Karta Europejska. Minimum programowe kształcenia nauczycieli w zakresie edukacji zdrowotnej.
Barbara Woynarowska
W. Wrona- Wolny, B. Makowska
„Wypisy z Wychowania Zdrowotnego”
Podczas pierwszej Europejskiej Konferencji Edukacji Zdrowotnej i Zapobiegania Nowotworom w szkole, która odbyła się w Dublinie w 1990 roku ustalono zasady i zadania profilaktyki nowotworów w szkole. Zaproponowano poprzez wprowadzenie zdrowego stylu życia. Podejście to ma na celu nie tylko pracę z uczniami w klasie, ale również w całej szkole i społeczeństwie, a także dotyczyć ma rodziców.
W czasie konferencji dowiedziono, że EZ nie będzie skuteczne jeżeli nauczyciele nie rozumieją tych celów i koncepcji. Zatem uznano, że głównym celem jest przygotowanie nauczycieli w zakresie EZ, aby można było program wdrążyć w szkołę.
Dzięki programowi „Europa przeciwko Nowotworom” została powołana grupa ekspertów, która opracowała „Europejską Kartę”. Miała ona na celu kształtowanie nauczycieli w zakresie Edukacji Zdrowotnej.
Założeniem Karty jest nauczanie nauczycieli z zakresu wiedzy o zdrowiu, ułatwianie im zrozumienia zdrowia i kształtowania umiejętności sprzyjających zdrowemu stylowi życia. Karta ma na celu określenie minimum zadań, które powinien zawierać każdy program kształcenia nauczycieli w zakresie Edukacji Zdrowotnej.
„Zdrowie” i „Edukacja” są ważnymi pojęciami, które są wysoko cenionymi wartościami.
Według M. Kacprzak „zdrowie” jest to proces dynamiczny, nie tylko brak choroby czy niedomagania, lecz także dobre samopoczucie oraz taki stopień przystosowania się biologicznego i społecznego do środowiska, jaki jest osiągalny dla danej jednostki w najkorzystniejszych warunkach.
Według R. Bures „zdrowie” jest to proces dynamiczny, system wzajemnych uwarunkowań w relacji organizm-środowisko. Jest to potencjał zdolności przystosowania się organizmu do wymogów środowiska, wyposażający organizm w dyspozycję do utrzymania równowagi pomiędzy nim a wymogami środowiska. Jeżeli możliwości przystosowawcze organizmu przekraczają granice wymogów środowiska, to można mówić o zdrowiu optymalnym. Jeżeli pokrywają się z wymogami środowiska to mówimy o zdrowiu minimalnym.
„Edukacja” jest to pojęcie związane z rozwojem umysłowym i wiedzą człowieka, stosowane w następujących znaczeniach: -proces zdobywania wiedzy, polega na zdobywaniu wiedzy w szkole lub poza nią. -pojęcie używane dla określenia stanu wiedzy danej osoby, społeczeństwa, narodu. W tym kontekście mówi się o dobrej lub złej edukacji, wystarczającej lub niewystarczającej. -wychowanie (głównie pod względem umysłowym), wykształcenie, nauka -kształcenie, ogół czynności i procesów mających na celu przekazywanie wiedzy, kształtowanie określonych cech i umiejętności
Edukacja Zdrowotna z tradycyjnym podejściem sprowadza się do świadomego stwarzania sposobności do uczenia się, sposobności tak zaplanowanych, by ułatwiały dokonanie się, wcześniej określonej, zmiany zachowania. Tak rozumiana edukacja zdrowotna dąży do poprawy i ochrony zdrowia poprzez stymulowane procesem uczenia, dobrowolne zmiany w zachowaniu jednostek. Edukacja przebiega tu dwutorowo: w drodze bezpośredniej edukacji jednostek oraz poprzez użycie w celach edukacyjnych środków masowego przekazu. Działania skierowane na edukację i rozwój jednostek obejmują podnoszenie poziomu wiedzy o zdrowiu, poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia, budowanie wysokiej samooceny oraz samodzielności. Proces edukacji przebiega w ramach relacji nauczyciel — uczeń, lekarz — pacjent. Edukacja poprzez środki masowego przekazu ma charakter bezosobowy i obejmuje podnoszenie poziomu świadomości społecznej, kreowanie właściwego klimatu wokół problemów zdrowotnych oraz poradnictwo z zakresu zagrożeń zdrowia.
Współczesna edukacja jest ściśle związana z sytuacją w polskim szkolnictwie. Szkoła jak wiadomo to obok rodziny drugie najważniejsze środowisko wychowawcze dzieci i młodzieży. Całokształt procesów wychowawczych oraz sposób kształcenia stanowią składowe elementy pojęcia szkoła czy też szkolnictwo. Szkoła to instytucja oświatowo-wychowawcza zajmująca się kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów, zadań oraz koncepcji oświatowo-wychowawczych i programów.
Szkoła oddziałuje na podopiecznego zapewniając mu jego rozwój osobisty, umysłowy, emocjonalny, fizyczny. Od zastosowania odpowiednich metod nauczania i wychowania można albo zachęcić ucznia do uczestnictwa w zajęciach i do uczęszczania do niej, ale można również niezdrowym podejściem do wychowanka zniechęcić go skutecznie. Zadania nauczyciela to przekazywanie wiedzy, świadome wychowywanie uczniów, współpraca z różnymi instytucjami społecznymi na rzecz wychowania i kształcenia społeczeństwa, współpraca z kuratorium, rodziną, placówkami opieki społecznej, zdrowotnej, z organizacji społecznymi i placówkami naukowymi czy też ze środkami masowego przekazu, które wysyłają na osobowość szczególnie młodego człowieka.
Głównymi czynnikami wpływającymi na stan zdrowia, o których nauczyciele powinni wiedzieć są to:
genetyczne
środowiska życia i pracy
styl życia
system opieki zdrowotnej.
Nauczyciele również powinni potrafić powiązać wpływ tych czynników z głównymi problemami zdrowotnymi np. jak nowotwory, choroby układu krążenia, a także używanie narkotyków.
Edukację zdrowotną powinno prowadzić się w szkole, ponieważ każdy uczeń ma prawo do uzyskiwania informacji oraz nauczenia się umiejętności niezbędnych dla jego obecnego i przyszłego zdrowia. Wychowanie zdrowotne ma doprowadzić do tego, aby każdy uczeń po pierwsze zrozumiał, że jest odpowiedzialny za zdrowie swoje i innych, aby doskonalił je i zapobiegał chorobom. Po drugie, aby wiedział co szkodzi zdrowiu a co powoduje jego przedłużenie, aby wiedział jak korzystać z palcówek służby zdrowia, aby zrozumiał, że zdrowie zależy od jego czynnej postawy. Integralnym komponentem programu szkolnego jest Edukacja zdrowotna, która powoduje, że przedmioty stają się bardziej związane z życiem uczniów.
Głównymi komponentami zdrowego stylu życia, o których każdy nauczyciel powinien wiedzieć są to :
Aktywność fizyczna
Relacje między ludźmi
Żywienie i nawyki żywieniowe
Zapobieganie urazom
Warunki życia i pracy
Środowisko naturalne
Używanie środków odurzających w tym także tytoniu i alkoholu
Seksualizm
Wszyscy nauczyciele powinni zrozumieć własną rolę oraz rolę szkoły w promocji zdrowia uczniów, a także innych pracowników szkoły. Każdy nauczyciel powinien uzyskać wiedzę oraz umiejętność, która umożliwi mu:
Zrozumienie, że skuteczność nauczania jest niezbędną właściwością polityki szkoły, środowiska fizycznego i społecznego oraz powiązania z wysiłkami podejmowanymi w rodzinie i społeczności lokalnej,
Poznawanie wiedzy i postaw uczniów wobec spraw związanych ze zdrowiem,
Rozpoznawanie problemów EZ, włączenie ich do programu nauczania w promocji zdrowego stylu i warunków życia,
Pojmowanie znaczenia budowania podejścia „całej szkoły” poprzez tworzenie programu EZ,
Nauczanie większości przedmiotów powinno być związane bezpośrednio z życiem uczniów poprzez integrację z treściami dotyczącymi EZ,
Używania takich metod nauczania, aby uczniowie aktywnie włączali się w proces nauczania,
Uznawanie znaczenia ewolucji w budowaniu skutecznego programu EZ,
Branie pod uwagę nierówności w zdrowiu uczniów, związane z różnicami społecznymi, ekonomicznymi i społecznymi.
Znajomość metod używanych w edukacji zdrowotnej powinien posiadać każdy nauczyciel. Najczęstsze stosowane metody pracy z uczniami to:
Dyskusja- jest to jeden ze sposobów wymieniania poglądów praktykowanych przez dwoje lub więcej osób zainteresowanych danym tematem lub zjawiskiem. Przeprowadzana zwykle w formie ustnej, ale nie tylko. Można ją odpowiednio ukierunkować stosując pytania „stymulujące” oraz procedurę „raportu zwrotnego”.
Burza mózgów- jest formą dyskusji dydaktycznej, wykorzystywaną jako jedna z metod nauczania. Jest jedną z szybkich metod uzyskiwania komentarza od wszystkich osób na dany temat. Umożliwia szybkie zgromadzenie różnych pomysłów. Sprzyja też kompleksowemu spojrzeniu na dany problem (temat), pozwala na wybór i opracowanie najlepszego rozwiązania, aktywizuje uczniów. Rolą nauczyciela jest zwrócenie uwagi , by żaden z pomysłów nie był krytykowany, wyśmiewany czy oceniany przez innych. Tą metodą można rozpocząć lekcję dotyczącą roli rodziny w życiu człowieka, relacji w rodzinie, koleżeństwa i przyjaźni.
Grupy zadaniowe- są to osoby łączone w małe grupy, które otrzymują dane zadnie. Pracują nad zadaniem wspólnie, a po skończeniu przedstawiają publicznie wyniki swojej pracy. Praca w grupie daje szansę na stworzenie dobrej atmosfery, gdyż kształtuje umiejętność komunikowania się, motywuje uczniów do większego wysiłku, daje poczucie bezpieczeństwa oraz możliwość wykazania się także uczniom nieśmiałym. Taka forma pracy pozwala uczyć się od siebie nawzajem przez obserwację działań kolegów oraz wymianę poglądów.
Lektury
Prace projektowe i studium przypadków
Badania- mogą się składać z eksperymentów, gromadzenia danych, analizy i studiowania literatury źródłowej, analizy zebranych danych i wyciąganie z nich wniosków.
Odgrywanie ról- Jest to metoda aktywizująca uczniów w czasie lekcji. Wchodzenie w role pozwala zbliżyć się do świata drugiego człowieka, zrozumieć jego przeżycia, intencje, uczucia. Może pomóc w uświadomieniu sobie, że są sytuacje, w których warto zmienić swoje zachowanie. . Odgrywanie ról jest doskonałym ćwiczeniem sytuacji życiowych "na niby", a więc w warunkach bezpiecznych dla dziecka. Odgrywanie ról ćwiczy umiejętność negocjowania, rozwija zdolność empatii, umożliwia odbiór wrażeń i emocji zarówno uczestnikom jak i obserwatorom.
Nauczanie ukierunkowane na problem
Zapraszanie innych osób- powinno być zawsze powiązane z aktualnie realizowanym programem. Niezbędne jest przygotowanie klasy i osób z zewnątrz.
Badania dotyczące wiedzy, postaw lub przekonań w danej grupie- uczniów, rodziców; dane te stanowić mogą doskonały punkt wyjścia do pracy z klasą, szkołą i społecznością lokalną.
Zabawy symulacyjne i gry- na przykład: krzyżówki, ćwiczenia, schematy, rysunki wymagają starannego opracowania przez nauczyciela; mogą stanowić formę pracy indywidualnej lub zespołowej.. Stosowanie ich umożliwia nauczycielowi sprawdzanie wiadomości w sposób niekonwencjonalny, zaś uczniom - uporządkowanie lub podsumowanie zdobytych informacji. Ponadto rozwijają umiejętność analizy, logicznego myślenia i wnioskowania, a także rozbudzają myślenie abstrakcyjne.
Łańcuch skojarzeń- wyzwala szybkie, spontaniczne myślenie dając możliwość wyboru różnorodnych pojęć, rozwiązań i pomysłów kojarzących się z hasłem podanym przez nauczyciela. Pozwala wykorzystać doświadczenie lub zdobytą wiedzę, stymuluje aktywność uczniów.
Pogadanka- to forma często zastępująca zajęcia. Nauczyciel winien zwracać uwagę by pytania zostały poprawnie sformułowane i logicznie wiązały się ze sobą. Pytania powinny mieć charakter problemowy, co sprzyja rozwijaniu u uczniów samodzielności.
Edukacja zdrowotna wiążąca się z programem szkoły. Polega na tym, aby każdy nauczyciel uzyskał umiejętności praktyczne planowania i integracji w zakresie EZ. Nauczyciele uczący w przedszkolach i klasach początkowego nauczania mają za zadnie staranny przegląd programu nauczania dla wyjaśnienia w jaki sposób tematy, które dotyczą zdrowia mogą być skoordynowane z poszczególnymi i między poszczególnymi przedmiotami. Nauczyciele, którzy uczą w klasach starszych powinni zintegrować treść edukacji zdrowotnej i metodologię ich nauczania z programem przedmiotów, których uczą.
Nauczyciele muszą posiadać dostęp i doświadczenie w korzystaniu ze wszelkich informacji, materiałów oraz środków potrzebnych do przedstawienia edukacji zdrowotnej. Nauczyciel powinien, mieć wiedzę praktyczną, którą będzie wiedział jak wykorzystać w przystępny sposób dla uczniów. Powinien, także posiadać umiejętność własnej oceny istniejących materiałów oraz projektowania i tworzenia własnych materiałów do prowadzenia edukacji zdrowotnej.
4