TERESA MICHAŁOWSKA ŚREDNIOWIECZE
WSTĘP - MEDIA AETAS W EUROPIE
Pojęcie o media aetas uformowali humaniści włoscy XV-XI w. traktując je mroczny okres, oddzielający ich od świetnego okresu starożytności. Obciążali czas winą za upadek tradycji antycznej oraz traktowali pogardliwie jako okres barbarzyństwa.
Nazwa medium aetas pojawia się w dziełach historyków XVI-XVII w.
Granice czasowe - sytuuje się je zazwyczaj między wiekiem V (r. 476), jako zakończenie niektórzy badacze traktują upadek Konstantynopola (1453), odkrycie Ameryki (1492) lub wynalezienie druku (ok.1440)
W dziejach wieków średnich Zachodu wyodrębnia się zazwyczaj dwa okresy - średniowiecze wczesne (koniec V-tego do końca X-tego w.) oraz średniowiecze dojrzałe (do ok. XIII-tego w., później schyłek).
Żywotność tradycji antycznej - fascynacja antykiem, wzmogła się od końca XI w., osiągając szczyt w XII i XIII w. Dużą rolę odegrała skupiająca wybitnych uczony szkoła w Chartes (platonizm).
Egzegeza biblijna
Badania biblistyczne - Orygenes - sens alegoryczny
Podział i klasyfikacja znaczeń (sensus, significatio), (sensu litteralis, sensus spiritualis, dzielony na moralny - moralis, tropicus, tropologicus, anagogiczny - anagogicus, topiczny - topicus)
Chrześcijańska myśl filozoficzna - wsparta tradycją filozofii greckiej, początkowo głównie w jej nurcie platońskim i neoplatońskim -> Justyn męczennik, Atengoras, Ireneusz -> wykazanie wyższości wiary chrześcijańskiej nad pogańską filozofią z jednoczesnym odwołaniem do spekulacji filozoficznej.
Tym samym tropem poszli Ojcowie wschodni (Klemens z Aleksandrii, Orygenes)
Apologeci łacińscy (zachodni) odrzucili spekulacje filozoficzne odwołując się wyłącznie do wiary, postawa ta jednak nie trwała długo -> św. Augustyn, i inni odwołują się do filozoficznej tradycji greckiej.
Założenia św. Augustyna: skrajny teocentryzm, dualizm Boga i świata, egzemplaryzm metafizyczny, przekonanie o możliwości znalezienia prawdy przez człowieka we własnym wnętrzu.
Symbolizm - każda istota widzialna jest znakiem istoty niewidzialnej, traktowanie natury jako tekstu którego czytanie prowadzi człowieka do prawd nadprzyrodzonych.
Spór o uniwersalia - realizm pojęciowym zakładający w swej skrajnej platońskiej postaci istnienie powszechników - pojęc ogólnych, realizm umiarkowany zakładał istnienie uniwersaliów w konkretnych rzeczach jednostkowych (św. Tomasz z Akwinu), nominalizm zakładał realne istnienie tylko konkretnych przedmiotów (Roscelinus).
Scholastyka - tomizm obok augustynizmu stał się głównym kierunkiem doktrynalnym „filozofii szkolnej” - tzw. Scholastyki - objaśnienie religijnych prawd za pomocą racjonalnych metod filozoficznych.
Łacina - podstawowy język, św. Hieronim w swoim przekładzie Biblii użył języka potocznego, używanego przez lud (vulgus), stąd Wulgata; proces oddzielania się łaciny uczonej od szybko barbaryzującej się mowy ludowej
Ars dictandi - sztuka dyktowania, była teorią układania tekstów pisanych, w szczególności listów oraz dokumentów, oddziałała jednak na całą twórczośc prozatorską, w pewnym stopniu również na poezję; ars dictandi odróżniała dwa typy stylu prozatorskiego - pierwszy miał być przeznaczony dla ludzi mniej wykształconych, drugi - dla elity intelektualnej. Proza ozdobna winna posługiwac się zdaniami rozwiniętymi (okresami) zbudowanymi z wyraźnie wyodrębnionych i symetrycznie układanych członów: dłuższych (coma), krótszych (cola). Tekst słowny powinien odznaczac się dźwięcznością i rytmicznością, pierwszą z wymienionych zalet łączono ze stosowaniem rymu, wiążącego kolejne człony i ewentualne zakończenia następujących po sobie zdań. Rytmiczność ważna zarówno na początku jak i w środku członu lub zdania szczególnego znaczenia nabierała w zakończeniu (klauzuli), gdzie zyskiwała ściśle określoną strukturę formalną zwaną cursus. Stosowanie ars dictandi przyczyniło się do powstawania prozy i poezji łacińskiej o wysokim stopniu organizacji artystycznej.
System edukacji - oświata pozostaje w gestii kościoła, po upadku starożytnych szkół życie umysłowe skupiało się głównie w klasztorach 0 benedyktyński klasztor na Monte Cassino, Vivarium, klasztor w Bobbio. System szkolny, który miał się utrzymac w Europie w ciągu całego średniowiecza ukształtował się w monarchii karolińskiej, obok szkoły pałacowej w Akwizgranie - tworzono siec szkół przy parafiach, klasztorach oraz katedrach. Program nauczania oparty był na siedmiu sztukach wyzwolonych - gramatyka, dialektyka, retoryka (stopień niższy), arytmetyka, astronomia, geometria i muzyka (poziom wyższy).
Pojawienie się związków (korporacji) uczniów i mistrzów, które dały początek szkołom wyższym, uniwersytety były organizowane w wydziały (facultas) początkowo zrzesznia wykładowców oraz natio - to nazwa zrzeszenia studentów pochodzących zasadniczo z jednego kraju
Uniwersytety posiadały wysoką autonomię - w tym immunitety zapewniające o uniezależnieniu od władz
Książki - klasztorne skryptoria, główną początkowo formą książki był kodeks, powstający z luźnych początkowo składek, osobno zapisywanych później zaś zszywanych., do najbardziej okazałych nalezą księgi liturgiczne i te stanowiące własność monarchów
Książka blokowa - odbijanie tekstów i obrazów na wyrytych uprzednio drewnianych klockach