tytuł: "Anatomia - tom II"
autor: doc. dr hab. JaniNa Sokołowska_pituch
dla Ośrodka Szkolenia Zawodowego dla Niewidomych w Krakowie
Całość w 3 tomach
Mięśnie klatki piersiowej
Mięśnie klatki piersiowej dzielimy na powierzchowne i głębokie. Podstawą podziału jest położenie, unerwienie i czynność. Mięśnie powierzchowne leżą na głębokich, mają przyczepy do klatki piersiowej i kończyn górnych, działają więc na klatkę i kończynę są unerwione przez nerwy splotu ramieniowego. Mięśnie głębokie leżą głębiej, mają przyczepy wyłącznie w zakresie klatki piersiowej, są unerwione przez nerwy międzyżebrowe. Do mięśni powierzchownych należy:
mięsień piersiowy większy, mięsień piersiowy mniejszy, mięsień podobojczykowy mięsień zębaty przedni. Do mięśni głębokich należą:
mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, wewnętrzne i mięsień poprzeczny klatki piersiowej. Do mięśni klatki piersiowej należy ponadto przepona - mięsień znajdujący się na granicy klatki piersiowej i jamy brzusznej. Mięsień piersiowy większy - jest to największy i najbardziej powierzchownie położony mięsień klatki piersiowej. Ze względu na szeroki przyczep początkowy wyróżniamy w mięśniu trzy części:
obojczykową, mostkowo_żebrową i brzuszną. Część obojczykowa przyczepia się do przyśrodkowej części obojczyka, dochodzi do punktu przyczepu mięśnia naramiennego. Między obu mięśniami zaznacza się wąska przestrzeń kształtu wydłużonego trójkąta zwana trójkątem ramienno_piersiowym. Na skórze zaznacza się w tym miejscu dół podobojczykowy. Część mostkowo_żebrowa przyczepia się do trzonu i rękojeści mostka oraz do chrząstek żeber od drugiego do szóstego, część brzuszna tego mięśnia zaczyna się od pochewki mięśnia prostego brzucha. Przyczep końcowy mięśnia piersiowego większego znajduje się na grzebieniu guzka większego kości ramiennej, przy czym wiązki tego mięśnia przeplatają się między sobą, a dolne zawijają się ku górze i ku tyłowi tak, że brzeg dolny mięśnia jest wyraźnie zgrubiały. Różnokierunkowy przebieg włókien poszczególnych części mięśnia pozwala na samodzielną działalność tych części - i tak:
część obojczykowa podnosi ramię ku przodowi i środkowi, część mostkowo_żebrowa obniża ramię podniesione, podobnie działa część brzuszna. Przy ustalonych kończynach górnych przy oparciu o stół mięsień piersiowy większy działa jak mięsień wdechowy podnosząc żebra klatki piersiowej. Mięsień ten można wyczuć w klatce piersiowej najlepiej przy odwiedzionym i podniesionym ramieniu jakby przygotowanym do rzutu jakiegoś przedmiotu. Jest on unerwiony przez gałęzie piersiowe splotu ramiennego. Mięsień piersiowy mniejszy - mięsień ten przykryty jest zupełnie przez mięsień poprzedni. Jego przyczepy początkowe znajdują się na częściach kostnych trzech żeber tj. od trzeciego do piątego stąd biegnie ku górze i dochodzi do wyrostka kruczego łopatki. Obniża łopatkę i wraz z nią ramię, może działać na klatkę piersiową tak jak piersiowy większy. Jest unerwiony przez nerwy piersiowe splotu ramiennego. Mięsień podobojczykowy - jest to mały podłużny mięsień rozpięty pomiędzy częścią kostną pierwszego żebra i końcem barkowym obojczyka. Umocowuje obojczyk w stawie mostkowo_obojczykowym i w stosunku do pierwszego żebra. Jest unerwiony przez nerw podobojczykowy splotu ramiennego. Mięsień zębaty przedni - leży najgłębiej, jest płaski i szeroki. Zaczyna się na powierzchni zewnętrznej 9 żebra. Przylega ściśle do ściany bocznej klatki piersiowej i dochodzi do przyśrodkowego brzegu łopatki, do którego przyczepia się na całej jego długości. Mięsień ten przymocowuje łopatkę do klatki piersiowej, współdziała z mięśniem równoległobocznym. Jest unerwiony przez nerw piersiowy długi ze splotu ramiennego.
Mięśnie głębokie
Mięśnie te układają się w dwie grupy:
mięśnie zewnętrzne i wewnętrzne ponieważ obie grupy wypełniają przestrzenie międzyżebrowe - mięśnie te noszą nazwę mięśni międzyżebrowych. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne wypełniają przestrzenie międzyżebrowe, począwszy od guzków międzyżebrowych idąc ku przodowi do części żeber chrzęstnych. Między częściami chrzęstnymi żeber brak mięśni a przestrzenie międzyżebrowe wypełniają więzadła międzyżebrowe zewnętrzne. Włókna mięsne biegną skośnie od góry i tyłu ku przodowi i dołowi. Mięśnie te podnoszą żebra, czyli działają jak mięśnie wdechowe. Są one unerwione przez nerwy międzyżebrowe. Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne wypełniają przestrzenie międzyżebrowe idąc od przodu od części chrzęstnych żeber ku tyłowi do kątów żeber dalej brak ich, a przestrzenie międzyżebrowe wypełniają więzadła międzyżebrowe wewnętrzne. Włukna ich krzyżują w swoim przebiegu włókna mięśni międzyżebrowych zewnętrznych i biegną od przodu i góry ku tyłowi i dołowi. Mięśnie te dochodząc do wewnętrznych powierzchni żeber ograniczają kanał zawarty między mięśniem a bruzdą na dolnym brzegu żebra, w którym biegną naczynia krwionośne i nerwy międzyżebrowe. Mięśnie te częściowo działają jak wdechowe podnosząc żebra, głównie ich części przednie, ich części tylne obniżają żebra a więc działają jak mięśnie wydechowe. Są unerwione tak jak zewnętrzne przez nerwy międzyżebrowe. Mięsień poprzeczny klatki piersiowej - leży po wewnętrznej stronie mostka. Włókna jego rozchodzą się wachlarzowato, z powierzchni trzonu i wyrostka mieczykowatego mostka na chrząstki sąsiednich żeber tj. od 2 do 6. Obniża on chrząstki żeber, a więc działa jak mięsień wydechowy. Unerwiony jest przez nerwy międzyżebrowe. Przepona - stanowi granicę między dwoma dużymi jamami ciała, między klatką piersiową i jamą brzuszną. Składa się z dwóch części mięsnej i ścięgnistej. Część mięsna jest położona obwodowo i składa się kolejno z części mostkowej, żebrowej i lędźwiowej. Część ścięgnista jest położona w środku mięśnia. Część mostkowa jest częścią najmniejszą, przyczepia się do wyrostka mieczykowatego mostka i do pochewki mięśnia prostego brzucha. Część żebrowa jest najobszerniejsza, przyczepia się do powierzchni wewnętrznej 6 dolnych żeber. Część lędźwiowa leży od tyłu i składa się z kilku odnóg, z których przyśrodkowe przyczepiają się do trzonów czterech kręgów lędźwiowych, zaś boczne odchodzą od trzonu pierwszego kręgu lędźwiowego i od ostatniego żebra. Włókna części mięsnych biegną zbieżnie ku środkowi do części ścięgnistej. Część ta nosi nazwę środka ścięgnistego o kształcie podobnym do listka koniczyny. Przepona jest wysklepiona ku górze i wpókla się w obręb klatki piersiowej nierównomiernie po stronie prawej i wyżej niż po stronie lewej. Po stronie prawej szczyt wypuklenia sięga do górnej krawędzi 5 żebra, po stronie lewej do krawędzi tego żebra, przy czym położenie jej jest stale zmienne, zależy od ruchów oddechowych. Przepona jest głównym mięśniem oddechowym - przy wdechu spłaszcza się i obniża, przez co zwiększa się wymiar pionowy klatki piersiowej, przy wydechu podnosi się i wpukla a wymiar ten klatki piersiowej zmniejsza się. Z drugiej strony przepona działa na zawartość jamy brzusznej, stanowi tłocznię brzuszną, działa przy oddawaniu moczu, stolca i przy porodzie. Przepona jest unerwiona przez nerwy przeponowe przechodzące ze splotu szyjnego.
Mechanika klatki piersiowej
Ruchomość klatki piersiowej zależy od ruchomości jej składników, a więc żeber i mostka. Ruchy żeber są możliwe dzięki ich połączeniu stawowemu z kręgami piersiowymi i z mostkiem. Klatka piersiowa zmienia swoje wymiary przy wdechu i przy wydechu. Przy wdechu zwiększają się jej wymiary:
strzałkowy, czyli przednio_tylny, poprzeczny i pionowy. Wymiar strzałkowy zwiększa się dzięki temu, że mostek odchyla się ku przodowi, zwłaszcza jego część dolna przy równoczesnym prostowaniu się części piersiowej kręgosłupa. Wymiar poprzeczny zwiększa się przez ruchy żeber w stawach guzków żebrowych czyli w połączeniach żeber z kręgosłupem oraz dzięki ruchom chrząstek żebrowych. Wskutek działania mięśni międzyżebrowych brzegi dolne żeber unoszą się ku górze, równocześnie żebra oddalają się od kręgosłupa, przednie ich części chrzęstne obracają się w stawach łączących je z mostkiem, co powoduje równocześnie zwiększenie się wymiaru poprzecznego i strzałkowego. Wymiar pionowy zwiększa się dzięki spłaszczeniu przepony. Wskutek tych zmian pogłębia się mięśnie ujemne w jamach klatki piersiowej i powietrze dostaje się do płuc. Przy wydechu przestają działać mięśnie wydechowe, następuje opadanie żeber i mostka oraz uwypuklenie się przepony czyli zmniejszają się wymiary klatki piersiowej. Przy oddychaniu bierze udział również ściana brzucha, zaś przy utrudnionym oddychaniu współdziałają mięśnie powierzchowne klatki piersiowej i częściowo mięśnie szyi. Powrócimy do tego przy omawianiu narządu oddechowego i jego czynności.
Mięśnie brzucha
Mięśnie brzucha dzielimy na proste i skośne. Mięśnie proste leżą z przodu i z tyłu tuż przy linii środkowej ciała, mięśnie skośne leżą z boku. Do mięśni prostych należy:
mięsień prosty i mięsień czworoboczny lędźwi, do mięśni skośnych należą trzy mięśnie:
skośny zewnętrzny, skośny wewnętrzny i poprzeczny. Mięśnie brzucha tworzą ścianę jamy brzusznej i przyczepiają się ogólnie biorąc do kostnych ograniczeń otworu dolnego klatki piersiowej i górnego obramowania miednicy mniejszej. Przyczepiają się więc do mostka, dolnych kręgów lędźwiowych, grzebieni biodrowych i spojenia łonowego. Mięsień prosty brzucha - leży tuż przy linii środkowej ciała, przyczepia się u góry do zewnętrznej powierzchni od 5 do 7 żebra do wyrostka mieczykowatego mostka, zaś u dołu dochodzi do gałęzi głównej kości łonowej tuż przy spojeniu łonowym. Mięsień prosty jest podzielony na kilka części przez trzy zazwyczaj smugi ścięgniste, biegnące poprzecznie przez mięsień i zrastające się z jego pochewką ścięgnistą. Jedna smuga leży powyżej, zaś dwie poniżej pępka. Mięsień prosty jest schowany całkowicie w pochewce utworzonej przez szerokie i płaskie przecięgna mięśni skośnych brzucha. Blaszka przednia pochewki jest silniejsza niż blaszka tylna. Między obu mięśniami prostymi biegnie linia biała łącząca wyrostek mieczykowaty ze spojeniem łonowym. Jest ona utworzona przez krzyżujące się wzajemnie włókna rozcięgien mięśni skośnych. Czynność mięśnia prostego brzucha jest wieloraka. Działa statycznie jako część ściany brzucha, współdziała z przeponą jako tłocznia brzucha, kurcząc się zgina klatkę piersiową ku przodowi lub przy ustalonej klatce piersiowej podnosi miednicę. Jest unerwiony przez sześć dolnych nerwów międzyżebrowych, które dochodzą do niego po przejściu przez przestrzenie międzyżebrowe i po unerwieniu mięśni międzyżebrowych. Mięsień czworoboczny lędźwi - drugi mięsień prosty leży z tyłu jamy brzusznej, jest gruby, krótki. Znajduje się w przestrzeni między ostatnim żebrem a grzebieniem biodrowym, przy czym część jego włókien przyczepia się również do wyrostków poprzecznych kręgów lędźwiowych. Czynność mięśnia polega na zginaniu klatki piersiowej w stronę działającego mięśnia, ponadto przez obniżanie ostatniego żebra działa jako mięsień wydechowy. Stan jego napięcia przyczynia się do utrzymania kręgosłupa w pozycji pionowej. Jest on unerwiony przez ostatni nerw międzyżebrowy zwany nerwem podżebrowym i przez nerwy krótkie ze splotu lędźwiowego. Mięśnie skośne - są to trzy mięśnie szerokie, płaskie, ułożone jeden na drugim, razem tworzą ścianę boczną brzucha. Mięsień skośny zewnętrzny - mięsień ten przyczepia się u góry do zewnętrznej powierzchni dolnych żeber od 5 do 12, u dołu do zewnętrznej wargi grzebienia biodrowego. Przedłużeniu przyczepu do grzebienia biodrowego rozcięgno tego mięśnia tworzy więzadło pachwinowe rozpięte między przednim górnym kolcem biodrowym a guzkiem łonowym. Więzadło to stanowi naturalną granicę między brzuchem a udem, zaznacza się przy zgięciu kończyn w stawie biodrowym. Ku przodowi wiązki mięśnia skośnego zewnętrznego przechodzą w płaskie, szerokie rozcięgna rozpięte na całej długości mięśnia, które dochodzi do linii środkowej ciała i przyczynia się do utworzenia pochewki mięśnia prostego. Przez zrost rozcięgien obu mięśni skośnych powstaje linia biała. Włókna mięśnia skośnego zewnętrznego biegną w kierunku od góry i tyłu ku przodowi i dołowi. Czynność tego mięśnia może być jednostronna lub obustronna. Przy skurczu jednostronnym następuje kręcenie tułowia w stronę przeciwną mięśnia działającego. Przy skurczu obustronnym może zginać kręgosłup i obniżać klatkę piersiową jeśli jest ustalona miednica lub podnosi miednicę przy ustalonej klatce piersiowej. Przy zgiętym do tyłu kręgosłupie stara się wraz z innymi mięśniami wyprostować kręgosłup, ułatwia utrzymanie równowagi. Jest unerwiony przez dolne nerwy międzyżebrowe i nerwy splotu lędźwiowego. Mięsień skośny brzucha wewnętrzny - mięsień ten leży przykryty przez mięsień poprzedni. Przyczepia się u góry do dolnych brzegów trzech ostatnich żeber, od tyłu do powięzi piersiowo_lędźwiowej, od dołu do linii środkowej grzebienia biodrowego i do więzadła pachwinowego. Przechodzi w szerokie rozcięgno, które podobnie jak rozcięgno mięśnia skośnego zewnętrznego przyczynia się do utworzenia pochewki mięśnia prostego i dochodzi do linii białej. Rozcięgno dzieli się na dwie blaszki zewnętrzną i wewnętrzną. Blaszka zewnętrzna zrasta się z rozcięgnem mięśnia skośnego zewnętrznego, blaszka wewnętrzna zrasta się z rozcięgnem mięśnia poprzecznego brzucha. Powięź piersiowo_lędźwiowa, która służy za przyczep mięśnia od tyłu, jest to blaszka powięzi rozpięta między wyrostkami kolczystymi kręgów piersiowych, lędźwiowych a grzebieniem środkowym kości krzyżowej i grzebieniem biodrowym. Wiązki mięśnia skośnego wewnętrznego układają się wachlarzowato, dolne ku dołowi i przodowi, środkowe poziomo, zaś górne ku górze i do przodu. Wiązki górne krzyżują wiązki mięśnia skośnego brzucha zewnętrznego. Mięsień ten może podobnie jak poprzedni działać jednostronnie lub dwustronnie. Przy czynności obustronnej zgina kręgosłup do przodu i obniża klatkę piersiową, przy czynności jednostronnej obniża tułów w jedną stronę mięśnia działającego. Jest unerwiony przez dolne nerwy międzyżebrowe i nerwy splotu lędźwiowego. Mięsień poprzeczny brzucha - leży najbardziej wewnętrznie. Przyczepia się u góry do wewnętrznej powierzchni 6 dolnych żeber, z tyłu do powięzi piersiowo_lędźwiowej, z dołu do wargi wewnętrznej grzebienia biodrowego i więzadła pachwinowego. Przechodzi w szerokie rozcięgno, które przyczynia się do utworzenia pochewki mięśnia prostego brzucha. Rozcięgno dzieli się przy brzegu bocznym mięśnia prostego na część górną i dolną. Część górna leży poza mięśniem prostym, zaś część dolna przechodzi przez mięsień prosty. Wiązki mięśnia poprzecznego układają się poziomo. Działanie mięśnia polega na zwężaniu dolnego otworu klatki piersiowej, a przy działaniu obustronnym na jamę brzuszną, tworzą one tłocznię brzuszną i działają jak opaska otaczająca jamę brzuszną. Unerwiony jest przez 7 dolnych nerwów międzyżebrowych i nerwy splotu lędźwiowego. Mięśnie brzucha tworzą w sumie cienką ścianę brzucha, ale ściana ta jest wytrzymała wskutek różnokierunkowego przebiegu wiązek mięsnych. Z mięśni tych wyczuwalny jest mięsień prosty, ale pośrednio, ponieważ jest schowany w pochewce. Pochewka jest utworzona przez rozcięgna mięśni skośnych, przy czym jej ściana przednia jest silniejsza, ponieważ składa się na nią rozcięgno mięśnia skośnego zewnętrznego, zewnętrzna blaszka rozcięgna skośnego wewnętrznego a poniżej pępka dodatkowo część dolna rozcięgna mięśnia poprzecznego. Natomiast ściana tylna jest o wiele słabsza. Przy położeniu na wznak i podnoszeniu nóg ku górze można wyczuć poszczególne odcinki mięśnia prostego, zaznaczające się pomiędzy smugami ścięgnistymi. Smugi przyrastają do pochewki i dzielą w ten sposób mięsień na odcinki. Równoczesny skurcz przepony i mięśni ścian brzucha - stwarza tłocznię brzuszną, dzięki której zwiększa się ciśnienie w jamie brzusznej i nacisk na zawarte w niej narządy. Tłocznia działa w czasie porodu, wydalania kału, moczu, kaszlu. W linii środkowej przedniej ściany brzucha biegnie linia biała od wyrostka mieczykowatego mostka do spojenia łonowego, utworzona przez krzyżujące się ze sobą włókna rozcięgien mięśni skośnych brzucha. Zestawienie działania mięśni brzucha:
bierne - ochrona zawartości jamy brzusznej przez utworzenie ścian jamy brzusznej, czynne - zginanie kręgosłupa do przodu i na boki, obniżanie klatki piersiowej, podnoszenie miednicy, skręcanie tułowia, współudział przy wydechu, tłocznia brzuszna.
Mięśnie grzbietu
Mięśnie grzbietu dzielimy na powierzchowne i głębokie. Mięśnie powierzchowne mają jeden przyczep na kończynie górnej, drugi do kręgosłupa. Są one unerwione przez przednie gałęzie nerwów rdzeniowych. Są to mięśnie płaskie, szerokie, rozległe, przykrywają sobą pozostałe mięśnie grzbietu, leżą ułożone w dwóch warstwach na sobie. Czynność ich dotyczy zarówno kończyny górnej jak i kręgosłupa. Mięśnie głębokie są bardziej smukłe, zajmują przestrzeń obustronnie wzdłuż kręgosłupa od kości potylicznej aż do kości guzicznej. Zaczynają się i kończą na grzbiecie. Czynność ich polega na biernym utrzymywaniu kręgosłupa w pozycji pionowej, na prostowaniu kręgosłupa zgiętego, na zginaniu kręgosłupa i obracaniu go. Mięśnie głębokie są unerwione przez gałęzie tylne nerwów rdzeniowych.
Mięśnie powierzchowne
Do mięśni powierzchownych należą:
mięsień czworoboczny, mięsień najszerszy grzbietu, mięsień równoległoboczny, mięsień dźwigacz łopatki oraz dwa mięśnie zębate tylne górny i dolny. Mięsień czworoboczny - zwany jest również kapturowym jakkolwiek kształt kaptura mnicha tworzą dopiero obydwa mięśnie razem, sam pojedynczy ma kształt wydłużonego trójkąta o podstawie opartej o kręgosłup. Mięsień czworoboczny przyczepia się do więzadła nadkolcowego w części szyjnej zwanego tu więzadłem karkowym, dalej ku górze dochodzi do kości potylicznej, schodząc ku dołowi przyczepia się do wyrostków kolczystych ostatniego kręgu szyjnego i wszystkich piersiowych z drugiej strony dochodzi do części barkowej obojczyka, do wyrostka barkowego i grzbietu łopatki. Ze względu na kształt mięśnia wyróżnia się trzy części o różnym kierunku przebiegu wiązek mięsnych. Część górna ma włókna biegnące z góry ku dołowi i w bok, część ta podnosi bark ku górze. Część środkowa ma włókna o kierunku prawie poziomym, zbliża łopatkę do kręgosłupa. Część dolna posiada włókna kierujące się ku górze, a więc obniża ona bark ku dołowi. Mięsień czworoboczny jest unerwiony przez nerw dodatkowy i gałązki splotu szyjnego. Mięsień najszerszy grzbietu - mięsień ten razem z poprzednim pokrywa cały grzbiet. Jego część górna jest pokryta przez mięsień czworoboczny. Przyczepia się do wyrostków kolczystych 6 dolnych kręgów piersiowych i wszystkich kręgów lędźwiowych, dalej do grzebienia biodrowego i do powierzchni zewnętrznej dolnych trzech żeber, a końcowy przyczep dochodzi do grzebienia gózka mniejszego kości ramiennej. Czynność mięśnia przy ustalonym kręgosłupie obniża podniesione ramię, przywodzi je ku linii środkowej do tyłu, zaś przy ustalonym ramieniu współdziała z nięśniami oddechowymi. Mięsień ten jest unerwiony przez nerw piersiowo_grzbietowy ze splotu ramiennego. Mięsień równoległoboczny - mięsień ten może być podzielony na dwie części górną i dolną zwane mięśniem równoległobocznym większym i mniejszym. Przyczep tego mięśnia jako całości znajduje się na wyrostkach kolczystych dwóch najniższych kręgów szyjnych i 4 górnych kręgów piersiowych, a z drugiej strony na przyśrodkowym brzegu łopatki. Włókna mięśnia skierowane są skośnie od góry i środka ku dołowi i bokowi, i dzięki temu ułożeniu podnoszą łopatkę ku górze i przyciągają ku linii środkowej. Mięsień jest unerwiony przez nerw grzbietowy łopatki ze splotu ramiennego.
Mięsień dźwigacz łopatki - mięsień ten przyczepia się do wyrostków poprzecznych 4 górnych kręgów szyjnych, biegnie skośnie w bok i dochodzi do przyśrodkowego kąta łopatki. Podnosi łopatkę ku górze. Jest unerwiony przez nerw grzbietowy łopatki ze splotu ramiennego. Z omówionych mięśni można wyczuć leżące najbardziej powierzchownie mięsień czworoboczny i najszerszy grzbietu. Mięsień czworoboczny tworzy naturalną granicę szyi w swoim górnym odcinku, brzeg jego dolny zaznacza się tylko u ludzi z bardzo silnie wykształconymi mięśniami. Mięsień najszerszy grzbietu tworzy ścianę tylną dołu pachowego, można go wyczuć przy odwiedzionej kończynie górnej i przy kończynie podniesionej ku górze. Pozostałych mięśni wyczuć nie można. Do drugiej warstwy mięśni powierzchownych należą dwa mięśnie zębate tylny górny i dolny. Mięsień zębaty tylny górny - jest to mały płaski mięsień leżący pod mięśniem równoległobocznym. Przyczepia się do wyrostków kolczystych dwóch najniższych kręgów szyjnych i dwóch najwyższych kręgów piersiowych i dochodzi w postaci czterech pasm do żeber od drugiego do piątego. Podnosi żebra. Jest unerwiony przez nerwy międzyżebrowe. Współdziała przy wdechu. Mięsień zębaty tylny górny - jest to również mały płaski mięsień przykryty przez mięsień najszerszy grzbietu. Przyczepia się do powięzi piersiowo_lędźwiowej, do wyrostków kolczystych dwóch dolnych kręgów piersiowych i dwóch górnych kręgów lędźwiowych i dochodzi czterema pasmami do ostatnich czterech żeber (od 8_12). Obniża dolne żebra, współdziała przy wydechu. Jest unerwiony przez nerwy międzyżebrowe. Mięśnie głębokie grzbietu dzielimy na dwa pasma, przyśrodkowe i boczne. Zaczynają się na podstawie czaszki, a kończą na kości krzyżowej. Tworzą pasma wypełniające przestrzenie po obu stronach kręgosłupa między wyrostkami kolczystymi a kątami żeber. Wspólna czynność tych mięśni polega w pierwszym rzędzie na utrzymaniu kręgosłupa w pozycji pionowej, stąd ich nazwa prostownik grzbietu. Pasmo przyśrodkowe złożone jest z wielu mięśni krótkich rozpiętych między wyrostkami kręgów. Czynność ich polega na skręcaniu kręgosłupa, na jego zginaniu, a przy działaniu zespolonym na prostowaniu kręgosłupa. Pasmo boczne zawiera kilka mięśni krótszych i mięśnie ciągnące się wzdłuż całego kręgosłupa. Do mięśni krótszych należą mięśnie płatowate głowy i szyi, zaś do długich należy mięsień biodrowo_żebrowy i najdłuższy grzbietu. Mięsień płatowaty głowy i szyi
- mięsień ten rozpoczyna się na wyrostkach kolczystych od 3 kręgu szyjnego do 5 piersiowego. Dzieli się na dwie części zwane mięśniem płatowatym głowy, który dochodzi do kości potylicznej i wyrostka sutkowatego kości skroniowej i płatowaty szyi, który łączy się na wyrostkach poprzecznych trzech górnych kręgów szyjnych. Przy współdziałaniu obu mięśni następuje zgięcie szyi do tyłu, przy działaniu jednostronnym obrót głowy w stronę mięśnia działającego. Mięsień biodrowo_krzyżowy i najdłuższy grzbietu - mięsień ten łącznie z mięśniem najdłuższym grzbietu tworzy u swego początku wspólną masę mięśnia prostownika grzbietu. Masa ta znajduje się w przestrzeni między kością krzyżową, grzebieniem biodrowym, a wyrostkami kolczystymi kręgów lędźwiowych. Wspólna masa mięsna dzieli się na część boczną to jest mięsień biodrowo_żebrowy i na część przyśrodkową - mięsień najdłuższy grzbietu. Obydwa mięśnie ciągną się aż do czaszki. Mięsień biodrowo_żebrowy dzieli się ze względu na swoje końcowe przyczepy na mięsień biodrowo_żebrowy lędźwi , klatki piersiowej i szyi. Część lędźwiowa kończy się na wyrostkach poprzecznych kręgów lędźwiowych i na 6 dolnych żebrach, część piersiowa dochodzi do 6 górnych żeber, zaś część szyjna dochodzi do wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Mięsień najdłuższy grzbietu - mięsień ten dzieli się na odcinki, są to mięsień najdłuższy klatki piersiowej szyi i głowy. Wszystkie części zaczynają się wspólną masą mięsną z mięśniem biodrowo_żebrowym, a kończą się odpowiednio do odcinka w części piersiowej na wyrostkach poprzecznych kręgów piersiowych i na kątach żeber, stąd część piersiowa nosi też nazwę części tułowiowej. Część szyjna zaczyna się na wyrostkach poprzecznych 5 górnych kręgów piersiowych, a kończy się na wyrostkach poprzecznych4 górnych kręgów szyjnych. Ostatni odcinek tj. mięsień najdłuższy głowy, odchodzi od wyrostków poprzecznych trzech górnych kręgów piersiowych i trzech dolnych kręgów szyjnych i dochodzi do wyrostka sutkowatego kości skroniowej. Mięsień prostuje kręgosłup. Jest unerwiony tak jak wszystkie mięśnie głębokie przez gałęzie tylne nerwów rdzeniowych. Osobną grupę mięśni stanowi kilka krótkich mięśni rozpiętych między kością potyliczną i dwoma kręgami szyjnymi piersiowymi i drugim, które służą do poruszania stawami między kością potyliczną i atlasem oraz między atlasem a kręgiem drugim.
Mięśnie głowy
Mięśnie głowy dzielimy na dwie grupy, na mięśnie wyrazowe czyli mimiczne i na mięśnie żwacze. Mięśnie wyrazowe są to mięśnie skórne to jest takie, które przyczepiają się z jednej strony do kości czaszki a z drugiej dochodzą do skóry lub przyczepiają się wyłącznie do części miękkich twarzy. Wskutek takich przyczepów skurcz tych mięśni wywołuje fałdowanie się części miękkich twarzy i zmianę wyrazu twarzy, stąd nazwa mięśnie wyrazowe czyli mimiczne. Mięśnie te są płaskie, cienkie, niewyczuwalne, ponadto są różnie wykształcone, niektóre z nich należą do mięśni zanikających zwanych mięśniami szczątkowymi. Mają one swój własny nerw - 7 nerw czaszkowy, twarzowy. Druga grupa mięśnie żwaczowe są związane ze stawem skroniowo_żuchwowym, mają więc obustronnie przyczepy na kościach. Mają swoje własne unerwienie pochodzące od nerwu trójdzielnego tj. 5 nerwu czaszkowego.
Mięśnie mimiczne
Mięśnie te grupują się wokół dużych otworów czaszki twarzowej. Oprócz mięśnia naczasznego, który pokrywa sklepienie czaszki, są to mięśnie otoczenia szpary powiekowej, szpary usznej, mięśnie nozdrzy i ucha zewnętrznego. Mięsień naczaszny nosi również nazwę mięśnia naczaszkowego. Składa się on z dwóch brzuśców mięsnych połączonych czepcem ścięgnistym. Brzusiec czołowy biegnie pod skórą czoła od nasady nosa i brwi ku górze i przechodzi w część ścięgnistą zwaną czepcem ścięgnistym. Czepiec jest to cienka ale mocna błona zrośnięta ze skórą, przesuwalna w stosunku do okostnej kości sklepienia czaszki. Brzusiec potyliczny pokrywa kość potyliczną od tyłu dochodzi do czepca ścięgnistego. Przy skórczu mięśnia czołowego tworzą się poprzeczne zmarszczki na czole, a brwi unoszą się ku górze. Mięśnie otoczenia szpary powiekowej - należą tu trzy mięśnie:
okrężny oka, marszczący brwi i podłużny. Mięsień okrężny oka jest to największy mięsień tej grupy. Biegnie okrężnie w otoczeniu ścian oczodołu i dzieli się na trzy części:
oczodołową, powiekową i łzową. Część oczodołowa leży najbardziej zewnętrznie, tworzy wiązki otaczające oczodół, które przyczepiają się do przyśrodkowej ściany oczodołu. Część powiekowa leży pod skórą powiek, zaczyna się i kończy w przyśrodkowym kącie oka. Część łzowa jest najmniejsza, znajduje się w przyśrodkowej części oczodołu, tuż poza woreczkiem łzowym. Część oczodołowa zaciska szparę powiek, część łzowa uciska woreczek łzowy, a część powiekowa zamyka szparę powiek . Mięsień marszczący brwi leży pod mięśniem czołowym, zaczyna się na kości czołowej i dochodzi do skóry czoła ponad przyśrodkową częścią brwi. Skurcz obu mięśni wywołuje pionowe fałdy skórne ponad nasadą nosa, zbliża brwi ku sobie. Mięsień podłużny nosi także nazwę mięśnia podłużnego nosa. Jest to mały mięsień leżący ponad nasadą nosa, biegnący od grzbietu nosa do skóry czoła. Wywołuje poprzeczne fałdy skórne nad nosem. Mięśnie otoczenia szpary ustnej są to najliczniejsze mięśnie i o różnokierunkowym otoczeniu. Należą tu następujące mięśnie:
okrężny ust, jarzmowy większy, jarzmowy mniejszy, dźwigacz wargi górnej, dźwigacz kąta ust, policzkowy, śmiechowy, obniżający kąt ust, obniżający wargę dolną, bródkowy. Mięsień okrężny ust biegnie okrężnie w otoczeniu szpary ustnej i posiada część bardziej zewnętrzną i wewnętrzną leżące w obu wargach. Włókna tego mięśnia nie zataczają pełnego koła, ale przyczepiają się w kątach ust, gdzie tworzą się skupienia wiązek różnych mięśni nawzajem się przeplatających. Niektórzy nazywają to węzłem mięsnym. Działa jak zwieracz, zmniejsza szerokość szpary ustnej, działa przy ssaniu i gwizdaniu. Do mięśni dochodzących do wargi górnej należy:
mięsień jarzmowy większy i mniejszy, dźwigacz wargi górnej i dźwigacz kąta ust. Mięsień jarzmowy większy leży najbardziej bocznie z masy mięsnej, dochodzącej do wargi górnej, przyczepia się do kości jarzmowej i schodzi do wargi górnej tuż przy kącie ust. Podnosi kąt ust do góry i odciąga w bok. Mięsień jarzmowy mniejszy leży po przyśrodkowej większego, przyczepia się również do kości jarzmowej schodzi do wargi górnej tuż przy fałdzie nosowo_policzkowym. Podnosi skrzydełka nosa. Mięsień dźwigacz wargi górnej ma kształt czworoboku, położony jest dośrodkowo od mięśni jarzmowych. Przyczepia się do wyrostka czołowego szczęki i do brzegu podoczodołowego, dochodzi do skóry i błony śluzowej wargi górnej. Podnosi wargę górną. Mięsień dźwigacz kąta ust przyczepia się do zagłębienia na trzonie szczęki, dochodzi do kąta ust, podnosi kąt ust ku górze, i nieco ku stronie przyśrodkowej. Na stronie bocznej twarzy leżą prawie poziomo dwa mięśnie. Są to mięsień policzkowy i śmiechowy. Mięsień policzkowy jest to największy mięsień mimiczny. Wchodzi w skład policzka, leżąc między skórą i błoną śluzową. Przyczep jego ma kształt łukowaty. Zaczyna się na wyrostku zębodołowym szczęki na poziomie pierwszego zęba trzonowego, przechodzi na wyrostek zębodołowy żuchwy również na poziomie i do tyłu od pierwszego zęba trzonowego. Część odchodzi od pasma ścięgnistego zwanego szwem skrzydłowo_żuchwowym, gdzie graniczy z mięśniem zwieraczem gardła górnym. Dochodzi do kąta ust, przechodzi również do wargi górnej i dolnej. Mięsień ten rozszerza szparę ust przez pociąganie kąta ust w bok, ponadto umożliwia dmuchanie np. w instrumenty dęte. Stałe pewne napięcie tego mięśnia zapobiega dostawaniu się policzka między zęby szczęki i żuchwy. Mięsień śmiechowy jest to mięsień drobny, różnie wykształcony, leży poziomo między policzkiem i kątem ust, odciąga w bok kąt ust, czasem powstaje przy jego skurczu dołeczek policzka. Do wargi dolnej dochodzą następujące mięśnie:
obniżający kąt ust, obniżający wargę dolną i bródkowy. Mięsień obniżający kąt ust, ma kształt trójkąta, biegnie od brzegu żuchwy do kąta ust. Obniża kąt ust. Mięsień obniżający wargę dolną leży przyśrodkowo od poprzedniego:
ma kształt czworoboku, biegnie od trzonu żuchwy do wargi dolnej. Obniża wargę dolną i wywija ją na zewnątrz. Mięsień bródkowy jest to mały mięsień, przykryty przez mięsień obniżający wargę dolną. Zaczyna się na wyrostku zębodołowym żuchwy tuż przy zębach siecznych i dochodzi do brody. Podnosi brodę i wargę dolną. Mięśnie nozdrzy - w otoczeniu nosa znajdują się małe mięśnie, które działają na skrzydełka i przegrodę nosa. Są to:
mięsień nosowy i dźwigacz skrzydełka nosa i wargi górnej. Mięsień nosowy pokrywa skrzydełka, tj. część ruchomą nosa. Powoduje rozszerzanie skrzydełek nosa i obniżanie przegrody nosa. Mięsień dźwigacz wargi górnej i skrzydła nosa jest to mały mięsień związany połączeniem z dźwigaczem wargi górnej, odchodzi od wyrostka czołowego szczęki i dochodzi do bruzdy nosowo_policzkowej. Współdziała z mięśniem dźwigaczem wargi górnej.
Mięśnie ucha zewnętrznego
Ze względu na unieruchomienie małżowiny usznej mięśnie otoczenia otworu przewodu słuchowego zewnętrznego są zanikłe. Są trzy mięśnie uszne:
przedni, górny i tylny. Wszystkie one są płaskie, cienkie, niejednokrotnie nawet niedochodzą do małżowiny usznej. Mięsień uszny przedni leży na powięzi skroniowej. Pokrywającej mięsień skroniowy, górny zaczyna się na czepcu ścięgnistym, a tylny leży poza małżowiną i przyczepia się do wyrostka sutkowatego kości skroniowej i do kości potylicznej. Czynność ich jeśli istnieje, powoduje ruchy małżowiny w zależności od kierunku położenia mięśnia działającego. Mięśnie mimiczne wywołują przez swoje skurcze zmiany układu części miękkich twarzy, fałdowanie się skóry, zmieniające się w zależności od bodźców nerwowych i psychicznych, wyrażających wesołość, smutek, płacz, czy śmiech. Przy porażeniu nerwu twarzowego twarz staje się nieruchoma, maskowata. Przy porażeniu jednostronnym lub częściowym pewnych jego gałązek powstaje asymetria np. przy śmiechu kąt ust przesuwa się w jedną stronę, w stronę mięśnia działającego, po stronie porażonej kąt ust pozostaje nieruchomy.
Mięśnie żwaczowe
Mięśnie żwaczowe czyli mięśnie żuchwy są cztery, ułożone po obu stronach żuchwy. Są to mięśnie:
skroniowy, żwacz, skrzydłowy przyśrodkowy i boczny. Mięsień skroniowy wypełnia dół skroniowy, jest przykryty powięzią skroniową, biegnie poza łukiem skroniowym i dochodzi do wyrostka dziobiastego żuchwy. Unosi żuchwę, powoduje zaciskanie zębów, ponadto obraca żuchwę na zewnątrz. Mięsień żwacz przyczepia się do łuku jarzmowego i kości jarzmowej, jest podzielony na część powierzchowną i głęboką, dochodzi do guzowatości żwaczowej na zewnętrznej powierzchni kąta żuchwy. Unosi żuchwę i obraca na zewnątrz. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy przyczepia się do dołu skrzydłowego między blaszkami wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i dochodzi do powierzchni przyśrodkowej kąta żuchwy. Unosi żuchwę obraca ją nieco na zewnątrz. Mięsień skrzydłowy boczny przyczepia się do blaszki bocznej wyrostka skrzydłowatego kości klinowej i do dołu podskroniowego, dochodzi leżąc poziomo do gałęzi żuchwy. Wysuwa żuchwę do przodu i obraca na zewnątrz. Mięsień skroniowy i żwacz leżą w stosunku do żuchwy powierzchownie natomiast oba mięśnie skrzydłowe leżą po wewnętrznej stronie gałęzi żuchwy. Mięsień skroniowy, żwacz i skrzydłowy przyśrodkowy razem unoszą żuchwę do góry i przyciskają do szczęk górnych, ponadto obracają na zewnątrz, zaś mięsień skrzydłowy boczny obraca ją na wewnątrz i zapoczątkowuje ruch otwierania ust i obniżania żuchwy przez przesuwanie jej do przodu. Kombinacja ruchów mięśni obustronnych daje ruch żucia.
Mięśnie szyi
Są one rozpięte w przestrzeni między kośćmi głowy i kręgosłupa szyjnego a górnym ograniczeniem klatki piersiowej. Otaczają one narządy leżące na szyi. Dzielimy je na trzy grupy:
powierzchowną, leżącą tuż pod skórą, środkową lub pośrednią związaną z kością gnykową i głęboką przyczepiającą się do kręgosłupa szyjnego. Mięśnie te są unerwione przez nerwy splotu szyjnego. Do grupy powierzchownej należą dwa mięśnie:
szeroki szyi i mostkowo_obojczykowo_sutkowy. Do grupy środkowej należą mięśnie podgnykowe i nadgnykowe. Do podgnykowych należą:
mostkowo_gnykowy, mostkowo_tarczowy, tarczowo_gnykowy łopatkowo_gnykowy. Do nadgnykowych należą:
dwubrzuśćcowy, rylcowo_gnykowy, żuchwowo_gnykowy i bródkowo_gnykowy. Do grupy głębokiej należą mięśnie pochyłe:
przedni, środkowy i tylny oraz mięśnie przedkręgowe tj. prosty głowy, przedni długi głowy i szyi.
Mięśnie grupy powierzchownej
Mięsień szeroki szyi u człowieka należy do mięśni szczątkowych, do pozostałości mięśniówki podskórnej tułowia istniejącej u zwierząt. Jest on bardzo różnie wykształcony, przyczepia się do skóry wzdłuż trzonu żuchwy od brody aż do okolicy zębów trzonowych ku dołowi dochodzi do okolicy podobojczykowej na poziomie 2 żebra sięgając od chrząstki 2 żebra do wyrostka barkowego. Unosi skórę i tkankę podskórną szyi, obniża kąt ust. Jest unerwiony przez nerw twarzowy tak jak mięśnie mimiczne twarzy. Mięsień mostkowo_obojczykowy_sutkowy przyczepia się zgodnie ze swoją nazwą do rękojeści mostka, do końca mostkowego obojczyka i wyrostka sutkowatego kości skroniowej i częściowo kości potylicznej. Leży skośnie w okolicy szyi, jest dobrze widoczny i wyczuwalny przy ruchach głowy. Skurcz jednostronny powoduje pochylenie głowy w stronę skurczu i podnoszenie twarzy w stronę przeciwną, przy skurczu obustronnym i przy ustalonej klatce piersiowej zgina głowę ku tyłowi i zarazem podnosi twarz ku górze, zaś przy ustalonej głowie podnosi mostek i współdziała przy oddychaniu. Jest unerwiony przez nerwy splotu szyjnego i jedenasty nerw czaszkowy, nerw dodatkowy.
Mięśnie grupy środkowej - podgnykowe
Mięsień mostkowo_gnykowy leży najbardziej powierzchownie i zgodnie z nazwą biegnie od rękojeści mostka do trzonu kości gnykowej. Obniża kość gnykową. Mięsień mostkowo _gnykowy leży głębiej, przykryty przez mięsień poprzedni. Przyczepia się do wewnętrznej powierzchni rękojeści mostka i biegnie do zewnętrznej powierzchni blaszki chrząstki tarczowatej, do linii skośnej. Pokrywa sobą gruczoł jarzmowy. Obniża chrząstkę tarczowatą. Mięsień tarczowo_gnykowy jest przedłużeniem mięśnia mostkowo_tarczowego. Biegnie od linii skośnej chrząstki tarczowatej do trzonu kości gnykowej. Unosi chrząstkę tarczowatą i obniża kość gnykową. Mięsień łopatkowo_gnykowy przyczepia się do trzonu kości gnykowej i do górnego brzegu łopatki. Dzieli się na dwa brzuśćce:
górny i dolny, a w miejscu podziału znajduje się ścięgno pośrednie, które dochodzi do powięzi szyi. Przy skurczu podciąga kość gnykową do dołu i do tyłu. Mięśnie podgnykowe są unerwione przez gałązki splotu szyjnego.
Mięśnie grupy środkowej - nadgnykowe
Mięsień dwubrzuśćcowy posiada dwa brzuśćce:
przedni i tylny. Brzusiec przedni biegnie od trzonu żuchwy do trzonu kości gnykowej. Brzusiec tylny biegnie od trzonu kości gnykowej do wcięcia sutkowego kości skroniowej. Obniża żuchwę lub podnosi kość gnykową. Brzusiec tylny jest unerwiony przez nerw twarzowy, zaś przedni przez nerw trójdzielny. Mięsień rylcowo_gnykowy biegnie od wyrostka rylcowatego kości skroniowej do trzonu kości gnykowej. Podnosi kość gnykową. Unerwiony jest przez nerw twarzowy. Mięsień żuchwowo_gnykowy przyczepia się do wewnętrznej powierzchni trzonu żuchwy i do trzonu kości gnykowej. Ma on kształt szerokiego trójkąta, który jest rozpięty pod mięśniami języka i bródkowo_gnykowym. Obydwa mięśnie żuchwowo_gnykowe zrastają się swoimi ścięgnami w linii środkowej tworząc szew rozpięty między trzonem kości gnykowej i żuchwą. Dzięki temu powstaje przepona zamykająca dno jamy ustnej. Mięsień żuchwowo_gnykowy podnosi kość gnykową lub obniża żuchwę. Jest unerwiony przez nerw trójdzielny. Mięsień bródkowo_gnykowy leży na mięśniu żuchwowo_gnykowym między trzonem kości gnykowej a trzonem żuchwy, współdziała z mięśniem żuchwowo_gnykowym w podnoszeniu kości gnykowej lub obniżaniu żuchwy. Jest unerwiony przez gałązkę splotu szyjnego. Mięśnie podgnykowe są płaskie, cienkie, nie można ich wyróżnić dotykiem na szyi. Z mięśni nadgnykowych wyczuwa się mięśnie żuchwowo_gnykowe, ponieważ przy podnoszeniu brody do góry napinają się w przestrzeni między trzonem żuchwy i kością gnykową. Mięśnie nadgnykowe są unerwione przez nerwy czaszkowe, piąty i siódmy, ponieważ rozwój ich wiąże się z rozwojem dolnej części twarzy, gdzie znajdują się twory unerwione przez te nerwy. Mięśnie grupy głębokiej - mięśnie pochyłe. Mięśnie pochyłe są trzy:
przedni, środkowy i tylny. Przedni przyczepia się do wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych od trzeciego do szóstego i dochodzi do pierwszego żebra. Środkowy przyczepia się do wyrostków poprzecznych sześciu lub wszystkich siedmiu kręgów szyjnych i dochodzi do drugiego żebra. Tylny odchodzi od wyrostków poprzecznych trzech dolnych kręgów szyjnych i dochodzi do drugiego żebra. Przy działaniu jednostronnym następuje przechylenie głowy w bok, przy obustronnym zgięcie ku przodowi, zaś przy ustalonej szyi podnoszenie żeber a więc współdziałanie przy oddychaniu. Mięśnie pochyłe są unerwione przez nerwy splotu szyjnego. Mięśnie pochyłe szyi można wyczuć po stronie bocznej szyi ponad obojczykiem. Mięśnie grupy głębokiej - mięśnie przedkręgowe. Do mięśni przedkręgowych należą trzy mięśnie:
prosty głowy przedni, długi głowy i długi szyi. Mięsień prosty głowy przedni jest to krótki mięsień rozpięty między kręgiem szczytowym i kością potyliczną. Zgina głowę ku przodowi. Mięsień długi głowy biegnie od wyrostków poprzecznych trzech dolnych kręgów szyjnych do podstawy kości potylicznej. Zgina głowę do przodu. Mięsień długi szyi jest rozpięty między trzonami kręgów szyjnych, i trzech głównych piersiowych. Częściowo dochodzi do wyrostków poprzecznych kręgów szyjnych. Mięsień ten powoduje zginanie głowy i kręgosłupa szyjnego ku przodowi zaś przy działaniu jednostronnym zgina i obraca odcinek szyjny kręgosłupa w bok w stronę mięśnia działającego. Mięśnie tej grupy są unerwione przez gałązki splotu szyjnego.
Mięśnie kończyny górnej
Mięśnie te dzielimy podobnie jak kości kończyny na mięśnie obręczy barkowej, ramienia, przedramienia i ręki. Wszystkie mięśnie kończyny górnej są unerwione przez nerwy splotu ramiennego. Mięśnie obręczy barkowej przez nerwy krótkie splotu, zaś mięśnie dalsze przez nerwy wychodzące z pęczków splotu ramiennego. Mięśnie obręczy barkowej są związane czynnościowo ze stawem barkowym. Są to następujące mięśnie:
naramienny, nadgrzebieniowy, podgrzebieniowy obły większy, obły mniejszy i podłopatkowy. Mięsień naramienny - ma kształt szerokiego trójkąta, leży zupełnie powierzchownie, pokrywa staw barkowy podstawę trójkąta stanowi przyczep górny do obojczyka, wyrostka barkowego i grzebienia łopatki. Szczyt trójkąta stanowi przyczep dolny na kości ramiennej do guzowatości naramiennej. Ze względu na kształt mięśnia wyróżnia się w nim część przednią czyli obojczykową, która ramię przywodzi ku przodowi i obraca do wewnątrz, część środkową czyli barkową, która odwodzi i podnosi ramię do przodu i część tylną czyli grzebieniową, która przywodzi ramię do tyłu i obraca na zewnątrz. Mięsień ten jest unerwiony przez nerw pachowy ze splotu ramiennego. Cały mięsień jest wyczuwalny zwłaszcza przy odwodzeniu ramienia i podnoszeniu do poziomu. Mięsień nadgrzebieniowy i pozostałe są związane przyczepami z łopatką pokrywają ją ze strony grzebieniowej i przedniej. Mięsień nadgrzebieniowy wypełnia dół nadgrzebieniowy i dochodzi do guzka większego kości ramiennej, odwodzi ramię. Unerwiony jest przez nerw nadłopatkowy. Jest przykryty przez mięsień czworoboczny. Mięsień podgrzebieniowy wypełnia dół podgrzebieniowy, jest podobnie jak mięsień nadgrzebieniowy przykryty przez mięsień czworoboczny. Dochodzi do guzka większego kości ramiennej. Obraca ramię na zewnątrz. Jest unerwiony przez nerw nadłopatkowy. Mięsień obły większy przyczepia się do dolnego kąta łopatki, dochodzi do grzebienia guzka mniejszego kości ramiennej. Pociąga ramię ku tyłowi i przywodzi unerwiony jest przez nerwy podłopatkowe. Mięsień obły mniejszy leży pomiędzy obłym większym i pod grzebieniowym. Przyczepia się do brzegu bocznego łopatki i do guzka większego kości ramiennej. Obraca kość ramienną na zewnątrz. Unerwiony jest przez nerw pachowy. Obydwa mięśnie obłe są niewyczuwalne . Są częściowo przykryte przez mięśnie sąsiednie, częściowo leżą pod skórą. Mięsień podłopatkowy wypełnia cały dół podłopatkowy, dochodzi do guzka mniejszego kości ramiennej. Przywodzi ramię i obraca do wewnątrz. Jest unerwiony przez nerwy podłopatkowe. Jest w całości schowany pod łopatkę.
Mięśnie ramienia
Mięśnie ramienia dzielimy na dwie grupy:
mięśnie zginaczy i prostowników stawu łokciowego. Mięśnie zginacze leżą z przodu ramienia, zaś mięśnie prostowniiki z tyłu. Obie grupy mięśni są oddzielone od siebie dwoma pasmami tkanki łącznej, które tworzą przegrody międzymięśniowe biegnące od nadkłykci kości ramiennej ku górze. Do grupy zginaczy należą:
mięsień dwugłowy ramienia, kruczo_ramienny i mięsień ramienny. Do mięśnii prostowników należy:
mięsień trójgłowy ramienia i mięsień łokciowy. Zginacze i prostowniki posiadają odrębne unerwienie. Mięsień kruczo_ramienny przyczepia się do wyrostka kruczego łopatki i dochodzi do kości ramiennej w połowie długości trzonu. Leży w dole pachowym i po stronie przyśrodkowej ramienia. Podnosi ramię ku przodowi i przywodzi. Jest unerwiony przez nerw mięśniowo_skórny. Jest wyczuwalny w dole pachowym przy odwiedzionym ramieniu. Mięsień dwugłowy ramienia składa się z głowy krótkiej i długiej. Głowa krótka przyczepia się razem z mięśniem kruczo_ramiennym do wyrostka kruczego, głowa długa dochodzi do panewki stawu barkowego przyczepiając się powyżej panewki do guzka nadpanewkowego. Obie głowy zrastają się i przyczepiają mocnym ścięgnem do guzowatości kości promieniowej. Część ścięgna biegnie powierzchownie i przechodzi ponad dołem łokciowym do powięzi przedramienia. Jest to mięsień dwustawowy, działa na staw barkowy i staw łokciowy. W stawie barkowym ma działanie słabsze, podnosi ramię i przywodzi, zaś w stawie łokciowym, zgina i odwraca przedramię. Jest unerwiony przez nerw mięśniowo_skórny. Wzdłuż tego mięśnia biegną na ramieniu dwa rowki:
przyśrodkowy wyraźniejszy i boczny słabiej zaznaczony. Rowki te występują szczególnie wyraźnie przy zgiętym stawie łokciowym. W rowku przyśrodkowym leżą główne naczynia krwionośne ramienia w otoczeniu szeregu nerwów splotu ramiennego. W rowku bocznym leży powierzchowna żyła ramienia. Cały mięsień jest dostępny w obmacywaniu i wyczuwalny. Mięsień ramienny trzeci z tej grupy, leży przykryty częściowo przez mięsień dwugłowy ramienia. Przyczepia się u góry do kości ramiennej w połowie długości trzonu, dochodzi do guzowatości kości łokciowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym. Stanowi on dno dołu łokciowego. Jest unerwiony przez nerw mięśniowo_skórny. Mięsień trójgłowy ramienia posiada trzy głowy:
długą, przyśrodkową i boczną. Głowa długa przyczepia się do guzka podpanewkowego, łopatki, obie pozostałe głowy to trzon kości ramiennej w otoczeniu rowka dla nerwu promieniowego. Wszystkie trzy głowy zrastają się w jeden brzusiec, który przyczepia się do wyrostka łokciowego kości łokciowej. Głowa długa przywodzi ramię w stawie barkowym, cały mięsień prostuje przedramię w stawie łokciowym. Unerwiony jest przez nerw promieniowy. Mięsień jest wyczuwalny na tylnej powierzchni ramienia. Mięsień łokciowy jest to mały mięsień, który przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej i do tylnej powierzchni trzonu kości łokciowej. Współdziała z mięśniem trójgłowym w prostowaniu przedramienia. Unerwiony jest przez nerw promieniowy.
Mięsień przedramienia
Mięśnie te dzielimy na trzy grupy:
przednią, boczną i tylną. Grupa przednia leży po stronie dłoniowej przedramienia, obie grupy pozostałe po stronie grzbietowej. Mięśnie przedramienia posiadają w większości brzuśćce bliżej stawu łokciowego zaś ścięgna w okolicy nadgarstka, stąd charakterystyczny kształt przedramienia szerszy w okolicy stawu łokciowego, zwężający się w kierunku ręki. Mięśnie przedramienia działają na staw łokciowy, na staw nadgarstkowy i na stawy palców. Jest ich stosunkowo dużo i układają się w warstwy, stąd podział na mięśnie powierzchowne i głębokie. Grupa boczna i tylna mają wspólny nerw tj. nerw promieniowy. Grupa przednia jest unerwiona przez dwa nerwy:
pośrodkowy i łokciowy.
Grupa przednia
Do grupy przedniej zaliczamy szereg mięśni ułożonych w dwóch warstwach na sobie:
przy czym każda warstwa składa się dodatkowo z dwóch pokładów. Warstwa powierzchowna ma w pokładzie pierwszym mięśnie posiadające wspólny przyczep do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, który dzięki temu nosi też nazwę nadkłykcia zginaczy. Do warstwy powierzchniowej pokładu pierwszego należy:
mięsień nawrotny obły, zginacz promieniowy nadgarstka, dłoniowy długi i zginacz łokciowy nadgarstka. Do pokładu drugiego warstwy powierzchownej należy zginacz powierzchowny palców. Do warstwy głębokiej do jej pokładu powierzchownego należy mięsień zginacz głęboki palców i zginacz długi kciuka, zaś do pokładu ostatniego warstwy głębokiej należy mięsień nawrotowy czworoboczny. Warstwa powierzchowna - pokład powierzchowny. Mięsień nawrotowy obły przyczepia się wspólnym przyczepem na nadkłykciu przyśrodkowym kości ramiennej, dochodzi do brzegu bocznego kości promieniowej w środkowym odcinku. Zgina przedramię i nawraca. Jest unerwiony przez nerw przyśrodkowy. Mięsień zginacz promieniowy nadgarstka przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego i dochodzi do drugiej kości śródręcza. Zgina rękę dłoniowo i odwodzi ku stronie promieniowej. Jest unerwiony przez nerw pośrodkowy. Mięsień dłoniowy długi przyczepia się do wspólnej masy mięsnej na nadkłykciu przyśrodkowym, przechodzi w wąskie długie ścięgno, które dostaje się na dłoń i tu rozszerza się w rozcięgno dłoniowe dochodzące do podstaw palców. Zgina rękę ku stronie dłoniowej. Unerwiony jest przez nerw pośrodkowy. Mięsień łokciowy zginacz nadgarstka odchodzi podobnie jak mięśnie poprzednie od wspólnej masy mięsnej nadkłykcia przyśrodkowego. Leży najbardziej przyśrodkowo, biegnie wzdłuż kości łokciowej, dochodzi do kości grochowatej czyli czwartej kostki pierwszego szeregu nadgarstka. Zgina rękę dłoniowo. Unerwiony jest przez nerw łokciowy. Z wymienionych powyżej mięśni można wyczuć ich wspólny przyczep do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej, mięsień nawrotowy obły przy wykonywaniu ruchów nawracania oraz mięsień zginacz łokciowy nadgarstka leżący wzdłuż kości łokciowej.
Pokład głęboki warstwy powierzchownej
Zawiera jeden mięsień tj. zginacz powierzchowny palców. Mięsień ten przyczepia się do nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej i do obu kości przedramienia. Mięsień ten dzieli się na cztery ścięgna ułożone w dwóch warstwach na sobie. Podwierzchowniej leżą ścięgna dla palca trzeciego i czwartego, głębiej dla palca drugiego i piątego. Ścięgna przechodzą przez kanał nadgarstka na dłoń, dochodzą do podstaw pierwszych paliczków i tu każde ścięgno ulega rozdwojeniu, następnie przyczepia się do środkowego paliczka palców, od drugiego do piątego. Mięsień ten zgina rękę i środkowe paliczki palców. Unerwiony jest przez nerw pośrodkowy. Kanał nadgarstka zawarty jest między kośćmi nadgarstka a więzadłem poprzecznym nadgarstka zwanym obecnie troczkiem zginaczy.
Warstwa głęboka
Pokład powierzchowny tej warstwy zawiera dwa mięśnie:
zginacz głęboki palców i zginacz długi kciuka. Mięsień zginacz głęboki palców przyczepia się do trzonu kości łokciowej i do błony międzykostnej. Brzusiec dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą przez kanał nadgarstka na dłoń, następnie przechodzą przez rozstępy w ścięgnach powierzchownego zginacza palców i dochodzą do podstaw ostatnich paliczków palca od drugiego do piątego. Zgina rękę dłoniowo i ostatnie paliczki w stosunku do paliczków środkowych. Jest unerwiony przez dwa nerwy:
pośrodkowy i łokciowy. Mięsień zginacz długi kciuka przyczepia się do trzonu kości promieniowej i do błony międzykostnej, przechodzi przez kanał nadgarstka i kończy się na podstawie drugiego paliczka kciuka. Zgina drugi paliczek w stosunku do pierwszego. Jest unerwiony przez nerw pośrodkowy.
Pokład głęboki warstwy głębokiej
Zawiera jeden mięsień, który nie dochodzi do palców. Jest to mięsień nawrotowy czworoboczny. Leży on rozpięty między brzegami obu kości przedramienia w ich odcinkach dalszych. Nawraca przedramię. Jest unerwiony przez nerw pośrodkowy.
Grupa boczna
Do grupy bocznej należą cztery mięśnie:
ramienno_promieniowy, prostownik promieniowy długi nadgarstka, prostownik promieniowy krótki nadgarstka i odwracacz. Mięśnie te są unerwione wspólnie przez nerw promieniowy. Leżą one po stronie grzbietowej przedramienia wzdłuż kości promieniowej. Mięsień ramieniowo_promieniowy przyczepia się do bocznego brzegu kości ramiennej powyżej nadkłykcia bocznego, dochodzi do wyrostka rylcowatego kości promieniowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym. Mięsień prostownik promieniowy długi nadgarstka przyczepia się do brzegu bocznego kości ramieniowej poniżej przyczepu mięśnia ramieniowo_promieniowego, dochodzi do podstawy drugiej kości śródręcza po stronie grzbietowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym, prostuje zgiętą rękę, zgina ją ku stronie grzbietowej, odwodzi ku stronie promieniowej. Mięsień prostownik promieniowy krótki nadgarstka przyczepia się poniżej poprzedniego na nadkłykciu bocznym kości ramiennej, dochodzi do podstawy trzeciej kości śródręcza po stronie grzbietowej. Zgina przedramię w stawie łokciowym, ale słabo prostuje, zgina rękę ku stronie grzbietowej. Mięśnie grupy bocznej są macalne jako wspólna masa po stronie bocznej przedramienia wzdłuż kości promieniowej. Mięsień odwracacz leży głęboko pod mięśniami grupy bocznej, przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej i dochodzi do kości promieniowej w jej bliższym odcinku. Odwraca przedramię.
Grupa tylna
Grupa ta składa się z dwóch warstw:
powierzchownej i głębokiej. Do warstwy powierzchownej należą:
prostownik palców, prostownik palca małego, prostownik łokciowy nadgarstka. Do warstwy głębokiej należą:
odwodziciel kciuka, prostownik krótki kciuka, prostownik długi kciuka i prostownik palca wskazującego (wskaziciela). Wszystkie są unerwione przez nerw promieniowy.
Warstwa powierzchowna
Mięsień prostownik palców przyczepia się do nadkłykcia bocznego kości ramiennej, który nosi nazwę nadkłykcia prostowników, brzusiec jego dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą na stronę grzbietową palców od drugiego do piątego i tworzą rozcięgna grzbietowe. Rozcięgna te są połączone między sobą pasmami poprzecznymi. Prostują palce ewentualnie zgina je grzbietowo. Mięsień prostownik palca małego przyczepia się razem z prostownikiem palców, oddziela się od niego i dochodzi do palca piątego, tworząc rozcięgna na jego stronie grzbietowej. Prostuje i przywodzi palec piąty. Mięsień prostownik łokciowy nadgarstka przyczepia się do nadkłykcia bocznego i tylnego powierzchni kości łokciowej, biegnie wzdłuż kości łokciowej, dochodzi do podstawy piątej kości śródręcza. Prostuje rękę i odwodzi w stronę łokciową. Mięśnie te tworzą wspólną masę mięsną na grzbietowej stronie przedramienia, jedynie przy ruchach można wyczuć poszczególne mięśnie np. prostownik palców.
Grupa głęboka
Mięsień odwodziciel długi kciuka przyczepia się do obu kości przedramienia i błony międzykostnej, biegnie skośnie przykryty przez mięsień prostownik palców i dochodzi do pierwszej kości śródręcza. Odwodzi kciuk i rękę w stronę promieniową. Mięsień prostownik krótki kciuka przyczepia się do kości promieniowej i błony międzykostnej, przechodzi na grzbiet kciuka i dochodzi do podstawy pierwszego paliczka. Prostuje i odwodzi kciuk. Mięsień prostownik długi kciuka przyczepia się do kości łokciowej i dochodzi do podstawy drugiego paliczka. Prostuje kciuk i przywodzi. Mięsień prostownik palca wskazującego - (wskaziciela) przyczepia się do kości łokciowej i błony międzykostnej, przechodzi rozcięgno grzbietowe na drugi paliczek wskaziciela, prostuje ten palec. Ścięgna mięśni prostujących palce można wyczuć na grzbiecie ręki przy ruchach prostowania, zaś odwodziciel i obydwa prostowniki kciuka są macalne na pierwszej kości śródręcza. Przy silnym odwodzeniu i wyprostowaniu kciuka zaznaczają się wyraźne ścięgna obu prostowników a pomiędzy nimi tworzy się zagłębienie zwane tabakierką anatomiczną, ponieważ zagłębienie to służyło swego czasu za miejsce, gdzie sypano nieco tabaki i wąchano ją. Ścięgna prostowników zdążające na grzbiet ręki przechodzą pod pasmem tkanki łącznej ścięgnistej, które rozpięte jest między brzegami obu kości przedramienia i nosi nazwę troczka prostowników. Ścięgna są otoczone błoną maziową i swobodnie mogą się w tych pochewkach ślizgać. W przeciwieństwie do ścięgien mięśni prostowników, ścięgna zginaczy przechodzące przez kanał nadgarstka są złączone pasmami tkanki łącznej i nie posiadają oddzielnych pochewek.
Mięśnie ręki
Mięśnie te układają się na stronie dłoniowej ręki w trzy zgrupowania:
po stronie promieniowej znajdują się mięśnie kłębu kciuka, po stronie łokciowej są mięśnie kłębu palca piątego zwane również kłębikiem, a mięśnie leżące pośrodku to są mięśnie dłoni. Na grzbiecie ręki nie ma mięśni, są jedynie ścięgna prostowników palców. Mięśnie ręki są unerwione przez dwa nerwy:
łokciowy i pośrodkowy. Do mięśni kłębu zaliczamy następujące mięśnie:
odwodziciel krótki kciuka, zginacz krótki kciuka, przeciwstawiacz kciuka i przywodziciel kciuka. Mięsień krótki odwodziciel kciuka biegnie od troczka zginaczy do podstawy pierwszego paliczka, mięsień zginacz krótki biegnie od troczka zginaczy i kości nadgarstka do podstawy pierwszego paliczka; mięsień przeciwstawiacz kciuka leży głębiej pod krótkim odwodzicielem, biegnie od troczka zginaczy do pierwszej kości śródręcza, zaś mięsień przywodziciel posiada dwie odrębne głowy, które biegną od kości nadgarstka i trzeciej kości śródręcza do podstawy pierwszego paliczka. Czynność mięśni zawarta w ich nazwach. Unerwienie mięśnia nie jest jednolite:
mięsień krótki odwodziciel jest unerwiony przez nerw pośrodkowy, głowa powierzchowna krótkiego zginacza przez nerw pośrodkowy, zaś głowa głęboka przez nerw łokciowy, przeciwstawiacz przez nerw pośrodkowy, przywodziciel palców przez nerw łokciowy.
Mięśnie kłębika
Do kłębika należą trzy mięśnie:
odwodziciel, krótki zginacz i przeciwstawiacz palca piątego. Mięśnie te zaczynają się od troczka zginaczy i kostek nadgarstka a dochodzą do podstawy pierwszego paliczka małego palca z wyjątkiem przeciwstawiacza, który kończy się na piątej kości śródręcza. Czynności ich wykazują ich nazwy. Wszystkie te mięśnie unerwione są przez nerw łokciowy. Pod skórą kłębika znajduje się mięsień dłoniowy krótki. Jest to mięsień skórny. Przyczepia się do troczka zginaczy i przechodzi w skórę kłębika. Wywołuje zmarszczki skóry na kłębiku i napina rozcięgno dłoniowe.
Mięśnie środkowe dłoni
Należą tu mięśnie glistowate i międzykostne. Mięśnie glistowate w liczbie czterech zaczynają się na ścięgnach głębokiego zginacza palców, dochodzą do podstawy paliczków palców od drugiego do piątego, przechodząc na ich stronę grzbietową. Mięśnie te zginają palce w stawach śródręczno_paliczkowych. Unerwienie jest następujące:
mięśnie glistowate pierwszy i drugi są unerwione przez nerw pośrodkowy, zaś trzeci i czwarty przez nerw łokciowy. Mięśnie międzykostne są dłoniowe i grzbietowe, wypełniają sobą przestrzenie międzykostne. Przyczepiają się do podstaw kości śródręcza i przechodzą na stronę grzbietową pierwszych paliczków palców od drugiego do piątego. Mięśnie te odwodzą palce od siebie (rozstawianie palców) i prostują. Wszystkie te mięśnie są unerwione przez nerw łokciowy. Z mięśni tych można wyczuć pierwszy w przestrzeni między pierwszym i drugim palcem przy ruchu odwodzenia i przywodzenia pierwszego palca.
Powięzie kończyny górnej
Na kończynie górnej wyróżniamy powięź pachową, ramienia, przedramienia i ręki. Powięź pachowa pokrywa dół pachowy tj. zagłębienie, które powstaje między górną częścią ramienia i klatką piersiową przy podniesionym i odwiedzionym ramieniu. Powięź ta jest rozpięta między mięśniami klatki piersiowej i grzbietu tj. między mięśniem piersiowym większym i najszerszym grzbietu. Powięź ramienia otacza wszystkie mięśnie ramienia, jest przedłużeniem powięzi pachowej. Przyczepia się do nadkłykci kości ramiennej i można ją podzielić na część przednią, która pokrywa mięśnie zginacze i po bokach dochodzi do przegród międzymięśniowych i na tylną część pokrywającą mięśnie prostowniki. Przegrody międzymięśniowe są to silne pasma łącznotkankowe biegnące od nadkłykci kości ramiennej ku górze wzdłuż brzegów bocznych kości ramiennej. Przegrody te stanowią naturalne granice między grupami mięśni ramienia. Powięź przedramienia otacza grupy mięśni przedramienia i wchodzi między te grupy, tworząc przegrody stanowiące podobnie jak na ramieniu naturalne odgraniczenie poszczególnych grup mięśni. W bliższej części przedramienia powięź wyściela dół łokciowy, w dalszej tworzy dwa troczki:
troczek prostowników i zginaczy. Troczek prostowników leży po stronie grzbietowej nadgarstka. Troczek ten zawiera sześć przedziałów, przez które przechodzą ścięgna prostowników przedramienia otoczone pochewkami maziowymi, dzięki temu ścięgna ślizgają się w swoich przedziałach. Troczek zginaczy znajduje się po stronie dłoniowej i ogranicza kanał nadgarstka. Przez ten kanał przechodzą ścięgna następujących mięśni:
zginacza powierzchownego i głębokiego palców i zginacza długiego kciuka oraz nerw pośrodkowy. Na ręce znajduje się powięź grzbietowa i rozcięgno dłoniowe. Powięź grzbietowa jest delikatna, cienka, pokrywa ścięgna mięśni prostowników. Na dłoni rozcięgno jest silne, zrośnięte z troczkiem zginaczy i mięśniem dłoniowym długim, ma kształt trójkąta, którego szczyt zwrócony jest do troczka a podstawa do pierwszych paliczków.
Zestawienie czynności stawów i mięśni kończyny górnej
Staw ramienny:
ruch podnoszenia ramienia ku przodowi wykonują:
część barkowa mięśnia naramiennego, część mięśnia piersiowego większego, mięsień dwugłowy, kruczo_ramienny. Ruch podnoszenia ku tyłowi wykonują:
część grzbietowa mięśnia naramiennego, mięśnie łopatki tj. podgrzebieniowy, obły większy i mniejszy oraz najszerszy grzbietu.Ruch odwodzenia ramienia wykonują:
mięsień naramienny, nadgrzebieniowy, głowa długa mięśnia dwugłowego. Ruch przywodzenia wykonują:
mięsień piersiowy większy, najszerszy grzbietu, kruczo_ramienny, głowa krótka dwugłowego, głowa długa trójgłowego. Staw łokciowy:
ruch zginania wykonują:
mięsień dwugłowy ramienny, ramienno_promieniowy, warstwa powierzchowna zginaczy przedramienia tj. nawrotny obły, dłoniowy długi i obydwa prostowniki promieniowe nadgarstka długi i krótki. Ruch prostowania wykonuje mięsień trójgłowy ramienia i łokciowy. Ruch nawracania wykonują:
nawrotny obły nawrotny czworoboczny, a przy zgiętym przedramieniu ramienno_promieniowy i prostownik długi promieniowy nadgarstka. Ruch odwracania wykonują:
mięsień odwracacz, dwugłowy ramienia a przy wyprostowanym przedramieniu mięsień ramienno_promieniowy i prostownik promieniowy długi nadgarstka. Staw promieniowo_nadgarstkowy. Zginanie dłoniowe ręki wykonują:
z grupy powierzchownej dłoniowy długi, zginacz promieniowy nadgarstka, zginacz łokciowy nadgarstka, zginacz palców powierzchowny i kłębiki oraz zginacz długi kciuka i odwodziciel długi kciuka. Zginanie grzbietowe wykonują:
prostownik promieniowy długi i krótki nadgarstka, prostownik palców, prostownik palca drugiego i piątego, prostownik łokciowy nadgarstka. Odwodzenie ręki w stronę promieniową wykonują:
promieniowy długi i krótki prostownik nadgarstka, promieniowy zginacz nadgarstka, zginacz długi kciuka. Odwodzenie ręki w stronę łokciową wykonują:
prostownik łokciowy nadgarstka, zginacz łokciowy nadgarstka, prostownik palca piątego. Stawy palców. Zginanie w stawach śródręczno_palcowych wykonują:
mięśnie glistowate i dłoniowy długi, w stawach międzypaliczkowych bliższych mięśnie powierzchowny powierzchowny zginacz palców, krótki zginacz palca piątego. W stawach międzypaliczkowych dalszych głęboki zginacz palców. Prostowanie palców wykonują prostowniki palców, prostownik palca drugiego i piątego oraz mięśnie międzykostne. Ruchy palca pierwszego i piątego wykonują mięśnie kłębu i kłębika o nazwie odpowiadających czynności.
Mięśnie kończyny dolnej
Mięśnie kończyny dolnej dzielimy podobnie jak mięśnie kończyny górnej na mięśnie miednicy, uda, podudzia i stopy. Mięśnie kończyny dolnej unerwione są przez nerwy dwóch splotów:
lędźwiowego i krzyżowego. Mięśnie miednicy działają na stawy biodrowe. Dzieli się je na mięśnie wewnętrzne i zewnętrzne. Do wewnętrznych należy jeden mięsień biodrowo_lędźwiowy, do zewnętrznych należą trzy mięśnie pośladkowe, naprężacz powięzi szerokiej, mięsień gruszkowaty, dwa bliźniacze, czworoboczny uda i zasłaniacz wewnętrzny. Mięśnie zewnętrzne ułożone są w trzy warstwy. Mięśnie wewnętrzne unerwione są przez splot lędźwiowy, zaś zewnętrzne przez splot krzyżowy. Mięsień biodrowo_lędźwiowy leży wewnątrz jamy brzusznej i miednicznej i składa się z dwóch lub trzech mięśni. Są to mięsień biodrowy i lędźwiowy większy i mniejszy. Mięsień biodrowy wypełnia talerz biodrowy, przechodzi na udo pod więzadłem pachwinowym i wspólnym ścięgnem z mięśniem lędźwiowym, dochodzi do krętarza mniejszego kości udowej. Mięsień lędźwiowy większy przyczepia się do trzonów czterech kręgów lędźwiowych schodzi wzdłuż kręgosłupa ku dołowi i dołącza się do mięśnia biodrowego. Mięsień lędźwiowy mniejszy jest niestały, biegnie od trzonu ostatniego kręgu piersiowego i pierwszego lędźwiowego, przechodzi w płaskie ścięgno, które kończy się w miednicy na kości biodrowej. Czynność mięśnia polega na zginaniu stawu biodrowego czyli podnoszeniu uda ku górze, ponadto zgina kręgosłup. Jest unerwiony przez krótkie gałązki splotu lędźwiowego.
Mięśnie zewnętrzne
Warstwa powierzchowna składa się z dwóch mięśni:
pośladkowego wielkiego i naprężacza powięzi szerokiej. Warstwa środkowa zawiera mięsień pośladkowy średni, warstwa głęboka zawiera następujące mięśnie:
pośladkowy mały, gruszkowaty bliźniaczy górny, bliźniaczy dolny, czworoboczny uda i zasłaniacz wewnętrzny. Mięsień pośladkowy wielki pokrywa sobą pozostałe mięśnie, leży tuż pod skórą, jest wyczuwalny na całej swej powierzchni. Przyczepia się do tylnej powierzchni talerza kości biodrowej, do kości krzyżowej i guzicznej oraz do powięzi piersiowo_lędźwiowej. Włókna jego tworzą wiązki o skośnym przebiegu od linii środkowej w bok i ku dołowi, dochodzą do trzonu kości udowej poniżej krętarza wielkiego. Mięsień ten prostuje staw biodrowy, obraca udo na zewnątrz. Jest unerwiony przez nerw pośladkowy dolny ze splotu krzyżowego. Mięsień naprężacz (napinacz) powięzi szerokiej przyczepia się do przedniego górnego kolca biodrowego, przechodzi w płaskie szerokie ścięgno, które biegnie po bocznej stronie uda ku dołowi i dochodzi do kłykcia bocznego piszczeli. Mięsień ten napina powięź szeroką, ponadto działa na dwa stawy:
w stawie biodrowym zgina udo, odwodzi je i obraca do wewnątrz. W stawie kolanowym wspomaga prostowanie. Unerwiony jest przez nerw pośladkowy dolny ze splotu krzyżowego. Mięsień pośladkowy średni jest prawie cały przykryty przez mięsień pośladkowy wielki. Przyczepia się do tylnej powierzchni talerza kości biodrowej między kresą pośladkową tylną i przednią, biegnie skośnie w bok i dochodzi do krętarza wielkiego kości udowej. Odwodzi udo, nawraca lub odwraca w zależności od tego jaka część mięśnia działa. Przy ustalonej kończynie pochyla miednicę w bok. Jest unerwiony przez nerw pośladkowy górny ze splotu krzyżowego. Mięsień pośladkowy mniejszy leży najgłębiej ze wszystkich mięśni pośladkowych. Przyczepia się do zewnętrznej powierzchni talerza kości biodrowej, dochodzi do krętarza większego kości udowej. Czynność jest wspólna z pośladkowym średnim. Unerwiony jest tak samo jak średni. Mięsień gruszkowaty przyczepia się do miednicznej powierzchni kości krzyżowej z boku otworów przednich, wychodzi z miednicy przez otwór kulszowy większy dochodzi do krętarza większego kości udowej od strony wewnętrznej. Przechodząc przez otwór kulszowy większy dzieli go na dwa otwory:
nadgruszkowaty i podgruszkowaty. Otwory te umożliwiają wyjście z miednicy naczyń krwionośnych i nerwów. Mięsień ten prostuje i odwodzi udo. Jest unerwiony przez krótkie gałęzie splotu krzyżowego. Mięsień bliźniaczy górny biegnie od kolca kulszowego do krętarza większego kości udowej od jego strony wewnętrznej. Ścięgno jego zrasta się ze ścięgnem mięśnia zasłaniacza wewnętrznego. Mięsień bliźniaczy dolny przyczepia się do guza kulszowego, dochodzi do ścięgna mięśnia zasłaniacza wewnętrznego i razem trzy wymienione mięśnie tj. obydwa bliźniacze i zasłaniacz wewnętrzny dochodzą do dołu krętarzowego krętarza większego kości udowej. Czynność obu mięśni bliźniaczych jest wspólna z zasłaniaczem wewnętrznym i polega na obracaniu uda na zewnątrz. Mięśnie bliźniacze są unerwione przez gałęzie splotu krzyżowego. Mięsień zasłaniacz wewnętrzny przyczepia się do błony zasłonowej wewnątrz miednicy, następnie przechodzi przez otwór kulszowy mniejszy poza miednicą towarzyszą mu oba mięśnie bliźniacze, dochodzi do dołu krętarzowego. Czynność ma wspólną z bliźniaczymi. Unerwienie takie samo. Mięsień czworoboczny uda jest krótkim mięśniem leżącym prawie poziomo między guzem kulszowym a grzebieniem międzykrętarzowym. Odwraca udo, prostuje i przywodzi. Unerwiony jest przez krótkie gałęzie splotu krzyżowego.
Mięśnie uda
Mięśnie uda dzieli się na trzy grupy:
przednią - prostowników, tylną - zginaczy i przyśrodkową
- przywodzicieli. Każda z tych grup ma swój własny nerw. Grupa przednia jest unerwiona przez nerw udowy ze splotu lędźwiowego, grupa tylna przez nerw kulszowy, ze splotu krzyżowego, grupa przyśrodkowa przez nerw zasłonowy ze splotu lędźwiowego.
Grupa przednia
Do grupy przedniej należą dwa mięśnie:
najdłuższy uda i czworogłowy uda. Mięsień najdłuższy uda - zwany również mięśniem krawieckim przyczepia się do górnego przedniego kolca biodrowego, biegnie skośnie przez udo ku stronie przyśrodkowej, dochodzi do kości piszczelowej poniżej jej kłykcia przyśrodkowego. Ścięgno jego wchodzi w skład tzw. gęsiej stopy. Jest to mięsień dwustawowy. W stawie biodrowym zgina, czyli podnosi udo ku górze i w stawie kolanowym również zgina i nawraca. Jest unerwiony przez nerw udowy. Mięsień czworogłowy uda składa się z czterech głów, które noszą nazwy:
mięsień prosty, obszerny boczny, przyśrodkowy i pośrodkowy. Mięsień prosty uda przyczepia się do przedniego dolnego kolca biodrowego i ponad kolanem łączy się z pozostałymi głowami. Mięsień obszerny boczny przyrasta do trzonu kości udowej po stronie przednio_bocznej dochodząc do linii międzykrętarzowej a ku tyłowi do kresy chropawej. Mięsień obszerny przyśrodkowy przyrasta do trzonu kości udowej od strony przyśrodkowej dochodząc ku tyłowi również do kresy chropawej. Mięsień obszerny pośredni leży przykryty przez mięsień prosty, przyrasta do przedniej powierzchni kości udowej. Wszystkie głowy mięśnia czworogłowego łączą się powyżej stawu kolanowego, tworzą wspólne ścięgno, które przyrasta do przedniej powierzchni rzepki, następnie dochodzi do guzowatości piszczeli. Jest to więzadło rzepki. Boczne części więzadła schodzą na zewnątrz rzepki na kłykcie piszczeli jako troczki rzepki - przyśrodkowy i boczny. Czynność tego mięśnia jako całości polega na prostowaniu goleni w stawie kolanowym. Mięsień prosty uda jest mięśniem dwustawowym, nie tylko prostuje staw kolanowy, ale zgina i odwodzi udo w stawie biodrowym. Mięsień czworogłowy jest unerwiony przez nerw udowy ze splotu lędźwiowego. Mięsień czworogłowy uda jest wyczuwalny i widoczny w swej czynności prostowania stawu kolanowego, przy czym można wyróżnić w nim mięsień prosty i głowę boczną i przyśrodkową. Część włókien mięsnych leżących w przedłużeniu mięśnia obszernego pośredniego tuż powyżej stawu kolanowego tworzy samodzielny mięsień zwany mięśniem stawowym kolana. Przyczepia się on do kaletki maziowej nadrzepkowej i torebki stawowej i napina torebkę stawową. Jest unerwiony tak jak mięsień czworogłowy uda.
Grupa tylna
Do grupy tylnej należą następujące mięśnie:
półścięgnisty, półbłoniasty i dwugłowy uda. Wszystkie są unerwione przez nerw kulszowy. Mięsień półścięgnisty przyczepia się razem z pozostałymi do guza kulszowego, biegnie po stronie przyśrodkowej tylnej powierzchni uda. W połowie długości uda przechodzi ścięgno, które dochodzi do kości piszczelowej i przyczepia się poniżej i przyśrodkowo od jej guzowatości, obok przyczepu mięśnia najdłuższego uda. Mięsień półścięgnisty prostuje udo w stawie biodrowym, ponadto zgina goleń w stawie kolanowym. Mięsień półbłoniasty - zaczyna się szerokim płaskim ścięgnem od guza kulszowego, leży pod mięśniem półścięgnistym, dochodzi podobnie jak on do kości piszczelowej i tu ścięgno jego dzieli się na trzy części, które dochodzą do kłykcia piszczeli, do powięzi mięśnia podkolanowego i do torebki stawu kolanowego i jako więzadło podkolanowe skośne. Mięsień ten podobnie jak poprzedni prostuje staw biodrowy, zgina i nawraca goleń w stawie kolanowym. Mięsień dwugłowy uda ma głowę długą i krótką. Głowa długa przyrasta do wspólnego przyczepu, do guza kulszowego i biegnie po stronie bocznej tylnej powierzchni uda, przyłącza się do niej głowa krótka nadchodząca od kresy chropawej tej w środkowym odcinku kości uda i razem tworzą ścięgno, które dochodzi do główki strzałki. Głowa długa jest mięśniem dwustawowym, prostuje udo w stawie biodrowym, obie głowy zginają i odwracają goleń w stawie kolanowym. Przyczep górny tej grupy mięśni jest schowany pod mięśniami miednicy, natomiast wyczuwalne są przyczepy dolne i dolne odcinki mięśni. Mięśnie grupy tylnej tworzą ograniczenie dołu podkolanowego, o kształcie trójkątnym. Szczyt trójkąta jest zwrócony ku górze, brzeg boczny tworzy mięsień dwugłowy, zaś brzeg przyśrodkowy mięsień półbłoniasty i leżący na nim mięsień półścięgnisty. Przy zgiętym kolanie można wyczuć ścięgno mięśnia dwugłowego po stronie bocznej i ścięgna pozostałych mięśni po stronie przyśrodkowej. Przy wyprostowanym kolanie zarysy mięśni zacierają się.
Grupa przyśrodkowa
Do grupy przyśrodkowej należą mięśnie przywodziciele, ułożone w dwie warstwy i mające wspólne przyczepy do kości łonowej. Są to:
mięsień grzebieniowy, smukły, przywodziciel długi, krótki, wielki i zasłaniacz zewnętrzny. Wszystkie są unerwione przez nerw zasłonowy ze splotu lędźwiowego. Mięsień grzebieniowy przyczepia się do górnej gałęzi kości łonowej i dochodzi do kości udowej poniżej krętarza mniejszego. Zgina udo w stawie biodrowym, przywodzi i obraca na zewnątrz. Mięsień smukły - przyczepia się do dolnej gałązki kości łonowej, biegnie przez całe udo dochodzi do kości piszczelowej poniżej i przyśrodkowo od jej guzowatości. Razem ze ścięgnami mięśnia najdłuższego uda i półścięgnistego tworzy tzw. gęsią stopkę. Jest to jedyny z tej grupy mięsień dwustawowy. Zgina w stawie biodrowym i zgina w stawie kolanowym, ponadto przywodzi i nawraca udo i goleń. Przywodziciel długi przyczepia się do górnej gałęzi kości łonowej, dochodzi na stronę tylną uda do linii chropawej, w środkowym odcinku. Przywodzi i odwraca na zewnątrz udo. Przywodziciel krótki leży pod mięśniem grzebieniowym i przywodzicielem długim, przyczepia się do dolnej gałęzi kości łonowej, dochodzi tak jak poprzedni do środkowego odcinka linii chropawej powyżej przyczepu przywodziciela długiego. Przywodzi i odwraca udo. Przywodziciel wielki leży najgłębiej i jest równocześnie największym mięśniem tej grupy. Przyczepia się do dolnej gałęzi kości łonowej i kości kulszowej aż do guza kulszowego. Od tyłu sąsiaduje ze zginaczami uda, od przodu z prostownikami. Przyczep końcowy jest długi dochodzi do środkowej części kresy chropawej i sięga ku dołowi aż do nadkłykcia przyśrodkowego kości udowej. Przywodzi i odwraca udo. Mięsień zasłaniacz zewnętrzny przyrasta do zewnętrznej powierzchni błony zasłonowej, biegnie ku tyłowi i przyczepia się do dołu krętarzowego. Jest to najsłabiej działający przywodziciel. Przywodzi i odwraca udo. Mięśnie przywodziciele tworzą zwartą grupę leżącą między prostownikami i zginaczami. Nie można w niej wyróżnić poszczególnych mięśni. Przy silnym odwiedzeniu uda zaznacza się mięsień smukły jako najbardziej powierzchowny.
Mięśnie goleni
Mięśnie goleni, czyli podudzia dzielimy na trzy grupy:
przednią, boczną i tylną. Każda z tych grup ma oddzielną czynność i osobne unerwienie przez gałęzie nerwu kulszowego. Grupa przednia leży między obu kośćmi podudzia i wykonuje prostowanie grzbietowe stopy i palców oraz odwracanie stopy. Grupa boczna pokrywa strzałkę, nawraca stopę i współdziała przy zginaniu podeszwowym stopy. Grupa tylna składa się z dwóch warstw, tworzy to, co nazywamy łydką. Powoduje zginanie podeszwowe stopy i palców oraz odwracanie stopy. Ponieważ brzuśce mięsne leżą w części bliższej czyli górnej goleni,podudzie jest u góry grubsze, ku dołowi zwęża się. Do grupy przedniej należą trzy mięśnie unerwione przez nerw strzałkowy głęboki, odgałęzienie nerwu strzałkowego wspólnego. Są to następujące mięśnie:
piszczelowy przedni, prostownik długi palców i prostownik długi palucha. Mięsień piszczelowy przedni - przyczepia się do kłykcia bocznego piszczeli, do błony międzykostnej i powięzi goleni, biegnie wzdłuż kości piszczelowej, a ścięgno jego dochodzi do pierwszej kości klinowatej i pierwszej kości śródstopia. Przy przejściu na grzbiet stopy dostaje się podtroczek górny i dolny prostowników. Zgina stopę ku stronie grzbietowej i odwraca ją. Mięsień prostownik długi palców leży bocznie od mięśnia piszczelowego przedniego. Przyczepia się do obu kości goleni i do błony międzykostnej, częściowo też do przegrody międzymięśniowej, przebiega pod troczkiem górnym i dolnym prostowników, przechodzi na grzbiet stopy, dzieli się na cztery ścięgna, które przechodzą na grzbiet palców od drugiego do piątego. Prostuje palce, współdziała w prostowaniu stopy i w zginaniu grzbietowym. Mięsień długi prostownik palucha przyczepia się do strzałki i błony międzykostnej, leży między obu poprzednimi mięśniami. Ścięgno jego przechodzi pod troczkami na grzbiet stopy i na grzbiet palca pierwszego. Prostuje paluch i zgina stopę grzbietowo, przy ustalonej stopie obydwa prostowniki zginają goleń, czyli pochylają ją ku przodowi. Omówione mięśnie wyczuwa się jako pewną całość, dobocznie od kości piszczelowej. Wzdłuż przedniego brzegu tej kości leży mięsień piszczelowy przedni, dobocznie prostownik palców, w połowie goleni wysuwa się spomiędzy nich prostownik palucha. Na grzbiecie stopy wyczuwa się łatwo ścięgna prostowników.
Grupa boczna
Do grupy bocznej należą dwa mięśnie unerwione przez gałąź powierzchowną z nerwu strzałkowego. Są to:
mięsień strzałkowy długi i krótki. Mięsień strzałkowy długi przyczepia się do głowy strzałki, trzonu strzałki i kłykcia bocznego piszczeli, pokrywa strzałkę i mięsień strzałkowy krótki. Ścięgno przechodzi poza kostkę boczną pod troczkiem górnym i następnie dolnym mięśni strzałkowych, dalej wzdłuż bocznego brzegu stopy, przechodzi na stronę podeszwową i dochodzi do pierwszej kości klinowatej i pierwszej kości śródstopia. Zgina stopę podeszwowo, a głównie nawraca obniżając przyśrodkowy brzeg stopy oraz odwodzi stopę. Mięsień strzałkowy krótki przyczepia się do trzonu strzałki, jest przykryty przez strzałkowy długi. Ścięgno biegnie razem ze ścięgnem strzałkowego długiego, poza kostką boczną pod troczkami dochodzi do bocznego brzegu stopy i przyczepia się do guzowatości piątej kości śródstopia. Wykonuje te same czynności co mięsień strzałkowy długi, a przy nawracaniu stopy podnosi brzeg boczny stopy. Mięśnie strzałkowe nie wyróżniają się na goleni.
Grupa tylna
Grupa tylna składa się z dwóch warstw:
powierzchownej i głębokiej. Warstwa głęboka jest odpowiednikiem antagonistycznym grupy przedniej mięśni goleni. Obie warstwy są unerwione przez nerw piszczelowy, jedną z dwóch głównych gałęzi nerwu kulszowego. Do grupy powierzchownej należą:
mięsień brzuchaty łydki, płaszczkowaty i podeszwowy. Do warstwy głębokiej należą:
mięsień podkolanowy, piszczelowy tylny, zginacz długi palców i zginacz długi palucha.
Warstwa powierzchowna
Mięsień brzuchaty łydki - leży najbardziej powierzchownie . Zgodnie z nazwą składa się z dwóch brzuśćców, czyli dwóch głów - bocznej i przyśrodkowej. Głowy przyczepiają się powyżej obu kłykci kości udowej, około połowy goleni przechodzą w płaskie zwężające się ku dołowi ścięgno, które dochodzi do guza piętowego. Głowy mięśnia brzuchatego ograniczają od dołu dół podkolanowy, uzupełniając ograniczenie utworzone przez mięśnie zginacze uda. Ścięgno mięśnia brzuchatego nosi nazwę ścięgna piętowego lub ścięgna Achillesa. Jest ono wspólne dla całej warstwy powierzchownej. Mięsień brzuchaty jest mięśniem dwustawowym:
w stawie kolanowym zgina goleń, zaś w stawie skokowo_goleniowym zgina podeszwowo stopę, ponadto przywodzi ją i odwraca. Mięsień płaszczkowaty leży pod brzuchatym, częściowo wysuwa się spod niego. Przyczepia się do obu kości goleni, linia jego przyczepu biegnie skośnie od główki strzałki ku dołowi do kości piszczelowej, dochodzi do wspólnego ścięgna piętowego, współdziała z mięśniem brzuchatym łydki. Mięsień podeszwowy najmniejszy, czasami wręcz szczątkowy, leży pomiędzy obu wymienionymi mięśniami. Przyczepia się u góry powyżej kłykcia bocznego kości udowej i po krótkim przebiegu przechodzi w długie cienkie ścięgno, które dochodzi do ścięgna piętowego. Czynność jego jest bardzo słaba, współpracuje z poprzednimi mięśniami. Z mięśni tej grupy wyczuwa się leżący powierzchownie mięsień brzuchaty, najlepiej w pozycji stania na palcach. Pozostałe mięśnie są niewyczuwalne.
Warstwa głęboka
Mięsień podkolanowy leży na tylnej powierzchni stawu kolanowego pod mięśniem brzuchatym. Przyczepia się do kłykcia bocznego kości udowej, schodzi skośnie ku dołowi do kości piszczelowej powyżej przyczepu mięśnia płaszczkowatego. Zgina staw kolanowy i napina torebkę stawową. Mięsień piszczelowy tylny przyczepia się do obu kości goleni i błony międzykostnej, leży między piszczelą i strzałką, ścięgno jego biegnie poza kostką przyśrodkową, przykryte przez troczek zginaczy, przechodzi na stronę podeszwową stopy do guzowatości kości łódkowatej i pierwszej kości klinowatej. Mięsień ten przywodzi odwraca i zgina stopę podeszwowo. Mięsień zginacz długi palców przyrasta do tylnej powierzchni kości piszczelowej, ścięgno jego biegnie poza kostką przyśrodkową pod troczkiem zginaczy, leżąc między piszczelem i tylnym i długim zginaczem palucha, przechodzi na stronę podeszwową stopy. Na stopie dzieli się na cztery ścięgna, które dochodzą do podstaw, dalszych paliczków palców od drugiego do piątego, przebijając ścięgna krótkiego zginacza palców. Mięsień ten zgina palce, przywodzi i zgina podeszwowo stopę, ponadto odwraca ją. Mięsień zginacz długi palucha przyczepia się do strzałki i błony międzykostnej, ścięgno biegnie podobnie jak mięśnia poprzedniego poza kostką przyśrodkową pod troczkiem na stronę podeszwową stopy, dochodzi do podstawy dalszego paliczka palca. Zgina paluch.
Mięśnie stopy
Na stopie znajdują się mięśnie na obu jej powierzchniach grzbietowej i podeszwowej. Są więc mięśnie grzbietu i podeszwy stopy. Do mięśni grzbietu należy krótki prostownik palców i krótki prostownik palucha. Mięśnie stopy dzielimy podobnie jak mięśnie ręki na mięśnie związane z palcem pierwszym i piątym oraz mięśnie środkowe. Mięśnie palców nie tworzą zgrubień tak wyraźnych jak na dłoni i stąd nie używa się określeń kłąb ale wyniosłość. Jest więc wyniosłość przyśrodkowa, boczna i pośrednia. Do wyniosłości przyśrodkowej należą następujące mięśnie palucha:
odwodziciel palucha, krótki zginacz palucha i przywodziciel palucha. Do wyniosłości bocznej należą mięśnie palca piątego. Są to krótki zginacz palca małego, odwodziciel palca małego. Do grupy pośredniej należą następujące mięśnie:
zginacz krótki palców, czworoboczny podeszwy, mięśnie glistowate i międzykostne.
Mięśnie grzbietu stopy
Mięśnie prostownik krótki palców i palucha - zaczynają się wspólnym przyczepem na trzonie kości piętowej przed zatoką stępu. Od wspólnego brzuśca oddzielają się cztery ścięgna, z których trzy przechodzą na grzbiet palców drugiego trzeciego i czwartego osobne ścięgno dochodzi do palca pierwszego. Obydwa mięśnie są unerwione przez nerw strzałkowy głęboki. Czynność ich polega na prostowaniu palców i zginaniu ich grzbietowo. Mięśnie te można wyczuć na grzbiecie do przodu od kostki bocznej przy zgięciu grzbietowym palców.
Mięśnie podeszwy
Mięśnie wyniosłości przyśrodkowej związane są z paluchem. Odwodziciel palucha przyczepia się do guza kości piętowej, biegnie wzdłuż przyśrodkowego brzegu stopy, dochodzi do podstawy paliczka bliższego. Krótki zginacz palucha odchodzi od kości klinowatych, dochodzi do paliczka bliższego. Mięsień przywodziciel palucha leży najgłębiej jego głowa skośna przyczepia się do kości sześciennej, a głowa poprzeczna do kości śródstopia od drugiej do czwartej. Obie głowy dochodzą do paliczka bliższego. Czynność mięśni jest odpowiednia do nazwy. Unerwienie jest niejednakowe. Odwodziciel jest unerwiony przez nerw podeszwowy przyśrodkowy. Krótki zginacz przez nerw podeszwowy, przyśrodkowy i boczny. Zaś przywodziciel przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie wyniosłości bocznej związane są z palcem małym. Mięsień krótki zginacz palca małego przyczepia się do piątej kości śródstopia i dochodzi do pierwszego paliczka. Odwodziciel palca małego przyczepia się do guza piętowego, dochodzi do guzowatości piątej kości śródstopia i bliższego paliczka palca małego. Czynność odpowiednia do nazwy. Unerwione są przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie obu opisanych wyniosłości oprócz działania na palce oddziaływają na całą stopę przez to, że podtrzymują jej sklepienie.
Mięśnie wyniosłości pośredniej
Mięśnie te leżą pomiędzy mięśniami palucha i palca małego. Mięsień krótki zginacz palców leży najbardziej powierzchownie na stopie. Przyczepia się do guza piętowego, następnie dzieli się na cztery ścięgna, które tworzą rozstępy przepuszczające ścięgna długiego zginacza palców i które kończą się na podstawach środkowych paliczków palców od drugiego do piątego. Czynność mięśnia polega na współdziałaniu przy zginaniu palców, ponadto podtrzymuje sklepienie stopy. Jest unerwiony przez nerw podeszwowy przyśrodkowy. Mięsień czworoboczny podeszwy odchodzi od guza piętowego i dochodzi do ścięgna mięśnia długiego zginacza palców w miejscu jego podziału na cztery ścięgna. Współdziała przy zginaniu palców. Jest unerwiony przez nerw podeszwowy boczny. Mięśnie glistowate w liczbie czterech odchodzą od ścięgien mięśnia długiego zginacza palców i dochodzą do bliższych paliczków, przyczyniają się do zginania palców. Mięśnie międzykostne są podeszwowe i grzbietowe, w sumie jest 7 mięśni, wypełniają przestrzenie między kośćmi śródstopia. Czynność ich jest słaba, polega na rozstawianiu palców stopy. Mięśnie glistowate są unerwione przez nerw podeszwowy przyśrodkowy i boczny, mięśnie międzykostne zarówno podeszwowe jak i grzbietowe przez nerw podeszwowy boczny.
Powięzie kończyny dolnej
Na kończynie dolnej wyróżnia się powięź miednicy, uda, goleni i stopy. W miednicy znajduje się powięź biodrowa, która pokrywa mięsień biodrowo_lędźwiowy i przechodzi pod więzadłem pachwinowym na przednią powierzchnię uda. Między więzadłem pachwinowym a kością biodrową i łonową tworzy się przestrzeń, która umożliwia przejście przez udo mięśnia biodrowo_lędźwiowego i nerwu udowego oraz tętnicy i żyły udowej. Przestrzeń ta jest podzielona na dwie części zwane rozstępem mięśniowym dla wymienionego mięśnia i nerwu udowego i rozstępem naczyniowym, przez który przechodzą naczynia udowe. Obydwa rozstępy prowadzą do dołu biodrowo_grzebieniowego na przedniej powierzchni uda. Powięź uda nazywamy powięzią szeroką. Obejmuje ona całe udo, dochodzi u góry i przodu do więzadła pachwinowego, z tyłu dochodzi do powięzi pośladkowej, która pokrywa mięśnie pośladkowe. Powięź szeroka dzieli się z przodu na wielki, zginacze uda, częściowo pośladkowy średni i mały i głębokie mięśnie miednicy. Ruch przywodzenia uda wykonuje cała grupa przywodzicieli, współdziałają zginacze uda i głębokie mięśnie miednicy. Odwodzenie uda wykonują mięśnie, mięsień pośladkowy średni i mały. Odwracanie uda wykonują głębokie mięśnie miednicy, przywodziciele częściowo mięśnie pośladkowe. Nawracanie uda wykonują mięśnie pośladkowe średni i mały i mięśnie zginacze uda. Staw kolanowy - zginanie wykonują zginacze uda tj. dwugłowy uda, półbłoniasty, półścięgnisty, dalej krawiecki, smukły, brzuchaty łydki, podeszwowy i podkolanowy. Prostowanie - mięsień czworogłowy uda, pomaga napinacz powięzi szerokiej. Nawracanie goleni - przy zgiętym kolanie wykonują mięsień krawiecki, smukły i półbłoniasty. Odwracanie również przy zgiętym kolanie - mięsień dwugłowy uda. Staw skokowo_goleniowy prostowanie i zginanie grzbietowe stopy wykonują mięsień piszczelowy przedni, prostownik długi palców i palucha. Zginanie podeszwowe stopy wykonują - warstwa powierzchowna mięśni łydki tj. brzuchaty, płaszczkowaty i podeszwowy, grupa głęboka tj. piszczelowy tylny zginacz długi palców i palucha, ponadto obydwa mięśnie strzałkowe. Nawracanie stopy wykonują:
mięsień strzałkowy długi, krótki, prostownik długi palców i palucha. Odwracanie stopy wykonują - mięsień piszczelowy przedni, piszczelowy tylny, brzuchaty łydki, płaszczkowaty i zginacz długi palców i palucha. Stawy stopy - przywodzenie stopy wykonują te same mięśnie, które odwracają stopę, zaś odwodzenie stopy wykonują te same mięśnie, które ją nawracają. W pozostałych stawach stopy odbywają się ruchy palców. Zginanie podeszwowe palców wykonują - zginacz długi palców, zginacz krótki palców, mięsień czworoboczny podeszwy, mięśnie glistowate, współdziałają mięśnie międzykostne. Prostowanie palców, czyli zginanie grzbietowe wykonują - prostownik długi palców, prostownik krótki palców. Ruchy palucha wykonują mięśnie związane przyczepami z nim i noszące odpowiednie nazwy - zginacz krótki, przywodziciel i odwodziciel. Ruchy palca piątego wykonują jego mięśnie - krótki zginacz, odwodziciel.
Ośrodkowy układ nerwowy - uwagi ogólne
Ośrodkowy układ nerwowy składa się z rdzenia kręgowego i mózgu. Obie te części są ze sobą połączone. Rdzeń kręgowy leży w kanale kręgowym, u osoby dorosłej sięga do poziomu tarczy między pierwszym i drugim kręgiem lędźwiowym. Mózg wypełnia jamę czaszki. Podstawową jednostką składową ośrodkowego układu nerwowego jest komórka nerwowa czyli neuron. Zgrupowanie komórek nerwowych tworzy istotę szarą, zaś zgrupowanie wypustek nerwowych istotę białą. Istota szara pokrywająca powierzchnię półkul mózgowych, nosi nazwę kory lub płaszcza. Istota szara leżąca w głębi istoty białej ośrodkowego układu nerwowego tworzy jądra. Jądra możemy podzielić na dwie grupy w zależności od tego dokąd podążają wypustki ich komórek. Jeśli opuszczają one mózg czy rdzeń stają się składnikami nerwów odpowiednio mózgowych lub rdzeniowych, zaś jądra noszą nazwę jąder nerwów np. jądro nerwu podjęzykowego. Jeśli wypustki komórek pozostają w obrębie ośrodkowego układu nerwowego tworzą one zespoły biegnące w określonych kierunkach, które nazywamy drogami lub szlakami mózgowymi. Zgrupowania takich komórek tworzą jądra własne mózgowia o różnych nazwach. Zgrupowania komórek nerwowych leżące poza ośrodkowym układem nerwowym tworzą zwoje. Są zwoje związane z nerwami rdzeniowymi, z nerwami mózgowymi a ponadto należące do układu autonomicznego:
sympatycznego i parasympatycznego. Podstawową jednostką czynnościową ośrodkowego układu nerwowego jest łuk odruchowy. Łuki odruchowe mogą przebiegać na różnych poziomach, na poziomie rdzenia kręgowego, pnia mózgu, obydwa bez udziału naszej świadomości i przez korę mózgową z udziałem naszej świadomości. Drogi dośrodkowe łuków prowadzą bodźce czuciowe i są zwykle kilkuneuronowe, drogi odśrodkowe prowadzą bodźce, bodźce ruchowe i są zazwyczaj dwuneuronowe. Drogi biegnące w ośrodkowym układzie nerwowym dzielimy zależnie od ich czynności i przebiegu na drogi kojarzeniowe czyli asocjacyjne, drogi spoidłowe czyli komisuralne czyli drogi rzutowe czyli projekcyjne. Drogi kojarzeniowe łączą odcinki półkul mózgu i odcinki rdzenia kręgowego leżące po tej samej stronie w różnych odległościach, całkiem blisko lub dalej. Zależnie od tego są drogi krótkie i długie. Drogi spoidłowe łączą odpowiednie odcinki rdzenia i półkul stron przeciwnych a więc łączą stronę prawą z lewą. Drogi rzutowe łączą odcinki kory mózgowej z jądrami leżącymi głębiej w półkulach, z jądrami w pniu mózgu i z ośrodkami szarymi rdzenia kręgowego. Zależnie od kierunku przebiegu dzieli się je na drogi wstępujące i zstępujące. Drogi wstępujące są to drogi czuciowe, zaś drogi zstępujące stanowią drogi ruchowe. Zależnie od ich zasięgu mogą być drogi krótkie i długie. Drogi czuciowe prowadzą trzy rodzaje czucia:
powierzchowne, głębokie i wewnętrzne. Czucie powierzchowne dociera do nas od zewnątrz, jest to czucie dotyku, ucisku, bólu i temperatury. Czucie głębokie pochodzi z części ciała związanym z narządem ruchu, a więc z torebek stawowych, ścięgien, mięśni, więzadeł i okostnej. Czucie wewnętrzne pochodzi z narządów wewnętrznych. Drogi ruchowe prowadzą bodźce dla ruchów świadomych, wykonywanych z pełnym udziałem naszej woli i dla ruchów mimowolnych, zautomatyzowanych, odbywających się bez udziału świadomości, ale które mogą być ruchami również świadomymi, np. oddychanie. Bodźce są doprowadzane do kory mózgowej zawsze do tego samego określonego miejsca, które nosi nazwę ośrodka korowego. Podobnie zawsze z tego samego miejsca, czyli ośrodka korowego wychodzą bodźce ruchowe. Ośrodkowy układ nerwowy jest otoczony oponami odpowiednio mózgowymi i rdzeniowymi. Do powierzchni rdzenia kręgowego przylega bezpośrednio opona miękka naczyniowa, która doprowadza do rdzenia naczynia krwionośne tętnicze, a wyprowadza naczynia żylne. Na zewnątrz przebiega delikatna bardzo opona pajęcza. Między tymi oponami znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa wypełniona płynem mózgowo_rdzeniowym. Płyn ten przyciska oponę pajęczą do następnej opony tj. opony twardej, dlatego między oponą pajęczą i twardą, jest jedynie linijna przestrzeń podtwardówkowa. Opona twarda składa się z dwóch blaszek wewnętrznej i zewnętrznej. Blaszka wewnętrzna otacza rdzeń kręgowy w postaci długiego worka, który kończy się na poziomie trzeciego kręgu krzyżowego. Blaszka zewnętrzna wyściela kanał kręgowy jako jego okostna. Między obiema blaszkami znajduje się przestrzeń nadtwardówkowa wypełniona splotami żylnymi kręgowymi wewnętrznymi, tkanką łączną i tłuszczową. Do powierzchni zewnętrznej mózgu przylega bezpośrednio podobnie jak do rdzenia opona miękka naczyniowa, w której biegną naczynia tętnicze i żylne mózgu. Ponad oponą naczyniową przebiega opona pajęcza. Między nimi znajduje się przestrzeń podpajęczynówkowa wypełniona płynem mózgowo_rdzeniowym. Opona twarda w jamie czaszki składa się z dwóch blaszek wewnętrznej i zewnętrznej. Blaszki te są ze sobą prawie na całej przestrzeni zrośnięte, jedynie w niektórych miejscach znajduje się między obiema blaszkami krew żylna i takie przestrzenie noszą nazwę zatok żylnych opony twardej. Zatoki takie leżą zarówno na podstawie jak i na sklepieniu czaszki i znaczą dość wyraźnie rowki na wewnętrznej powierzchni kości czaszki. Oprócz zatok żylnych tworzą obie blaszki opony twardej oddzielnie wyściółkę i osłonę siodła tureckiego, otaczając w ten sposób przysadkę mózgową oraz w podobny sposób osłonę zwoju półksiężycowatego piątego nerwu czaszkowego. Blaszka wewnętrzna opony twardej wytwarza specjalne fałdy, które wciskają się między części mózgu. Są to:
sierp mózgu, który oddziela od siebie obie półkule mózgu biegnąc w płaszczyźnie strzałkowej, sierp móżdżku oddzielający w podobny sposób półkule móżdżku oraz namiot móżdżku położony w płaszczyźnie poziomej między płatem potylicznym mózgu i móżdżkiem. Blaszka zewnętrzna opony twardej stanowi okostną kości czaszki i jest z nimi zrośnięta. Między oponą pajęczą i twardą jest linijna przestrzeń podtwardówkowa.
Rdzeń kręgowy
Rdzeń kręgowy ma postać wydłużonego walca, który zaczyna się przy brzegu otworu potylicznego wielkiego, a kończy się u osoby dorosłej na poziomie tarczy między pierwszym a drugim kręgiem lędźwiowym. Rdzeń dzielimy na części takie jak kręgosłup - a więc na część szyjną, piersiową, lędźwiową, krzyżową i ogonową czyli guziczną. Z rdzenia kręgowego wychodzą parami nerwy rdzeniowe. Są to nerwy szyjne w liczbie osiem nerwy piersiowe - w liczbie dwanaście, dalej pięć nerwów lędźwiowych, pięć nerwów krzyżowych i jeden lub dwa nerwy guziczne. Dzięki zmiennej liczbie nerwów guzicznych ogólna liczba nerwów jest zmienna i wynosi 31 lub 32 pary. Odcinek rdzenia, z którego wychodzi jedna para nerwów nosi nazwę segmentu lub neuromeru. Rdzeń posiada dwa wyraźne zgrubienia:
jedno zgrubienie szyjne położone w tylnej części szyjnej rdzenia na poziomie dolnych kręgów szyjnych, a drugie to zgrubienie lędźwiowe położone na poziomie dolnych kręgów piersiowych. Zgrubienia te związane są z większą liczbą komórek i włókien nerwowych przeznaczonych dla kończyn górnych i dolnych. Nerwy rdzeniowe opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Ponieważ rdzeń kręgowy jest krótszy niż kręgosłup i kończy się na poziomie drugiego kręgu lędźwiowego, jedynie w części szyjnej rdzenia korzenie nerwów biegną poziomo do odpowiednich otworów międzykręgowych. Począwszy od górnego odcinka piersiowego korzenie biegną coraz bardziej skośnie ku dołowi i stają się coraz dłuższe, tak że ostatnie korzenie dochodzą do długości ponad 20 centymetrów. Wiązka korzeni nerwów rdzeniowych leżących w dolnej części kanału kręgowego poniżej rdzenia kręgowego, w worku oponowym nosi nazwę ogona końskiego. Na powierzchni zewnętrznej rdzenia widoczne są dwie bruzdy środkowe. Jedna na przedniej, druga na tylnej stronie rdzenia, ponadto są bruzdy boczne, przednia, z której wychodzą korzenie przednie nerwów rdzeniowych i tylna, do której wchodzą korzenie tylne nerwów rdzeniowych. Przez środek rdzenia przechodzi kanał środkowy zawierający płyn mózgowo_rdzeniowy. Wokół tego kanału nagromadzona jest istota szara w postaci trzech symetrycznych słupów, przedniego, tylnego i bocznego. Słupy przednie i tylne ciągną się przez całą długość rdzenia, słupy boczne są jedynie w części piersiowej. Na przekroju poprzecznym rdzenia słupy tworzą rowki odpowiednio przednie tylne i boczne. W otoczeniu istoty szarej znajduje się istota biała tworząca sznury przednie, boczne i tylne. Sznur przedni łączy sIę ze sznurem bocznym w sznur przednio_boczny, ponieważ granica między nimi utworzona przez korzenie przednie nerwów rdzeniowych nie jest granicą litą. Słupy przednie rdzenia zawierają komórki ruchowe, słupy tylne komórki czuciowe, zaś słupy boczne komórki układu sympatycznego i parasympatycznego czyli układu autonomicznego. Wypustki komórek słupów przednich tworzą korzenie przednie, ruchowe nerwów rdzeniowych. Wzdłuż rdzenia kręgowego po jego stronach bocznych znajdują się zwoje rdzeniowe czyli międzykręgowe, położone w otworach międzykręgowych. Komórki tych zwojów posiadają wypustki skierowane na obwód i ku środkowi. Wypustki obwodowe łączą się z korzeniami przednimi w nerwy rdzeniowe, zaś wypustki dośrodkowe wchodzą do rdzenia kręgowego jako korzenie tylne nerwów rdzeniowych. Są to korzenie czuciowe. Przez połączenie korzenia przedniego z tylnym powstaje pień nerwu rdzeniowego, który opuszcza kanał kręgowy i dzieli się na cztery gałęzie. Wypustki komórek słupów bocznych przyłączają się do korzeni przednich, następnie oddzielają się od nich i dochodzą do zwojów układu sympatycznego. Istota biała rdzenia kręgowego zawiera drogi wszystkich rodzajów:
kojarzeniowe łączące odcinki rdzenia po tej samej stronie, spoidłowe łączące odcinki stron przeciwległych i drogi rzutowe łączące rdzeń kręgowy z jądrami pnia i ośrodkami kory mózgowej. Drogi rzutowe są to drogi wstępujące czyli czuciowe, biegnące od rdzenia do mózgowia i zstępujące czyli ruchowe prowadzące do rdzenia bodźce dla ruchów świadomych i ruchów mimowolnych.
Mózg
Mózg składa się z trzech części nieparzystego pnia i dwóch półkul prawej i lewej. Pień spoczywa na części środkowej czaszki, sięga od brzegu otworu potylicznego wielkiego do siodła tureckiego. Półkule wypełniają doły czaszki. Mózg jest oddzielony od kości czaszki przez opony mózgowe i płyn mózgowo_rdzeniowy wypełniający przestrzeń podpajęczynówkową. Pień mózgu składa się z następujących części, idąc od tyłu ku przodowi:
z tyłomózgowia, śródmózgowia i międzymózgowia. Tyłomózgowie składa się z rdzenia przedłużonego, mostu i móżdżku, śródmózgowie zawiera konary mózgu i blaszkę czworaczą, międzymózgowie składa się z wzgórza i złączonych ze wzgórzem podwzgórza, zawzgórza i nawzgórza. Z międzymózgowia wyrastają półkule mózgu zwane również kresomózgowiem. Rdzeń przedłużony nazywany inaczej opuszką rdzenia jest zewnętrznie podobny do rdzenia kręgowego i posiada bruzdę przednią, tylną i bruzdę przednie boczne i tylne boczne. W bruździe przedniej bocznej wychodzą korzenie nerwu podjęzykowego czyli 12 nerwu czaszkowego, w bruździe tylnej bocznej korzenie nerwów dodatkowych, czyli 11Ń, błędnego, czyli 10 i językowo_gardłowego, czyli 9. Kanał środkowy rdzenia kręgowego przesuwa się ku górze i otwiera się w płaską przestrzeń zwaną dnem komory czwartej mózgu. W budowie wewnętrznej rdzenia przedłużonego widoczne są różnice w porównaniu z rdzeniem kręgowym. Istota szara jest podzielona na szereg jąder, które dzielimy na jądra nerwów czaszkowych i jądra własne rdzenia. Do jąder nerwów należą jądra ruchowe nerwu 12 i 11Ń, jądra ruchowe i parasympatyczne nerwów 10 i 9, jedno z jąder czuciowych nerwu 5 i na przejściu w most jądra nerwu 8. Jądra własne rdzenia są to jądra pęczków sznura tylnego i inne. Istota biała zawiera szereg dróg, które jako drogi ruchowe przechodzą przez rdzeń przedłużony biegnąc od mózgu do rdzenia kręgowego, odwrotnie biegną drogi czuciowe. Most leży do przodu od rdzenia przedłużonego ułożony poprzecznie jako biała szeroka taśma. Ku bokom przechodzi bezpośrednio w móżdżek. Istota szara mostu zawiera jądra dalszych nerwów czaszkowych tj. 8Ń, jądro ruchowe nerwu 7 i 6 oraz jądro ruchowe i częściowe nerwu 5. Jądra własne mostu stanowią pośrednią stację dla dróg łączących korę mózgu z móżdżkiem. Przez istotę białą przechodzą podobnie jak przez rdzeń drogi do_i odmózgowe. Móżdżek leży nad mostem i rdzeniem przedłużonym. Składa się podobnie jak mózg z trzech części:
nieparzystej środkowej zwanej robakiem i z dwóch półkul, które jak półkule mózgu są pokryte istotą szarą czyli korą. Pod korą znajduje się istota biała, a w niej są jądra móżdżku położone głównie w robaku. Móżdżek łączy się odnogami dolnymi z rdzeniem przedłużonym, odnogami środkowymi z mostem i odnogami górnymi z śródmózgowiem. W odnogach tych biegną drogi do_i odmóżdżkowe. W tyłomózgowiu między rdzeniem przedłużonym, mostem i móżdżkiem zawarta jest komora czwarta móżdżku. Posiada ona dno spoczywające na rdzeniu przedłużonym i moście oraz sklepienie utworzone częściowo przez móżdżek, częściowo przez oponę miękką oraz z naczyniami. Pod dnem komory czwartej, zgrupowane są jądra nerwów czaszkowych tyłomózgowia, a więc jądra nerwów od 12 do 5. Sklepienie komory czwartej przyrasta do brzegów dna. Jedynie w trzech miejscach tj. w dolnym środkowym szczycie trójkąta dna i w dwóch szczytach bocznych znajdują się niewielkie otwory, umożliwiające wydostawanie się płynu mózgowo_rdzeniowego z komory do przestrzeni podpajęczynówkowej i do kanału środkowego rdzenia kręgowego. Zarośnięcie tych otworów przez zgrubiałą oponę miękką powoduje zatrzymanie płynu w układzie komór mózgu i prowadzi do wodogłowia wewnętrznego. Śródmózgowie jest to najmniejsza część pnia mózgu. Od strony dolnej posiada dwa białe szerokie pasma, zwane konarami mózgu, nad nimi znajduje się wodociąg mózgu, nad wodociągiem leży blaszka czworacza. Konary posiadają jądra nerwów czaszkowych, ruchowe nerwu 4 i 3 oraz jądro czuciowe nerwu 5. Jądra własne są to jądra związane czynnościowo z układem pozapiramidowym, jądro czerwienne, jądro czarne. Istota biała prowadzi drogi czuciowe i ruchowe podobnie jak tyłomózgowie. Blaszka czworacza posiada cztery wzgórki, dwa przednie, które stanowią ośrodki podkorowe wzroku i dwa tylne stanowiące ośrodki podkorowe słuchu. Wzgórki są połączone ramionami z ciałami kolankowatymi, które wchodzą w skład zawzgórza. Wodociąg mózgu łączy komorę czwartą tyłomózgowia z komorą trzecią międzymózgowia. Międzymózgowie stanowi zakończenie pnia mózgu. Największą jego część zajmuje wzgórze, które jest podkorowym ośrodkiem czucia. Wzgórze jest to duża owalnego kształtu masa szara, podzielona pasmami białymi na szeregi jąder. Wzgórze zrasta się od dołu z podwzgórzem, od tyłu z zawzgórzem i nadwzgórzem. Do jąder wzgórza dochodzą drogi dośrodkowe prowadzące wszelkie rodzaje czucia, tu następuje przerwa i dalszy ciąg dróg dochodzi do ośrodka korowego czucia. Podwzgórze składa się z kilku różnych części. Należy tu blaszka skrzyżowania nerwów wzrokowych, przysadka mózgowa i ciała suteczkowate. Skrzyżowanie nerwów wzrokowych jak wskazuje sama nazwa należy do zmysłu wzroku, jest częścią drogi wzrokowej. Ciała suteczkowate są związane ze zmysłem węchu. Przysadka mózgowa jest głównym gruczołem dokrewnym. Część jej hormonów pochodzi z komórek jąder podwzgórza, które mają zdolności wydzielania pewnych specyficznych substancji, które nazywamy neurohormonami. Dostają się one do przysadki, a dopiero stąd do krwi. Zawzgórze składa się z dwóch niewielkich wzgórków zwanych ciałami kolankowymi przyśrodkowymi i bocznymi. CiaŁa przyśrodkowe są połączone ramionami ze wzgórkami dolnymi blaszki czworaczej i są związane czynnościowo ze zmysłem słuchu. Ciała boczne są połączone ramionami ze wzgórkami górnymi blaszki czworaczej i wchodzą w skład dróg wzrokowych. Nadwzgórze jest częścią najmniejszą, wchodzi w skład dróg węchomózgowia i posiada ponadto drugi związany z mózgiem gruczoł dokrewny, szyszynkę. W międzymózgowiu leży trzecia komora mózgowa. Ma kształt szczeliny ustawionej strzałkowo. Jej ściany boczne stanowią wzgórza i podwzgórza, ściany dolne podwzgórza, a sklepienie tworzy opona miękka wraz z naczyniami. W części przedniej komory jest otwór łączący komorę trzecią z komorami bocznymi, ku tyłowi i przechodzi ona w wodociąg mózgu. Półkule mózgu wyrastają w życiu płodowym z międzymózgowia i rozrastając się we wszystkich kierunkach przykrywają sobą pień mózgu dostosowując się do wielkości jamy czaszki. Na każdej półkuli wyróżnia się powierzchnię przyśrodkową zwróconą do drugiej półkuli, powierzchnię podstawną spoczywającą na podstawie czaszki i powierzchnię boczną wypukłą. Półkula jest podzielona na płaty, których nazwy dostosowane są do sąsiedztwa kości czaszki. Z przodu jest płat czołowy, z dołu i boku płat skroniowy, w środku płat ciemieniowy, z tyłu płat potyliczny. Jest jeszcze płat wyspowy, niewidoczny na powierzchni półkuli. Aby go zobaczyć trzeba rozchylić szczelinę boczną mózgu. Płat wyspowy jest przykryty przez części płata czołowego, ciemieniowego i skroniowego. Powierzchnia półkuli jest nierówna, rysują się na niej liczne bruzdy i szczeliny, które stanowią granice między płatami i między zakrętami mózgu. Dzięki obecności tych bruzd i zakrętów powierzchnia kory jest znacznie większa niż miałoby to miejsce przy gładkiej powierzchni półkuli. Płat czołowy jest oddzielony od płata ciemieniowego przez bruzdę środkową Rolanda, płat czołowy i ciemieniowy są oddzielone od płata skroniowego przez szczelinę boczną mózgu. Płat potyliczny nie posiada wyraźnych granic. Na płacie czołowym znajdują się równolegle do bruzdy środkowej, bruzda przedśrodkowa a między nią i bruzdą środkową zakręt przedśrodkowy. Dalsza część płata jest podzielona przez bruzdę czołową górną i dolną na trzy zakręty czołowe:
górny, środkowy i dolny. Na powierzchni dolnej płata znajdują się bruzdy i zakręty oczodołowe oraz opuszka i pasmo węchowe, należące do węchomózgowia. Płat ciemieniowy posiada bruzdę zaśrodkową, równoległą do bruzdy środkowej i zakręt zaśrodkowy. Dalsza część płata jest podzielona bruzdą śródciemieniową na płacik ciemieniowy górny i dolny. Płat potyliczny posiada bruzdy i zakręty boczne, zaś na powierzchni podstawnej bruzdę potyliczno_skroniową i bruzdę poboczną, które ograniczają zakręt potyliczno_skroniowy boczny. Płat skroniowy posiada trzy bruzdy leżące równolegle do szczeliny bocznej mózgu tj. bruzdę skroniową, górną, środkową i dolną i między nimi odpowiednie zakręty skroniowe - górny, środkowy i dolny. Na powierzchni dolnej są zakręty przechodzące z płata potylicznego w zakręt potyliczno_skroniowy przyśrodkowy i boczny oraz zakręt hipokampa należący do układu węchomózgowia. Kąt wyspowy ma wyraźny biegun, otoczony jest bruzdą okrężną, posiada kilka drobniejszych bruzd i zakrętów. Na powierzchni przyśrodkowej półkuli widać część płatu czołowego, ciemieniowego i potylicznego, ponadto część węchomózgowia oraz połączenia półkul . Przez płat czołowy i ciemieniowy biegnie łukowato wygięta bruzda obręczy, która ogranicza od góry zakręt obręczy. Zakręt ten rozpoczyna się pod ciałem modzelowatym, następnie okrąża całe ciało modzelowate i przechodzi na stronę podstawową półkuli, przedłużając się w zakręt hipokampa. Z hipokampem ma połączenia opuszka węchowa przechodząca w pasmo węchowe, trójkąt, a następnie w prążki węchowe. Zakręt przedśrodkowy płata czołowego jest ośrodkiem korowym ruchowym dla ruchów świadomych, zakręt zaśrodkowy płata ciemieniowego jest ośrodkiem czuciowym, zakręt skroniowy górny zawiera ośrodek słuchu, zakręt hipokampa ośrodek węchu, a na powierzchni przyśrodkowej płata potylicznego przy niewielkiej bruździe ostrogowej znajduje się ośrodek wzroku. Na przyśrodkowej powierzchni półkul widoczne są ich połączenia. Jest to spoidło przednie mózgu i spoidło wielkie mózgu. Spoidło przednie leży w przedniej części komory trzeciej mózgu, łączy ze sobą częściowo węchomózgowie, częściowo inne odcinki półkul, zwane ciałem modzelowatym. Spoidło wielkie składa się z części środkowej i promienistości. Część środkowa jest widoczna ponad sklepieniem trzeciej komory a poniżej zakrętu obręczy. Z tej części wybiegają w obie strony do istoty białej półkul promienistości, które dochodzą do wszystkich części obu półkul. Pod korą pokrywającą powierzchnię półkul, znajduje się istota biała złożona z włókien o różnokierunkowym przebiegu. Są tu włókna kojarzeniowe krótkie i długie, włókna spoidłowe, włókna rzutowe łączące korę z ośrodkami pnia i z rdzeniem kręgowym. W głębi istoty białej znajdują się jądra własne półkul zwane jądrami kresomózgowia. Są to następujące jądra:
ogoniaste, soczewkowate i przedmurze. Jądra te są połączone zarówno z korą jak i z jądrami pnia mózgu, Czynnościowo należą do układu ruchowego pozapiramidowego. W półkuli znajduje się komora boczna odpowiednia do półkuli - prawa i lewa. Komory boczne łączą się między sobą i z komorą trzecią otworem leżącym w przednim odcinku komory trzeciej. Każda komora boczna składa się z części leżących w płatach półkuli - w płacie czołowym leży jej róg przedni w płacie ciemieniowym - jej część środkowa, w płacie skroniowym róg dolny, a w płacie potylicznym róg tylny. W komorach znajdują się sploty naczyniowe, które produkują płyn mózgowo_rdzeniowy. Płyn ten spływa z komór bocznych do komory trzeciej, stąd przez wodociąg mózgu do komory czwartej, z komory czwartej wydostaje się trzema otworkami do przestrzeni podpajęczynówkowej i do kanału środkowego rdzenia kręgowego. Przestrzeń podpajęczynówkowa otaczająca pień mózgu, tworzy zbiorniki płynu, z których można płyn pobierać przez nakłucie potyliczne. Podobnie można pobierać płyn ze zbiornika końcowego w kanale kręgowym poniżej rdzenia kręgowego, gdzie dokonuje się nakłucia lędźwiowego.
Drogi nerwowe
Drogi ruchowe - są dwa rodzaje drug ruchowych układu piramidowego i pozapiramidowego. Droga piramidowa dzieli się na dwie drogi, zależnie od miejsca przeznaczenia na drogę korowo_jądrową i korowo_rdzeniową. Droga piramidowa prowadzi bodźce dla ruchów świadomych dowolnych. Droga korowo_jądrowa zaczyna się w ośrodku ruchowym kory mózgowej, w płacie czołowym w zakręcie przedśrodkowym. Wypustki komórek kory biegną przez istotę białą półkuli, zbierają się w płaskie wąskie pasmo zwane torebką wewnętrzną, która leży między wzgórzem międzymózgowia a jądrami kresomózgowia. Następnie droga ta przechodzi na stronę podstawną śródmózgowia i kieruje się dalej do tyłomózgowia. Droga ta prowadzi bodźce jąder ruchowych od nerwów czaszkowych i wyczerpuje się stopniowo, oddając włókna do tych jąder poczynając od jąder nerwu trzeciego i czwartego w śródmózgowiu, następnie piąty, szósty i siódmy w moście i jąder nerwów 9Ń, 10Ń, 11 i 12 w w rdzeniu przedłużonym. Jest to droga skrzyżowana. Droga korowo_rdzeniowa zaczyna się razem z drogą przednią, biegnie również przez istotę białą półkuli, przez torebkę wewnętrzną, przechodzi na stronę podstawną śródmózgowia przechodząc przez konary mózgu, dalej przez podstawę mostu i wchodzi do rdzenia przedłużonego. Na granicy rdzenia przedłużonego i kręgowego krzyżuje się około 80 proc. włókien tej drogi pozostałe 20 proc. pozostaje skrzyżowane wobec czego droga ta dzieli się na drogę korowo_rdzeniową boczną skrzyżowaną i korowo_rdzeniową przednią nieskrzyżowaną. Droga korowo_rdzeniowa - czyli piramidowa boczna, biegnie w sznurze bocznym i wyczerpuje się dochodząc do komórek słupa przedniego rdzenia. Droga przednia nieskrzyżowana biegnie w sznurze przednim rdzenia i jest znacznie krótsza, kończy się zwykle na poziomie rdzenia piersiowego. Włókna jej dochodzą również do komórek słupa przedniego, ulegają skrzyżowaniu bezpośrednio przed dojściem do komórek. Układ pozapiramidowy przeznaczony jest dla ruchów mimowolnych, ruchów zautomatyzowanych. Składa się on z kilku dróg, które wychodzą z jąder pnia mózgu, poczynając od śródmózgowia. Drogi te mają nazwy zależne od jądra, z którego wychodzą, przechodzą one przez pień mózgu, następnie biegną w rdzeniu w sznurach przednich i bocznych i dochodzą podobnie jak drogi piramidowe do komórek słupów przednich rdzenia. Są to drogi skrzyżowane. Drogi czuciowe prowadzą różne rodzaje czucia. Są to drogi kilkuneuronowe, przy czym początek ich leży w zwoju międzykręgowym. Droga czucia powierzchownego jest to droga rdzeniowo_wzgórzowo_korowa. Zaczyna się w zwoju międzykręgowym, stąd włókna wchodzą do rdzenia przez korzenie tylne nerwów rdzeniowych. W rdzeniu odbywa się segregacja włókien, zależnie od rodzaju przewodzonego czucia. Czucie dotyku i ucisku prowadzi droga rdzeniowo_wzgórzowo_korowa przednia, zaś czucie bólu i temperatury droga rdzeniowo_wzgórzowo_korowa boczna. Włókna biegnące ze zwojów międzykręgowych przechodzą od razu na drugą stronę rdzenia, czyli że drogi czucia powierzchownego są skrzyżowane w rdzeniu kręgowym. Drogi te biegną następnie przez część grzbietową pnia mózgu i dochodzą do jąder wzgórza, które jest podkorowym ośrodkiem czucia. Stąd ostatni etap drogi, prowadzi do ośrodka korowego czucia w płacie ciemieniowym w zakręcie zaśrodkowym. Droga czucia głębokiego jest czteroneuronowa, nazywa się dlatego drogą rdzeniowo_opuszkowo_wzgórzowo_ko rową. Zaczyna się w zwoju międzykręgowym, przechodzi następnie do sznura tylnego rdzenia po tej samej stronie i dochodzi do rdzenia przedłużonego do jąder sznurów tylnych. Tu następuje przerwa i zaczyna się drugi odcinek drogi biegnący do wzgórza. Ten odcinek drogi ulega skrzyżowaniu, następnie dochodzi do jąder wzgórza i tu znowu następuje przerwa w przebiegu tej drogi. Ostatni odcinek biegnie ze wzgórza tak jak drogi czucia powierzchownego do ośrodka korowego czucia w płacie ciemieniowym. Czucie głębokie jest doprowadzane również do móżdżku dwoma drogami rdzeniowo_móżdżkowymi:
przednią i tylną. Biegną one zaczynając się w zwoju międzykręgowym przez sznóry boczne rdzenia i dochodzą do móżdżku. Są to również drogi skrzyżowane.
Układ nerwowy autonomiczny
Jest to część układu nerwowego, która zawiaduje czynnościami takimi jak:
przemiana materii, regulacja ciepła, wydzielanie itp. Stąd nazwa tego układu - układ wegetacyjny, ponieważ reguluje czynności ustroju konieczne do życia nawet najprostszego, czyli do wegetacji. Nazwa autonomiczny oznacza pewną niezależność od układu ośrodkowego, jakkolwiek cały układ nerwowy łącznie z dokrewnym stanowią pewną całość. Bodźce płynące z narządÓw wewnętrznych są przekazywane nie tylko do układu autonomicznego ale i do układu ośrodkowego i odwrotnie, - bodźce płynące do układu ośrodkowego są przekazywane na układ autonomiczny, np. pod wpływem zimna, które dobrze czujemy, tworzy się gęsia skórka wskutek skurczu mięśni gładkich przywłośnych skóry, pod wpływem wysokiej temperatury wydzielają więcej gruczoły potowe, długotrwałe uczucie głodu wywołuje złe samopoczucie, przykra wiadomość czy napięcie przed egzaminacyjne przyśpieszenie akcji serca, zblednięcie wskutek skurczu naczyń skóry, a nawet biegunkę. Podstawowym składnikiem układu autonomicznego jest komórka nerwowa, a podstawową jednostką czynnościową jest łuk odruchowy. Układ autonomiczny dzieli się na część ośrodkową, zlokalizowaną w mózgu i rdzeniu kręgowym oraz na część obwodową złożoną ze zwojów i włókien nerwowych. Włókna te łączą zwoje ze sobą i biegną do narządów samodzielnie lub przy pomocy nerwów rdzeniowych i czaszkowych. Układ autonomiczny dzieli się na dwa układy:
sympatyczny, czyli współczulny i parasympatyczny, czyli przywspółczulny. Są one przeciwstawne czynnościowo i różnią się układem zwojów i przebiegiem włókien nerwowych. Układ sympatyczny posiada część ośrodkową w rdzeniu kręgowym w słupach bocznych na przestrzeni od od 8 nerwu szyjnego do 2 nerwu lędźwiowego. Część obwodowa składa się z pnia sympatycznego i jego połączeń. Pień sympatyczny leży symetrycznie po obu stronach kręgosłupa, ciągnie się od podstawy czaszki do kości ogonowej. Składa się ze zwojów odpowiednio trzech szyjnych:
przeważnie dziesięciu piersiowych, trzech do czterech lędźwiowych i trzech lub czterech krzyżowych. Z komórek słupów bocznych rdzenia kręgowego, wychodzą włókna przedzwojowe, które biegną razem z korzeniami przednimi nerwów rdzeniowych, następnie oddzielają się od nerwów i dochodzą do najbliżej leżących zwojów pnia. Część włókien nie ulega przerwie, w zwojach, lecz przechodzi przez zwoje i biegnie dalej, np. nerwy trzewne w klatce piersiowej. Ze zwojów wychodzą włókna pozazwojowe, z których część dochodzi do nerwów rdzeniowych i biegnie dalej razem z nimi, część biegnie samodzielnie do narządów. Włókna sympatyczne dochodzą do mięśni gładkich i do gruczołów. Część włókien biegnie razem z naczyniami krwionośnymi i razem z nimi dochodzi do narządów. Część dochodzi również do nerwów czaszkowych.
Część szyjna układu sympatycznego
Część szyjna ma trzy zwoje:
górny, środkowy i dolny. Wychodzą z nich włókna pozazwojowe, przyłączają się do naczyń idących do głowy i szyi, dalej dochodzą do nerwów rdzeniowych splotu szyjnego i promiennego oraz nerwów czaszkowych od 9 do 12. Część szyjna układu sympatycznego unerwia:
narządy głowy i szyi, w klatce piersiowej serce, przyłącza się do naczyń tętniczych i żylnych głowy i szyi oraz kończyny górnej. Włókna te biegną w ścianach tętnicy szyjnej wspólnej i jej wszystkich rozgałęzień, oraz tętnicy podobojczykowej i jej rozgałęzień.
Część piersiowa układu sympatycznego
Część piersiowa ma zwykle dziesięć zwojów, może mieć dwanaście. Leżą one na główkach żeber. Włókna pozazwojowe dochodzą do nerwów międzyżebrowych i do naczyń ściennych klatki piersiowej tętniczych i żylnych oraz do narządów klatki piersiowej. Część włókien przechodzi przez zwoje bez przerwy i jako włókna przedzwojowe w postaci nerwów trzewnych zwykle dwóch parzystych większego i mniejszego, dochodzi do jamy brzusznej i przyłącza się do splotu trzewnego leżącego na ścianie aorty przy odejściu tętnicy trzewnej. Dzięki temu włókna te unerwiają narządy jamy brzusznej.
Część brzuszna układu sympatycznego
Część brzuszna leży na tylnej ścianie jamy brzusznej od przepony do miednicy i składa się przeciętnie z czterech zwojów. Wychodzące z nich włókna tworzą sploty wokół aorty brzusznej i jej wszystkich rozgałęzień i wraz z naczyniami dochodzą do narządów jamy brzusznej.
Część miedniczna układu sympatycznego
Część miedniczna leży w miednicy i dochodzi do końca pnia sympatycznego, zawiera około 4 zwojów krzyżowych i kończy się nieparzystym zwojem ogonowym. Włókna tych zwojów biegną wraz z naczyniami krwionośnymi do narządów miednicy i unerwiają narządy moczowe i płciowe, zależnie od płci, dalej unerwiają ściany miednicy i kończyny dolne.
Układ parasympatyczny
Część ośrodkowa tego układu składa się z jąder leżących w pniu mózgu i z części krzyżowej leżącej w słupie bocznym rdzenia kręgowego, w jego części krzyżowej. Część obwodowa składa się ze zwojów i włókien przedzwojowych i pozazwojowych. Włókna przedzwojowe wychodzące z jąder mózgowych biegną razem z nerwami czaszkowymi 3Ń, 7Ń, 9Ń, i 10. Włókna przedzwojowe części zwojowej przyłączają się do korzeni przednich nerwów krzyżowych. Zwoje związane z nerwami czaszkowymi leżą blisko narządów dlatego włókna przedzwojowe są długie, a pozazwojowe krótkie. Odwrotnie jak to ma miejsce w układzie sympatycznym.
Zwoje są ułożone lóźno, nie są między sobą połączone włóknami, nie mają więc tu układu podobnego do pnia sympatycznego. Układ parasympatyczny unerwia tak jak układ sympatyczny mięśnie gładkie i gruczoły. Część układu parasympatycznego związana z nerwem kororuchowym unerwia mięśnie gładkie gałki ocznej, część związana z nerwem twarzowym i językowo_gardłowym unerwia gruczoły z zakresu głowy i szyi, zaś część biegnąca wraz z nerwem błędnym dochodzi do narządów klatki piersiowej i jamy brzusznej. Część krzyżowa, której włókna najpierw biegną z korzeniami przednimi nerwów krzyżowych, a następnie oddzielają się od nich, unerwia narządy jamy miednicy. W narządach włókna układu parasympatycznego i sympatycznego tworzą sploty.
Układ nerwowy obwodowy
Układ nerwowy obwodowy składa się z nerwów łączących ośrodkowy układ nerwowy z częściami ciała. Z mózgowia wychodzą nerwy czaszkowe lub mózgowe w liczbie 12 par z rdzenia kręgowego wychodzą nerwy rdzeniowe w liczbie 32 par.
Nerwy rdzeniowe
Nerw rdzeniowy jest nerwem mieszanym, składa się z części ruchowej, czuciowej i sympatycznej lub parasympatycznej. Nerw rdzeniowy powstaje przez połączenie dwóch korzeni przedniego zwanego korzeniem brzusznym i tylnego zwanego korzeniem grzbietowym. Korzeń brzuszny stanowią wypustki komórek ruchowych rdzenia kręgowego, zgromadzonych w rogu przednim. Opuszczają one rdzeń w bruździe przedniej bocznej. Korzeń grzbietowy tworzą wypustki dośrodkowe komórek czuciowych, leżących w zwoju międzykręgowym. Zwój międzykręgowy zawiera komórki, których wypustki kierują się częściowo na obwód, częściowo dośrodkowo do rdzenia, do którego wchodzą przez bruzdę boczną tylną. Zwój leży w przebiegu korzenia tylnego, w kanale kręgowym tuż przy otworze międzykręgowym, stąd jego nazwa. Przez połączenie korzenia przedniego i tylnego powstaje pień nerwu rdzeniowego, który opuszcza kanał kręgowy przez otwór międzykręgowy i dzieli się na cztery gałęzie:
dwie większe i dwie mniejsze. Są to:
gałąź przednia, tylna, oponowa i łącząca. Gałęzie brzuszne, czyli przednie nerwów rdzeniowych zawierają włókna ruchowe czuciowe i sympatyczne oraz unerwiają mięśnie szkieletowe i skórę przedniej części tułowia tj. brzucha i klatki piersiowej, następnie mięśnie i skórę szyi, a także mięśnie i skórę kończyn górnych i dolnych. Włókna sympatyczne unerwiają mięśnie gładkie i gruczoły. Gałęzie przednie łączą się między sobą i tworzą sploty. Są następujące sploty:
szyjny, barkowy, lędźwiowy, krzyżowy i ogonowy. Gałęzie tylne nerwów rdzeniowych są podobnie jak przednie mieszane. Unerwiają one mięśnie i skórę grzbietu, nie tworzą splotów. Gałęzie oponowe nerwów rdzeniowych są czysto czuciowe, wracają one do kanału kręgowego i unerwiają opony rdzenia kręgowego. Są drobne, delikatne. Gałęzie łączące dzielą się na białe i szare. Gałęzie białe wychodzą z rogu bocznego rdzenia kręgowego, dochodzą do nerwu rdzeniowego razem z korzeniem przednim, następnie oddzielają się od nerwu i dochodzą do odpowiedniego zwoju sympatycznego. Ze zwoju wychodzą włókna szare, które dochodzą znowu do nerwu rdzeniowego jako włókna łączące szare. Rdzeń kręgowy można podzielić na odcinki zwane segmentami lub neuromerami. Każdy odcinek zawiera jedną parę nerwów rdzeniowych, więc nerwów jest tyle ile odcinków. Jest osiem par nerwów szyjnych, 12 par piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i dwa ogonowe. Pierwszy nerw rdzeniowy wychodzi z kanału kręgowego między kością potyliczną, a pierwszym kręgiem, ostatni wychodzi poniżej kości krzyżowej. Rdzeń kręgowy sięga jedynie do poziomu między pierwszym i drugim kręgiem lędźwiowym, wobec czego korzenie nerwów są idąc ku dołowi coraz dłuższe, najdłuższe należą do nerwów lędźwiowych i krzyżowych. Zbiór korzeni nerwów rdzeniowych znajdujących się w worku opony twardej nosi nazwę ogona końskiego. W okresie życia płodowego zaznacza się układ segmentarny nie tylko rdzenia kręgowego ale i rozwijających się mięśni tak, że do każdego segmentu mięśniowego dochodzi jeden nerw rdzeniowy. W dalszym rozwoju dochodzi do przemieszczania się mięśni, zwłaszcza kończyn i zaciera się układ segmentarny. Układ ten zaciera się ponadto dlatego, ponieważ włókna korzeni nerwów wychodzą z kilku segmentów, ulegają one potem wymieszaniu wraz z gałęziami tworząc sploty, tak że tylko w zakresie klatki piersiowej, gdzie utrzymał się segmentarny układ mięśni, a gałęzie nerwów nie tworzą splotów, można dopatrzyć się pierwszego układu segmentarnego. Podobnie jak mięśnie dzieli się skórę na pasma o pierwotnym unerwieniu segmentarnym, które potem ulega również zmianie.
Splot szyjny
Splot szyjny jest utworzony przez gałęzie przednie czterech górnych nerwów rdzeniowych szyjnych. Leży on na bocznej powierzchni szyi między mięśniami pochyłymi i przednim i środkowym. Ze splotu wychodzą dwie grupy nerwów:
mięśniowe i skórne. Gałęzie skórne unerwiają skórę szyi, częściowo głowy i górnej części klatki piersiowej. Są to następujące nerwy:
Nerw potyliczny mniejszy biegnie poza mięśniem mostkowo_sutkowo_obojczykowym ku tyłowi do okolicy potylicznej głowy i tu się rozgałęzia. Nerw uszny wielki krzyżuje mięsień mostkowo_obojczykowo_sutkowy od tyłu ku przodowi i ku górze, dochodzi do okolicy małżowiny usznej i tu rozgałęzia się przed i poza małżowiną. Nerw skórny szyi (nerw poprzeczny szyi) biegnie przez mięsień mostkowo_obojczykowo_sutkowy ku przodowi i tu dzieli się na gałęzie górne i dolne do przedniej powierzchni szyi. Nerwy nadobojczykowe pojawiają się podobnie jak wszystkie poprzednie poza tylnym brzegiem mięśnia mostkowo_obojczykowo_sutkowego, biegną ku dołowi w trzech grupach:
przedniej, środkowej i tylnej, do skóry górnej części klatki piersiowej. Nerwy mięśniowe unerwiają mięśnie głębokie szyi, grupę boczną i tylną, ponadto mięśnie podgnykowe i przeponę. Unerwiają więc mięsień długi głowy, długi szyi, dalej mięśnie pochyłe szyi. Przez połączenie z 12 nerwem czaszkowym powstaje na szyi pętla szyjna, która unerwia mięśnie podgnykowe. Mięsień mostkowo_obojczykowo_sutkowy jest częściowo unerwiony też przez gałązki splotu szyjnego. Najdłuższy nerw tego splotu to nerw przeponowy. Biegnie on na szyi na mięśniu pochyłym przednim, wchodzi do klatki piersiowej, biegnie tu między workiem osierdziowym i opłucną, dochodzi do przepony i unerwia ją ruchowo. Po drodze unerwia czuciowo opłucną i worek osierdziowy - jest więc nerwem mieszanym. Unerwienie przepony przez nerw splotu szyjnego tłumaczy się tym, że w czasie życia płodowego zawiązek przepony powstaje na poziomie 4 segmentu szyjnego i wobec tego otrzymuje nerw z najbliższego segmentu rdzenia kręgowego. W dalszym rozwoju przepona obniża się, a nerw podąża za nią. Splot szyjny unerwia mięśnie:
długi głowy i szyi, pochyłe, podgnykowe, mostkowo_obojczykowo_sutkowy, przeponę oraz skórę szyi, okolicy potylicznej i usznej, górnej części klatki piersiowej, opłucną i osierdzie.
Splot ramienny
Splot ramienny powstaje z połączenia gałęzi przednich dolnych 4 nerwów szyjnych od 5 do 8. Leży na szyi poniżej splotu szyjnego między mięśniem pochyłym przednim a środkowym, następnie przechodzi do dołu pachowego. Można go podzielić na część nadobojczykową i podobojczykową. W dole pachowym nerwy ze splotu otaczają tętnicę pachową i tworzą trzy pęczki, które ze względu na stosunek do tętnicy noszą nazwy:
pęczek przedni, przyśrodkowy i boczny oraz pęczek tylny. Z części nadobojczykowej wychodzą nerwy przeznaczone dla mięśni szyi, okolicy łopatki i klatki piersiowej, z części podobojczykowej nerwy przeznaczone dla wolnej kończyny górnej. Nerwy krótkie - tuż ze splotu wychodzą krótkie gałązki do mięśni pochyłych szyi, następnie nerwy dla mięśni obręczy barkowej. Nerw grzbietowy łopatki biegnie ku tyłowi, dochodzi do mięśnia równoległobocznego i unerwia go. Nerw nadłopatkowy dochodzi do dołu nadgrzebieniowego, następnie schodzi do dołu podgrzebieniowego i unerwia mięsień nad_i podgrzebieniowy. Nerwy podłopatkowe dochodzą do mięśnia podłopatkowego i obłego większego. Nerw piersiowo_grzbietowy dochodzi do mięśnia najszerszego grzbietu. Nerwy piersiowe przednie schodzą na przednią stronę klatki piersiowej do mięśnia piersiowego większego i mniejszego. Nerw piersiowy długi biegnie po bocznej stronie klatki piersiowej do mięśnia zębatego przedniego. Nerw podobojczykowy unerwia mięsień podobojczykowy.
Nerwy wolnej kończyny górnej
Nerwy wolnej kończyny górnej odchodzą od trzech pęczków. Z pęczka tylnego odchodzi nerw pachowy i promieniowy, z pęczka przedniego przyśrodkowego wychodzą nerwy:
łokciowy skórny przyśrodkowy ramienia, skórny przyśrodkowy przedramienia i korzeń przyśrodkowy nerwu pośrodkowego. Z pęczka przedniego bocznego odchodzi nerw mięśniowo_skórny i korzeń boczny nerwu pośrodkowego. Nerw pachowy wychodzi z pęczka tylnego,, przechodzi przez otwór czworoboczny na tylną stronę ramienia i unerwia mięsień naramienny i obły mniejszy oraz oddaje nerw skórny boczny ramienia. Otwór czworoboczny jest ograniczony przez mięśnie:
obły mniejszy, obły większy, długą głowę trójgłowego i kość ramienną. Nerw promieniowy wychodzi z pęczka tylnego, jest to największy nerw kończyny górnej. Biegnie na ramieniu między głowami mięśnia trójgłowego razem z tętnicą głęboką ramienia. Przechodzi na stronę boczną ramienia, następnie w okolicy główki kości promieniowej dzieli się na dwie gałęzie:
powierzchowną przeważnie czuciową i głęboką przeważnie ruchową. Gałąź powierzchowna biegnie wzdłuż mięśnia ramieniowo_promieniowego wychodzi następnie na tylną stronę ręki i tu oddaje gałęzie końcowe. Gałąź głęboka wchodzi głęboko między mięśnie tylnej strony przedramienia i tu się rozgałęzia. Nerw promieniowy unerwia ruchowo:
mięśnie tylnej strony ramienia tj. mięsień trójgłowy i mięsień łokciowy. Na przedramieniu gałąź powierzchowna unerwia grupę boczną mięśnia przedramienia tj. mięsień ramienno_promieniowy, długi i krótki prostownik promieniowy nadgarstka, gałąź głęboka unerwia grupę tylną mięśni przedramienia tj. mięsień odwracacz, wspólny prostownik palców, prostownik palca drugiego, prostownik długi i krótki kciuka, prostownik nadgarstka łokciowy. Część czuciowa nerwu unerwia skórę strony tylnej ramienia i przedramienia. Na ręce unerwia skórę grzbietu ręki i oddaje nerwy do palca pierwszego, drugiego i strony promieniowej palca trzeciego. Unerwia też staw ramienny i nadgarstkowy. Nerw łokciowy wychodzi z pęczka przedniego przyśrodkowego. Biegnie w rowku przyśrodkowym mięśnia dwugłowego ramienia, kieruje się ku stronie łokciowej, zawija się wokół nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej biegnie następnie wzdłuż mięśnia łokciowego zginacza nadgarstka do nadgarstka i tu dzieli się na dwie gałęzie końcowe - powierzchowną i głęboką. Nerw łokciowy unerwia na przedramieniu mięsień łokciowy zginacz nadgarstka i część łokciową głębokiego zginacza palców. Na dłoni gałązka głęboka unerwia następujące mięśnie:
krótki zginacz kciuka, przywodziciel kciuka, wszystkie mięśnie palca piątego tj. krótki zginacz, przeciwstawiacz i odwodziciel, dalej wszystkie mięśnie międzykostne dłoniowe i grzbietowe i dwa mięśnie glistowate strony łokciowej. Czuciowo unerwia nerw łokciowy skórę tylnej strony przedramienia, powyżej stawu nadgarstkowego, skórę grzbietu ręki i palców połowy trzeciego czwartego i piątego. Gałąź powierzchowna na dłoni unerwia mięsień dłoniowy krótki, skórę łokciowej strony dłoni i palców piątego i połowy czwartego. Unerwia ponadto staw łokciowy. Nerw skórny przyśrodkowy ramienia wychodzi z pęczka przyśrodkowego, biegnie w linii środkowej ramienia, dochodzi do poziomu stawu łokciowego. Unerwia skórę powierzchni przyśrodkowej ramienia. Nerw skórny przyśrodkowy przedramienia wychodzi z pęczka przyśrodkowego, biegnie w linii środkowej ramienia, w okolicy stawu łokciowego dzieli się na dwie gałęzie przednią i łokciową, które unerwiają skórę po stronie przedniej i po stronie łokciowej przedramienia. Nerw mięśniowo_skórny wychodzi z pęczka przedniego bocznego, przebija mięsień kruczo_ramienny, wchodzi między mięśnie grupy przedniej ramienia, wychodzi następnie na przedramię po stronie bocznej. Unerwia mięśnie przedramienia tj. kruczo_ramienny, dwugłowy i ramienny oraz skórę bocznej strony przedramienia. Nerw pośrodkowy wychodzi dwoma korzeniami z pęczka przyśrodkowego i z pęczka bocznego. Biegnie wzdłuż tętnicy ramiennej, przechodzi przez środek dołu łokciowego na przedramię i tu biegnie między mięśniem zginaczem palców powierzchownym i głębokim aż do nadgarstka. Dalej przechodzi przez kanał nadgarstka na dłoń. Nerw pośrodkowy unerwia na przedramieniu grupę przednią, wszystkie jej warstwy z wyjątkiem łokciowego zginacza nadgarstka i łokciowej części głębokiego zginacza palców. Na dłoni unerwia mięśnie kciuka tj. odwodziciel krótki, krótki zginacz, przeciwstawiacz, dalej dwa mięśnie glistowate strony promieniowej. Czuciowo unerwia skórę strony dłoniowej nadgarstka, dłoni oraz palców pierwszego drugiego, trzeciego i połowy palca czwartego. Unerwia też staw łokciowy.
Zestawienie unerwienia kończyny górnej
Unerwienie ruchowe Nerw nadłopatkowy - mięsień nadgrzebieniowy i podgrzebieniowy. Nerwy podłopatkowe - mięsień podłopatkowy i obły większy. Nerw promieniowy - grupę tylną ramienia tj. mięsień trójgłowy i łokciowy, grupę boczną przedramienia tj. mięsień ramienno_promieniowy, długi i krótki promieniowy prostownik nadgarstka, grupę tylną przedramienia tj. odwracacz, prostownik palców, długi i krótki prostownik kciuka, prostownik łokciowy nadgarstka, długi odwodziciel kciuka. Nerw łokciowy - na przedramieniu - mięsień łokciowy zginacz nadgarstka, część łokciową głębokiego zginacza palców, na ręce, przywodziciel kciuka, krótki zginacz kciuka, mięśnie palca piątego, krótki zginacz, odwodziciel, i przeciwstawiacz, wszystkie mięśnie międzykostne, dwa mięśnie glistowate. Nerw pośrodkowy - na przedramieniu - mięśnie grupy przedniej tj. nawrotny obły, dłoniowy długi, promieniowy zginacz nadgarstka, powierzchowny zginacz palców, część promieniową głębokiego zginacza palców, długi zginacz kciuka, długi odwodziciel kciuka, nawrotny czworoboczny. Na ręce mięsień krótki zginacz kciuka, krótki odwodziciel kciuka, przeciwstawiacz kciuka, dwa glistowate. Nerw mięśniowo_skórny - na ramieniu grupę przednią tj. kruczo_ramienny, dwugłowy ramienia i ramienny.
Unerwienie czuciowe Ramię strona przyśrodkowa - nerw skórny przyśrodkowy ramienia. Ramię strona boczna - nerw skórny boczny od nerwu pachowego. Ramię strona tylna - nerw skórny tylny od nerwu promieniowego. Przedramię strona przyśrodkowa - nerw skórny przyśrodkowy przedramienia. Przedramię strona boczna - nerw skórny boczny od nerwu mięśniowo_skórnego. Przedramię strona tylna - nerw skórny tylny od nerwu promieniowego. Ręka strona dłoniowa - nerw pośrodkowy i łokciowy. Ręka strona grzbietowa - nerw łokciowy i promieniowy. Palce strona dłoniowa - nerw łokciowy; palce - piąty, pół czwartego, nerw pośrodkowy - pół palca czwartego, palec trzeci, drugi i pierwszy. Palce strona grzbietowa - nerw promieniowy i łokciowy, po dwa i pół palca.
Nerwy piersiowe
Nerwy piersiowe nie tworzą splotów. Ich gałęzie przednie biegną łukowato ku przodowi w przestrzeniach międzyżebrowych, stąd ich nazwa nerw międzyżebrowy. Nerwów międzyżebrowych jest 12 par, wobec czego ostatni nerw biegnie poniżej ostatniego żebra, jest to nerw podżebrowy. Ponieważ tylko 7 żeber łączy się z mostkiem, a pozostałe między sobą, zaś dwa ostatnie są wolne, tylko 6 górnych nerwów międzyżebrowych biegnie w pełni w przestrzeniach międzyżebrowych, dalsze wchodzą między mięśnie brzucha, dochodząc do linii białej. Nerwy międzyżebrowe biegną między mięśniami międzyżebrowymi wewnętrznymi i zewnętrznymi oraz unerwiają je. Dolne nerwy unerwiają mięśnie brzucha skośne i proste, a także częściowo odcinki obwodowe przepony. Nerwy międzyżebrowe oddają gałązki skórne przednie i boczne. Gałęzie przednie unerwiają skórę przedniej okolicy klatki piersiowej i brzucha, gałęzie boczne unerwiają odpowiednio skórę bocznej strony klatki piersiowej i brzucha. Od gałęzi skórnych bocznych i przednich odchodzą gałęzie do gruczołu mlecznego. Od nerwów międzyżebrowych odchodzą ponadto gałęzie czuciowe do opłucnej i otrzewnej ściennej. Nerwy międzyżebrowe unerwiają mięśnie:
międzyżebrowe zewnętrzne, wewnętrzne, skośny brzucha zewnętrzny, skośny brzucha wewnętrzny, poprzeczny, prosty brzucha. Unerwiają także skórę strony bocznej i przedniej klatki piersiowej, brzucha, opłucną, otrzewną ścienną.
Koniec tomu II