - Londyn, Polska sezonowa+, ocena pozytywna.
Reforma rolna: SN 5-50ha ( do 100ha) odszkodowania, likwidacja gospodarstw małych, SL 6-25ha (do 50ha) średnie gospodarstwa podstawą, SP, PPS 4-24ha (wyjątki do 50ha), bez odszkodowań, reforma systemu podatkowego, kościół do 50ha, uprzemysłowienie, własność prywatna, ziemie zachodnie, reforma rolna, planowanie+
II. Koncepcje powojenne:
- żelazna kurtyna dominacja Rosji w Europie Środkowej
- instytut J. Piłsudzkiego - NI - 1943
- instytut Muzeum W. Sikorskiego - Londyn 1945
- Polski Instytut Naukowy - NI - Montreal
- Biblioteki Polskie w Londynie, Paryżu, Muzea Polskie w Chicago, Londynie, Paryżu.
- 14 XI 1949 Skarb Narodowy - pozyskanie środków na działalność polityczną, kulturalną, społeczną i cele zmierzające do odzyskania niepodległości Państwa Polskiego, Głowna komisja - Londyn - 50 lokalnych komitetów w WB, 17 w kanadzie, 16 w USA, 12 w Australii, po 2 w Brazylii, RPA, Wenezueli, Zimbabwe, Nowej Zelandii,
-Podziały polityczne - ugrupowanie prezydenckie (Z. Zaleski); Mikołajczykowie, Rada Trzech - W. Anders
- Odezwy do Polaków w kraju 1956r. upadek emigracji 1964 -Jan Kwapiński, 1965 M. Grażyński, 1966 T. Komorowski, S. Mikołajczyk, 1967 - Z. Zaręba, 1969 Sosnowski, W. Gombrowicz.
POSK 1964 - Londyn 6,6 tyś. Składka roczna 1945-1953 członków 10 funtów - cel: utrwalenie wartości narodowych i kulturalnych wśród emigracji polskiej.
III. Edward Szczepanik 22VIII 1915 Suwałki - 2004 Londyn
studia SGH, asystent prof. Dr U. Londyn, od 1945 w PUL, Polish Uniwersity College Londyn
- podległy UL - wydział ekonomiczno-handlowy 1945-1953 (Nowak, Swianiewicz, 1977) - 100 ekonomistów, Hongkong, komisja planowania w Pakistanie, kierownik studiów w rolno-ekonomicznych FAO w Rzymie, uniwersytet w Sussex w W.B., premier Rządu na wychodźstwie, 1986 przewodnik komisji Likwidacyjnej tego rządu dr. H.C - SGH. Prace:
- Studia ekonomiczne w centralnej i wschodniej Europie Londyn 1954
- Wzrost narodowy a planowanie ekonomiczne Londyn 1965
- Nowy kształt europejskiego rolnictwa, Londyn 1985
Michał Kalecki 22VI 1899 Łódź - 27IV 1970 Warszawa
Matura w Łodzi , Politechnika Warszawska I rok 1919-1921, służba wojskowa, Politechnika Gdańska, 1923 powrót do Łodzi, od 1929 praca w IBKGiC, 1936 - stypendium Rockefellera, Cambridge 194o Oxford, 1945 Montreal, 1947-53 ONZ, 1956 - Polska, prof. PAN, 1964-SGPiS, 1968 emeryt, dr H.C UW
Podstawowe prace: Szacunek dochodu społecznego Warszawa1929-33, Próba teorii koniunktury Warszawa 1933; Studia z dynamiki ekonomii Londyn 1943; Raport o Chinach 1950; Teoria dynamiki gospodarczej 1954; Dzieła Warszawa 1973.
Problematyka: teoria koniunktury - cyklu gospodarczego, DN i jego podział, teoria rozwoju gospodarczego, strategia planowania,
- oprac. Wskaźnik budownictwa inwestycji w przemyśle maszynowym i kolejowym
- oprac. Wskaźnik ogólnej inwestycji
- o przebiegu cyklu decydują zmiany w popycie, spadek płac, spadek popytu. Spadek popytu o 14% - spadek kosztów utrzymania o 25% (popytu)
- inwestycje - czynnik decydujący o przebiegu cyklu ekonomicznego.
- duża rola gałęzi powstałych w okresie depresji, nowych
- duża rola stopy procentowej w okresie kryzysu
- gospodarce należy pomóc wyjść z kryzysu przez inwestycje (państwowe i prywatne) upowszechnienie wynalazków, mnożnik +, roboty publiczne, nakręcanie popytu
- niewłaściwy podział DN - źródłem nędzy i zła, kryzysów. Podział DN (na płace, zysk, stopę procentową i rentę gruntową) gwarantuje przebieg cyklu
- państwo i ZZ winny czuwać nad podziałem DN, eksport bezrobocia - przez kraj A gdzie następuje szybkie ożywienie do kraju B gdzie wciąż trwa recesja
- konsumpcja i inwestycje to podstawowe czynniki teorii koniunktury i wzrostu gospodarczego
Teorie rozwoju gosp. krajów zacofanych i socjalistycznych - modele
- pozytywne i negatywne strony ich rozwoju, kadry, kapitały, stan rolnictwa, infrastruktura, konsumpcja luksusowa grup zamożnych, pomoc zagraniczna, inwestycje, inflacja, modernizacja, ograniczenie konsumpcji a wzrost inwestycji
- strategie planowania: kilka wariantów planu, centrum planowania, nakłady inwestycyjne nie powinny przewyższać
Stanisław Gomułka 10XI 1940 Krężoły - studia UW, fizyka, 1962 syst. wydziału ekonomii, 1964 - list do partii
- Polski paradoks VI 1990
- Teoria i technologia pieniądza w wzroście gospodarczym 1990
- Wzrost gospodarczy w procesie transformacji, Warszawa 1995
- Modele ożywienia gospodarki: uwarunkowania, oszczędności narodowe, prywatyzacja, ożywienie konsumpcji, redukcja zadłużenia, ograniczenie inflacji, wzrost eksportu, tempo wzrostu gosp. proporcjonalne do tempa inwestycji Y=F(K,T,L) y - wzrost, f - funkcja, k - kapitał, t - technologia, l - ludność. Model ożywienia i wzrostu E. Zachodniej 20-30% PKB, Daleki Wschód 35-45% PKB
- ograniczenie wydatków publicznych, gospodarki o przedwcześnie rozwiniętych cechach państwa opiekuńczego, podniesienie wieku emerytalnego, prywatne bezp.., ograniczenie deficytu budżetowego, prywatne fundusze oszczędnościowe, kary budowlane, towarzystwa ubezpieczeniowe, polityka niskiego kursu zł, inflacja poniżej 10% redukcja stóp procentowych.
WSPÓŁCZESNA EKONOMIA KLASYCZNA
Johan Richard Hicks 1904- 1989, Nobel- 1972, prof. Oxfordu, “Teoria płac”, “Wartość i kapitał”, “Kapitał i czas”, “Kapitał i wzrost”, “Przyczynowość w ekonomice”
- wybór konsumenta między dwoma dobrami ograniczony jest przez dochód i cenę
- elastyczność substancji- możliwość prowadzenia analiz bez uwzględniania kategorii wartości, wystarczy koncepcja krańcowej stopy substytucji
- trzy elementy: krańcowa wydajność kapitału, konsumpcja, preferencje płynności
- trzy rynki: dóbr, papierów wartościowych, pieniądza
- na tej podstawie można zbudować model 3-wymiarowy, w którym występują dwa parametry cenowe określone przez równowagę dwóch rynków
- model IS-LM, IS to krzywa obrazująca równowagę w świecie dóbr rzeczowych, LM- to krzywa równoważąca popyt i podaż pieniądza, dla każdej podaży pieniądza zachodzi relacja między dochodem a stopą %
- teoria równowagi ogólnej
Paul Samuelson ur. 1915, Nobel- 1970, prof.. Harvardu, „Zasady analizy ekonomicznej”, „Ekonomia”
- synteza neoklasyczna (wszystkie najlepsze kierunki, prądy połączyć)
- ewolucja myśli ekonomicznej
- tworzenie syntezy i inkorporacja szkół myślenia
- upowszechnienie gospodarki mieszanej
- udział państwa w gospodarce jako regulatora.
Głosił że trzeba zebrać wszystkie rzeczy, które łączą się z klasyką. Wszelkie zmiany powinny się dokonywać przez ewolucję a nie rewolucję. Rewolucja to działanie wstecz, kraj się cofa. Mówił że nie zaszkodziłoby żeby w każdej gospodarce było trochę mieszanej własności.
Alban William Philips 1914- 1975, prof. School Eckonomies London
- relacje między płacą a bezrobociem
- krzywa Philipsa
Wykres obrazujący relacje (zależność) płaca a bezrobocie, przy płacach 2% to bezrobocie 4,5, gdy płace będą niższe to bezrobocie się zwiększy, im płace będą wyższe tym inflacja za duża. Wybór między inflacją a bezrobociem. Jeżeli płace (wzrost) zejdzie do zera to nie ma to wpływu na bezrobocie. Wg Philipsa najlepsza jest sytuacja gdy płace 2%, bezrobocie 2,5-3%
Artur Laufer ur. 1941, prof. Chicago, od 1976 Los Angeles, od 1983 w administracji
- relacje między stopą opodatkowania a wpływami podatkowymi
- krzywa Laffera
- niskie podatki duże wpływy przy dużej skali podatkowej
- dotyczy kwestii podatkowych
- jeżeli stopa podatkowa „0” to wpływy „0”, gdy stopa podatkowa „100” to wpływy „100”
- przy niskich podatkach 90% podatników je niszczą
- skale podatkowe- zróżnicowane
TEORIA WYBORU SPOŁECZNEGO- PUBLIC CHOICE
James Buchanan ur. 1919, Nobel- 1986, „Rachunek przyzwolenia”, „Podaż i popyt dóbr publicznych”, „Koszt i wybór”, „Granice wolności”, „Prawo nakładania podatków”
- centrum społecznego wyboru 1969
- traktuje politykę jako szczególny proces wymiany
- podstawa zachowań wyborów i podatki
- liderzy partii: lobbyści, sędziowie
- wybór publiczny jest decyzją polityczną
- dwa poziomy wyboru społecznego, przedkonstytucyjny i pokonstytucyjny (państwo, prawo)
- umowa konstytucyjna prowadzi do powstania państwa opiekuńczego
- jednostki są racjonalne zawsze
- przeciwnik ingerencji państwa w gospodarkę
Laureaci nagrody Nobla w dziedzinie nauk ekonomicznych:
2007 Lenid Hurwicz, Eric S.Moskin i Roger B.Muerson
2006 Edmund S.Phelps z U. Columbia w N.Yorku za analizę międzyokresowych zależności w polityce makroekonomicznej.
2005 Robert J.Auman z Izraela i Tomas C.Schelling z USA za teorie o decyzji interaktualnej
2004 Finn E.Kvdlaud i Edward C.Prescot za “pracę wyjaśniającą w jaki sposób na cykle koniunkturalne wpływają takie czynniki jak zamiany w polityce ekonomicznej i technologii
2003 Amerykanin mający również obywatelstwo izraelskie. Daniel Kahneman z uniwersytetu Princeton i Amerykanin Veron L.Smith wykładowca z uniwersytetu w Fairax za studnia nad psychologicznymi aspektami oceniania i podejmowania decyzji w sytuacjach niepewności oraz za studia laboratoryjne nad alternatywnymi mechanizmami rynkowymi.
2001 Gorge A.Akerlof z uniwersytetu kalifornijskiego z Berkeler, A.Michael Speuce z uniwersytetu Stauford i Jaspers E.Stiglitz z uniwersytetu Columbia
MONETARYZM 1969- 1974 USA, WB
MONETARZYM- współczesny nurt w myśli ekonomicznej przeciwstawny Keynesizmowi, preferujący ingerencję państwa w gospodarkę za pomocą pieniądza
SZKOŁA CHICAGOWSKA
Frank Knight 1885- 1971, „Ryzyko niepewności i zysk”
Henry Simons 1899- 1946, „Opodatkowanie dochodem osobistym (VAT)” (1938- 20%)
Jakob Viner 1892- 1970, „Problemy handlu międzynarodowego”
George Stiller 1911- 1991, „Ekonomika informacji” (rola informacji w działalności gospodarczej), Nobel- 1982
Gary Becker 1930, „Kapitał ludzki”, „Ekonomia. Teoria zachowań ludzkich”, Nobel 1992
PREKURSORZY MONETARYZMU:
David Hume „Traktat o pieniądzu” (ilościowa rola pieniądza
Alfred Marshall 1842- 1924, pieniądz= cena
Irwing Fischer 1869- 1947, M* V= P* T
Milton Friedman 1912, “Studium nad ilościową teorią pieniądza”, “Teoria funkcji konsumpcji”, “Kapitalizm”, “Rola polityki monetarnej”, “Wolność wyboru”, “Monetarna teoria w USA I WB”, Nobel- 1976
I wejście 1956- 1960 i wyżej
II wejście 1969- 1974
- pieniądz ma istotne znaczenie, inflacja jest zjawiskiem pieniężnym
- odrzuca teorię bez faktów i odwrotnie
- finansowanie oświaty za pomocą bonu (talonu)
-likwidacja licencji na niektóre zawody, legalizacja narkotyków;
-Newsweek, serial-Swoboda wyboru;
-krzywa Filipsa;
-każda zmiana cen spowodowana jest zmianą podaży pieniądza;
-współzależność między zmianami monetarnymi, a gospodarką stałą;
-schemat teorii monetarnej;
-podejście monetarne M=C+D;
-ograniczenie wydatków na pomoc socjalną (prawo, porządek, bezpieczeństwo);
-otrzymał Nobla z zakresu ekonomii;
-władze państwowe są w stanie kontrolować podaż pieniądza;
-wiara w stabilizację sektora pieniężnego i równowagę gospodarczą;
-kryzysy są spowodowane nagłymi impulsami pieniężnymi, winny istnieć zm. Kursu walut;
-szczyt podaży pieniądza i wyprzedza aktywność gosp. O 12-18 miesięcy;
-dodatkowa podaż pieniądza wyprzedza aktywność gospodarczą;
-recepta roczna podaż 3-5%, winien ją prowadzić Bank Centralny danego kraju;
-rola BC - stopy procentowe, indeksacja dopuszczalna, kontrola płac;
-ciągła podaż pieniądza podtrzymuje rozwój gosp. Subtelne dostrajanie gosp.;
-czysta polityka monetarna daje efekty w krótkim czasie, zbilansowany budżet podst.;
-dopływ pieniądza w latach słabego rozwoju, odpływ w latach dużego rozwoju;
-gospodarka rynkowa, liberalizm-najlepsze rozwiązanie społ. i gosp.
Inni przedstawiciele monetaryzmu: Karl Bruner (1916-92); Allan Meltzer (ur. 1928); Beunet Callum (ur. 1935); Dawid Laidler (ur. 1938)
Monetaryści twierdzili, że w gosp. wolnorynkowej istnieje pewna naturalna stopa bezrobocia, której nie należy utożsamiać z bezrobociem fikcyjnym i przymusowym. Dotyczy ona bezrobocia dobrowolnego i jest określona przez równowagę na rynku pracy i strukturę realnych stóp płacy. Kładą oni nacisk na stabilizację pieniądza.
T.: Współczesne szkoły ekonomiczne.
1.Szkoła neoaustriacka (środowisko różnorodne) nawiązanie do szkoły austriackiej (Mengera, Wiesera, Bawarki) - krytyka gospodarki socjalistycznej.
Fryderyk A. Hayek (1899-1992) mistrz szkoły neoaustriackiej (nobel-1974), doktor prawa i ekonomii Uniwer. Wiedeńskiego. - Teoria pieniądza i cyklu koniunkturalnego 1929, Ceiny i produkcja 1931, Zysk, stopa % i inwestycje 1939, Czysta teoria kapitału 1941, Droga do niewolnictwa 1944, Konstytucja wolności 1969, Zgubne zarozumialstwo, błędy socjalizmu 1978, Prawo - 3 tomy 1973-79.
-integracja państwa tylko w dziedzinie doskonalenia prawa;
-pieniężna teoria przeinwestowania, rachunek ekonomiczny w socjalizmie+, centrale planowanie+;
-krytyka rzekomej demokracji w socjalizmie, sprawiedliwości, jest to totalitaryzm, ustrój zniewolenia;
-kapitał-to czas potrzebny do przetworzenia surowców w gotowe produkty;
-załamanie gosp. spowodowane spadkiem popytu;
-mechanizm rynkowy podstawą gosp.;
-podatek liniowy, krytyka podatku spadkowego i progresywnego;
-wolność źródło dobrobytu wartości moralnych, prawo gwarantem wolności, rządy prawa;
-umiarkowana polityka monetarna;
-ład społeczny to spontaniczny efekt działania jednostek;
-przeciwnik tworzenia modeli w ekonomii;
-uczniowie: Gottfried von Haberier (1900-1995) prof. U. Wiedeńskiego i Harvardu - Teoria handlu międzynarodowego 1936;
-liberalizm podstawą gospodarki;
-wymiana handlowa korzystna dla państwa exp/imp;
Paul Rosenstein-Rodon 1902-82, doktor U. Wied. Od 1947 w USA
-problematyka krajów 3-świata - kierunki zmian bariery;
-współpraca z Polską po 1945 w zakresie uprzemysłowienia kraju;
Fritz Machlup 1902-83, doktor U. Wied. Od 1935 w USA, Integracja gosp. 1977, Wiedza - jej tworzenie, podział i znaczenie - 3 tomy - 1984-86, Ekonomia austriacka 1982.
-specjalista z zakresu tworzenia metropolii, konkurencji, stosunków finansowych
-6 ocen szkoły neoaustriackiej: indywidualizm, subiektywizm, marginalizm, użyteczność,
użyteczność krańcowa, koszty alternatywne - utraconych możliwości.
2.Szkoła fryburska (od 1932r.) ordoliberalizm - koncepcja doskonałego liberalizmu
-współtworzyła odbudowę i rozwój gosp. Niemiec zachodnich po II wojnie światowej;
-koncepcja doskonałego porządku narzuconego przez rozum;
-rozwój idei gosp. alternatywnej wobec liberalizmu i socjalizmu;
-scalenie kultury, religii, gosp.;
-Walter Eucken 1981-1955 prof. w Tybindze i Fryburgu, Badania nad naturą kapitału 1934, Podstawy ekonometrii 1939;
-Filip Ropke 1899-1966, Kryzys kolektywizmu, socjalizm;
-Ludwik Erhard 1897-1977, Niemiecka polityka gospodarcza 1962, był kanclerzem Niemiec 1963-66.
3.Szkoła szwedzka-Sztokholm, Upsala, Lund
Gustaw Kassel 1866-1945, studia w Niemczech, dr, Upsali, prof. Uniw. W Sztokh.
-ceny-podstawowe zagadnienie;
-ceny środków produkcji wyznaczają ceny pozostałych dóbr;
-krytyka teorii Kegnesa;
-nie ma związku między stopą procentową, a oszczędnościami;
-teoria procentu-dyspozycja kapitałowa odpowiada sile kupna i zasobności pieniądza.
Gunnar Karl Myrdal (1898-1987, nobel w 1974), szwedzki neoinstytucjonista, prof. U. W Sztokh., członek rządu 1947-57, ONZ, Dylemat amerykański (problem murzyński) 1944, Dramat azjatycki - 3 tomy 1968, Badania nad ubóstwem narodów
-teoria podejmowania ryzyka;
-rola znaczenia fal optymizmu i pesymizmu w podejmowaniu decyzji;
-modele ekonomiczne;
-Afryka, Azja południowo-wschodnia.
Bertil Ohlin (1899-1979, nobel-1977) prof. Wyższej szkoły ekonomicznej w Sztokh., Handel międzynarodowy i międzyregionalny 1933;
-wymiana handlowa wynika z różnic w rozmieszczeniu sił wytwórczych i surowców i musi pokonywać granice państwa;
-teoria kosztów komparatywnych Ricarda - aktualna.
4.Szkoła francuska (Paryż - Sorbona)
Jean Fourastie ur. 1908, Wielka nadzieja XX w. 1949; Wielka metamorfoza XX w. 1961;
-polityka etatyczna, kontroli planowania, kierowania niezbędna;
-wpływ ostrożnego monetaryzmu na gosp. niezbędny;
-podstawą rozwoju postęp naukowo-techniczny;
-technokratyzm.
Francis Perroux (1903-1987), prof. U. w Lyon i w Paryżu. Kapitalizm 1948; Ekonomia XX w. 1961; Władza i gospodarka 1975.
-efekt dominacji-przywódca - jednoczenie się podmiotów wokół pewnych biegunów, znika wtedy agresywna konkurencja ludzi, rośnie wydajność;
wzrost udziału państwa na polu realizacji programów gospodarczych.
Edmund Malinuard ur. 1923
-tworzenie teorii praktycznych-użytecznych;
-obserwacje podstawą teorii i działań praktycznych;
-prace o bezrobociu, o ekonometrii i makroekonomii.
Leon Rueff (1897-1978)
-upowszechnienie tradycyjnego liberalizmu.
MYŚL EKONOMICZNA WOBEC KRAJÓW SŁABO ROZWINIĘTYCH.
W Afryce wiele surowców jest jeszcze nie odkrytych. Po za tym jest to obszar niestabilny pokojowo. A te surowce co są, nie mają większych korzyści. Społeczeństwo słabo wykształcone, nie ma kadr, które pokierowałyby krajem odpowiednio.
Teorie wzrostu i rozwoju krajów słabo rozwiniętych XX/XXI w.:
I. Przyczyny opóźnienia w rozwoju: kolonializm, neokolonializm, baza surowcowa, kwalifikacje, analfabetyzm, nacjonalizacja, przyrost naturalny 28%, opieka zdrowotna, infrastruktura, walki plemienne, brak stabilizacji politycznej, eksport, klęski suszy, brak kadr technicznych, wojny, zadłużenie, zastosowanie zasad i modeli [...] rozwiniętych +, cykle koniunkturalne +, podział DN +, system bankowy +, oszczędności +, brak realnego kapitału, towarowość +, syntetyki.
II. Teoria „rozwoju przez handel” (Frederik Benharl): samoczynny wzrost przez ożywienie handlu; upowszechnienie plantacji; wzrost cen płodów rolnych ¼ stosunku do cen towarów przemysłowych; specjalizacja - kawa, kakao, bawełna, kauczuk i inne; pożyczki z międzynarodowych instytucji finansowych.
III. Teoria „wzrostu inicjowanego” (Rangar Nurske, Gunnar Myrdal): aktywna ingerencja państwa w gospodarkę; ograniczenie „błędnego koła nędzy”; ograniczenie przyrostu naturalnego; pomoc krajów demokracji ludowe, uprzemysłowienie; ograniczenie marnotrawstwa, zbytku klas uprzywilejowanych; inwestycje komplementarne; likwidacja feudalizmu, przemysł lekki.
III a. Model „japoński” wzrostu gospodarczego (Meidzi): budowa przez państwo zakładów przemysłowych i ich sprzedaż prywatnym właścicielom; tworzenie S.A.; ulgi, umorzenia, kreowanie kapitału narodowego.
III b. Model „indyjski” wzr. gosp. (duża rola sektora państwowego): przemysł wydobywczy i ciężki; infrastruktura; protekcjonizm; reglamentacja.
IV. Teoria „startu” do samoczynnego wzrostu gosp. (Rostow): ogromne inwestycje: (koszt I impulsu) - opodatkowanie bogatego chłopstwa, kredyty zagraniczne, deficyt budżetowy, dodatni handel zagraniczny, pomoc zagraniczna; ogromny wzrost DN; pierwszy wzrost pociągnie za sobą następne II, III itd. Okres startu ok. 20 lat.; innowacje, przemieszczenia ludności do miast, powstanie nowych siła zainteresowanych; nauka, technika, nowy światopogląd, nowe trendy; stopa tworzenia kapitału inwestycji musi przewyższyć stopę przyrostu naturalnego; 5 stadiów: przygotowanie do startu, stadium startu, rozwoju, osiągnięcia dojrzałości, wysokiej konsumpcji.
V. Rozwój przez uprzemysłowienie. Paul Samuelson głosił, że kraje mogą jakoś się rozwinąć, w ten sposób, że corocznie będzie się wydzielać coraz więcej pieniędzy na przemysł.
Obecnie w Afryce: zadłużenie krajów afrykańskich, ujemny bilans handlowy; mały udział w światowym eksporcie (ok. 2%); PNB (całej Afryki wynosi 1,6%)
Promowane są teraz nowe rejony ekonomiczne, a w nich konieczne jest: lotnisko; połączenie drogowe, kolejowe, autostrady; obecność RTV; kapitał ludzki; podatki (niskie); cena ziemi (przystępne); zaplecze techniczne, kulturalne, medyczne; przyjazne władze -> pozytywne nastawienie do inwestorów; centra produkcyjne.
6