FELIKS PRUSAK

NIESĄDOWE

ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

WARSZAWA 2004

Opracowanie 10 jest przeznaczone

dla studentów prawa i administracji

na Wydziale Prawa UKSW w Warszawie.

Organy władzy sądowniczej zostały uprzednio opublikowane osobno przez nasza oficynę wydawniczą.

Opracowanie redakcyjne: Ewa Filipowska

Projekt okładki: Irena Sip

Copyright ® by Feliks Prusak

Warszawa 2004

ISBN 83-919534-8-3

Wydanie I

Nakład: 500 szt.

' Druk i oprawa:

Przedsiębiorstwo Poligraficzno-Reklamowe Tongraf 64-920 Piła, al. Wojska Polskiego 32-34 tel. [phone], fax. [phone] www.tongraf.com.pl

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ I ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE 5

1. Przedmiot i zakres opracowania 5

2. Zagadnienia ogólne 5

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY

OCHRONY PRAWNEJ 8

1. Uwagi wprowadzające 8

2. Najwyższa Izba Kontroli 9

3. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji 15

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO 19

1. Uwagi wprowadzające 19

2. Rzecznik Praw Obywatelskich 19

3. Rzecznik Praw Dziecka 25

4. Rzecznik Ubezpieczonych 28

5. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych 31

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY

I OBSŁUGI PRAWNEJ 34

1. Uwagi wprowadzające 34

2. Adwokatura 36

3. Radcostwa prawne 55

4. Notariat 63

5. Komornicy sądowi 74

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY

ŚCIGANIA KARNEGO 83

1. Uwagi wprowadzające 83

2. Prokurator jako zasadniczy organ ścigania 84

3. Instytut Pamięci Narodowej 107

4. Organy resortu spraw wewnętrznych 113

a. Uwagi wprowadzające 113

b. Policja 114

c. Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

i Agencja Wywiadu 122

-3-

5. 
   
   Organy wojskowego ścigania karnego 126

6. Organy administracji publicznej jako organy ścigania 136

7. Quasi organ ścigania (tzw. Rzecznik Lustracyjny) 143

ROZDZIAŁ I. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

ROZDZIAŁ VI. ORGANY WSPOMAGAJĄCE

OCHRONĘ PRAWNĄ 149

1. Uwagi wprowadzające 149

2. Urzędy wyodrębnione 151

3. Inspekcje wyodrębnione organizacyjnie 155

4. Służby specjalistyczne 178

a. służby funkcjonalno-organizacyjne 178

b. służby funkcjonalno-prewencyjne 185

5. Straże wyspecjalizowane 192

ANEKS: ŹRÓDŁA PRAWA 208

BIBLIOGRAFIA PRZEDMIOTU 218

1. PRZEDMIOT OPRACOWANIA

Opracowanie niniejsze jest kontynuacją osobno opublikowanej pracy na te­mat organów ochrony prawnej, która w oddzielnym woluminie obejmowała pro­blematykę organów władzy sądowniczej,

Przedmiotem niniejszych rozważań są niesądowe organy ochrony prawnej w Polsce. Sądowymi organami ochrony prawnej są sądy i trybunały, które znajdują konstytucyjną legitymację normatywną. Niesądowymi organami będą organy z legitymacją konstytucyjną, oraz organy z legitymacją ustawową. Wspólną wsze­lako ich cechą jest to, że konstytucja oraz poszczególne ustawy nie zaliczają tych organów do władzy sądowniczej. Wspólną ich cechą również jest to, że organy te pełnią określoną rolę w zakresie ochrony prawnej, w tym także jako organy pomocy prawnej czy obsługi prawnej.

Założenie kontynuacji problemowej i uzupełniający walor w relacjach do pierwszego woluminu obejmującego organy władzy sądowniczej pozwala obec­nie na pominięcie zagadnień ogólnych dotyczących gwarancji, oraz praw i wol­ności obywatelskich, które stanowią przedmiot ochrony, jak również zagadnień ustrojowych i doktrynalnych.

2. ZAGADNIENIA OGÓLNE

1. Wprowadzony i konstytucyjnie ukształtowany w państwie prawa system władzy państwowej jako wyraźnie określone zadanie ma zapewnienie sprawno­ści współdziałania wszystkich władz, oraz zabezpieczenie poszanowania praw i wolności obywatela.

2. System organów władzy państwowej wyposażonych w określone prero­gatywy w zakresie ochrony praw i wolności funkcjonować ma w całokształcie wzajemnych powiązań oraz w segmentach rodzajowych. Organy władzy pań-

-5-

ROZDZIALI. ZAGADNIENIA WPROWADZAJĄCE

1. Przedmiot opracowania

stwowej różnią się zakresem kompetencji, ustrojem i organizacją, oraz proce­dura działania. W całokształcie swoim mają one określać najlepiej ich struktu­rę, ustrój i wzajemne relacje.

3. Różny zakres kompetencji poszczególnych organów władzy ustawo­dawczej, władzy wykonawczej i władzy sadowniczej obejmuje określone za­dania, które prawo przydziela im do realizowania. Kompetencje te przesą­dzają o dalszych elementach strukturalnych oraz o wyznaczonych procedu­rach działania.

4. Biorąc pod uwagę założenie konstytucyjnego podziału władz w pań­stwie, oraz stratyfikację rodzajowa przydzielonych zadań, trzeba zwrócić uwa­gę, że kształt organów państwowych jest zdeterminowany przez różne czynniki. Istotną rolę odgrywają tutaj zasady ustrojowe, a wśród nich zasada rozdziału władz i zasada demokratycznego ustroju państwa prawa.

5. Trójpodział władz jako zasada ustrojowa przesądza o rozdzieleniu funk­cji państwa w zakresie stanowienia prawa (legislatywa), stosowania prawa (egze­kutywa), rozstrzygania sporów (judykatywa). Nie można pominąć ponadto roli funkcji kontrolnej w odniesieniu do kontroli przestrzegania prawa.

Wskazane funkcje państwa wyzwalają konieczność wyodrębnienia określo­nych organów, którym przydzielono określone zadania.

6. Wyodrębnienie poszczególnych organów państwowych jest następstwem
obowiązywania konstytucyjnej zasady podziału władzy. Klasyfikacja wszystkich
organów państwa jest uwarunkowana takimi czynnikami, jak: założenia organi-­
zacyjne, tryb funkcjonowania, struktura i formy działania.

7. Problematyka organów ustawodawczych stanowi przedmiot zaintereso­wania nauki prawa konstytucyjnego. Problematyka organów wykonawczych jest domeną nauki prawa administracyjnego, która posługuje się określeniem - ad­ministracja publiczna, czyli rządowa i samorządowa. Niniejsze rozważania są ulokowane w nawiązaniu do regulacji prawnej głównie sądownictwa oraz niesą-dowych organów pomocy i obsługi prawnej.

8. Konstytucja 1997 r. uregulowała zagadnienia odnoszące się do sądów i trybunałów. Wprowadzono jednak nowe regulacje które odnoszą się do prokura­tury, albowiem w odróżnieniu od Konstytucji z 1952 r,, obecnie obowiązująca konstytucja z 1997r. zmieniła jej lokalizację ustrojową. Prokuratura bowiem straciła konstytucyjno-podmiotowy stan istnienia, a jej byt ma jedynie status ustawy tzw. zwykłej.

9. Konstytucja 1997 r. eksponuje i wyodrębnia również funkcje kontrolne państwa. Powierzone one zostały stosunkowo szerokiej grupie organów. Wiele różnych organów bowiem zostało wyposażonych w funkcje kontrolne i nadzor­cze. Odnośne prerogatywy przydzielono wyspecjalizowanym organom których katalog jest szeroki.

Prezentacja odnośnych ustaleń będzie przedmiotem niniejszych wywodów.

-6-

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Konstytucja RP wymienia dwa organy rangi konstytucyjnej, których cha­rakter prawno-polityczny i ustrojowo-organizacyjny wymaga wyjaśnienia z punktu widzenia powierzonych zadań w zakresie ochrony prawnej.

2. Najwyższa Izba Kontroli ma wykonywać kontrolę państwowa, obejmu­jąca nie tylko kontrolę budżetu, ale również gospodarkę pozabudżetowa. Kon­trola ta zakłada analizę i badanie zjawisk czy stanów oraz orzekanie, co do ich zgodności z prawem i określonymi regułami, Kontrola ma obejmować głównie administrowanie finansami publicznymi, ale również obejmuje ocenę skutecz­ności, sprawności i gospodarności.

3. Idea wyodrębnienia państwowej instytucji kontrolnej ma rodowód euro­pejski. Francja znała terytorialne izby obrachunkowe, a Napoleon powołał na­wet Izbę Obrachunkowa. Większość organów kontroli państwowej powołano w Europie XIX wieku, co przeniosło się również do Ameryki. W Polsce powoła­no Najwyższa Izbę Kontroli zaraz po odzyskaniu niepodległości (1919 r).

4. Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji ma strzec wolności słowa, realizacji praw obywateli do informacji oraz interesu społecznego w radiofonii i telewizji. Ustawodawca przesadza, że jest to centralny organ administracji państwowej w sprawach radiofonii i telewizji, posiadający ponadto pewne dodatkowe atrybuty wynikające z jej prerogatyw nadzorczych i opiniodawczych.

5. Pozycja Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji jest specyficzna. Jest ona na pewno centralnym organem administracji państwowej w sprawach radiofonii i telewizji. Nie można jednak tej Rady uznać za typowy organ pomocy i obsługi prawnej, czy za organ quasi - sadowy, bo nie odpowiada ona koniecznym kryte­riom. Bliższa analiza zadań i struktury funkcjonalnej tego organu pozwala wsze­lako na jego właściwa lokalizację.

1. Dla historycznych konotacji w odniesieniu do Najwyższej Izby Kontroli istotne znaczenie miała kwestia sprawowania kontroli budżetu państwa przez parlament. W Rzeczypospolitej przyznano Izbie Poselskiej i Senatowi upraw­nienia w zakresie kontroli państwowej. W XVI w. powołano Trybunał Skarbowy (dla sprawowania nadzoru nad skarbowością); w XVIII w. organ ten zastąpiono komisjami skarbowymi (Koronną i Wielkiego Księstwa Litewskiego). W drugiej połowie XVIII w. powołano Radę Nieustająca, w strukturach, której działał Departament Skarbowy. Natomiast pod koniec XVIII w. utworzona została Ko­misja Skarbowa Obojga Narodów. W okresie Księstwa Warszawskiego funkcjo­nowała Główna Izba Obrachunkowa sprawująca kontrolę rachunków państwo­wych i samorządowych.

Na mocy dekretów z 1816 r. i 1821 r. działalność rozpoczęła Izba Obra­chunkowa Królestwa Polskiego. Organ ten sprawował kontrolę w zakresie ra­chunków publicznych.

2. Po odzyskaniu niepodległości, utworzona została (w 1919 r.) Najwyższa Izba Kontroli Państwa (NIKP). Do zakresu kompetencji NIKP należała m.in. kontrola dochodów i wydatków państwowych, prawidłowości zarządzania ma­jątkiem państwa czy wykonania budżetu! Ustawa z dnia 3 czerwca 1921 o kon­troli państwowej, potwierdziła usytuowanie NIK jako niezawisłego organu pań­stwa współdziałającego z parlamentem. NIK miała za zadanie kontrolowanie rządu i administracji. Prezesa NIK mianował Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów. Konstytucja kwietniowa podporządkowała NIK Pre­zydentowi Rzeczypospolitej.

3. Następnie odnotowania wymaga, że Manifest PKWN z 1944 r. postana­wiał, że do czasu zorganizowania NIK, jej uprawnienia będą przysługiwały Pre­zydium KRN, (za pośrednictwem usytuowanego przy nim Biura Kontroli). Naj­wyższa Izba Kontroli utworzona została w 1949 r. NIK składała się z 9 departa­mentów, 3 biur i delegatur wojewódzkich. Prezesa NIK powoływał i odwoływał Sejm. z chwila likwidacji NIK i powołania na jej miejsce W 1952 r. NIK uległa likwidacji, jej zadania w pewnym zakresie przejęło Ministerstwo Kontroli Pań­stwowej. W następstwie reform ustrojowych w 1957 r. reaktywowano NIK. Za­częła ona funkcjonować jako osobny pion organów państwowych. Z kolei w

-8--9-

ROZDZIAŁ n, KONSTYTUCYJNE NJESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

1976 r. przekształcono NIK w organ administracji, a nadzór nad nią powierzono Prezesowi Rady Ministrów. Ustawa z dnia 8 października 1980 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (Dz. U. Nr 22, poz. 82) ponownie usytuowała kontrolę pań­stwową przy Sejmie oraz uniezależniła NIK od administracji.

4. Najwyższa Izba Kontroli jest obecnie naczelnym organem kontroli pań­stwowej podlegającym Sejmowi i działającym na zasadzie kolegialności. Struk­turę i zakres działań NIK reguluje Konstytucja RP (w art. 202 - 207) oraz ustawa z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli (tekst jednolity Dz.U. z 2001 r. Nr 85, poz. 937 z póź. zm.).

5. Kompetencje NIK są szerokie. Szczególne miejsce w strukturze organi­zacyjnej NIK zajmuje Prezes. Przepis art. l. ust 1-3. cytowanej ustawy o NIK stanowi, że Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwo­wej, podlegającym Sejmowi i działającym na zasadach kolegialności.

6. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rzą­dowej. Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych pań­stwowych jednostek organizacyjnych. Może także kontrolować działalność orga­nów samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych i innych samorzą­dowych jednostek organizacyjnych oraz działalność innych jednostek organizacyj­nych i podmiotów gospodarczych (przedsiębiorców) w zakresie, w jakim wyko­rzystują one majątek lub środki państwowe lub komunalne oraz wywiązują się z zobowiązań finansowych na rzecz państwa, w szczególności: wykonują zadania zlecone lub powierzone przez państwo lub samorząd terytorialny, wykonują za­mówienia publiczne na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego, organizują lub wykonują prace interwencyjne albo roboty publiczne, działają z udziałem państwa lub samorządu terytorialnego, korzystają z mienia państwowego tub sa­morządowego, w tym także ze środków przyznanych na podstawie umów między­narodowych, korzystają z indywidualnie przyznanej pomocy, poręczenia lub gwa­rancji udzielonych przez państwo, samorząd terytorialny lub podmioty określone w ustawie z dnia 8 maja 1997 r. o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne, udzielają lub korzystają z pomocy podlegającej przepisom ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. o warunkach dopusz­czalności i nadzorowaniu pomocy publicznej dla przedsiębiorców, wykonują za­dania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, wywiązują się z zobo­wiązań, do których stosuje się przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordy­nacja podatkowa, z innych należności budżetowych, gospodarki pozabudżetowej i państwowych funduszy celowych oraz świadczeń pieniężnych na rzecz państwa wynikających ze stosunków cywilnoprawnych.

Najwyższa Izba Kontroli może także kontrolować pod względem legalności

-10-i gospodarności działalność jednostek organizacyjnych i innych podmiotów wykonujących zadania z zakresu powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego.

Najwyższa Izba Kontroli kontroluje wykonanie budżetu, gospodarkę finan­sową i majątkową Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Trybunału Konstytucyjnego, Rzecznika Praw Obywa­telskich, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Krajowego Biura Wyborczego, Sądu Najwyż­szego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz Państwowej Inspekcji Pracy.

Na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę działal­ności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kancelarii Sejmu, Kan­celarii Senatu, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu oraz Państwowej Inspekcji Pracy,

Kontrolę działalności Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Naj­wyższa Izba Kontroli przeprowadza również na wniosek Prezydenta Rzeczypo­spolitej Polskiej, a Kancelarii Senatu na wniosek Senatu.

7. Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza kontrolę pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, Kontrola działalności samorządu teryto­rialnego przeprowadzana jest pod względem legalności, gospodarności i rzetelno­ści. Kontrola działalności jednostek organizacyjnych i przedsiębiorców, jest prze­prowadzana pod względem legalności i gospodarności. Najwyższa Izba Kontroli podejmuje kontrole na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz z własnej inicjatywy.

8. Najwyższa Izba Kontroli wykonuje swoje zadania na podstawie okreso­wych planów pracy, które przedkłada Sejmowi; może też przeprowadzać kontro­le doraźne. Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Sejmowi m.in.: analizę wyko­nania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, opinię w przedmiocie abso­lutorium dla Rady Ministrów, informacje o wynikach kontroli zleconych przez Sejm lub jego organy, informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezesa Rady Ministrów oraz innych ważniejszych kontroli, sprawozdanie ze swej działalności w roku ubiegłym.

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, a także o wynikach innych ważniejszych kontroli.

Najwyższa Izba Kontroli przedkłada Prezesowi Rady Ministrów informacje o wynikach kontroli przeprowadzonych na jego wniosek oraz informacje o wy­nikach kontroli przedkładane Sejmowi i Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.

-11-

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE MESĄ.DOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

9. Prezes Najwyższej Izby Kontroli podaje do wiadomości publicznej, po
przedłożeniu Sejmowi, analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki
pieniężnej oraz sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli może występować do Trybunału Konstytu­cyjnego z wnioskami o: 1) stwierdzenie zgodności ustaw i umów międzynarodo­wych z Konstytucją, 2) stwierdzenie zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowa­mi międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyra­żonej w ustawie, 3) stwierdzenie zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucja, ratyfikowanymi umowami między­narodowymi i ustawami, 4) stwierdzenie zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, 5) rozstrzygnięcie sporu kompetencyjnego po­między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa.

10. Najwyższą Izbą Kontroli kieruje Prezes Najwyższej Izby Kontroli, któ­ry odpowiada przed Sejmem za działalność NIK. Prezesa Najwyższej Izby Kon­troli - na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów - powołuje Sejm bezwzględną większością głosów za zgodą Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie powołania Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały w rym terminie oznacza wyrażenie zgody przez Senat. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powo­łanie Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Sejm powołuje na stanowisko Prezesa Najwyższej Izby Kontroli inną osobę.

11. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Prezes Najwyższej Izby Kontroli składa przed Sejmem przysięgę. Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli trwa 6 lat. Ta sama osoba może być Prezesem Najwyższej Izby Kontro­li nie dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

Kadencja Prezesa Najwyższej Izby Kontroli wygasa w razie jego śmierci, orzeczenia przez Trybunał Stanu utraty zajmowanego stanowiska lub odwołania.

12. Sejm odwołuje Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, jeżeli: 1) zrzekł się
on stanowiska, 2) uzna, że stal się on trwale niezdolny do pełnienia obowiązków
na skutek choroby, 3) został on skazany prawomocnym wyrokiem sądu za popeł­-
nienie przestępstwa, 4) Trybunat Stanu orzekł w stosunku do niego zakaz zaj­-
mowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szcze­-
gólną odpowiedzialnością w organach państwowych.

12. Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Pre­zes Najwyższej Izby Kontroli nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wy­jątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie

-12-

2. NAJWYŻSZA IZBA KONTROLI

jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmia­stowe zwolnienie zatrzymanego.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli nie może należeć do partii politycznej, zajmować innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej, wykonywać innych zajęć zawodowych ani prowadzić działalności publicznej, nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli bierze udział w posiedzeniach Sejmu.

13. Wiceprezesów Najwyższej Izby Kontroli, w liczbie od 2 do 4, powołuje
i odwołuje Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli.

Prezes Najwyższej Izby Kontroli, za zgodą Marszałka Sejmu, powołuje i odwołuje dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli.

Prezesa Najwyższej Izby Kontroli w razie potrzeby zastępuje wyznaczony przez niego jeden z wiceprezesów.

Ze stanowiskiem wiceprezesa oraz dyrektora generalnego Najwyższej Izby Kontroli nie można łączyć mandatu posła i senatora.

14. W skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli wchodzą: Prezes Najwyż-­
szej Izby Kontroli jako przewodniczący, wiceprezesi i dyrektor generalny Naj-­
wyższej Izby Kontroli oraz 14 członków Kolegium.

Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, powołuje na członków Kolegium: 1) 7 przedstawicieli nauk prawnych lub ekonomicz­nych, 2) 7 dyrektorów jednostek organizacyjnych Najwyższej Izby Kontroli lub doradców Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, spośród których Prezes Najwyż­szej Izby Kontroli wyznacza sekretarza Kolegium.

Osoby wchodzące w skład Kolegium Najwyższej Izby Kontroli są w spra­wowaniu swych funkcji niezawisłe i mogą w sprawie podejmowanych uchwał zgłaszać do protokołu zdanie odrębne.

Kadencja członków Kolegium Najwyższej Izby Kontroli trwa 3 lata, wygasa także w razie śmierci członka lub jego odwołania.

Marszałek Sejmu, na wniosek Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, odwołuje członka Kolegium Najwyższej Izby Kontroli w przypadkach wskazanych przez przepisy ustawy o NIK np. gdy zrzekł się on funkcji.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zatwierdza: analizę wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej, sprawozdanie z działalności Najwyższej Izby Kontroli w roku ubiegłym.

Kolegium Najwyższej Izby Kontroli uchwala także np.: opinię w przedmio­cie absolutorium dla Rady Ministrów, projekt statutu Najwyższej Izby Kontroli.

Posiedzeniom Kolegium Najwyższej Izby Kontroli przewodniczy Prezes Najwyższej Izby Kontroli lub wyznaczony przez niego wiceprezes. Uchwały

-13-

ROZDZIŁ II. KONSTYTUCYJNE NIES4D0WE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

zapadają w obecności, co najmniej połowy składu Kolegium Najwyższej Izby Kontroli, w tajnym głosowaniu, większością głosów, jednakże w przypadku, gdy w wyniku głosowania za i przeciw uchwale opowie się równa liczba glosu­jących, o przyjęciu uchwały rozstrzyga przewodniczący. Prezes Najwyższej Izby Kontroli może zapraszać na posiedzenia Kolegium Najwyższej Izby Kontroli osoby nie wchodzące w skład Kolegium.

15. Jednostkami organizacyjnymi Najwyższej Izby Kontroli są departamen­ty i delegatury.

16. Postępowanie kontrolne NIK ma na celu ustalenie stanu faktycznego w zakresie działalności jednostek poddanych kontroli, rzetelne jego udokumentowa­nie i dokonanie oceny kontrolowanej działalności. Dla realizacji, tego celu: 1) kierownicy jednostek podlegających kontroli mają obowiązek przedkładać na żądanie Najwyższej Izby Kontroli wszelkie dokumenty i materiały niezbędne do przygoto­wania i przeprowadzenia kontroli, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawo­wo chronionej, 2) upoważnieni przedstawiciele Najwyższej Izby Kontroli maja prawo do: a) swobodnego wstępu do obiektów i pomieszczeń jednostek kontrolo­wanych, b) wglądu do wszelkich dokumentów związanych z działalnością jedno­stek kontrolowanych, pobierania oraz zabezpieczania dokumentów i innych mate­riałów dowodowych, z zachowaniem przepisów o tajemnicy ustawowo chronionej, c) przeprowadzania oględzin obiektów, składników majątkowych i przebiegu okre­ślonych czynności, d) wzywania i przesłuchiwania świadków, e) żądania od pra­cowników jednostek kontrolowanych udzielania ustnych i pisemnych wyjaśnień, f) zasięgania w związku z przeprowadzaną kontrolą informacji w jednostkach nie­kontrolowanych oraz żądania wyjaśnień od pracowników tych jednostek, g) ko­rzystania z pomocy biegłych i specjalistów, h) zwoływania narad z pracownikami jednostek kontrolowanych, w związku z przeprowadzaną kontrolą, a także uczest­niczenia w posiedzeniach kierownictwa i kolegiów oraz naradach organów admi­nistracji rządowej i samorządu terytorialnego.

17. Odmowa podpisania protokołu kontroli przez osobę zobowiązana nie stanowi przeszkody do podpisania protokołu przez kontrolera i realizacji usta­leń kontroli.

W razie uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa lub wykrocze­nia Najwyższa Izba Kontroli zawiadamia organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń oraz informuje o tym kierownika jednostki kontrolowanej lub kie­rownika jednostki nadrzędnej i właściwy organ państwowy lub samorządowy.

18. Organ powołany do ścigania przestępstw lub wykroczeń obowiązany
jest zawiadomić Najwyższą Izbę Kontroli o wynikach postępowania.

-14-

3. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

19. Protokoły kontroli i wystąpienia pokontrolne stanowią podstawę do opra­cowywania przez Najwyższą Izbę Kontroli informacji o wynikach przeprowa­dzonych kontroli. Informacje takie, przed przedłożeniem Sejmowi, Prezydento­wi Rzeczypospolitej Polskiej i Prezesowi Rady Ministrów, Prezes Najwyższej Izby Kontroli przesyła właściwym naczelnym lub centralnym organom państwo­wym, które w terminie 7 dni od dnia otrzymania mogą przedstawić swoje stano­wisko. Stanowisko dołącza się do informacji; Prezes Najwyższej Izby Kontroli może do tego stanowiska przedstawić swoją opinię.

20. Na żądanie Sejmu, Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej lub Prezesa Rady Ministrów albo gdy wystąpiły szczególnie ważne okoliczności Prezes Najwyższej Izby Kontroli niezwłocznie przekazuje informacje o wynikach prze­prowadzonych kontroli nie czekając na stanowisko organu.

21. W związku z akcesją do Unii Europejskiej trzeba zauważyć, że proces integracji europejskiej wymagał dostosowania zasad funkcjonowania najwyższych organów kontroli do standardów przyjętych we wspólnocie. NIK współpracuje z Europejskim Trybunałem Obrachunkowym (ETO), Międzynarodowa Rada Audy­torów NATO (IBAN), Międzynarodową Organizacją Najwyższych Organów Kon­troli (INTOSAI). NIK współpracuje również z Europejska Organizacją Najwyż­szych Organów Kontroli (EUROSAJ). Organami EUROSAJ są kongres (najwyż­szy organ organizacji), zarząd (składający się z 8 członków i 4 obserwatorów) oraz sekretariat. Siedzibą EUROSAJ jest Trybunał Obrachunkowy Hiszpanii.

3. KRAJOWA RADA RADIOFONII I TELEWIZJI

1. Do organów ochrony prawnej w zakresie kontroli przestrzegania prawa moż­na zaliczyć również Krajową Radę Radiofonii i Telewizji, której strukturę i kompe­tencje określa Konstytucja w art. 213 - 215 oraz z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofo­nii i telewizji (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 253, poz.2531 z póź. zm.).

2. KRRiT, będąca organem konstytucyjnym, w doktrynie traktowana jest jako organ usytuowany poza schematem trójpodziału władzy. Chociaż zadania Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji w znacznym stopniu wiążą się z działalnością wykonaw­czo - administracyjną, to jednak usytuowano ten organ niejako pomiędzy egzeku­tywą a legislatywą, z zachowaniem wyraźnego dystansu wobec rządu.

3. Konstytucja RP (w art. 213) wskazała podstawowy cel powołania KRRiT, jakim jest stanie na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu

-15-

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

publicznego w radiofonii i telewizji. Oznacza to, że Rada powinna w swojej działalności czuwać nad przestrzeganiem praw i wolności jednostki, mających podstawowe znaczenie w sferze masowego komunikowania się, a mianowicie wolności słowa i prawa do informacji, umożliwiających każdemu przekazywanie pochodzących od niego wiadomości i idei innym osobom oraz zapewniających odbiorcy informacji prawo swobodnego wyboru ich źródła i gwarantujących ich kształtowanie w drodze procesu społecznego, chronionego przed ograniczenia­mi jego pluralizmu ze względów politycznych, kulturalnych itp.

4. KRRiT jest organem ochrony prawnej w zakresie kontroli prze­strzegania prawa, w szczególności praw i wolności jednostki, czego potwier­dzeniem jest upoważnione do stosowania sankcji prawnych w postaci kar administracyjnych o. charakterze finansowym wobec nadawców naruszają­cych warunki działalności.

5. Krajowa Rada stoi na straży wolności słowa w radiu i telewizji, samo­dzielności nadawców i interesów odbiorców oraz zapewnia otwarty i plurali­styczny charakter radiofonii i telewizji.

6. Do zadań Krajowej Rady ustawodawca zaliczył zwłaszcza: projektowanie w porozumieniu z Prezesem Rady Ministrów kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji, określanie, w granicach upoważnień ustawo­wych, warunków prowadzenia działalności przez nadawców, podejmowanie, roz­strzygnięć w sprawach koncesji na rozpowszechnianie i rozprowadzanie progra­mów, uznawanie za nadawcę społecznego lub odbieranie tego przymiotu na warunkach określonych ustawą, spra­wowanie kontroli działalności nadawców, organizowanie badań treści i odbioru programów radiowych i telewizyjnych, określanie wysokości opłat abonamentowych na zasadach określonych w ustawie z dnia 21 kwietnia 2005 r. o opłatach abonamentowych (Dz.U. z 2005 r. Nr 85, poz. 728), opłat za udzielenie koncesji oraz wpis do rejestru, opiniowanie projektów aktów usta­wodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji, inicjowanie postępu naukowo-technicznego i kształcenia kadr w dziedzinie ra­diofonii i telewizji, organizowanie i inicjowanie współpracy z zagranicą w dzie­dzinie radiofonii i telewizji, współpracę z właściwymi organizacjami i instytu­cjami w zakresie ochrony praw autorskich, praw wykonawców, praw producen­tów oraz nadawców programów radiowych i telewizyjnych.

7. W skład Krajowej Rady wchodzi pięciu członków powoływanych: 2 - przez Sejm, 1 - przez Senat i 2 - przez Prezydenta, spośród osób wyróżnia­jących się wiedzą i doświadczeniem w zakresie środków społecznego przekazu. Przewodniczącego Krajowej Rady wybierają i odwołują członkowie Krajowej Rady ze swe­go grona. Krajowa Rada może odwołać Przewodniczącego z jego funkcji więk­szością 2/3 głosów ustawowej liczby członków. Krajowa Rada

-16-

3. KRAJOWA RAM RADIOFONII I TELEWIZJI

wybiera ze swego grona, na wniosek Przewodniczącego, zastępcę Przewodniczącego Krajowej Rady. Kadencja członków Krajowej Rady trwa 6 lat, licząc od dnia powołania ostatniego członka. Członkowie Krajowej Rady pełnią swe funkcje do czasu powołania ich następców.

Członek Krajowej Rady nie może być powołany na kolejną pełną kadencję.

8. Organ uprawniony do powołania członka Krajowej Rady odwołuje go
wyłącznie w przypadku: 1) zrzeczenia się swej funkcji, 2) choroby trwale unie-możliwiającej sprawowanie funkcji, 3) skazania prawomocnym wyrokiem za popełnienie przestępstwa z winy umyślnej, 3a) złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu, 4) naruszenia przepisów ustawy stwier­dzonego orzeczeniem Trybunału Stanu.

W przypadku odwołania członka lub jego śmierci przed upływem kaden­cji, właściwy organ powołuje nowego członka Krajowej Rady na okres do końca tej kadencji.

9. W okresie kadencji członków Krajowej Rady ulega zawieszeniu ich członkostwo: we władzach stowarzyszeń, związków zawodowych, związków pracodawców, organizacji kościelnych lub związków wyznaniowych. Nie można łączyć funkcji członka Krajowej Rady z posiadaniem udziałów albo akcji spół­ki bądź w inny sposób uczestniczyć w podmiocie będącym nadawcą lub produ­centem radiowym lub telewizyjnym oraz wszelką działalnością zarobkową, z wyjątkiem pracy dydaktyczno-naukowej w charakterze nauczyciela akademic­kiego lub pracy twórczej.

10. Krajowa Rada wydaje rozporządzenia i uchwały, na podstawie ustaw i w celu ich wykonania. Uchwały podejmuje większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków.

11. Przewodniczący Krajowej Rady kieruje jej pracami, reprezentuje Kra­jową Radę, może żądać od nadawcy przedstawienia materiałów, dokumentów i udzielenia wyjaśnień w zakresie niezbędnym dla kontroli zgodności działania nadawcy z przepisami ustawy i warunkami koncesji, może także wezwać nadaw­cę do zaniechania działań w zakresie tworzenia i rozpowszechniania progra­mów, jeżeli naruszają one przepisy ustawy, uchwały Krajowej Rady lub warunki koncesji, Przewodniczący Krajowej Rady na podstawie uchwały Rady może wydać decyzję nakazującą zaniechanie przez nadawcę takich działań

12. Krajowa Rada przedstawia corocznie Sejmowi, Senatowi i Prezydentowi sprawozdanie ze swej działalności za rok poprzedzający oraz informację o pod­stawowych problemach radiofonii i telewizji, a Prezesowi Rady Ministrów in­formację o swojej działalności oraz o podstawowych problemach radiofonii i telewizji. Sejm i Senat uchwałami przyjmują lub odrzucają sprawozdanie. Uchwała

- 17-

ROZDZIAŁ II. KONSTYTUCYJNE NIESADOWE ORGANY OCHRONY PRAWNEJ

o przyjęciu sprawozdania może zawierać uwagi i zastrzeżenia. W wypadku odrzucenia sprawozdania przez Sejm i Senat kadencja wszystkich członków Krajowej Rady wygasa w ciągu 14 dni, liczonych od dnia ostatniej uchwały, jednakże wygaśnięcia kadencji Krajowej Rady nie następuje, jeżeli me zostanie potwierdzone przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

/. UWAGI WPROWADZAJĄCE / 2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

I. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Do kategorii organów ochrony prawa należy zaliczyć rzeczników intere­su publicznego. Są nimi wyspecjalizowane organy państwowe zorganizowane stosownie do powierzonych zadań i kompetencji, a także wyposażone w okre­ślone uprawnienia władcze.

2. Rzecznicy interesu publicznego maja za zadanie sprawowanie kontroli (Rzecznik Praw Obywatelskich) oraz nadzoru (Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych) w zakresie ochrony prawa w społecznym i publicznym odbiorze. Konstytucyjna podstawę normatywna posiada tylko dwóch rzeczników. Pozostali rzecznicy mają jedynie wyraźne oparcie ustawowe.

3. Krąg organów zaliczonych do kategorii rzeczników interesu publicznego
jest określony i zamknięty. Konstytucja powołuje Rzecznika Praw Obywatelskich,

którego uzupełnieniem jest Rzecznik Praw Dziecka. Funkcję rzecznika interesu publicznego sprawuje również Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. Do kategorii rzeczników należy zaliczyć jeszcze Rzecznika Ubezpieczonych.

4. Poza wskazanym zakresem pozostaje instytucja wprost oraz imiennie na- zwanego Rzecznika Interesu Publicznego, który oprócz mylącej nazwy jest w
i istocie rzecznikiem lustracyjnym czyli spełnia on funkcje quasi-organu ścigania.

2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

1. Instytucja rzecznika praw obywatelskich znana jest większości państw pod nazwą ombudsmana, mediatora, obrońcy ludowego czy po prostu rzeczni­ka tych praw. Wszystkie te instytucje charakteryzuje ich odrębność organizacyj­na, powiązanie parlamentarne oraz orientacja na ochronę przed nieprawidłowy­mi działaniami organów administracji.

-19-

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

2. Instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich wywodzi się z XVIII wiecznego szwedzkiego urzędu ombudsmana. Zadaniem tego organu było kontrolowanie urzęd­ników królewskich, co do prawidłowości i rzetelności ich działania. Następnie (XX w.) urzędy tego rodzaju zaczęły funkcjonować w pozostałych państwach skan­dynawskich. Z czasem urząd ombudsmana pojawił się w innych państwach.

3. W Polsce urząd ten zaczął funkcjonować w oparciu o przepisy uchwalo­nej w dniu 15 lipca 1987 r. ustawy o Rzeczniku Praw Obywatelskich. Dla usta­lenia pozycji Rzecznika Praw Obywatelskich ważna była nowela do konstytucji z dnia 7 kwietnia 1989r. wprowadzająca art. 36a, który nadał RPO rangę organu konstytucyjnego.

4. Pozycję ustrojową Rzecznika Praw Obywatelskich określa Konstytucja RP w art. 208 - 212 oraz ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich (tekst jednolity Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147).

Jest on organem samodzielnym oraz instytucjonalnie oddzielonym od in­nych organów państwowych, Rzecznik jest w swojej działalności niezawisły i odpowiada jedynie przed Sejmem, na zasadach określonych w ustawie (art. 210 Konstytucji RP).

5. Rzecznik Praw Obywatelskich został powołany w celu ochrony praw i wolności człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych (art. 208 Konstytucji RP). Podstawowym zadaniem Rzecznika Praw Obywatelskich jest dokonywanie kontroli przestrzegania praw i wolności obywateli w trakcie działalności organów państwa. W sprawach o ochronę wol­ności i praw, człowieka i obywatela Rzecznik bada, czy wskutek działania łub zaniechania organów, organizacji i instytucji obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych wolności i praw nie nastąpiło naruszenia prawa, a także zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej (art. 1 ust. 3 u. RPO). Uzasadnia to zakwalifikowanie Rzecznika Praw Obywatelskich, będącego organem ochrony prawnej, jako organu kontroli przestrzegania prawa (kontroli legalności). W celu zapewnienia realności i efektywności kontroli pozycja Rzecznika w Kon­stytucji została usytuowana jako sui generis organ kontroli i ochrony prawa (obok Najwyższej Izby Kontroli i Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji).

6. Niezawisłość działalności i niezależność Rzecznika Praw Obywatelskich od innych organów państwowych zbliża ten organ w pewnym sensie do działal­ności władzy sądowniczej, sytuując go również blisko władzy ustawodawczej, poprzez powiązanie z Sejmem, który za zgodą Senatu powołuje Rzecznika do pełnienia urzędu. Sejmowi też Rzecznik składa sprawozdanie z działalności i ponosi przed nim odpowiedzialność.

I RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Niezawisłość działaniom Rzecznika gwarantuje immunitet nietykalności, a więc nie może być on bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowie-dzialności karnej ani pozbawiony wolności, nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie należy powiadomić Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego (art. 211 Konstytucji RP).

7. Do zadań Rzecznika Praw Obywatelskich zalicza się ochronę praw i wolności zarówno obywateli polskich, jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców, znajdujących się pod władzą RP (w zakresie praw i wolności przysługujących im w Polsce) (art. 18 u. o RPO). Zakresem działania RPO nie objęte zostały natomiast bezpośrednio inne podmioty (osoby prawne, organy samorzą­du terytorialnego czy inne samorządy). Zakres przedmiotowy ochrony nie zo­stał ograniczony do praw i wolności konstytucyjnych (tak jak ma to miejsce w i przypadku skargi konstytucyjnej), ale obejmuje wszelkie prawa i wolności przyznane obywatelom także innymi aktami normatywnymi (np. ratyfikowanymi przez Polskę umowami międzynarodowymi).

Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje zadania poprzez: 1) rozpa-trywanie indywidualnych skarg obywateli i podejmowanie stosownych czynności mających na celu likwidację powstałych naruszeń praw lub wolności w konkretnych przypadkach, 2) występowanie z inicjatywami mającymi na celu usunięcie hierarchicznych niezgodności występujących w aktach prawnych, 3) kierowanie wniosków do odpowiednich organów o podjęcie inicjatywy ustawodaw­czej, 4) wywieranie wpływu na kształtowanie kierunków wykładni prawa doty­czącego praw i wolności człowieka i obywatela oraz 5) obowiązkowe informo­wane Sejmu i Senatu, a także opinii publicznej o stanie przestrzegania praw i wolności obywatelskich, do czego Rzecznika obliguje art. 212 Konstytucji RP.

8. Rzecznik Praw Obywatelskich jako organ, który, stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela, w sprawach dzieci współpracuje z Rzecznikiem Praw Dziecka oraz współdziała ze stowarzyszeniami, ruchami obywatelskimi, innymi dobrowolnymi zrzeszeniami i fundacjami na rzecz ochrony wolności i praw człowieka i obywatela.

9. Rzecznikiem może być obywatel polski wyróżniający się wiedzą praw­niczą, doświadczeniem zawodowym oraz wysokim autorytetem ze względu na swe walory moralne i wrażliwość społeczną (art. 2 u. o RPO).

10. Rzecznika powołuje Sejm za zgodą Senatu, na okres 5 lat (art. 209 ust. 1 Konstytucji RP), Przepis art. 3 ust. 1 u. RPO precyzuje, iż powołanie następuje na wniosek Marszałka Sejmu albo grupy 35 posłów, Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie

-21 -

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

Marszałkowi Senatu. Senat podejmuje uchwale w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od przekazania Senatowi uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody. Jeżeli Senat odmawia wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika, Sejm powołuje na stanowisko Rzecz­nika inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu obję­cia stanowiska przez nowego Rzecznika.

Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślubowanie. Kadencja Rzecznika rozpoczyna się od dnia złożenia ślu­bowania przed Sejmem. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem Praw Obywa­telskich więcej niż przez dwie kadencje. Po zaprzestaniu wykonywania obo­wiązków Rzecznik ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio albo otrzymać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeżeli nie ma przeszkód prawnych.

11. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powoła­ny, jeżeli: zrzekł się on wykonywania obowiązków lub stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby, ułomności łub upadku sil - stwier­dzonych orzeczeniem lekarskim. Sejm odwołuje Rzecznika przed upływem okresu, na jaki został powołany, również, jeżeli Rzecznik sprzeniewierzył się złożone­mu ślubowaniu. W przypadku, gdy Rzecznik zrzekł się wykonywania obowiąz­ków, Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Mar­szałka Sejmu. W pozostałych przypadkach Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika, na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, większością przynajmniej 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

12. Rzecznik podejmuje czynności, jeżeli poweźmie wiadomość wskazu­jącą na naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela.

Podjęcie czynności przez Rzecznika następuje na wniosek: obywateli lub ich organizacji, organów samorządów, Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik Praw Obywatelskich może też podjąć czynności z własnej inicjatywy.

Wniosek kierowany do Rzecznika jest wolny od opłat, nie wymaga zachowa­nia szczególnej formy, lecz powinien zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której wolności i praw, sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Rzecznik po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może: podjąć sprawę, poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania, przekazać sprawę według właściwości, może również sprawy nie podjąć. Zawiadamia o powyższym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy.

W przypadku podjęcia sprawy Rzecznik może samodzielnie prowadzić po-

2. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

stępowanie wyjaśniające, jak również zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej, bądź wystąpić do Sejmu o zle­cenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określo­nej sprawy lub jej części.

W toku prowadzonego postępowania wyjaśniającego Rzecznik ma prawo: zbadać, (nawet bez uprzedzenia), każdą sprawę na miejscu, żądać złożenia wy­jaśnień, przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej przez naczelne i central­ne organy administracji państwowej, organy administracji rządowej, organy or­ganizacji spółdzielczych, społecznych, zawodowych i społeczno-zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną, a także or­gany jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek organiza­cyjnych, żądać przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądać do wglądu w Biurze Rzecz­nika Praw Obywatelskich akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych orga­nów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia, jak również zlecać sporządzanie ekspertyz i opinii. W sprawach objętych tajemnicą państwową udzielanie informacji lub umożliwianie Rzecznikowi wglądu do akt następuje na zasadach i w trybie określonych w przepisach o ochronie informa­cji niejawnych. Rzecznik odmawia ujawnienia nazwiska i innych danych osobo­wych skarżącego, w tym także wobec organów władzy publicznej, jeżeli uzna to za niezbędne dla ochrony wolności, praw i interesów jednostki.

13. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, skierować wystą­pienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej, zwrócić się do organu nadrzędnego nad jednostką, wymieniona powyżej, z wnioskiem o zastosowanie środków przewi­dzianych w przepisach prawa, żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywil­nych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu zwró­cić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu ad­ministracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach, (na prawach przy­sługujących prokuratorowi), wystąpić z żądaniem wszczęcia przez uprawnione­go oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu, wystąpić z wnioskiem o ukaranie, a także o uchylenie prawo­mocnego rozstrzygnięcia w postępowaniu w sprawach o wykroczenia, wnieść kasację od prawomocnego orzeczenia lub rewizję nadzwyczajną.

W wystąpieniu, do organu, organizacji lub instytucji, w których działalno­ści stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela Rzecznik for­mułuje opinie i wnioski, co do sposobu załatwiania sprawy, a także może żądać

-22-

-23-

ROZDZIAŁ m. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych. Organ, organizacja lub instytucja, do których zostało skierowane wystąpienie, obowiązane są bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 30 dni, poinformować Rzecznika o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku. W wypadku, gdy Rzecznik nie podziela tego stanowiska, może zwrócić się do właściwej jednostki nadrzędnej o podjęcie odpowiednich działań.

W związku z rozpatrywanymi sprawami Rzecznik może przedstawiać wła­ściwym organom, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony wolności i praw człowieka i obywatela i uspraw­nienia trybu załatwiania ich spraw.

14. Rzecznik może również: występować do właściwych organów z wnio­skami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach dotyczących wolności i praw człowieka i obywa­tela, występować do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskami w sprawach, o których mowa w art. 188 Konstytucji, zgłosić udział w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawach skarg konstytucyjnych i brać udział w tym postępowaniu, występować z wnioskami do Sądu Najwyższego o podję­cie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wąt­pliwości w praktyce, lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecz­nictwie. Organ, organizacja lub instytucja, do których zwróci się Rzecznik, obowiązane są z nim współdziałać i udzielać mu pomocy, a zwłaszcza: zapew­niać dostęp do akt i dokumentów, udzielać Rzecznikowi żądanych przez niego informacji i wyjaśnień, udzielać wyjaśnień dotyczących podstawy faktycznej i prawnej swoich rozstrzygnięć, ustosunkowywać się do ogólnych ocen, uwag i opinii Rzecznika.

15. Rzecznik corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Informacja taka podawana jest do wiadomości publicznej. Rzecznik może przedkładać Sejmowi i Senatowi określone sprawy wynikające z jego działalności, a na wniosek Mar­szałka Sejmu przedstawia informację lub podejmuje czynności w określonych sprawach. Rzecznik Praw Obywatelskich wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Obywatelskich. Zadania i organizację Biura określa sta­tut, nadawany przez Marszałka Sejmu na wniosek Rzecznika. Mar­szałek Sejmu na wniosek Rzecznika może powołać zastępców, nie więcej jednak niż trzech, w tym zastępcę do spraw żołnierzy. Odwołanie następuje w tym samym trybie. Rzecznik określa zakres zadań zastępcy (zastępców) Rzecznika. Wydatki związane z funkcjonowaniem Rzecznika Praw Obywatelskich pokrywa­ne są z budżetu centralnego, Rzecznik, za zgodą Sejmu, może ustanowić swoich pełnomocników terenowych.

3. RZECZNIK PRAW DZIECKA

16. Instytucja polskiego Rzecznika Praw Obywatelskich wymaga uzupeł­niającej prezentacji o podstawowe założenia instytucji Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich. Instytucja ta powołana została na mocy traktatu z Ma­astricht w 1992 r.

Do zakresu kompetencji Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich na­leży prowadzenie dochodzeń oraz sporządzanie raportów w przedmiocie niepra­widłowego funkcjonowania instytucji i organów Wspólnoty Europejskiej, (np. Parlamentu Europejskiego czy Komisji Europejskiej) za wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji.

Do wniesienia skargi do Rzecznika uprawniony jest każdy obywatel Unii Eu­ropejskiej. Rzecznika władny jest jednak zbadać sprawę z własnej inicjatywy.

Na żądanie Rzecznika instytucje i organy europejskie zobowiązane są przed­stawiać informacje oraz dokumenty. Rzecznik ma prawo i obowiązek przepro­wadzania kontroli w instytucjach, na które wniesiono skargę.

Rzecznik musi być niezawisły w swych działaniach. Rzecznika odwołuje Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich.

Podstawowe założenia funkcji Rzecznika Praw Obywatelskich w Polsce oraz Europejskiego Rzecznika w zasadzie pokrywają się. Wspólne są ich podstawo­we zadania w postaci ochrony przed nieprawidłowymi działaniami organów ad­ministracji oraz strzeżenie wolności i praw człowieka i obywatela.

3. RZECZNIK PRAW DZIECKA

1. Potrzebę ochrony praw dzieci sformułowano w minionym śmieciu. De­-
klaracja Praw Dziecka oraz Karta Praw Dziecka (1948), a także Konwencja
ONZ o prawach dziecka (1989) deklarują obowiązek szczególnej ochrony praw
dzieci i nakaz stworzenia gwarancji ich ochrony.

2. Instytucję rzecznika praw dziecka, najwcześniej przewidywało ustawo­
dawstwo norweskie (1981 r.) Następnie urząd taki powołano m.in. w Austrii i
Finlandii.

3. Rzecznik Praw Dziecka jest w Polsce stosunkowo nową instytucją. Zo­-
stał on powołany zgodnie z konstytucyjnym upoważnieniem zawartym w art. 72
ust. 4 Konstytucji RP. Ustawa z dnia 6 stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka­
(Dz.U. Nr 6, poz.69) statuuje ten organ w grupie organów kontroli państwo­wej
i ochrony prawa. Powołanie instytucji o tym charakterze, było wyrazem
realizacji przyjętej przez Polskę (w związku z ratyfikacją) Konwencji ONZ o
prawach dziecka w 1991 r. Art.72 ust 1 i 2 Konstytucji stanowi, iż RP zapewnia
ochronę praw dziecka, a każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej

-24-

-25-

ROZDZIAŁ a. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją, dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma natomiast prawo do opieki i po­mocy władz publicznych.

4. Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Kon­stytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencji o prawach dziecka i innych prze­pisach prawa, z poszanowaniem odpowiedzialności, praw i obowiązków rodzi­ców. Rzecznik przy wykonywaniu swoich uprawnień kieruje się dobrem dziecka oraz bierze pod uwagę, że naturalnym środowiskiem jego rozwoju jest rodzina. Dzieckiem w rozumieniu ustawy o RPD jest każda istota ludzka od poczęcia do osiągnięcia pełnoletniości

5. Rzecznik podejmuje działania mające na celu zapewnienie dziecku peł­nego i harmonijnego rozwoju, z poszanowaniem jego godności i podmiotowo­ści. Rzecznik działa na rzecz ochrony praw dziecka, a w szczególności: prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do godzi­wych warunków socjalnych oraz prawa do nauki. Rzecznik podejmuje działania zmierzające do ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacja, zaniedbaniem oraz innym złym traktowaniem. Rzecznik szcze­gólna troska i pomocą winien otaczać dzieci niepełnosprawne.

6. Rzecznika Praw Dziecka powołuje Sejm, za zgoda Senatu, na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy, co najmniej 35 posłów lub, co naj­mniej 15 senatorów. Uchwałę Sejmu o powołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na powołanie Rzecznika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu (niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca jest jedno­znaczne z wyrażeniem zgody). Jeżeli Senat nie wyrazi zgody na powołanie Rzecz­nika, Sejm powołuje na to stanowisko inną osobę. Dotychczasowy Rzecznik pełni swoje obowiązki do czasu złożenia ślubowania przez nowego Rzecznika. Przed przystąpieniem do wykonywania obowiązków Rzecznik składa przed Sejmem ślu­bowanie. Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania. Ka­dencja Rzecznika wygasa w razie jego śmierci lub odwołania. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

7. Rzecznik Praw Dziecka jest w swojej działalności niezależny od in­nych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem. Rzecznik nie może być bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności kar­nej ani pozbawiony wolności, nie może być również zatrzymany lub areszto­wany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.

X RZECZNIK PRAW DZIECKA

O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Rzecznik nie może zajmo­wać innego stanowiska ani wykonywać innych zajęć zawodowych, a także nie może prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z obowiązka­mi i godnością jego urzędu. Po zaprzestaniu wykonywania obowiązków Rzecz­nik ma prawo powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko lub otrzymać stanowisko równorzędne.

Sejm (za zgodą Senatu) odwołuje Rzecznika przed upływem kadencji, jeże­li: zrzekł się on sprawowania urzędu, stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków na skutek choroby lub utraty sił, stwierdzonych orzeczeniem lekar­skim, sprzeniewierzył się złożonemu ślubowaniu. Sejm podejmuje uchwałę w sprawie odwołania Rzecznika na wniosek Marszałka Sejmu, Marszałka Senatu, grupy co najmniej 35 posłów lub, co najmniej 15 senatorów. Uchwałę Sejmu o odwołaniu Rzecznika Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Se­natu. Senat podejmuje uchwałę w sprawie wyrażenia zgody na odwołanie Rzecz­nika w ciągu miesiąca od dnia otrzymania uchwały Sejmu. Niepodjęcie uchwały przez Senat w ciągu miesiąca oznacza wyrażenie zgody na odwołanie.

8. Rzecznik Praw Dziecka podejmuje w ramach swych zadań działania z własnej inicjatywy, biorąc pod uwagę w szczególności informacje wskazujące na naruszenie praw lub dobra dziecka. W związku ze swoją działalnością Rzecz­nik może zwrócić się do organów władzy publicznej, organizacji lub instytucji o złożenie wyjaśnień i udzielenie niezbędnych informacji, a także udostępnie­nie akt i dokumentów, w tym zawierających dane osobowe, jak również może zwrócić się do właściwych organów, w tym Rzecznika Praw Obywatelskich, organizacji lub instytucji o podjęcie na rzecz dziecka działań z zakresu ich kom­petencji. Rzecznik Praw Obywatelskich podejmuje sprawy skierowane przez Rzecznika Praw Dziecka. Rzecznik ten przedstawia właściwym organom wła­dzy publicznej, organizacjom i instytucjom oceny i wnioski zmierzające do za­pewnienia skutecznej ochrony praw i dobra dziecka oraz usprawnienia trybu załatwiania spraw w tym zakresie. Rzecznik może również występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych. Organy, instytucje i organizacje, do których Rzecznik zwrócił się z wnioskami są obowiązane ustosunkować się do nich w terminie 30 dni od daty otrzymania.

9. Rzecznik Praw Dziecka przedstawia Sejmowi i Senatowi corocznie in­formację o swojej działalności i uwagi o stanie przestrzegania praw dziecka, Informacja ta jest podawana do wiadomości publicznej. Rzecznik wykonuje swoje zadania przy pomocy Biura Rzecznika Praw Dziecka. Organizację Biura określa statut nadawany przez Marszałka Sejmu.

-26-

-27-

ROZDZIAŁ DJ. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

4. RZECZNIK UBEZPIECZONYCH

4. RZECZNIK UBEZPIECZONYCH

1. W Polsce urząd Rzecznika Ubezpieczonych został utworzony w 1995 roku. Podstawowym aktem prawnym będącym podstawą funkcjonowania Rzecz­nika Ubezpieczonych w tym okresie była ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o dzia­łalności ubezpieczeniowej (Dz.U. z 1990 r. Nr 59, poz.34 z póź. zm.). Proble­matykę tego organu regulował rozdział 10 b wskazanej ustawy dodany przez art. l pkt. 80 ustawy z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej (...) (Dz. U. Nr 96 poz. 478). Powołana ustawa o działalno­ści ubezpieczeniowej (tekst jednolity Dz.U. z 1996 r. Nr 11., poz. 62 z poź. zm.) utraciła moc z dniem 1 stycznia 2004 r.

2. Rzecznik Ubezpieczonych został powołany w celu reprezentacji intere­sów ubezpieczonych i uprawnionych z umów ubezpieczenia oraz członków fun­duszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych,

3. W latach 90-tych XX w. nastąpił rozwój rynku ubezpieczeniowego, a wraz z nim pojawiać się zaczęły sytuacje niekorzystne dla ubezpieczonych, w związku z tym wyłoniła się idea utworzenia instytucji, reprezentującej interesy właśnie osób ubezpieczonych. Instytucja polskiego Rzecznika Ubezpieczonych wzorowana była na regulacjach prawnych innych państw, w których alogiczne urzędy już funkcjonowały.

Najwcześniej potrzebę powołania takiej instytucji dostrzeżono w USA, a z czasem również w Europie.

4. Obecnie podstawę prawną działania Rzecznika Ubezpieczonych (tj. od
dnia 1 stycznia 2004 r.) stanowią przepisy ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o
nadzorze ubezpieczeniowym i emerytalnym oraz Rzeczniku Ubezpieczonych (Dz.
U. Nr 124 poz. 1153 z póź. zm.).

5. Nadzorem ubezpieczeniowym i emerytalnym, objęta jest działalność ubez-­
pieczeniowa, w zakresie pośrednictwa ubezpieczeniowego, w zakresie funduszy
emerytalnych, w zakresie pracowniczych programów emerytalnych,

Nadzorowi podlegają w szczególności zakłady ubezpieczeń, pośrednicy ubezpieczeniowi, fundusze emerytalne i towarzystwa emerytalne. Celem nadzo­ru jest ochrona interesów osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych.

6. Rzecznik Ubezpieczonych reprezentuje interesy osób ubezpieczających, ubez­pieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, członków fun­duszy emerytalnych i uczestników pracowniczych programów emerytalnych.

7. W celu realizacji ustawowych zadań Rzecznik Ubezpieczonych współpra­cuje w szczególności z krajowymi i zagranicznymi organizacjami konsumencki­mi oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich.

8. Rzecznik Ubezpieczonych posiada osobowość prawną, a jego siedzibą jest Warszawa.

9. Na urząd Rzecznika Ubezpieczonych, powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw instytucji finansowych i ministra wła­ściwego do spraw zabezpieczenia społecznego - na czteroletnią kadencję. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje.

Na stanowisko, to może zostać powołana wyłącznie osoba wyróżniająca się wiedzą i doświadczeniem w zakresie ubezpieczeń oraz organizacji i funkcjono­wania funduszy emerytalnych i posiadająca wyższe wykształcenie.

10. Do ustawowych zadań Rzecznika należy podejmowanie działań w za­
kresie ochrony osób, których interesy reprezentuje, a zwłaszcza: 1) rozpatrywa-­
nie skarg w indywidualnych sprawach kierowanych do Rzecznika; 2) opiniowa­-
nie projektów aktów prawnych dotyczących organizacji i funkcjonowania ubez-­
pieczeń, funduszy emerytalnych i pracowniczych programów emerytalnych; 3)
występowanie do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy usta­
wodawczej bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych w sprawach do­
tyczących organizacji i funkcjonowania ubezpieczeń, funduszy emerytalnych i
pracowniczych programów emerytalnych; 4) informowanie właściwych orga­-
nów nadzoru i kontroli oraz Polskiej Izby Ubezpieczeń i organizacji gospodarczych powszechnych towarzystw emerytalnych o dostrzeżonych nieprawidłowo­ściach w działaniu zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, towarzystw emerytalnych, pracowniczych programów emerytalnych i innych instytucji rynku ubezpieczeniowego; 5) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawcze­go rozstrzygania sporów między ubezpieczającymi, ubezpieczonymi, uposażonymi lub uprawnionymi z umów ubezpieczenia a zakładami ubezpieczeń, mię­dzy towarzystwami emerytalnymi a członkami tych towarzystw, oraz wynikłych z uczestnictwa w pracowniczych programach emerytalnych, w szczególności organizowanie sądów polubownych do rozpatrywania tych sporów; 6) inicjowa­nie i organizowanie działalności edukacyjnej i informacyjnej w dziedzinie ochrony ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubez­pieczenia, członków funduszy emerytalnych oraz uczestników pracowniczych programów emerytalnych.

-28-

-29-

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

11. Organem opiniodawczo-doradczym Rzecznika jest Rada Ubezpieczo­nych. Radę powołuje na wniosek Rzecznika - na okres jego kadencji - minister właściwy do spraw instytucji finansowych, w porozumieniu z ministrem właści­wym do spraw zabezpieczenia społecznego.

12. Podjecie czynności przez Rzecznika następuje z urzędu łub na wniosek:
osób, które wystąpiły do niego ze skarga łub prośba o interwencję bądź właści­-
wych organów nadzoru, kontroli lub innych organów władzy publicznej.

13. Rzecznik, po zapoznaniu się ze skierowanym do niego wnioskiem, może:
podjąć czynność, wskazać wnioskodawcy przysługujące mu prawa i środki

działania;, przekazać sprawę według właściwości bądź też nie podjąć czynno­ści, o czym zawiadamia, uzasadniając swoje stanowisko, wnioskodawcę oraz osobę, której sprawa dotyczy.

14. Rzecznik, podejmując czynności, bada, czy wskutek działania lub za­niechania zakładu ubezpieczeń, towarzystwa emerytalnego lub funduszu emery­talnego nie nastąpiło naruszenie prawa lub interesów osób, których reprezenta­cja została mu ustawo powierzona.

15. Rzecznik lub upoważniony przez niego pracownik Biura Rzecznika może występować do zakładów ubezpieczeń, funduszy emerytalnych, to­warzystw emerytalnych, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego, Pol­skiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych o udzielenie informacji lub wyjaśnień, w szczególności: w sprawach indywidualnych, w sprawach po­stanowień ogólnych warunków ubezpieczeń, które według Rzecznika są niekorzystne dla osób ubezpieczających, ubezpieczonych, uposażonych lub uprawnionych z umów ubezpieczenia, dotyczących wewnętrznych regulacji tych instytucji, na temat nieprawidłowej obsługi świadczonej przez te in­stytucje; zwracać się do ministra właściwego do spraw instytucji finanso­wych w sprawach dotyczących ubezpieczeń obowiązkowych i postulować o ewentualną zmianę przepisów regulujących te ubezpieczenia; przeprowa­dzać lub zlecać badania na temat sytuacji na rynku ubezpieczeniowym i emerytalnym; występować do stron o poddanie spraw rozstrzygnięciu przez sąd polubowny.

Wystąpienie o udzielenie informacji lub wyjaśnień w sprawach indywidual­nych może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której sprawa dotyczy.

16. Po zbadaniu sprawy Rzecznik może: wyjaśnić wnioskodawcy, że nie
stwierdził naruszenia praw ani interesów a także zwrócić się do podmiotu, w
którego działalności stwierdził naruszenie prawa lub interesów o ponowne

-30-

/. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

rozpatrzenie sprawy, jak również może zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów (np. prokuratury, organów kontroli państwowej, zawo­dowej czy społecznej).

17. Zakłady ubezpieczeń obowiązane są, do przekazywania Rzecznikowi wzorów umów ubezpieczenia i wniosków o ubezpieczenie, tekstów ogólnych warunków ubezpieczeń oraz innych dokumentów i formularzy stosowanych przez dany zakład ubezpieczeń przy zawieraniu umów ubezpieczenia, w terminie 14 dni od dnia wprowadzenia ich do obrotu, oraz na żądanie Rzecznika - taryfy składek ubezpieczeniowych.

18. Rzecznik może występować do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości lub, których, stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie.

19. Podmiot, który otrzymał wniosek Rzecznika w sprawach objętych za­kresem jego działania, jest obowiązany niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku, poinformować Rzecznika o podję­tych działaniach lub zajętym stanowisku.

20. Rzecznik składa corocznie, Prezesowi Rady Ministrów sprawozdanie ze swojej działalności oraz uwagi o stanie przestrzegania prawa i interesów osób, których reprezentacja została mu ustawowo powierzona.

5. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

1. Postęp technologiczny i rozwój informatyki wymagają prawnej ochro­ny sfery prywatności człowieka. Cywilistyczne instrumenty ochrony dóbr oso­bistych okazują się niewystarczające. Represja nie jest zadowalająca wobec konieczności zapewnienia prewencji w zakresie ochrony dóbr osobistych. Stan­dardy międzynarodowe określają pewne wymagania minimalne, którym Pol­ska musi sprostać, m.in. przez wyodrębnienie specjalnego organu ochrony praw tego rodzaju.

2. Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych jest organem kon­troli przestrzegania prawa w zakresie ochrony danych osobowych. Kompeten­cje i zadania Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych reguluje

-31 -

ROZDZIAŁ III. RZECZNICY INTERESU PUBLICZNEGO

ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (tekst jedno­lity Dz. U. z 2002 i Nr 101, poz. 926 z póź. .zm.) w art. 8 - 222.

3. Generalnego Inspektora powołuje i odwołuje Sejm za zgodą Senatu na
czteroletnia kadencję; ta sama osoba może pełnić funkcję Generalnego Inspek-­
tora maksymalnie dwie kadencje. Stanowisko Generalnego Inspektora może zo-­
stać powierzone wyłącznie osobie, która spełnia warunki określone w art. 8
ust.3 ustawy o ochronie danych osobowych tzn. posiada obywatelstwo polskie,
stale zamieszkuje na terenie RP, wyróżnia się wysokim autorytetem moralnym,
posiada wyższe wykształcenie prawnicze oraz odpowiednie doświadczenie za­-
wodowe i nie była karana za przestępstwo Ze sprawowaniem tego urzędu nie
można łączyć innego stanowiska, z wyjątkiem stanowiska profesora szkoły wyższej­. Generalny Inspektor nie może też wykonywać innych zajęć zawodowych, należeć do partii politycznej, związku zawodowego, czy prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z obowiązkami i godnością jego urzędu. Ma to zapewnić jego bezstronność i apolityczność. Generalnemu Inspektorowi przy­ sługuje przywilej nietykalności i immunitet formalny, czyli nie może być on bez uprzedniej zgody Sejmu pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawio­ny wolności, ani zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie należy powiado­mić Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzy­manego (art. 11 ustawy o ochronie danych osobowych).

4. Do zadań Generalnego Inspektora należy w szczególności: 1) kontrola zgodności przetwarzania danych z przepisami o ochronie danych osobowych, 2) wydawanie decyzji administracyjnych i rozpatrywanie skarg w sprawach wykonania przepisów o ochroni danych osobowych, 3) prowadzenie rejestru zbiorów danych oraz udzielanie informacji o zarejestrowanych zbiorach, 4) opiniowanie projektów ustaw i rozporządzeń dotyczących ochrony danych oso­bowych, 5) inicjowanie i podejmowanie przedsięwzięć w zakresie doskonale­nia ochrony danych osobowych, 6) uczestniczenie w pracach międzynarodo­wych organizacji i instytucji zajmujących się problematyką ochrony danych osobowych (art. 12 ustawy o ochronie danych osobowych).

5. W razie stwierdzenia naruszenia przepisów o ochronie danych osobo­wych, Generalny Inspektor z urzędu lub na wniosek osoby zainteresowanej nakazuje administratorowi danych, w drodze decyzji administracyjnej, przy­wrócenie stanu zgodnego z prawem, a w szczególności: 1) usunięcie uchy­bień, 2) uzupełnienie, uaktualnienie, sprostowanie, udostępnienie lub nie udo­stępnienie danych osobowych, 3) zastosowanie dodatkowych środków zabez-

5. GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH

pieczających zgromadzone dane osobowe, 4) wstrzymanie przekazywania da­nych osobowych za granicę, 5) zabezpieczenie danych lub przekazanie ich innym podmiotom, 6) usunięcie danych osobowych (art. 18 ust. 1 ustawy o ochronie danych osobowych). W razie stwierdzenia, że działanie lub zaniechanie kierownika jednostki organizacyjnej, jej pracownika lub innej osoby fizycznej będącej administratorem danych wyczerpuje znamiona przestępstwa, Generalny Inspektor składa zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa do organów ścigania, dołączając dowody dokumentujące podejrzenie (art. 19 ustawy o ochronie danych osobowych). Uprawienia Inspektora oraz zakres jego obowiązków potwierdzają tezę, że Generalny Inspektor Ochrony Danych Oso­bowych jest organem kontroli przestrzegania prawa (kontroli legalności), ja­kim jest prawo każdego obywatela do ochrony jego danych osobowych.

-32-

- 33 -

ROZDZIAŁ TV. KORPORACYJNE ORGANYPOMOCY 1OBSŁUGI PRAWNEJ

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Wyodrębnione organy władzy sądowniczej oraz organy władzy wykonaw­czej pozostają w koniecznych związkach z wieloma zorganizowanymi podmiota­mi, które współuczestniczą w ochronie prawnej. Wyodrębnia się wiele organów o charakterze profesjonalnym, które uczestniczą nie tylko w wymiarze sprawiedli­wości, ale które również świadczą pomoc prawną i zajmują się obsługą prawną. Wyspecjalizowane organizmy prawne o -charakterze korporacyjnym zajmują się tym zawodowo, a sfera ich prerogatyw jest określona ustawowo.

2. Pomoc prawna i obsługa prawna polegają na świadczeniu prawniczych usług na rzecz różnych podmiotów, dla ochrony ich indywidualnych interesów prawnych.

Pomoc prawna, czy obsługa prawna mogą być realizowane w wielu formach np. przez udzielanie porad prawnych, sporządzanie aktów prawnych oraz przez dokonywanie czynności prawnych w ramach udzielonego pełnomocnictwa, jak również przez reprezentowanie strony w postępowaniu przed sadami i organami niesądowymi. Pomoc o tym charakterze może przejawiać się także poprzez re­alizację innych przewidzianych prawem środków służących ochronie interesów indywidualnych.

Rozwój pomocy i obsługi prawnej związany jest ze stałą rozbudową syste­mu prawnego oraz poważnym stopniem jego skomplikowania a także, wymo­gami ustawowymi w zakresie obligatoryjnego korzystania w pewnych sytu­acjach z pomocy prawnika profesjonalisty (np. przymus adwokacki). W związku z czym, właśnie, korzystanie z fachowej pomocy prawnej stanowi swoistą gwarancję realizacji norm obowiązującego prawa oraz zabezpieczeniem kon­stytucyjnej zasady równości wszystkich wobec prawa (zob. art. 32 ust l. zd. l Konstytucji RP z 1997 r.).

Szczególnym rodzajem pomocy prawnej jest obsługa prawna. Obsługa i pomoc prawna z reguły są podejmowane w celu ochrony interesu indywidualne­go. Może jednak również być świadczona na rzecz podmiotu np. reprezentują­cego własność wspólną, a wówczas celem pomocy prawnej będzie ochrona inte­resu społecznego. Obsługę i pomoc prawną świadczy

-34-

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

adwokatura, notariat i radcowie prawni. Każdy z tych organów został wyposażony w swoim zakresie w niezbędne kompetencje oraz struktury organizacyjne przystosowane do wykonywania powierzonych zadań.

3. Obsługą prawną i pomocą prawną zajmują się w państwie prawa wyspecjalizowane organy korporacyjne. Korporacja ochrony prawnej to zrzeszenie osób mające na celu realizację ustawowo określonych, profesjonalnych zadań, działających w wyodrębnionej strukturze osobowości prawnej. Do korporacyjnych organów obsługi i pomocy prawnej zaliczyć należy następujące korporacje: adwokacką, radcowską, notarialną, a także w pewnym zakresie - komorniczą.

4. Ukształtowaną historycznie korporacją jest adwokatura, czyli ogół adwo-1 katów i aplikantów adwokackich. Pierwowzorem polskiego słowa adwokat jest łaciński zwrot advocatus, (przywoływany, zawołany).

Określenie zawodowe adwokatura (palestra) odnosić się może do zorganizowanej prawnie grupy zawodowej, albo do zespołu osób wykonujących czynności reprezentantów procesowych.

5. Nie przyjęła się koncepcja wspólnoty adwokatów i radców prawnych, i lecz zorganizowały się dwie odrębne korporacje zawodowe o zbliżonym profilu działania. Radcostwa prawne wymagają wszelako odrębnej prezentacji.

6. Obrót nieruchomościami musi być legalizowany, a w obrocie rym notariusz odgrywa pierwszorzędną rolę. Rejestracja transakcji wymaga aktu notarialnego. Podobnie wiele czynności musi być obligatoryjnie objętych formą notarialną. Ustawodawca udzielił notariuszom przywileju wyłączności. W innych krajach (np. w USA) nie jest wymagany akt notarialny w obrocie nieruchomościami, bo o formie aktu decydują strony, które biorą na siebie ryzyko poprawności czynności prawnej.

7. Wspomnieć warto, że niekiedy ujawniana jest pokusa zaliczenia do kręgu korporacyjnych organów ochrony prawnej albo w ogóle do organów obsługi prawnej działalności Prokuratorii Generalnej, której działania obejmowały m.in. zastępstwo procesowe. Afiliacje tego rodzaju nie mają wszelako uzasadnienia. Ustawa z dnia 31 lipca 1919 r. w przedmiocie utworzenia Prokuratorii Ge­neralnej Rzeczpospolitej Polskiej (Dziennik Praw poz. 390) powołała te Proku­ratorię w celu obrony prawnej i zastępstwa prawnego interesów majątkowych i publicznych Państwa oraz udzielania opinii i porady prawnej na żądanie władz państwowych.

Zakres działania Prokuratorii Generalnej został wyznaczony przez przepis

-35-

ROZDZIALK KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ

art.2 powołanej ustawy. Przepis ten, stanowił, iż: Do zakresu działania Prokura­torii Generalnej należy: 1. Zastępstwo sądowe w ogóle w sprawach, dotyczą­cych interesów majątkowych Państwa i podmiotów prawnych na równi ze Skar­bem Państwa stojących. 2. Zastępstwo sądowe interesów publicznych Państwa w tych wypadkach, w których Prokuratoria Generalna przez właściwą władzę pań­stwową do zastępstwa wezwana będzie. 3. Zastępstwo interesów majątkowych Skarbu Państwa i podmiotów prawnych na równi z nim stojących, tudzież inte­resów administracji państwowej w ogóle w postępowaniu przed sądami prawa publicznego i władzami administracyjnymi w miarę postanowień w art. 4, 5 i 6 cyt. Ustawy zawartych i w miarę postanowień wydać się mającej przez Radę Ministrów instrukcji służbowej. Wydawanie opinii prawnych we wszystkich sprawach tyczących się interesów majątkowych Państwa i podmiotów praw­nych na równi ze Skarbem Państwa stojących, albo też ważnych interesów administracji państwowej w ogóle. 5. Współdziałanie przy zawieraniu umów prawnych i przy sporządzaniu dokumentów prawnych w sprawach majątko­wych Państwa i podmiotów prawnych na równi ze Skarbem Państwa stojących. 6. Opiniowanie na życzenie Rady Ministrów lub poszczególnych ministerstw projektów, ustaw i ogólnych rozporządzeń centralnych władz państwowych ze stanowiska ogólno-prawnego, organizacyjnego i techniki ustawodawczej, a w szczególności także ze stanowiska prywatno-prawnych, publiczno-prawnych, i administracyjno-prawnych interesów Państwa.

2. ADWOKATURA

1. Instytucja adwokatury ewoluowała na przestrzeni dziejów. Istotne zna­czenie w tym zakresie miało powoływanie odpowiednich rzeczników z urzędu. Koszty działalności tych rzeczników ponosił skarb królewski. Początki polskiej adwokatury sięgają czasów wczesnego średniowiecza (XI w.). Z czasem pojawi­ła się instytucja zastępstwa procesowego (XIII w.). Instytucja zastępcy proceso­wego upowszechniła się XIV wieku. Z kolei w XVI w. uchwalone zostało prawo stanu obrończego.

2. O korporacji zawodowej adwokatów można mówić poczynając dopiero od połowy XIX wieku, która ukształtowała się najpierw na obszarze Galicji (ustawa o ustroju adwokatury z 1846 r. - powołała samorząd adwokacki i kolejna ustawa z 1869 r.- usamodzielniła adwokaturę).

3. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości organizacje adwokatury regu­lował dekret Naczelnika Państwa z dnia 24 grudnia 1918 r. - Statut tymczasowy palestry Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 22, poz. 75). Wskazany akt prawny wszedł w życie w dniu 1 stycznia 1919 r. Obowiązywał także dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie przepisów tymczasowych o obrońcach sądowych i obrońcach przy sądach pokoju (Dz. P. P. P. Nr 15, poz. 205).

4. Kolejnym aktem prawnym regulującym tę problematykę było rozporzą­dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 7 października 1932 r. Prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 86, poz. 733), weszło ono w życie w dniu 1 listopada 1932 r. Zgodnie z przepisami powołanego aktu prawnego adwokatura stanowiła jed­nostkę samorządu zawodowego reprezentowaną przez Naczelną Radę Adwokacką z siedzibą w Warszawie.

Adwokatem (w myśl art. 9 p.u.a.) mógł zostać ten, kto spełniał następujące wymogi: posiadał obywatelstwo i korzystał w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, był nieskazitelnego charakteru, władał językiem polskim w słowie i piśmie; ukończył uniwersyteckie studia prawnicze ze stosownymi egzaminami; odbył aplikację i złożył egzamin adwokacki. Legitymowanie się dwuletnią służbą na stanowiskach sędziego, prokuratora, wiceprokuratora lub podprokuratora sądów powszechnych, wojskowych i administracyjnych, zwalniało od aplikacji i egzaminu adwokackiego. Od aplikacji i egzaminu adwokackiego zwolnieni byli także profesorowie i docenci nauk prawniczych w polskich szkołach akademickich, urzędnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, którzy, po złożeniu egzaminu referendarskiego, legitymowali się, co najmniej dwuletnią służbą referendarską, osoby spełniające warunki wymagane dla objęcia stanowiska sędziego i legitymujące się, co najmniej dwuletnią państwową służba referendarską na stanowiskach o charakterze prawniczym.

5. Dla ustalenia rangi i znaczenia zawodu adwokata istotne znaczenie miał przepis art. 15. p.u.a., według którego adwokat winien: był być rzecznikiem prawa i słuszności, obowiązki swego zawodu spełniać sumiennie i gorliwie, mając na względzie dobro Państwa, okazywać poszanowanie dla sądów, urzędów oraz organów adwokatury, przestrzegać zasad honoru i koleżeństwa, strzec powagi i godności adwokatury.

6. Zawód adwokata polegał na udzielaniu porad prawnych, redagowaniu aktów prawnych oraz obronie i zastępstwie w sądach i urzędach.

7. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków podlegał pewnym ograni­czeniom (nie wolno było mu udzielić pomocy prawnej, jeżeli udzielił jej już stronie przeciwnej w tej samej sprawie lub brał w niej udział reprezentując władzę publiczną, obowiązany był zachować tajemnicę zawodową). Przy wykonywaniu czynności zawodowych adwokat korzystał

-36-

-37-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANYPOMOCY"1OBSŁUGIPRAWNEJ

w pewnym zakresie z wolno­ści słowa i pisma (nadużycie tej wolności, wiązało się z możliwością odpowie­dzialności dyscyplinarnej).

8. Przepisy kolejnego aktu prawnego tj. ustawy z dnia 4 maja 1938 r. pra­wo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 33, poz. 289) stanowiły, że adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich i tworzy jednostkę samorzą­du. Samorząd adwokacki powołany był do strzeżenia godności stanu adwokac­kiego, przedstawicielstwa interesów zawodowych i współdziałania z organami wymiaru sprawiedliwości. Naczelna władzą samorządu adwokackiego i przed­stawicielka adwokatury nadal pozostawała Naczelna Rada Adwokacka. Ponadto funkcjonowały inne organy samorządu adwokackiego. Nadzór rządowy nad dzia­łalnością samorządu adwokackiego sprawował Minister Sprawiedliwości.

9. Odnotowania wymaga, że na mocy przepisu art. 5 p.u.a utworzona zo­stała Izba do Spraw Adwokatury przy Sądzie Najwyższym, jako ostatnia instan­cja sądowa do orzekania w sprawach wskazanych przez prawo o ustroju adwoka­tury (w sprawach dyscyplinarnych oraz w sprawie odwołań od uchwał okręgo­wych rad adwokackich).

Izba do Spraw Adwokatury składała się z dwunastu sędziów SN i ośmiu człon­ków Naczelnej Rady Adwokackiej, orzekała w składzie pięciu członków, w tym trzech sędziów, wyznaczonych przez przewodniczącego Izby, oraz dwóch adwoka­tów, wyznaczonych przez Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, składowi sądzące­mu przewodniczył sędzia, najstarszy służbą. Skład sądzący mógł przedstawić za­gadnienie prawne, budzące wątpliwość do rozstrzygnięcia Izbie do Spraw Adwoka­tury w pełnym składzie. Izba do Spraw Adwokatury mogła swą uchwałę wpisać do księgi zasad prawnych. Ponadto Izba do Spraw Adwokatury w pełnym składzie na wniosek Ministra Sprawiedliwości, Naczelnej Rady Adwokackiej lub Przewodni­czącego Izby, wyjaśniała przepisy prawa o ustroju adwokatury, które budziły wątpli­wość lub których stosowanie wywołało rozbieżność w orzecznictwie. Uchwały Izby wpisywane były do księgi zasad prawnych, odstąpienie od takiej zasady prawnej, mogło nastąpić tylko w drodze ponownego rozstrzygnięcia pełnej Izby. Zasady prawne, wpisane do księgi, wiązały wszystkie organy samorządu adwokackiego.

10. Adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający siedzibę w okręgu jednego sądu apelacyjnego, tworzyli izbę adwokacką.

11. Warunki przyjęcia do adwokatury przedstawiał art. 57. p.u.a., były one następujące: obywatelstwo polskie, pełnia praw cywilnych i obywatelskich, nie­skazitelny charakter, rękojmia zachowania godności stanu adwokackiego, nale­żyte władanie językiem polskim w słowie i piśmie, ukończone uniwersyteckie studia prawnicze ze stosownymi egza-

2. ADWOKATURA

minami, odbyta aplikacja sądowa w sądach powszechnych lub wojskowych, zakończona egzaminem, odbyta następnie aplikacja adwokacka, zakończona egzaminem adwokackim. Łączna aplikacja sądowa i adwokacka nie mogła trwać krócej niż cztery lata.

12. Warunek odbycia aplikacji sądowej i adwokackiej oraz złożenia egzaminów nie dotyczył: profesorów i docentów nauk prawniczych w polskich szkołach akademickich, sędziów Najwyższego Trybunału Administracyjnego, urzędników Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, którzy po złożeniu egzaminu referendarskiego pozostawali, co najmniej trzy lata w służbie referendarskiej. Warunek odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokac­kiego nie dotyczył natomiast: osób, które co najmniej przez trzy lata pełniły obowiązki sędziowskie lub prokuratorskie w sądach powszechnych, oficerów audytorów, którzy co najmniej przez trzy lata pełnili obowiązki sędziowskie lub prokuratorskie w sądach wojskowych, osób, które co najmniej przez trzy lata pełniły obowiązki sędziowskie w sadach administracyjnych albo pozostawały na stanowiskach członków Biura Orzecznictwa Sądu Najwyższego lub Sekretariatu Prawniczego Najwyższego Trybunału Administracyjnego, osób, które co naj­mniej przez trzy lata pozostawały w służbie referendarskiej w Biurze Prawnym Prezydium Rady Ministrów, Departamencie Ustawodawczym Ministerstwa Spra­wiedliwości albo w Biurze Sejmu lub-Senatu na stanowiskach, związanych z pracami ustawodawczymi.

13. Warunki: odbycia aplikacji sądowej i adwokackiej oraz złożenia egzami­nu sędziowskiego nie dotyczyły osób, które po odbyciu aplikacji notarialnej, zakończonej egzaminem, co najmniej przez trzy lata pozostawały na stanowisku notariusza. Warunek, natomiast odbycia aplikacji adwokackiej nie dotyczył: pi­sarzy hipotecznych i asesorów notarialnych, którzy co najmniej przez trzy lata zajmowali swe stanowiska, oraz osób, które po złożeniu egzaminu sędziowskie­go pozostawały, co najmniej przez trzy lata w rządowej służbie referendarskiej na stanowisku o charakterze prawniczym.

14. Zgodnie z przepisem art. 67 p.u.a. adwokat powołany był do obrony prawa i słuszności; powinien był obowiązki swego zawodu spełniać sumiennie i gorliwie, mając na względzie dobro państwa; dla sadów, urzędów i organów adwokatury mieć poszanowanie, strzec powagi i godności stanu, kierując się zasadami honoru i koleżeństwa. Zakres praw i obowiązków adwokatów, kształ­tował się w zasadzie analogicznie do rozwiązań przewidywanych przez poprzed­ni akt prawny regulujący problematykę adwokatury.

15. Po II wojnie światowej w przedmiocie adwokatury wypowiadał się de­kret Rady Ministrów z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych

-38-

-39-

ROZDZIALIK KORPORACYJNEORGANYPOMOCYIOBSŁUGIPRAWTES

przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. Nr 25, poz. 146 z póź. zm.). Postanawiał on, iż jego przepisy uzupełniają ustawę z dnia 4 maja 1938 r. -Prawo o ustroju adwokatury (D.U.R.P. Nr 33, poz. 289).

Na mocy art. 2 powołanego dekretu Minister Sprawiedliwości powołać miał tymczasowe władze adwokatury (Naczelna. Radę Adwokacką, a w okręgu każde­go sądu apelacyjnego - okręgowe rady adwokackie, sądy dyscyplinarne i komi­sje rewizyjne). Do właściwości tych organów należeć miały sprawy wchodzące w zakres działania samorządu adwokackiego, przewidzianego w prawie o ustro­ju adwokatury z 1938 r.

16. Adwokaci, którzy przed 1 września 1939 r. byli wpisani na listę której-­
kolwiek izby adwokackiej, mającej siedzibę na ówczesnym obszarze Państwa
Polskiego, a nie zostali z niej skreśleni oraz adwokaci, którzy przed 1 września
1939 r. wykonywali zawód adwokacki na obszarze Wolnego Miasta Gdańska (z
wyjątkiem adwokatów narodowości niemieckiej lub narodowości uprzywilejo­-
wanej przez władze tego państwa) mieli być umieszczani na liście adwokatów,
izby adwokackiej na podstawie zgłoszonego wniosku.

Aplikanci adwokaccy natomiast, którzy 1 września 1939 r. mieli ukończone 4 lata aplikacji bądź adwokackiej, bądź też łącznie adwokackiej i sadowej lub w Prokuratorii Generalnej, mieli być zwolnieni od egzaminu adwokackiego i wpi­sani na listę adwokatów, na podstawie zgłoszonego wniosku.

Wniosek o wpis na listę można, było zgłosić do dnia 1 września 1949 r. Ponadto osoby, które nie były wpisane na listę adwokatów przed 1 września 1939 r.. a zostały dopuszczone do sprawowania zawodu adwokackiego w okresie okupacji niemieckiej, bądź złożyły w tym czasie na terenie Państwa Polskiego egzamin adwokacki, mogły w ciągu 2 lat od daty wejścia w życie powołanego dekretu ubiegać się o wpis na listę adwokatów, jeżeli odpowiadały ustawowym warunkom przyjęcia do adwokatury i o ile komisja weryfikacyjna nie wypowie­działa się przeciwko dopuszczeniu ich do adwokatury.

17. Na mocy art. 7 powołanego dekretu ustanowione zostały komisje wery­-
fikacyjne dla poszczególnych izb adwokackich, składające się z: delegata Mini-­
stra Sprawiedliwości, jako przewodniczącego, delegata rady adwokackiej, oraz
delegata prezesa sądu apelacyjnego. W postępowaniu przed komisją weryfika-­
cyjną brał udział rzecznik wyznaczany przez radę adwokacką i prokurator wła-­
ściwego sądu apelacyjnego.

Zadaniem komisji weryfikacyjnej było badanie, czy zachowanie się weryfi­kowanego, zwłaszcza w okresie okupacji niemieckiej było nienaganne pod wzglę­dem obywatelskim, społecznym oraz zawodowym, i po przeprowadzeniu roz­prawy orzekanie postanowieniem, czy weryfikowany jest godny należenia do stanu adwokackiego. Uznanie za niegodnego pociągało za sobą skutki wydale-

2. ADWOKATURA

nia z adwokatury. Od postanowień komisji weryfikacyjnej służyło stronom od­wołanie do Naczelnej Komisji Weryfikacyjnej.

18. Ustawa z dnia 27 czerwca 1950 r. o ustroju adwokatury (tekst jednolity Dz. U. z 1959 r. Nr 8, poz, 41 z póź. zm.) w pewnym zakresie powieliła rozwiązania swojej poprzedniczki, wprowadziła jednak kilka istotnych innowa­cji, dostosowując organizację adwokatury do panującego ustroju politycznego.

19. Na listę adwokatów mógł być wpisany ten, kto m.in. dawał rękojmię wyko­nywania zawodu adwokata zgodnie z zadaniami adwokatury w Polsce Ludowej.

Adwokat przed rozpoczęciem wykonywania czynności zawodowych obo­wiązany był złożyć wobec dziekana ślubowanie, następującej treści: „Ślubu­ję uroczyście w mojej pracy adwokata przyczyniać się ze wszystkich sił do ochrony i umacniania porządku prawnego Państwa Ludowego, któremu wier­ności zawsze dochowam, obowiązki adwokata wypełniać gorliwie, sumien­nie i zgodnie z przepisami prawa, dochować tajemnicy zawodowej, a w po­stępowaniu moim kierować się zasadami godności, uczciwości i sprawiedli­wości społecznej".

Adwokatowi nie wolno było np. udzielić pomocy prawnej w sprawie, w której brał udział z ramienia władzy publicznej jak również kolidującej z ogól­nym interesem gospodarki uspołecznionej.

Stosownie do dyspozycji art. 11 p.u.a. adwokat występujący przed sądem korzystał z ochrony prawnej, podobnie jak sędzia i prokurator.

20. Powołana ustawa uchyliła przepisy następujących aktów prawnych: pra­wa o ustroju adwokatury z 1938 r. dekret z dnia 24 maja 1945 r. o tymczasowych przepisach uzupełniających prawo o ustroju adwokatury (Dz. U. z 1945 r. Nr 25, poz. 146 z póź. zm.), dekret z dnia 8 lutego 1919 r. w przedmiocie przepi­sów tymczasowych o obrońcach sądowych i obrońcach przy sądach pokoju (Dz. Pr.P.P. Nr 15, poz. 205).

21. Ustawa z 1950 r. po raz pierwszy wprowadziła do struktur adwokatury instytucję zespołów adwokackich, Zespoły, te stanowiły w zasadzie kolejną for­mę wykonywania zawodu przez adwokata. Przepisy ustawy zapowiadały także powołanie do życia społecznych biur pomocy prawnej.

22. Kolejna ustawa o ustroju adwokatury została uchwalona w dniu 19 grud­nia 1963 r. Przewidywała ona analogiczny zakres zadań adwokatury jak ustawa z 1950 r. Na mocy przepisów ustawy z 1963 r. likwidacji uległy indywidualne kancelarie adwokackie. Zawód adwokata mógł być wykonywany tylko w zespo­łach adwokackich lub społecznych biurach pomocy prawnej. Zmiana przepisów

-40-

-41-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

dotyczących ustroju adwokatury miała szczególne znaczenie albowiem w istocie spowodowała upaństwowienie adwokatury, a rola samorządu adwokackiego ule­gła poważnym ograniczeniom. Ustawa z 1963 r. obowiązywała do dnia 1 października 1982 r., kiedy to weszła w życie (obowiązująca do dnia dzisiejszego po licznych nowelizacjach) ustawa z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. 1982 Nr 16 poz. 124).

23. Ustrój i organizacja adwokatury zostały prawnie określone w ustawie z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jednolity Dz.U. z 2002. Nr. 123, poz. 1058 z póź. zm.)- Liczne nowelizacje prawa o adwokaturze ukształ­towały obecny model organizacyjny i kompetencje adwokatury.

Współczesny ustrój polskiej adwokatury oparty został na następujących za­łożeniach: samodzielności samorządu zawodowego, zawodowej tajemnicy, etyce zawodowej oraz materialno-procesowym immunitecie adwokackim.

Dokonywane uprzednio nowelizacje ustawy z 1982 r. nie zmieniły zasadni­czego powołania adwokatury, jakim jest udzielanie pomocy prawnej, współdzia­łanie w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowa­niu prawa (art. 1 ust. 1 u.o.a.). Zakres podmiotowy adwokatury, obejmujący ogół adwokatów i aplikantów (art. 2 u.o.a) oraz określenie zadań samorządu adwokackiego (art. 3 u.o.a) również nie uległy zmianie.

Ustawa prawo o adwokaturze objęła ochroną prawną tytuł zawodowy - ad­wokat (art. 1 ust.4 u.o.a). Powołany akt prawny w pewnym zakresie definiuje pojęcie zawodu adwokata.

Przez wykonywanie zawodu adwokata należy rozumieć świadczenie po­mocy prawnej, polegającej m.in. na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii i opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami - art. 4 ust. 1 u.o.a, pomoc ta może być świadczona na rzecz wszelkich podmiotów: osób Fizycznych i prawnych, podmiotów gospo­darczych, organów państwowych i samorządowych, organizacji społecznej lub politycznej oraz jedno­stek nie posiadających osobowości prawnej (art. 4 ust. 2 i 3u.o.a).

W ustawie z 1982 r. taksatywnie wyliczone zostały formy wykopywania zawodu adwokata (adwokat może wykonywać zawód w kancelarii adwokac­kiej, zespole adwokackim oraz w spółkach: jawnej, cywilnej, partnerskiej bądź komandytowej). Ustawodawca zastrzegł profesjonalny charakter wskazanych spółek postanawiając, iż wyłączny przedmiot ich działalności stanowić, może tylko świadczenie pomocy prawnej (art. 4a ust. 1 u.o.a).

Prawo o adwokaturze określiło negatywne przesłanki praktyki adwokac­kiej, odnoszone do wszystkich form wykonywania zawodu: pozostawanie w stosunku pracy (z wyjątkiem pracowników naukowych i naukowo-dydaktycz­nych), trwała niezdolność do wykonywania zawodu, ubezwłasnowolnienie oraz zawieszenie w wykonywaniu zawodu.

2. ADWOKATURA

Ustawodawca zrezygnował z oznaczania górnej granicy wieku adwokata (tj. zakazu członkostwa w zespole adwokata po ukończeniu 70 roku życia).

24. Pomoc prawna realizowana przez adwokatów polega na świadczeniu usług na rzecz podmiotów stosunków prawnych w celu ochrony ich indywidual­nych interesów prawnych poprzez udzielanie porad prawnych, realizacja czyn­ności taktycznych w postaci sporządzania aktów prawnych, dokonywanie czyn­ności prawnych w zakresie udzielonego pełnomocnictwa, reprezentowanie stro­ny (zastępstwo procesowe lub nieprocesowe), obronę w sprawach karnych, a także innych przewidzianych przez prawo środków prawnych dla zabezpieczenia i ochrony interesów indywidualnych.

25. Szczególnym rodzajem pomocy prawnej jest obsługa prawna. Obsługa i pomoc prawna z reguły są podejmowane w celu ochrony interesu indywidualne­go. Może jednak również być świadczona na rzecz podmiotu np. reprezentują­cego własność wspólną, a wówczas celem pomocy prawnej będzie ochrona inte­resu społecznego. Obsługę i pomoc prawną świadczy, m.in. adwokatura.

26. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega tylko ustawom.

Adwokatura (palestra) powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współ­działania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stoso­waniu prawa. Adwokaturę stanowi ogół adwokatów i aplikantów adwokackich. Zorganizowana jest ona na zasadach samorządu zawodowego (art. 1 ust. 1 u.o.a.)

27. Zadania samorządu zawodowego adwokatury zostały prawnie określo­ne. Należy do nich m.in.: tworzenie warunków do wykonywania zadań adwoka­tury, reprezentacja adwokatury i ochrona jej praw, ustalanie zasad etyki zawodo­wej oraz dbałość o ich przestrzeganie. (atr. 3 u.o.a.)

28. Dla realizacji zadań ustawodawca wyposażył adwokaturę w następujące organy: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelną Radę Adwokacką, Wyższy Sąd Dyscyplinarny oraz Wyższą Komisje Rewizyjną. Członkami organów adwoka­tury mogą być tylko adwokaci. Kadencja organów adwokatury, organów izb adwokackich i zespołów adwokackich trwa trzy lata, jednakże są one obowiąza­ne działać do czasu ukonstytuowania się nowo wybranych organów.

Minister Sprawiedliwości władny jest zwracać się do Sądu Najwyższego o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał organów adwokatury, w terminie 6 miesięcy od daty ich doręczenia.

Krajowy Zjazd Adwokatury stanowią delegaci wybrani w proporcji do licz­by członków izby, ustalonej przez Naczelną Radę Adwokacką (nie mniej niż sześciu delegatów z każdej izby). W Krajowym Zjeździe uczestniczą, nie będący

-42-

-43-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

delegatami, członkowie Naczelnej Rady Adwokackiej oraz dziekani okręgowych izb adwokackich. Odbywa się on co trzy lata, zwołuje go Naczelna Rada Adwo­kacka. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd może być zwołany na zadanie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższej Komisji Rewizyjnej, co najmniej jednej trzeciej członków Naczelnej Rady Adwokackiej albo, co najmniej jednej trze­ciej okręgowych rad adwokackich. Do zakresu działania Krajowego Zjazdu Adwokatury należy m.in.: wybór prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, preze­sa Wyższego Sadu Dyscyplinarnego i przewodniczącego Wyższej Komisji Rewi­zyjnej, wybór - nie będących dziekanami - adwokatów wchodzących w skład Naczelnej Rady Adwokackiej, wybór członków i zastępców członków Wyższe­go Sadu Dyscyplinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej, rozpatrywanie i za­twierdzanie sprawozdań Naczelnej Rady Adwokackiej, Wyższego Sadu Dyscy­plinarnego i Wyższej Komisji Rewizyjnej oraz zatwierdzanie - po wysłuchaniu wniosków Wyższej Komisji Rewizyjnej - zamknięć rachunkowych i udzielanie Naczelnej Radzie Adwokackiej absolutorium, wytyczanie kierunków działania samorządu adwokackiego, a także ustalanie liczby izb adwokackich.

Naczelną Radę Adwokacka, która ma siedzibę w Warszawie, tworzą: prezes Naczelnej Rady Adwokackiej, adwokaci wybrani przez Krajowy Zjazd Adwoka­tury w liczbie odpowiadającej liczbie dziekanów okręgowych rad adwokackich, nie więcej jednak niż ośmiu adwokatów z tej samej izby, dziekani okręgowych rad adwokackich. Do zadań tego organu należy m.in.: reprezentowanie adwokatury, uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia izby, nadzór nad działal­nością okręgowych rad adwokackich oraz nadzór nad kształceniem aplikantów przez te rady, ustalanie zasięgu terytorialnego izb adwokackich oraz ich siedzib, rozpoznawanie odwołań od uchwał okręgowych rad adwokackich, udzielanie opinii o projektach aktów prawodawczych oraz przedstawianie wniosków i po­stulatów w zakresie tworzenia i stosowania prawa.

Organ ten wybiera ze swego grona dwóch wiceprezesów, sekretarza, skarb­nika, rzecznika dyscyplinarnego, zastępcę sekretarza oraz dwóch członków, którzy łącznie z prezesem stanowią Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej. Prezy­dium jest organem wykonawczym Naczelnej Rady Adwokackiej. Naczelna Rada Adwokacka wyznacza - spośród adwokatów - zastępców rzecznika dyscyplinar­nego Naczelnej Rady Adwokackiej.

Naczelna Rada Adwokacka uchyla uchwały okręgowych rad adwokackich sprzeczne z prawem, a na wniosek Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, uchyla sprzeczna z prawem uchwałę zgromadzenia izby, w terminie 6 miesięcy od daty jej doręczenia.

Naczelna Rada Adwokacka składa Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej coroczne sprawozdanie z działalności adwokatury oraz przedstawia informacje problemowe.

-44-

2. ADWOKATURA

Wyższy Sąd Dyscyplinarny składa się z dwudziestu trzech członków oraz trzech zastępców członków. Członkowie Wyższego Sadu Dyscyplinarnego wy­bierają spośród siebie jednego lub dwóch wiceprezesów. Wyższy Sad Dyscypli­narny w składzie trzech sędziów rozpoznaje jako instancja odwoławcza sprawy rozpoznawane w pierwszej instancji przez sady dyscyplinarne. Prezes Wyższego Sądu Dyscyplinarnego uczestniczy w posiedzeniach Naczelnej Rady Adwokac­kiej oraz składa jej okresowe informacje o stanie spraw dyscyplinarnych.

Wyższa Komisja Rewizyjna, wykonuje kontrolę finansowej i gospodarczej działalności Naczelnej Rady Adwokackiej oraz kontrolę wykonywania uchwał Krajowego Zjazdu Adwokatury. Składa się z przewodniczącego, zastępcy prze­wodniczącego i czterech członków oraz dwóch zastępców członków. Przewod­niczący Wyższej Komisji Rewizyjnej informuje Naczelna Radę Adwokacka i jej Prezydium o wynikach przeprowadzonych kontroli oraz ma prawo uczestniczyć w posiedzeniach tych organów.

29. Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej poprzez udzie­
lanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie projektów
aktów prawnych oraz występowanie przed sadami i urzędami.

Adwokat przed rozpoczęciem wykonywania czynności zawodowych składa wobec dziekana ślubowanie. Zgodnie z rotą zobowiązuje się przy­czyniać do ochrony praw i wolności obywatelskich oraz umacniania porząd­ku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązki wypełniać gorliwie, su­miennie i zgodnie z przepisami prawa, zachować tajemnicę zawodowa, a w postępowaniu kierować się zasadami godności, uczciwości, słuszności i spra­wiedliwości społecznej.

30. Adwokat w wykonywaniu swoich obowiązków zawodowych podlega
tylko ustawom i korzysta z ochrony prawnej podobnie jak sędzia i prokurator.

Przy wykonywaniu zawodu adwokackiego korzysta on z wolności słowa i pisma, a nadużycie tej wolności, stanowiące ścigana z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świad­ka, biegłego lub tłumacza, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej.

31. Do obowiązków adwokata należy m.in. zachowanie tajemnicy zawo-­
dowej, ubezpieczenie się od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzo-­
ne przy wykonywaniu czynności zawodowych, świadczenie pomocy prawnej z
urzędu w okręgu sadu rejonowego, w którym ma wyznaczona siedzibę zawo­-
dowa, zapewnienie zastępstwa w przypadku urlopu lub innej przemijającej
przeszkody, aby prowadzone przez niego sprawy nie doznały uszczerbku (ten
ostatni wymóg odnosi się do adwokatów wykonujących zawód w kancelarii
adwokackiej oraz w spółkach).

-45-

ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

2. ADWOKATURA

32. 
    Adwokat może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje zainteresowanego. Wątpliwości, co do udziele­nia lub odmowy udzielenia pomocy prawnej rozstrzyga okręgowa rada adwo­kacka, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - dziekan. W sprawach, w których pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić adwoka­ta od udzielenia tej pomocy może tylko organ, który go wyznaczył.

33. Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto spełnia następujące
warunki ustawowe: jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych, ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce, odbył w Polsce aplikację adwokacką i złożył eg­zamin adwokacki.

Wymagań odbycia aplikacji adwokackiej i złożenia egzaminu adwokackiego nie stosuje się do: profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób, które co najmniej przez trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa, osób które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub notarialny i wykazują odpowiednią praktykę zawodową (art. 66 u.o.a).

Osoby, które wykonywały zawód sędziego lub prokuratora, nie mogą w ciągu dwóch lat od zaprzestania wykonywania tego zawodu wykonywać zawodu adwokata w okręgu tej izby adwokackiej, w której zajmowały powyższe stano­wisko. Zakaz ten nie dotyczy sędziów Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu, Sądu Najwyższego, sędziów Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz prokuratorów Prokuratury Krajowej.

34. O wpisie na listę adwokatów decyduje okręgowa rada adwokacka. Okrę­gowej radzie adwokackiej przysługuje prawo wglądu do akt osobowych i dyscy­plinarnych ubiegającego się o wpis. Okręgowa rada adwokacka podejmuje uchwałę dotyczącą wpisu na listę adwokatów. Po uzyskaniu wpisu na listę adwokatów, adwokat wyznacza swoją siedzibę zawodową i zawiadamia o tym właściwą okręgową radę adwokacką nie później niż w terminie 30 dni przed dniem wyznaczenia siedziby zawodowej.

35. Okręgowa rada adwokacka zawiadamia w terminie 30 dni Ministra Sprawie­dliwości o każdej uchwale o wpisie na listę adwokatów lub aplikantów adwokac­kich, jak i o odmowie wpisu. Wpis na listę adwokatów lub aplikantów adwokac­kich uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie sprzeciwi się wpisowi w terminie 30 dni od daty otrzymania uchwały wraz z aktami osobowymi wpisanego. Sprzeciw wymaga uzasadnienia. Decyzja Ministra Sprawiedliwości może być zaskarżona do sądu administracyjnego przez zainteresowanego lub or­gan samorządu adwokackiego w terminie 30 dni od daty doręczenia tej decyzji.

36. Okręgowa rada adwokacka skreśla adwokata z listy w wypadku: śmierci, wystąpienia z adwokatury, przeniesienia siedziby zawodowej do innej izby adwo­kackiej, objęcia stanowiska w organach wymiaru sprawiedliwości, organach ści­gania lub rozpoczęcia wykonywania zawodu notariusza, powołania do wojskowej służby zawodowej, utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych lub prawa wykonywania zawodu, orzeczenia dyscyplinarnego o wydaleniu z adwokatury oraz złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu (art. 72 ust. 6a u.o.a.).

37. Izbę adwokacką stanowią adwokaci i aplikanci adwokaccy, mający sie­dzibę zawodową na terenie izby, której zasięg terytorialny określa Naczelna Rada Adwokacka, z uwagi na podział terytorialny administracji sadowej.

Izby adwokackie wyposażone zostały w organy zapewniające realizację ich zadań ustawowych. Organy izby adwokackiej są następujące: zgromadzenie izby składające się z adwokatów wykonujących zawód oraz delegatów pozostałych adwokatów, okręgowa rada adwokacka, sąd dyscyplinarny, komisja rewizyjna. Każdy z organów posiada ściśle określone kompetencje.

Do zakresu działania zgromadzenia izby adwo­kackiej należy m.in.: wybór delegatów na Krajowy Zjazd Adwokatury, dzieka­na, prezesa sądu dyscyplinarnego, przewodniczącego komisji rewizyjnej oraz członków i zastępców członków okręgowej rady adwokackiej, sądu dyscypli­narnego i komisji rewizyjnej, uchwalenie budżetu izby i ustalanie wysokości składek rocznych na potrzeby izby. Zwyczajne zgromadzenie izby jest zwoływa­ne przez okręgową radę adwokacką (odbywa się raz do roku), natomiast nad­zwyczajne zgromadzenie zwoływane jest na żądanie Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, okręgowej rady adwokackiej, komisji rewizyjnej lub jednej trze­ciej adwokatów członków izby.

38. Okręgowa rada adwokacka składa się z dziekana, pięciu do piętnastu
członków i z dwóch do czterech zastępców członków. Prezesowi sądu
dyscyplinarnego i przewodniczącemu komisji rewizyjnej przysługuje prawo do
uczestnictwa w posiedzeniach okręgowej rady adwokackiej. Do zakresu działania okręgowej rady adwokackiej należą wszystkie sprawy adwokatury za wyjąt­kiem ustawowo zastrzeżonych do kompetencji innych organów. Do ważności uchwały okręgowej rady adwokackiej wymagana jest obecność, co najmniej poło­wy członków, w tym dziekana lub wicedziekana. Uchwała okręgowej rady adwo­kackiej zapada większością głosów; w razie równości głosów przeważa

-46-

•47-

ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUG! PRAWNEJ

głos prze­wodniczącego. Uchwały w sprawach osobowych zapadają w głosowaniu tajnym. W razie równości głosów rozstrzyga przewodniczący, który ujawnia swój głos.

Od uchwały okręgowej rady adwokackiej, podjętej w pierwszej instancji, służy zainteresowanemu odwołanie do Naczelnej Rady Adwokackiej. Uchwała okręgowej rady adwokackiej w sprawie wpisu na listę adwokatów powinna być podjęta w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku o wpis. Uchwała okręgowej rady adwokackiej w sprawie wpisu na listę aplikantów adwokackich powinna być podjęta niezwłocznie, 30 dni po przeprowadzeniu konkursu przez okręgową radę adwokacką.

Dziekan reprezentuje okręgowa radę adwokacką, kieruje jej pracami, prze­wodniczy na jej posiedzeniu oraz wykonuje czynności przewidziane w ustawie. Wicedziekan jest stałym zastępca dziekana.

39. Sąd dyscyplinarny składa się z prezesa, wiceprezesa, sześciu do dwudzie­stu trzech członków oraz trzech zastępców członków. Sąd dyscyplinarny orzeka w kompletach składających się z trzech sędziów. Do zakresu działania tego organu należy wydawanie orzeczeń w sprawach dyscyplinarnych członków izby.

Komisja rewizyjna składa się z przewodniczącego, z zastępcy przewodniczą­cego, trzech do pięciu członków oraz dwóch zastępców członków. Do kompeten­cji komisji rewizyjnej należy kontrola działalności finansowej i gospodarczej okrę­gowej rady adwokackiej oraz kontrola wykonywania uchwał zgromadzenia izby.

40. Aplikacja adwokacka polega na przygotowaniu do wykonywania zawo­du adwokata, trwa ona trzy lata i sześć miesięcy. Aplikantom adwokackim wpi­sanym na listę po odbyciu aplikacji sadowej, prokuratorskiej, notarialnej lub radcowskiej zakończonej pozytywnie zdanym egzaminem, okręgowa rada adwo­kacka może skrócić okres aplikacji adwokackiej do lat dwóch.

Okręgowa rada adwokacka rozstrzyga o wpisie na listę aplikantów adwo­kackich po przeprowadzeniu konkursu. Konkurs przeprowadza się raz w roku kalendarzowym przed rozpoczęciem roku szkoleniowego.

Aplikant adwokacki odbywa aplikację adwokacką pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez dziekana okręgowej rady adwokackiej. Zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta adwokackiego do wykonywania zawodu adwokata.

Po sześciu miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może za­stępować adwokata przed sądem rejonowym, organami ścigania, organami pań­stwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami. Po roku i sześciu 2 ADWOKATURA

miesiącach aplikacji adwokackiej aplikant adwokacki może także zastępować adwokata przed innymi sądami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sadu Administracyjnego oraz Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.

Aplikant adwokacki, który uprzednio odbył aplikację sądową, prokuratorską, notarialną lub radcowska zakończoną pozytywnie złożonym egzaminem, może zastępować adwokata przed sądem rejonowym, a po odbyciu jednego roku aplikacji adwokackiej - przed innymi organami. Aplikacja adwokacka kończy się egzaminem adwokackim.

41. Zasady dotyczące wykonywania zawodu adwokata zawarte są m.in. w „Zbiorze zasad etyki adwokackiej i godności zawodu" (Kodeks etyki adwokac­kiej) uchwalonym przez Naczelną Radę Adwokacką w dniu 10 października 1998 r. (Uchwała nr 2/XVIII/98).

Zasady etyki adwokackiej wynikają z norm etycznych adaptowanych do za­wodu adwokata. Naruszeniem godności zawodu adwokackiego jest takie postę­powanie adwokata, które mogłoby go poniżyć w opinii publicznej lub naruszyć zaufanie do zawodu. Obowiązkiem adwokata jest przestrzegać norm etycznych oraz strzec godności zawodu adwokackiego. Adwokat ponadto powinien kiero­wać się zasadami ustalonymi w uchwałach władz samorządu adwokackiego, w orzecznictwie dyscyplinarnym oraz w normach zwyczajowych przyjętych przez środowisko adwokackie.

Adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie etyce adwokackiej lub naruszenie godności zawodu podczas działalności zawodowej, publicznej, a tak­że w życiu prywatnym. Każdy adwokat obowiązany jest współdziałać w prze­strzeganiu przez członków adwokatury zasad etyki adwokackiej i strzeżeniu godności zawodu. Jest uprawniony do zwrócenia uwagi koledze naruszającemu powyższe zasady.

Celem podejmowanych przez adwokatów czynności zawodowych jest ochrona interesów klienta. W czasie wykonywania czynności zawodowych adwokat ko­rzysta z pełnej swobody i niezawisłości. Adwokat powinien wykonywać czynno­ści zawodowe według najlepszej woli i wiedzy, z należytą uczciwością, sumien­nością i gorliwością.

42. Adwokat nie może usprawiedliwiać naruszenia zasad etyki i godności zawodu powoływaniem się na poczynione przez klienta sugestie. Adwokatowi nie wolno świadomie podawać sądowi nieprawdziwych informacji. Adwokatowi nie wolno udzielać pomocy prawnej, która ułatwiłaby popełnienie przestępstwa lub wskazywałaby możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej za czyn, któ­ry miałby zostać popełniony w przyszłości. Przy wykonywaniu czynności zawo­dowych adwokata obowiązuje zachowanie zasad rzeczowości.

-48--49-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

2. ADWOKATURA

Adwokat odpowiada za formę i treść pism procesowych przez niego zreda
gowanych, nawet jeśli nie zostały przez niego podpisane. Adwokat nie pono­si odpowiedzialności za zgodność z prawda faktów podanych mu przez klienta, powinien jednak zachować umiar w formułowaniu okoliczności drastycznych lub mało prawdopodobnych. W razie konieczności przytoczenia drastycz­nych okoliczności lub wyrażeń adwokat powinien nadać swemu wystąpieniu taka formę, aby nie uchybiać powadze sądu, władz i godności zawodu adwo­kackiego. W korespondencji zawodowej należy przestrzegać właściwych form. Nie wolno używać wyrażeń czy zwrotów obraźliwych ani grozić ściganiem karnym lub dyscyplinarnym. Adwokat, mając zagwarantowana przy wyko­nywaniu czynności zawodowych wolność słowa, powinien zachować umiar i oględność w wypowiedziach. Adwokat powinien unikać publicznego demon­strowania swego osobistego stosunku do klienta, osób bliskich klientowi oraz innych osób uczestniczących w postępowaniu. Niedopuszczalne jest okazy­wanie przez adwokata zażyłości z osobami zatrudnionymi w sadzie, w urzę­dach i organach ścigania.

Adwokat zobowiązany jest zachować w tajemnicy oraz zabezpieczyć przed ujawnieniem lub niepożądanym wykorzystaniem wszystko, o czym dowiedział się w związku z wykonywaniem obowiązków zawodowych. Znajdujące się w aktach adwokackich materiały objęte są tajemnicą adwokacką. Tajemnica objęte są wszystkie wiadomości, notatki i dokumenty dotyczące sprawy uzyskane od klienta oraz innych osób, niezależnie od miejsca, w którym się znajdują.

Adwokat winien zobowiązywać swoich współpracowników i personel oraz wszelkie osoby zatrudnione przez niego podczas wykonywania działalności zawo­dowej do przestrzegania obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej. Adwokat posługujący się w pracy zawodowej komputerem lub innymi środkami elektronicz­nego utrwalania danych obowiązany jest stosować oprogramowanie zabezpieczają­ce dane przed ich niepowołanym ujawnieniem. Przekazywanie informacji obję­tych tajemnicą zawodową za pomocą elektronicznych i podobnych środków prze­kazu, wymaga zachowania szczególnej ostrożności i uprzedzenia klienta o ryzyku związanym z zachowaniem poufności przy wykorzystaniu tych środków. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie.

Adwokatowi nie wolno zgłaszać dowodu z zeznań świadka będącego adwo­katem lub radcą prawnym w celu ujawnienia przez niego wiadomości uzyska­nych w związku z wykonywaniem zawodu.

W przypadku dokonywanego przeszukiwania w lokalu, w którym adwokat wykonuje zawód, lub w mieszkaniu pry warnym adwokata, jest on obowiązany żądać uczestniczenia w tej czynności przedstawiciela samorządu adwokackiego. Adwokatowi nie wolno podejmować się prowadzenia sprawy, której wynik może dotyczyć jego osoby lub majątku, chyba że roszczenie dotyczy członka rodziny lub jest wspólne dla niego i dla strony.

- 50 -

43. Adwokatowi nie wolno podjąć się prowadzenia sprawy ani udzielić pomocy prawnej, jeżeli: a) udzielił wcześniej pomocy prawnej stronie przeciw­nej w tej samej sprawie lub w sprawie z nią związanej; b) brał udział w tej sprawie wykonując funkcję publiczną; c) osoba, przeciwko której ma prowadzić sprawę jest jego klientem, choćby w innej sprawie; d) adwokat, będący dla niego osobą bliską, prowadzi sprawę lub udzielił on już pomocy prawnej stronie przeciwnej w tej samej sprawie, czy w sprawie z nią związanej. Adwokat, który złożył w danej sprawie zeznanie w charakterze świadka, nie może w niej wystę­pować jako pełnomocnik lub obrońca.

Adwokata obowiązuje zakaz korzystania z reklamy w jakiejkolwiek formie, jak również zakaz pozyskiwania sobie klientów w sposób sprzeczny z godnością zawodu. Sprzeczne z godnością zawodu i niedopuszczalne jest m.in.: a) korzysta­nie z usług pośredników; b) narzucanie komukolwiek swej pomocy prawnej; c) pozyskiwanie klienteli w sposób niegodny z zasadami lojalności wobec kolegów; d) umieszczanie reklam w prasie lub innych środkach masowego przekazu; e) reklamowanie swej działalności zawodowej w czasie występowanie w środkach masowego przekazu. Tablica informująca o miejscu wykonywania zawodu adwo­kata, zarówno w treści jak i w formie, nie może naruszać zasad określonych przez właściwą okręgową radę adwokacką, a w ich braku nie może odbiegać w sposób rażący od form zwyczajowo przyjętych wśród adwokatów. Występujący publicznie adwokat nie może oceniać udziału swojego i innych adwokatów w prowadzonych sprawach. Informacja dotycząca adwokata może zawierać tylko takie dane jak: zawód, imię i nazwisko, tytuł naukowy, preferencje zawodowe, możliwość obsługi w obcych językach, adres i numer środków łączności. Informacje te nie powinny się wyróżniać spośród innych standardowych informacji i uchybiać powadze za­wodu. Informacja taka nie może być zamieszczana w środkach masowego przeka­zu, z wyjątkiem jednorazowej informacji w prasie o rozpoczęciu działalności i zmianie adresu, nazwiska lub nazwy.

Adwokaci powinni służyć sobie radą i udzielać wzajemnej pomocy w pracy zawodowej, jeżeli nie koliduje to z interesem klienta.

44. Adwokat obowiązany jest zachować umiar i takt wobec sądu, urzędów i instytucji, przed którymi występuje. Nawet w razie niewłaściwego zachowania osób biorących udział w postępowaniu sądowym adwokat powinien wykazać się opanowaniem i taktem. Adwokat powinien zwracać uwagę na to, by jego wystą­pienia, wypowiedzi i zadawane pytania nie naruszały godności osób biorących udział w sprawie.

Podczas widzeń z osobami pozbawionymi wolności adwokat powinien dbać o zachowanie powagi i godności zawodu.

-51 -

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

Adwokat obowiązany jest zawiadomić sąd lub organ, przed którymi występują o niemożliwości wzięcia udziału w czynnościach. Adwokat obowiązany jest usprawiedliwić swoje niestawiennictwo, W razie wygaśnięcia pełnomocnic­twa adwokat powinien bezzwłocznie zawiadomić o tym fakcie sąd lub organ, przed którymi występował.

45. Adwokat powinien przestrzegać w stosunku do kolegów zasad uprzejmo­ści, lojalności i koleżeństwa. Niedopuszczalne jest porozumiewanie się adwokata ze strona przeciwna z pominięciem jej obrońcy lub pełnomocnika. Wszelkie poza-procesowe pertraktacje pojednawcze prowadzone z udziałem adwokatów i radców prawnych nie podlegają ujawnieniu. Przed udzieleniem pomocy prawnej adwokat powinien upewnić się, czy w tej sprawie klient nie korzysta już z pomocy prawnej innego adwokata, a jeśli tak, to bez wiedzy i zgody tegoż adwokata nie może udzielić pomocy prawnej ani też brać udziału w sprawie łącznie z nim. Adwokat prowadzący dotychczas sprawę może odmówić wyrażenia zgody tylko z ważnych przyczyn. Jeśli zwłoka związana z koniecznością porozumienia się adwokatów mogłaby spowodować istotny uszczerbek dla interesu klienta, adwokat wstępujący do sprawy powinien udzielić klientowi niezbędnej pomocy prawnej, zawiadomić o tym niezwłocznie dotychczasowego adwokata i w razie istnienia przeszkód, odstą­pić od dalszego udzielania pomocy.

46. Adwokat obejmujący sprawę z wyboru powinien zawiadomić o tym właściwy organ procesowy, a w razie uprzedniego wyznaczenia w tej sprawie obrońcy lub pełnomocnika z urzędu - obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić go o przejęciu sprawy. Ewentualne nieporozumienia między adwokatami powin­ny być rozstrzygane tylko przez właściwe władze adwokatury. Adwokat może się podjąć zastępstwa stron w sprawie przeciwko adwokatowi, a dotyczącej jego czynności zawodowych, dopiero po uprzednim zawiadomieniu okręgowej rady adwokackiej, której sam podlega. Adwokat powinien podjąć starania o polu­bowne załatwienie sprawy przeciwko innemu adwokatowi, jeżeli tylko istota sprawy na to pozwala. W razie sporu między adwokatami należy wyczerpać przede wszystkim możliwości jego polubownego rozstrzygnięcia lub skorzystać z pośrednictwa właściwych władz adwokatury. W przypadku kolizji między za­sadami koleżeństwa a uzasadnionym interesem klienta należy dać pierwszeń­stwo interesom klienta.

47. Zasady koleżeństwa zobowiązują do tego, żeby adwokat, który: a) nie może się stawić w sądzie w wyznaczonym czasie - zawiadomi! wcześniej adwo­katów występujących w tej sprawie i w miarę możliwości uzgodnił z nimi czas swego stawiennictwa; b) pragnie uzyskać zgodę sądu na rozpatrzenie sprawy z jego udziałem poza kolejnością - upewnił się przedtem czy adwokaci występują­cy we wcześniejszych sprawach wyrażą na to zgodę; c) zamierza

2. ADWOKATURA

w prowadzonej przez siebie sprawie złożyć na rozprawie pisma procesów - uczynić to w miarę możliwości na początku rozprawy, a ich odpisy doręczyć jak najwcześniej swe­mu przeciwnikowi procesowemu; d) składa załączniki do protokołu - złożył go z odpisem dla strony przeciwnej. Udzielając substytucji koledze, adwokat obo­wiązany jest uczynić to w czasie umożliwiającym substytutowi należyte przygo­towanie się do rozprawy oraz przekazać mu wszelkie potrzebne dokumenty i notatki. Adwokat powinien wykazać szczególną staranność wtedy, gdy zastęp­stwo zleca aplikantowi adwokackiemu. Adwokat przyjmujący substytucję adwo­kata z innej miejscowości powinien potwierdzić fakt jej przyjęcia.

48. Adwokat jest zobowiązany do obrony interesów swego klienta w sposób
odważny i honorowy, przy zachowaniu należytego sądowi i innym organom szacunku oraz uprzejmości, nie bacząc na własne korzyści osobiste oraz konsekwencje wynikające z takiej postawy dla siebie lub innej osoby. Adwokat ma obowiązek dążyć do rozstrzygnięć pozwalających zaoszczędzić klientowi kosz­tów oraz doradzić ugodowe zakończenie sprawy, gdy jest to uzasadnione intere­sem klienta. Adwokat nie może podjąć się prowadzenia sprawy, gdy zgłasza się z nią osoba nieupoważniona. Adwokat nie może reprezentować klientów, któ­rych interesy są sprzeczne, chociażby ci klienci na to się godzili. W razie ujaw­nienia się sprzeczności w toku postępowania, adwokat obowiązany jest wypo­wiedzieć pełnomocnictwo tym klientom, których interesy są sprzeczne. Adwo­katowi nie wolno podejmować się prowadzenia sprawy przeciwko bliskiej jemu osobie. Adwokat nie powinien podejmować się prowadzenia sprawy przeciwko osobie, z którą ma poważny zatarg osobisty.

49. Adwokat jest obowiązany czuwać nad biegiem sprawy i informować klien­ta o jej postępach i wyniku. W sprawach finansowych obowiązuje adwokata w stosunku do klienta szczególna skrupulatność. Stosunek klienta do adwokata oparty jest na zaufaniu. Adwokat obowiązany jest wypowiedzieć pełnomocnictwo, gdy z okoliczności wynika, że klient stracił do niego zaufanie. Adwokat nie powinien dopuszczać do sytuacji, która uzależniałaby go od klienta, a w szczególności nie wolno adwokatowi zaciągać pożyczek u klienta, którego sprawy prowadzi. Adwo­kat obowiązany jest niezwłocznie wydać klientowi - na zgłoszone przez niego żądanie - wszystkie otrzymane przez niego dokumenty, jak również pisma, które jako pełnomocnik otrzymał od sądu lub od organów, przed którymi występuje w prowadzonej przez siebie sprawie. Adwokatowi nie wolno uzależniać wydania klien­towi pism i dokumentów wymienionych wyżej od uprzedniego uregulowania przez klienta opłat i kosztów przypadających na rzecz adwokata.

50. Adwokatowi nie wolno zaniechać czynności w prowadzonej sprawie z tego powodu, że klient nie wniósł ustalonego honorarium, a w szczególności nie

-53-

ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE!

wolno mu z tego powodu uchylić się od stawiennictwa na rozprawie. Natomiast nie uiszczenie przez klienta ustalonego honorarium może stanowić podstawę do wypowiedzenia pełnomocnictwa w trybie i terminie przewidzianym przez pra­wo. Adwokat nie jest zobowiązany do ponoszenia w prowadzonej sprawie wy­datków, np. opłat sadowych lub kosztów przejazdu do innej miejscowości, jeżeli klient, wezwany należycie, nie wpłacił w terminie wymaganej kwoty.

51. Na zaniechanie wniesienia środka odwoławczego adwokat obowiązany
jest uzyskać zgodę klienta, w miarę możności pisemną. Jeżeli adwokat uzna, że
wniesienie środka odwoławczego w prowadzonej przez niego sprawie z wyboru
lub z urzędu jest bezzasadne, a klient z tym stanowiskiem się nie zgadza, powi­nien bez zbędnej zwłoki wypowiedzieć pełnomocnictwo lub powiadomić organ
ustanawiający. Dotyczy to również kasacji i skargi konstytucyjnej.

Adwokatowi nie wolno brać udziału w czynnościach egzekucyjnych, chyba że szczególny przepis prawa stanowi inaczej. Zakaz ten nie odnosi się do czyn­ności sadowych.

52. Adwokaci i aplikanci adwokaccy podlegają odpowiedzialności dyscypli­narnej za postępowanie sprzeczne z prawem, z zasadami etyki lub godności zawodu bądź za naruszenie swych obowiązków zawodowych. Kary dyscyplinar­ne orzekane wobec adwokatów są, następujące: 1) upomnienie (karę taką może wymierzyć także dziekan rady adwokackiej); 2) nagana; 3) kara pieniężna; 4) zawieszenie w czynnościach zawodowych na czas od trzech miesięcy do pięciu lat; 5) wydalenie z adwokatury. Obok kary nagany i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat. Obok kary zawieszenia w czynnościach zawodowych orzeka się dodatkowo za­kaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu. Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do orga­nu samorządu adwokackiego na czas trzech lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Kara zawieszenia w czynnościach zawodowych pociąga za sobą utratę biernego i czynnego prawa wyborczego do organu samorządu adwokackiego na czas sześciu lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Karę pieniężną wy­mierza się w granicach od pięciokrotnej do pięćdziesięciokrotnej podstawowej składki izbowej. Kara wydalenia z adwokatury pociąga za sobą skreślenie z listy adwokatów bez prawa ubiegania się o ponowny wpis.

53. W sprawach dyscyplinarnych orzekają następujące organy: 1) sąd dyscy­plinarny izby adwokackiej jako pierwsza instancja (wyjątkiem od tej zasady jest rozpoznanie odwołania od kary upomnienia wymierzonej przez dziekana rady adwokackiej); 2) Wyższy Sąd Dyscyplinarny jako druga instancja. Sąd dyscypli­narny w zakresie jest orzekania niezawisły. Od orzeczenia wydanego przez Wy-

3. RADCOSTWA PRAWNE

ższy Sąd Dyscyplinarny w drugiej instancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Naczelnej Rady Adwokackiej kasacja do Sądu Najwyższego.

Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega wykonaniu do czasu wnie­sienia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia. Kasacja może być wniesiona z powodu rażącego naruszenia prawa, jak również rażącej niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację na rozprawie w składzie trzech sędziów.

Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są oskarżyciel, obwiniony i po­krzywdzony.

Oskarżycielem w postępowaniu jest rzecznik dyscyplinarny. Obwinionym jest adwokat lub aplikant adwokacki, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne, obwiniony ma prawo do ustanowienia obrońcy. Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem adwokata lub aplikanta adwokackiego,

54. Postępowanie dyscyplinarne obejmuje: 1) dochodzenie; 2) postępowa­nie przed sądem dyscyplinarnym; 3) postępowanie wykonawcze.

Sąd dyscyplinarny lub rzecznik dyscyplinarny może umorzyć postępowanie dyscyplinarne w wypadkach mniejszej wagi.

3. RADCOSTWA PRAWNE

1. Zawód radcy prawnego został utworzony na podstawie uchwały Rady Ministrów z dnia 13 grudnia 1961 r. w sprawie wykonywania obsługi prawnej w przedsiębiorstwach państwowych, zjednoczeniach i bankach przemysłowych. Na podstawie kolejnych uchwał Rady Ministrów (z 1954 r. i 1957 r.) wprowadzono stanowisko radcy prawnego do prezydium wojewódzkiej i powiatowej rady naro­dowej. W dalszym rozwoju zawód ten (1 stycznia 1962 r.) został wyodrębniony z adwokatury. Radcowie prawni pozostawali w stosunku pracy lub umowy zlece­nia. Do ich zadań należała obsług prawna państwowych i spółdzielczych jedno­stek organizacyjnych oraz organizacji społecznych i spółek z udziałem kapitału państwowego, spółdzielczego lub organizacji spółdzielczych.

2. Radca prawny świadczy pomoc prawną w wyodrębnionej formule orga­nizacyjnej. Nie przyjęła się koncepcja wspólnoty korporacyjnej adwokatów i radców prawnych, natomiast zorganizowały się dwie korporacje zawodowe o zbliżonym profilu działania.

-54-

-55-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE/

3. RADCOSTWA PRAWNE

Podstawa działania radcostwa prawnego jest obecnie ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z póź. zm.),

3. Dotychczas przedmiotem unormowania ustawy o radcach prawnych było określenie zasad wykonywania przez radców obsługi prawnej, jej organizacja oraz działanie samorządu radców prawnych. Obecnie eksponuje się zasady wy­konywania zawodu radcy prawnego oraz zasady organizacji i działania samorzą­du radcowskiego a także funkcjonowania radców prawnych jako odrębnej grupy zawodowej. Nie eksponuje się natomiast usługowego charakteru zawodu radcy prawnego, zmieniono w zasadzie cel działalności radców prawnych. Pierwotnie ustawodawca postanawiał, iż obsługa prawna wykonywana przez radców praw­nych ma na celu umacnianie porządku prawnego, ochronę prawna interesów jednostki organizacyjnej, na rzecz której wykonują oni obsługę prawną, a także poszanowanie w działalności tej jednostki praw obywateli i innych podmiotów. Obecna regulacja prawna jest usystematyzowana. Ustawa o radcach
   prawnych przedstawia zakres działalności radcy prawnego Ustawa o radcach prawnych w obecnym brzmieniu stanowi, iż pomoc prawna świadczona przez radcę prawnego ma na celu ochronę prawną interesów podmiotów, na których rzecz jest wykonywana, co wskazuje, iż ustawodawca zrezygnował z urzędniczej formuły tego zawodu.

4. Dyrektywy zawodowe obejmują spełnienie ustawowych warunków oraz wykonywanie zawodu ze starannością wynikającą z wiedzy prawniczej oraz za­sad etyki zawodowej jak również zapewnienie tajemnicy zawodowej

Radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek ten nie jest ograniczony w czasie. Niedopuszczalne jest zwolnienie radcy prawnego z tego obowiązku, co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę.

5. Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego.
Jednostkami organizacyjnymi samorządu posiadającymi osobowość prawną

są okręgowe izby radców prawnych i Krajowa Izba Radców Prawnych. Nadzór nad działalnością samorządu wykonuje Minister Sprawiedliwości.

6. Jeśli chodzi o treść i zakres wykonywania zawodu radcy prawnego, to zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, obejmujący: udzielanie porad prawnych, sporządzanie opinii prawnych, opracowywanie pro­jektów aktów prawnych oraz występowanie przed sądami i urzędami.

-56-

7. Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej podmiotom gospodarczym, jednostkom organizacyjnym oraz osobom fizycz­nym, z wyłączeniem spraw rodzinnych, opiekuńczych i karnych.

Wyłączenie to nie obejmuje występowania w sprawach karnych w charakterze pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego i powoda cywilnego, jeżeli są to instytucje państwowe lub społeczne albo przedsiębiorcy, oraz występowania w charakterze pełnomoc­nika interwenienta i podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe. Radca prawny może odmówić udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów.

8. Radca prawny podczas i w związku z wykonywaniem czynności zawo­dowych korzysta z ochrony prawnej przysługującej sędziemu i prokuratorowi.

Przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pi­sma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą, nadużycie tej wolności, podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej.

9. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej.

10. Radca prawny może świadczyć pomoc prawną osobom fizycznym tylko w ramach wykonywania zawodu w kancelarii radcy prawnego lub w spółkach, bez jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy. Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy zajmuje samodzielne stanowisko podległe bezpośrednio kierownikowi jednostki organizacyjnej. W organie państwowym lub samorządowym radca prawny wykonuje pomoc prawną w komórce lub w jedno­stce organizacyjnej, w biurze, w wydziale lub na wyodrębnionym stanowisku do spraw prawnych podległym bezpośrednio kierownikowi tego organu. W organie państwowym radca prawny może być zatrudniony także w innej wyodrębnionej komórce lub jednostce organizacyjnej i podlegać jej kierownikowi.

Radca prawny wykonujący zawód w ramach stosunku pracy może być za­trudniony jednocześnie w więcej niż jednej jednostce organizacyjnej i w wymia­rze przekraczającym jeden etat. Radca prawny wykonujący zawód na podstawie stosunku pracy ma prawo do wynagrodzenia i innych stosownych świadczeń.

Rada okręgowej izby radców prawnych jest uprawniona do kontroli i oceny wykonywania zawodu przez radcę prawnego i prawnika zagranicznego wpisane­go na listę prawników zagranicznych, prowadzoną przez radę okręgowej izby radców prawnych. Kontrolę przeprowadzają i oceny dokonują wizytatorzy po­wołani przez radę spośród radców prawnych.

-57-

KOZDZUL TV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ

11. Uprawnienia do wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania. Na listę rad­ców prawnych może być wpisany ten, kto spełnia następujące warunki ustawo­we: ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, korzysta w pełni z praw publicznych, ma pełną zdolność do czynności prawnych, jest nieskazitelnego charakteru i swym do­tychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy prawnego, odbył aplikację radcowską i złożył egzamin radcowski. Wymóg odbycia aplikacji radcowskiej i złożenia egzaminu radcowskiego nie obowiązu­je: profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, adwokacki lub notarialny i wykazują się odpowiednią praktyką w zawodzie prawniczym, osób które przez co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

12. Wpisu na listę radców prawnych dokonuje rada okręgowej izby radców prawnych na wniosek zainteresowanego. Listę prowadzi rada okręgowej izby radców prawnych właściwa dla miejsca jego zamieszkania. Podstawą wpisu jest uchwała rady okręgowej izby radców prawnych podjęta w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku.

Skreślenie z listy radców prawnych następuje natomiast w wypadku: wnio­sku radcy prawnego, choćby częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych, utraty z mocy wyroku sądowego praw publicznych, nie uiszczania składek członkowskich za okres dłuższy niż jeden rok, śmierci radcy prawnego, orzeczenia dyscyplinarnego lub wyroku sądowego o pozbawieniu prawa do wy­konywania zawodu radcy prawnego, a także złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego, stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu.

Rada okręgowej izby radców prawnych zawiadamia, w terminie 30 dni, Ministra Sprawiedliwości o każdej uchwale o wpisie na listę radców prawnych lub apli­kantów radcowskich, jak i o odmowie wpisu. Wpis na listę radców prawnych uważa się za dokonany, jeżeli Minister Sprawiedliwości nie sprzeciwi się wpisowi w termi­nie 30 dni od daty otrzymania uchwały wraz z aktami osobowymi wpisanego. Sprzeciw Ministra Sprawiedliwości może być zaskarżony przez zainteresowanego do sądu administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia sprzeciwu.

-58-3. RADCOSTWA PRAWNE

13. Aplikację radcowska organizują i prowadzą okręgowe izby radców praw­nych. Celem aplikacji radcowskiej jest przygotowanie aplikanta do należytego i samodzielnego wykonywania zawodu radcy prawnego, trwa ona trzy lata i sześć miesięcy. Rada okręgowej izby radców prawnych, aplikantom radcowskim wpisa­nym na listę po odbyciu zakończonej egzaminem z pozytywnym wynikiem aplika­cji sądowej, prokuratorskiej, notarialnej lub adwokackiej, może skrócić okres aplikacji radcowskiej do lat dwóch, jak również zwolnić od odbycia aplikacji.

Aplikacja odbywa się w kancelarii radcy prawnego, w spółce radców praw­nych lub radców prawnych i adwokatów lub w jednostkach organizacyjnych, a co najmniej przez okres roczny - w sądzie, w kancelarii notarialnej i prokuratu­rze. Aplikant radcowski odbywa aplikację radcowską pod kierunkiem patrona wyznaczonego przez radę okręgowej izby radców prawnych.

Zadaniem patrona jest przygotowanie aplikanta radcowskiego do wykony­wania zawodu radcy prawnego.

Po upływie sześciu miesięcy od rozpoczęcia aplikacji radcowskiej aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego przed sądem rejonowym, organami ścigania i organa­mi administracji publicznej. Po roku i sześciu miesiącach aplikacji radcowskiej apli­kant radcowski może zastępować radcę prawnego także przed innymi sądami, z wyjąt­kiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego i Trybunały Konstytucyjnego.

Aplikacja radcowska kończy się egzaminem radcowskim.

14. Samorząd radców prawnych jest niezależny w wykonywaniu swych za­dań i podlega tylko przepisom prawa. Przynależność radców prawnych i apli­kantów radcowskich do samorządu jest obowiązkowa.

Do zadań samorządu należy m.in.: udział w zapewnianiu warunków do wykonywania ustawowych zadań radców prawnych, reprezentowanie radców prawnych i aplikantów radcowskich oraz ochrona ich interesów zawodowych, współdziałanie w kształtowaniu i stosowaniu prawa, przygotowywanie aplikan­tów radcowskich do należytego wykonywania zawodu radcy prawnego oraz do­skonalenie zawodowe radców prawnych, nadzór nad należytym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich.

Organami samorządu są: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Wyższa Komisja Rewizyjna, Wyższy Sąd Dyscyplinarny, zgro­madzenie okręgowej izby radców prawnych, rada okręgowej izby radców prawnych, okręgowa komisja rewizyjna i okręgowy

-59-

ROZDZIAŁ IV, KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNE!

3. RADCOSTWA PRAWNE

sąd dyscyplinarny. Kadencja orga­nów samorządu trwa trzy lata. Wybory do organów samorządu odbywają się w głosowaniu tajnym przy nieograniczonej liczbie kandydatów. Organy samorządu podejmują uchwały w obecności co najmniej połowy członków danego organu. Krajowa Rada Radców Prawnych przedstawia corocznie informację o funk­cjonowaniu samorządu Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej.

15. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie danego okręgu tworzą okręgową izbę radców prawnych. Uchwałę o utworzeniu i terenie działania okręgowej izby radców prawnych podejmuje Krajowa Rada Radców Prawnych, biorąc pod uwagę zasadniczy podział terytorialny państwa.

W zgromadzeniu okręgowej izby radców prawnych uczestniczą wszyscy rad­cowie prawni należący do danej izby oraz, bez prawa głosu, aplikanci radcowscy tej izby. Jeżeli liczba członków okręgowej izby radców prawnych przekracza 300 osób, zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych stanowią delegaci wybrani na zebraniach zwołanych dla poszczególnych rejonów, objętych działal­nością danej izby.

Zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych zwołuje rada okręgowej izby raz do roku. Do uprawnień tego organu należy m.in.: wybór dziekana rady okrę­gowej izby radców prawnych oraz pozostałych członków rady, ustalanie liczby członków okręgowej komisji rewizyjnej i okręgowego sądu dyscyplinarnego oraz ich wybór, uchwalanie budżetu okręgowej izby radców prawnych, ocena działal­ności organów okręgowej izby radców prawnych, wybór delegatów na Krajowy Zjazd Radców Prawnych, wybór członka Krajowej Rady Radców Prawnych.

Mogą być także zwoływane nadzwyczajne zgromadzenie okręgowej izby radców prawnych, dokonuje tego rada okręgowej izby radców prawnych: z wła­snej inicjatywy, na wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych, na wniosek swe­go prezydium lub okręgowej komisji rewizyjnej, na wniosek jednej trzeciej człon­ków okręgowej izby radców prawnych. Nadzwyczajne zgromadzenie okręgowej izby powinno być zwołane w ciągu 3 tygodni od dnia wpływu wniosku w spra­wie zwołania tego zgromadzenia.

Działalnością okręgowej izby radców prawnych kieruje rada okręgowej izby radców prawnych.

Organem wykonawczym rady okręgowej izby radców prawnych jest jej prezy­dium, które stanowią dziekan oraz wybrani przez radę wicedziekani, sekretarz, skarbnik i członkowie. Do zakresu działania rady okręgowej izby radców prawnych należy m.in.: reprezentowanie interesów zawodowych członków okręgowej izby radców prawnych, doskonalenie zawodowe radców prawnych, nadzór nad należy­tym wykonywaniem zawodu przez radców prawnych i aplikantów radcowskich.

Do zakresu działania okręgowej komisji rewizyjnej należy kontrola działal­ności finansowej rady okręgowej izby radców prawnych.

Okręgowy sąd dyscyplinarny rozpatruje sprawy dyscyplinarne członków okręgowej izby radców prawnych. Od orzeczenia okręgowego sądu dyscyplina-

rnego służy odwołanie do Wyższego Sądu Dyscyplinarnego.

16. Radcowie prawni i aplikanci radcowscy zamieszkali na terenie kraju tworzą
Krajową Izbę Radców Prawnych. W Krajowym Zjeździe Radców Prawnych udział
biorą delegaci wybrani przez zgromadzenia okręgowych izb radców prawnych
oraz, z głosem doradczym, nie będący delegatami: członkowie ustępującej Krajo­wej Rady Radców Prawnych, Przewodniczący Wyższego Sądu Dyscyplinarnego,
Główny Rzecznik Dyscyplinarny i Przewodniczący Wyższej Komisji Rewizyjnej.

Krajowy Zjazd Radców Prawnych zwołuje Krajowa Rada Radców Praw­nych. Do Krajowego Zjazdu Radców Prawnych należy: wybór prezesa Krajo­wej Rady Radców Prawnych, wybór Krajowej Rady Radców Prawnych, Wy­ższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego i jego zastępców, uchwalanie wytycznych działania samorządu i jego organów, określanie zasad przeprowadzania wyborów do or­ganów samorządu, liczby członków tych organów oraz trybu ich odwoływania, a także zasad podejmowania uchwał przez organy samorządu, uchwalanie zasad etyki radców prawnych, ustalenie podstawowych zasad gospodarki finansowej samorządu, rozpatrywanie i zatwierdzanie sprawozdań Krajowej Rady Radców Praw­nych, Wy­ższej Komisji Rewizyjnej, Wyższego Sądu Dyscyplinarnego oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinarnego.

17. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Radców Prawnych zwołuje Krajowa Rada
Radców Prawnych: 1) z własnej inicjatywy; 2) na wniosek swego prezydium lub
Wyższej Komisji Rewizyjnej; 3) na wniosek co najmniej jednej trzeciej rad
okręgowych izb radców prawnych.

Nadzwyczajny Krajowy Zjazd powinien być zwołany w ciągu dwóch mie­sięcy od dnia wpływu wniosku.

18. Krajową Radę Radców Prawnych stanowią prezes i członkowie wybrani
przez Krajowy Zjazd Radców Prawnych oraz członkowie wybrani bezpośrednio
przez zgromadzenia okręgowych izb, po jednym z każdej izby.

Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych stanowią prezes i wybrani przez Krajową Radę wiceprezesi, sekretarz, skarbnik i członkowie.

Prezydium Krajowej Rady Radców Prawnych jest organem wykonawczym tej Rady i zdaje jej sprawę ze swej działalności.

Do zakresu działania Krajowej Rady Radców Prawnych należy m.in.: re­prezentowanie samorządu wobec sądów, organów państwowych i samorządo­wych, instytucji i organizacji, udzielanie opinii o projektach aktów prawnych oraz przedstawianie wniosków dotyczących unormowań prawnych, wybór Pre­zesa Krajowej Rady Radców Prawnych oraz Głównego Rzecznika Dyscyplinar­nego, jeżeli jego mandat wygasł w okresie pomiędzy Krajowymi Zjazdami Rad­ców Prawnych, rozpatrywanie odwołań od uchwał rad okręgowych izb radców

- 60 -

-61 -

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY FOMOCYI OBSŁUGI PRAWNEJ

prawnych, uchylanie sprzecznych z prawem uchwał zgromadzenia okręgowej izby radców prawnych, tworzenie okręgowych izb radców prawnych, określanie ich liczby oraz terytorialnego zasięgu.

Do zakresu działania Wyższej Komisji Rewizyjnej należy kontrola działal­ności finansowej Krajowej Rady Radców Prawnych.

Wyższy Sąd Dyscyplinarny (jako sąd drugiej instancji) rozpatruje odwoła­nia od orzeczeń okręgowych sadów dyscyplinarnych a także, jako sad pierwszej instancji, sprawy dyscyplinarne członków Krajowej Rady Radców Prawnych i rad okręgowych izb radców prawnych. Odwołania od orzeczeń wydanych w tym trybie rozpatruje ten sam sad w innym, rozszerzonym składzie.

Od orzeczenia wydanego przez Wyższy Sad Dyscyplinarny w drugiej in­stancji przysługuje stronom, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Prezesowi Krajowej Rady Radców Prawnych kasacja do Sadu Najwyższego.

Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega wykonaniu do czasu wnie­sienia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia.

21. Radca prawny i aplikant radcowski podlegają odpowiedzialności dyscypli­narnej: za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego, za czyny
sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego.

Karami dyscyplinarnymi orzekanymi wobec radców prawnych oraz aplikantów są: 1) upo­mnienie; 2) nagana z ostrzeżeniem; 3) zawieszenie prawa do wykonywania za­wodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat; 4) kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia dyscyplinarnego i nie wy­ższa od pięciokrotności tego wynagrodzenia; 5) pozbawienie prawa do wykony­wania zawodu radcy prawnego lub wydalenie z aplikacji.

Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.

Obok kary zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.

Jeżeli przewinienie jest mniejszej wagi, dziekan rady okręgowej izby radców praw­nych może poprzestać na ostrzeżeniu radcy prawnego lub aplikanta radcowskiego.

Radcy prawnemu lub aplikantowi radcowskiemu służy prawo odwołania się od ostrzeżenia do okręgowego sadu dyscyplinarnego.

22. Stronami w postępowaniu dyscyplinarnym są: oskarżyciel, obwiniony i
pokrzywdzony.

Oskarżycielem w postępowaniu przed okręgowym sądem dyscyplinarnym jest rzecznik dyscyplinarny, a przed Wyższym Sądem Dyscyplinarnym - Główny Rzecznik Dyscyplinarny. Obwinionym jest radca prawny lub aplikant

- 62 -4. NOTARIAT

radcowski, przeciwko któremu toczy się postępowanie dyscyplinarne. Obwiniony może przybrać w postępowaniu dyscyplinarnym obrońcę. Pokrzywdzonym jest osoba, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone postępowaniem radcy praw­nego lub aplikanta radcowskiego

Usunięcie wzmianki o orzeczeniu dyscyplinarnym następuje z urzędu po upływie: trzech lat od uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego orzeka­jącego karę upomnienia lub nagany z ostrzeżeniem, pięciu lat od upływu okresu zawieszenia prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego. Nie usuwa się wzmianki o karze pozbawienia prawa do wykonywania zawodu lub wydalenia z aplikacji..

4. NOTARIAT

1. W Polsce instytucja notariatu zaczęła się kształtować z końcem XIII wieku kiedy to zaczęli funkcjonować notariusze papiescy. Akademia Zamojska (założona w 1594r.) uzyskała papieskie nadanie promowania notariuszy publicznych.

2. Podstawy prawne organizacji i funkcjonowania nowoczesnego notariatu stworzyło wydane dnia 27 października 1933 r. przez Prezydenta RP rozporzą­dzenie - Prawo o notariacie. Na jego podstawie notariusz stawał się osobą doko­nującą czynności publicznych, a dokumenty przez niego sporządzone miały cha­rakter dokumentów publicznych. Notariuszem mogła zostać osoba, która: 1) ukończyła 30 lat, 2) ukończyła studia prawnicze, 3) odbyła 5-letnia aplikację notarialna, 4) zdała egzamin notarialny, 5) odbyła asesurę notarialna.

3. Prawo o notariacie z 1933 r. spowodowało, że utraciły moc wcześniejsze przepisy o organizacji notariatu oraz przepisy o czynnościach notariusza: usta­wa notarialna z 1866 r. (t. XVI, cz. 1 Zwodu Praw), dekret Rady Regencyjnej w przedmiocie przepisów tymczasowych o notariacie z dnia 3 lipca 1918 r. (Dz. P.K.P. Nr 7, poz. 16), ustawa o zmianie niektórych postanowień ustawy nota­rialnej, obowiązującej w okręgach sądów apelacyjnych w Warszawie, Lublinie i Wilnie z dnia 5 lipca 1926 r. (Dz. U. R.P.Nr 72, poz. 414); ustawa notarialna z dnia 25 lipca 1871 r. (Dz. u.p.austr. Nr 75), ustawa z dnia 25 grudnia 1876 r. (Dz. u.p.austr. z 1877 r. Nr 3), rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 października 1854 r. (Dz. u.p. austr. Nr 266).

4. Po II wojnie światowej nadal obowiązywało rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 27 października 1933 r. - Prawo o notariacie (Dz. U. Nr 84, poz. 609 z póź. zm.). Przepisy tego aktu uległy jednak pewnej modyfikacji spowodowa­nej zmianą ustroju społeczno-politycznego.

-63-

ROZDZIAL I V. KUKPUKACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

Notariusz był funkcjonariuszem publicznym, powołanym do sporządzania ak­tów i dokumentów, którym strony obowiązane są lub pragną nadać znamię wiary publicznej, oraz do spełniania innych czynności, zleconych mu przez prawo.

Notariuszy mianował Minister Sprawiedliwości. Na stanowisko notariusza mógł być mianowany ten, kto spełniał następujące warunki ustawowe: 1) posiadał obywatelstwo polskie i korzysta! z pełni z praw cywilnych i obywatelskich; 2) był nieskazitelnego charakteru; 3) miał trzydzieści lat; 4) władał językiem polskim w słowie i piśmie; 5) ukończył uniwersyteckie studia prawnicze z przepisanymi w Polsce egzaminami; 6) odbył aplikację notarialna; 7) złożył egzamin notarialny. Od odbycia aplikacji i egzaminu notarialnego zwolnione były osoby, które pozo­stawały co najmniej pięć lat na stanowiskach sędziów i prokuratorów.

Notariusz zobowiązany był spełniać swoje zadania zgodnie z prawem i su­mieniem, oraz strzec powagi i godności swego stanowiska, zachować w tajemni­cy okoliczności, o których powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko (chyba, że zeznawał jako świadek przed sadem). Notariusz przy wykonywaniu swych czynności korzystał z ochrony prawnej, przysługującej urzędnikom pań­stwowym. Za przewinienia służbowe i uchybienia powadze lub godności stano­wiska notariusz ponosił odpowiedzialność dyscyplinarna.

W siedzibie każdego sadu apelacyjnego funkcjonowała izba notarialna. Każda izba notarialna posiadała osobowość prawna i działała poprzez swoje organy, którymi były walne zgromadzenie notariuszy i rada notarialna.

Nadzór nad działalnością notariuszy danego okręgu sadowego sprawował właściwy prezes sadu okręgowego, prezes sadu apelacyjnego bądź właściwa rada notarialna. Naczelny nadzór nad notariuszami oraz organami izb notarial­nych sprawował Minister Sprawiedliwości,

5. Notariusz wykonywał czynności, zlecone mu prawem, a w szczególno­ści: sporządzał akty notarialne, wydawał wypisy i odpisy, sporządzał poświad­czenia, doręczał oświadczenia stron, spisywał protokóły, protestował weksle,
czeki i inne dokumenty, przyjmował na przechowanie dokumenty, pieniądze lub
papiery wartościowe.

Notariuszowi nie wolno było dokonywać czynności, sprzeciwiających się pra­wu, porządkowi publicznemu lub dobrym obyczajom a także czynności, które doty­czyły: samego notariusza; jego małżonka; innych osób mu bliskich; instytucji lub spółek, w których władzach notariusz brał udział. Notariusz poświadczał; własno­ręczność podpisu; zgodność odpisu; czas okazania dokumentu; pozostawanie osoby przy życiu; stawiennictwo lub niestawiennictwo osoby, spisywał protokóły walnych zgromadzeń spółek akcyjnych, przyjmował na przechowanie dokumenty.

6. Po wyzwoleniu kraju, na mocy dekretu z 1946 r. dopuszczono do wyko­nywania zawodu notariusza m.in. osoby, które nie ukończyły studiów prawni-

4. NOTARIAT

czych, a posiadały pewne doświadczenie w pracy administracyjnej w kancela-riach notarialnych lub w prowadzeniu ksiąg wieczystych, Likwidacji uległ sa-morząd notarialny. Na mocy ustawy prawo o notariacie z 1951 r. notariusz stał się pracownikiem państwowym.

7. Na podstawie ustawy z dnia 16 listopada 1964 r. o przekazaniu państwowym biurom notarialnym prowadzenia ksiąg wieczystych (Dz. U. Nr 41, poz. 278) pro-1 wadzenie ksiąg wieczystych przekazane zostało państwowym biurom notarialnym.

8. Przełomowe znaczenie miała ustawa z dnia 25 maja 1951 r. Prawo o notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 1963 r. Nr 19, poz. 106 z póz zm.). Na podstawie tej ustawy do sporządzania aktów, którym strony obowiązane były lub chciały nadać formę notarialną, do uwierzytelniania i poświadczania dokumen­tów oraz do dokonywania innych czynności zleconych przez prawo powołane były państwowe biura notarialne. Czynności dokonywał notariusz, ewentualnie asesor, a wyjątkowo inne osoby np. aplikant.

Czynności notarialnych dokonywano w lokalu państwowego biura notarial­nego. Poza tym lokalem czynność notarialna mogła być dokonana, jeżeli tego wymagał charakter czynności albo jeżeli strona z usprawiedliwionych przyczyn nie mogła stawić się do państwowego biura notarialnego.

Zwierzchni nadzór nad działalnością państwowych biur notarialnych spra­wował Minister Sprawiedliwości.

Notariuszy mianował Minister Sprawiedliwości. Na stanowisko notariusza mógł być mianowany, kto: 1) dawał rękojmię należytego wykonywania obowiąz­ków notariusza w Polsce Ludowej; 2) posiadał obywatelstwo polskie i korzystał z pełni z praw publicznych i obywatelskich praw honorowych oraz miał pełną zdol­ność do czynności prawnych; 3) był nieskazitelnego charakteru; 4) ukończył wy­ższe studia prawnicze; 5) odbył aplikację notarialną; 6) złożył egzamin notarialny; 7) pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej 1 rok. Od wymagań określonych w punktach 5-7 zwolnieni byli: profesorowie i docenci prawa cywil­nego i postępowania cywilnego polskich szkół wyższych a także sędziowie.

9. Notariusz obowiązany był wiernie służyć Polsce Ludowej, czuwać nad zgod­nością z prawem dokonywanych czynności notarialnych, obowiązki swe wypełniać sumiennie i gorliwie, dochować tajemnicy służbowej oraz w postępowaniu swym kierować się zasadami godności, uczciwości i sprawiedliwości społecznej, a przy dokonywaniu czynności notarialnych czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i interesów instytucji i przedsiębiorstw państwowych oraz innych podmiotów gospo­darki uspołecznionej, organizacji społecznych, a także osób fizycznych.

Notariusz obowiązany był udzielać stronom potrzebnych objaśnień dotyczą­cych dokonywanej czynności notarialnej.

- 64 -

- 65 -

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

10. Państwowe biura notarialne wykonywały następuje czynności; 1) spo­rządzały akty notarialne; 2) sporządzały poświadczenia; 3) doręczały oświad­czenia; 4) spisywały protokoły w przypadkach prawem przewidzianych; 5) spo­rządzały protesty weksli, czeków, gwarantów i innych dokumentów; 6) przyjmo­wały na przechowanie dokumenty; 7) wykonywały w postępowaniu spadkowym czynności przewidziane prawem; 8) sporządzały wypisy, odpisy i wyciągi; 9) sporządzały na żądanie stron projekty aktów, oświadczeń i dokumentów; 10) dokonywały innych czynności zleconych przez prawo.

11. Państwowemu biuru notarialnemu nie wolno było dokonywać czynności sprzecznych z prawem lub naruszających zasady współżycia społecznego w Pań­stwie Ludowym.

12. Notariuszowi nie wolno było dokonywać czynności notarialnych, które dotyczyły: 1) samego notariusza; 2) jego małżonka; 3) krewnych lub powinowa­tych notariusza w linii prostej bez ograniczenia; 4) stopnia, w linii bocznej zaś - krewnych i powinowatych do trzeciego stopnia wyłącznie; 5) osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli.

13. W drugiej połowie lat 80-tych rozpoczęto prace nad zmianą struktury i funkcji notariatu. Nowe prawo o notariacie z 1989 r. spowodowało, że notariu­sze mogli wykonywać zawód nie tylko w państwowych biurach notarialnych, ale też w indywidualnych kancelariach, przestali oni być notariuszami państwowy­mi. Reaktywowano także samorząd notarialny.

14. Ustawa z dnia 24 maja 1989 r. Prawo o notariacie(Dz. U. Nr 33, poz. 176 z póz. Zm.) przewidywała (art. 1 § 1), że dokonywanie czynności notarial­nych należy do notariusza działającego w państwowym biurze notarialnym oraz do notariusza prowadzącego indywidualną kancelarię notarialną.

Notariusz dokonując czynności notarialnych działał jako osoba zaufania publicznego. Czynności notarialne dokonane przez notariusza w formie doku­mentu zgodnie z prawem miały charakter dokumentu urzędowego.

15. Na stanowisko notariusza mógł być mianowany ten, kto: 1) posiadał
obywatelstwo polskie i korzystał z pełni praw obywatelskich i cywilnych; 2) był nieskazitelnego charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze; 4) odbył apli­kację notarialna; 5) złożył egzamin notarialny; 6) pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej rok; 7) ukończył 26 lat. Wymagania określone pkt.4, 5 i 6 nie dotyczyły: profesorów i docentów nauk prawnych posiadających stopień naukowy doktora habilitowanego w polskich szkołach wyższych, w Pol­skiej Akademii Nauk oraz w jednostkach badawczo-rozwojowych, sędziów i prokuratorów oraz asesorów sądowych,

-66--

4 NOTARIAT

którzy orzekali w sprawach z zakresu prawa cywilnego co najmniej przez okres roku, adwokatów i radców prawnych, którzy wykonywali ten zawód co najmniej trzy lata.

16. Notariusz obowiązany był wiernie służyć Polskiej Rzeczypospolitej Lu­dowej, sumiennie wypełniać obowiązki wynikające ze ślubowania oraz stale pod­
nosić poziom swoich kwalifikacji.

Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz obowiązany był czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron.

17. Organami samorządowymi notariuszy były: 1) okręgowe zgromadzenie Notariuszy; 2) Rada do Spraw Notariuszy przy Ministrze Sprawiedliwości; 3) kolegium notariuszy.

18. Reforma notariatu z 1991 r. uwzględniła, że instytucja ta ma długą trady­cję opartą na zrozumieniu konieczności funkcjonowania w obrocie prawnym wy­łącznie wiarygodnych dokumentów. Czynności notariusza mają charakter publiczny, a dokumenty notarialne znamionuje wiara publiczna. Formuła funkcjonowania notariusza, jako urzędnika państwowego, obowiązywała w Polsce przez 40 lat (od 1951 r. do 1992 r.). Reaktywacja samorządu notarialnego wprowadziła znowu samorządność zawodową notariuszy oraz uczyniła notariusza osobą zaufania pu­blicznego, zaś jego czynności notarialne mają charakter urzędowy.

19. Ustrój i organizację notariatu reguluje obecnie ustawa z dnia 14 lutego 1991 r. prawo o notariacie (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 369 z póź. zm.).

Notariat tworzy ogół notariuszy, których zadaniem jest dokonywanie czyn­ności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę czynności notarial­nych, co reguluje art. 1 § 1 prawa o notariacie.

Kompetencje notariusza są określone ustawowo. Do czynności wykonywa­nych przez notariusza ustawa zalicza: sporządzanie aktów notarialnych, poświad­czeń (np. poświadczenie własnoręczności podpisu, zgodności odpisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem, datę okazania dokumentu, pozostawanie osoby przy życiu lub w określonym miejscu), wypisów (mających moc prawną oryginałów), odpisów i wyciągów dokumentów, doręczanie oświadczeń, spisywanie protokołów walnych zgromadzeń organizacji społecznych, stowarzyszeń, spółdzielni, spółek i innych osób prawnych, sporządzanie protestów weksli i cze­ków, przyjmowanie na przechowanie dokumentów, pieniędzy i papierów warto­ściowych, sporządzanie na prośbę stron projektów aktów, oświadczeń i innych dokumentów. Akty i dokumenty powinny być sporządzone w sposób przejrzysty i zrozumia­ły. Notariusz ma obowiązek udzielenia stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności prawnej.

-67-

ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNEORGANYPOMOCYIOBSŁUG)PRAWNEJ

20. Organizacja samorządu notarialnego jest obecnie podobna do organiza­cji, którą wcześniej przewidywało prawo o notariacie z 1933 r. Na szczeblu krajowym reprezentantem samorządu notarialnego jest Krajowa Rada Notarial­na, która składa się z dziesięciu notariuszy wybranych przez walne zgromadze­nie izb notarialnych.

21. Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych). Czynności notarialnych może dokonywać w zasadzie również asesor nota­rialny zatrudniony w kancelarii notarialnej. Notariusz w zakresie swoich uprawnień, działa jako osoba zaufania publicznego, korzystając z ochrony przysługującej funkcjonariuszom publicznym. Czynności notarialne, doko­nane przez notariusza zgodnie z prawem, mają charakter dokumentu urzędo­wego. Notariusz używa pieczęci urzędowej z wizerunkiem orła. Czynności notarialnych notariusz dokonuje w kancelarii notarialnej, czynność notarial­na może być dokonana także w innym miejscu, jeżeli przemawia za tym charakter czynności lub szczególne okoliczności. Notariusz wykonuje za­wód w kancelarii, kilku notariuszy może prowadzić jedną kancelarię na za­sadach spółki cywilnej lub partnerskiej. Notariusz może prowadzić tylko jedną kancelarię.

22. Notariusza powołuje i wyznacza siedzibę jego kancelarii Minister Spra­wiedliwości, na wniosek osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady wła­ściwej izby notarialnej. Notariuszem może być powołany ten, kto: posiada obywa­telstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazi­telnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu notariusza, ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Polsce, odbył aplikację notarialną, złożył eg­zamin notarialny, pracował w charakterze asesora notarialnego, co najmniej 3 lata, ukończył 26 lat, Wymagania odbycia aplikacji notarialnej, egzaminu nota­rialnego i stażu w charakterze asesora notarialnego nie dotyczą: profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych, osób które zajmowały stanowisko sędziego lub prokuratora, adwokatów i radców prawnych, którzy wykonywali ten zawód, co najmniej 3 lata, a także osób, które co najmniej przez trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Notariusz jest obowiązany w ciągu 2 miesięcy od zawiadomienia o powoła­niu uruchomić kancelarię i zgłosić o tym Ministrowi Sprawiedliwości.

Przy powołaniu notariusz składa wobec Ministra Sprawiedliwości ślubowanie.

4. NOTARIAT

23. Minister Sprawiedliwości odwołuje notariusza, jeżeli notariusz: 1) zrezygnował z prowadzenia kancelarii; 2) z powodu choroby lub ułomności

został orzeczeniem lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznany za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków notariusza lub bez uzasadnionej przyczyny odmówił poddania się takiemu badaniu, mimo zalece­nia rady właściwej izby notarialnej; 3) został pozbawiony prawa prowadzenia kancelarii orzeczeniem sądu dyscyplinarnego; 4) utracił z mocy wyroku sądowego prawa publiczne lub prawo wykonywania zawodu notariusza; 5) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.

Minister Sprawiedliwości może odwołać notariusza, który uzyskał dwie ujemne oceny w wyniku kolejnych wizytacji przeprowadzonych przez wizytatora samo­rządu notarialnego lub właściwy organ Ministra Sprawiedliwości oraz gdy ukończył 70 lat życia. Odwołanie na­stępuje po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej wydanej na wniosek Ministra Sprawiedliwości, w terminie miesięcznym od daty wpływu wniosku. Bezskuteczny upływ tego terminu nie wstrzymuje rozpatrzenia odwołania.

24. Notariusz jest obowiązany postępować zgodnie ze złożonym ślubowa­niem oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe, zachować tajemnicę zawo­dową, chyba że notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, o ile ujaw­nienie tajemnicy nie zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. Obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z niele­galnych lub nieujawnionych źródeł (ustawa z dnia 16 listopada 2000r.) oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2003 r. Nr153, poz. 1505 / Dz.U. z 2004 r. Nr62, poz. 577).

25. Notariusz nie może podejmować zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej, z wyjątkiem zatrudnienia w charakterze pracownika naukowo-dydaktycznego, dydaktycznego lub naukowego, chyba że wykonywanie tego zatrudnienia przeszkadza w pełnieniu jego obowiązków. Notariuszowi nie wolno także podejmować zajęcia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawo­du. Nie wolno mu w szczególności zajmować się handlem, przemysłem, pośred­nictwem i doradztwem w interesach. O zamiarze podjęcia zatrudnienia lub zaję­cia notariusz jest obowiązany zawiadomić prezesa rady właściwej izby notarial­nej. Rada rozstrzyga, czy podjęcie zatrudnienia lub

- 68-

-69-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY l OBSŁUGI PRAWNEJ

4. NOTARIAT

zajęcia nie uchybia obo­wiązkom notariusza albo powadze wykonywanego zawodu. Jeżeli rada nie wyra­zi zgody na zatrudnienie lub zajęcie sprawę, na wniosek notariusza, rozstrzyga Krajowa Rada Notarialna, której decyzja jest ostateczna. Notariusz podlega obo­wiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrzą­dzone przy wykonywaniu czynności.

26. Kancelaria powinna być czynna w dniach powszednich co najmniej 6
godzin dziennie. Rada właściwej izby notarialnej może ustalić 1 dzień powszedni
tygodnia jako wolny za przepracowana sobotę. W wypadkach niecierpiacych zwłoki albo szczególnych potrzeb kancelaria może być czynna także w niedziele i święta. Jeżeli notariusz nie może pełnić swych obowiązków przez okres do 3 dni, wyznacza na ten czas zastępcę spośród asesorów notarialnych własnej kancelarii, informując o tym prezesa rady izby lub spośród innej kancelarii obję­tej właściwością izby notarialnej, w porozumieniu z prezesem rady danej izby.

Jeżeli z powodu nieobecności notariusza wynikłej z nieprzewidzianych przy­czyn notariusz nie pozostawił w kancelarii zastępcy na czas swej nieobecności, zastępcę wyznacza prezes rady właściwej izby notarialnej. Zastępcą może zo­stać wówczas także notariusz emerytowany.

27. Notariusze tworzą samorząd notarialny, który obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną. Izby notarialne i Krajowa Rada Notarialna posia­dają osobowość prawną.

28. Izbę notarialną stanowią notariusze prowadzący kancelarię w okręgu sądu apelacyjnego. Siedzibą izby notarialnej jest siedziba sądu apelacyjnego. Organami izby notarialnej są: walne zgromadzenie notariuszy izby i rada izby notarialnej.

Walne zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są zwyczajne lub nadzwy­czajne. Zwyczajne walne zgromadzenie notariuszy zwołuje, w pierwszym kwar­tale każdego roku, rada izby notarialnej. Nadzwyczajne walne zgromadzenie może być zwołane z inicjatywy Ministra Sprawiedliwości, na podstawie uchwa­ły rady albo na wniosek co najmniej 1/5 ogólnej liczby notariuszy wchodzących w skład izby. W walnym zgromadzeniu jest obowiązany uczestniczyć każdy no­tariusz należący do danej izby.

Do zakresu działania walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej należy: 1) wybór prezesa i wiceprezesa oraz członków rady izby notarialnej; 2) wybór członka Krajowej Rady Notarialnej; 3) wybór notariuszy do sądów dys­cyplinarnych oraz rzecznika dyscyplinarnego; 4) zatwierdzenie sprawozdania rocznego i zamknięcia okresu rachunkowego, przedstawionego przez radę izby notarialnej; 5) uchwalenie budżetu; 6) ustalenie składek na określone cele; 7) załatwianie innych spraw w zakresie działania notariatu. Rozstrzygnięcia walne­go zgromadzenia zapadają w formie uchwał. Uchwały walnego zgromadzenia notariuszy izby notarialnej są podejmowane zwykłą większością głosów w obec­ności co najmniej połowy członków izby. Wybory odbywają się w glosowaniu tajnym, z wyjątkiem wyboru przewodniczącego zgromadzenia.

-70-

Rada izby notarialnej działa w siedzibie izby i składa się z: 1) prezesa, 2) wiceprezesa, a także 3) 5 członków w izbach liczących do 100 notariuszy; 2) 7 członków w izbach liczących od 101 do 200 notariuszy; 3) 9 członków w izbach liczących ponad 200 notariuszy.

Kadencja rady trwa 3 lata. Radę izby notarialnej reprezentuje prezes, on także kieruje jej pracami, przewodniczy na posiedzeniach i wykonuje uchwały rady. W razie nieobecności prezesa, jego obowiązki wykonuje wiceprezes ra­dy. Do zakresu działania rady izby notarialnej należy: opiniowanie wniosków w przedmiocie powoływania i odwoływania notariuszy i asesorów notarialnych, nadzór nad wykonywaniem obowiązków przez notariuszy, asesorów i aplikan­tów notarialnych oraz nad przestrzeganiem przez nich powagi i godności nota­riusza, nadzór nad wykonaniem obowiązkowego ubezpieczenia, organizowanie szkolenia aplikantów notarialnych, zarząd majątkiem izby, zwoływanie walnych zgromadzeń notariuszy izby i wykonywanie uchwał tych zgromadzeń, prowa­dzenie wykazów notariuszy, asesorów i aplikantów notarialnych izby, wykony­wanie innych czynności przewidzianych prawem.

Do ważności uchwał rady izby notarialnej jest wymagana obecność co naj­mniej połowy jej członków. Uchwały rady zapadają zwykłą większością głosów, przy czym w razie równej liczby głosów decyduje głos prezesa rady.

29. Krajowa Rada Notarialna jest reprezentantem notariatu, składa się z notariuszy wybranych przez walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych.

Prezesem Krajowej Rady Notarialnej jest notariusz, wybrany w drodze taj­nego głosowania spośród jej członków.

Kadencja tego organu trwa 3 lata. Do zakresu działania Krajowej Rady Notarialnej należy m.in.: przedstawianie opinii i propozycji w sprawach: taksy notarialnej, zmian przepisów dotyczących funkcjonowania notariatu, współpra­ca z notariatami innych państw, wybór spośród członków rady rzecznika dyscy­plinarnego, wypowiadanie się w sprawie zasad etyki zawodowej notariuszy, usta­lanie programu aplikacji notarialnej oraz nadzór nad szkoleniem aplikantów, ustalanie zasad i trybu zwoływania kongresu notariuszy.

Krajowa Rada Notarialna składa Ministrowi Sprawiedliwości raz w roku ocenę stanu notariatu.

Krajowa Rada Notarialna może zwołać kongres notariuszy w celu zasię­gnięcia opinii w istotnych sprawach notariatu.

30. Nadzór nad działalnością notariuszy i organami samorządu notarialnego sprawuje Minister Sprawiedliwości osobiście, za pośrednictwem prezesów sądów apelacyjnych lub sądów okręgowych albo przez wyznaczone osoby. Nadzór nad notariuszami na obszarze właściwości izby notarialnej wykonuje również rada izby przez swoich członków lub przez wyznaczonych w tym celu notariuszy nie-będących członkami rady albo emerytowanych notariuszy. W ramach nadzoru, w każdej kancelarii przeprowadza się wizytację co najmniej raz na 3 lata.

-71 -

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRA WNEJ

31. Notariusz odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia zawodowe, w tym za oczywista i rażąca obrazę przepisów prawnych albo uchybienia powadze lub god­ności zawodu, jak również za niespełnienie obowiązku zawarcia umowy ubezpieczenia. Karami dyscyplinarnymi orzekanymi wobec notariuszy są: I) upo­mnienie; 2) nagana; 3) kara pieniężna do wysokości pięciokrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, nie niższa od połowy tego wynagrodzenia; 4) pozbawienie prawa prowadzenia kancelarii. Wymierzenie kary nagany lub kary pieniężnej pociąga za sobą niemożność udziału ukaranego w organach samorządu notarialnego i w sądzie dyscyplinarnym przez okres 3 lat. Kary pieniężne wpływają na rzecz Skarbu Państwa.

32. Do orzekania w sprawach dyscyplinarnych są powołane sądy dyscyplinarne: 1) w pierwszej instancji - sądy dyscyplinarne izb notarialnych; 2) w drugiej instancji - Wyższy Sąd Dyscyplinarny. Członków sądów dyscyplinarnych wybierają na trzy­letnią kadencję poszczególne walne zgromadzenia notariuszy izb notarialnych. Sąd dyscyplinarny orzeka w składzie 3 członków, a Wyższy Sąd Dyscyplinarny w skła­dzie 5 członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie może brać udziału członek sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Stronami postępowania są: rzecznik i obwiniony. Rzecznikami sądów dys­cyplinarnych izb oraz Wyższego Sądu Dyscyplinarnego są notariusze wybrani odpowiednio przez walne zgromadzenia notariuszy i Krajową Radę Notarial­ną. Obwiniony może ustanowić obrońcę spośród notariuszy lub adwokatów.

Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego pierwszej instancji przysługuje obwi­nionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu odwołanie do Wyższego Sądu Od orze­czenia wydanego przez Wyższy Sąd Dyscyplinarny przysługuje obwinionemu, rzecznikowi dyscyplinarnemu, Ministrowi Sprawiedliwości, Rzecznikowi Praw Obywatelskich oraz Krajowej Radzie Notarialnej kasacja do Sądu Najwyższego. Orzeczenie, od którego służy kasacja nie podlega wykonaniu do czasu wniesie­nia kasacji lub bezskutecznego upływu terminu do jej wniesienia. Sąd Najwyż­szy rozpoznaje kasację na rozprawie w składzie trzech sędziów.

Odpis prawomocnego orzeczenia skazującego na karę dyscyplinarną dołą­cza się do akt osobowych obwinionego. Po upływie 3 lat od uprawomocnienia się orzeczenia orzekającego karę upomnienia, nagany albo kary pieniężnej, a po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia o pozbawieniu prawa prowa­dzenia kancelarii, Minister Sprawiedliwości, na wniosek ukaranego, zarządza usunięcie odpisu orzeczenia z akt osobowych, jeżeli w tym okresie nie wydano przeciwko ukaranemu innego orzeczenia o nałożeniu kary dyscyplinarnej.

4. NOTARIAT

33. Aplikacja notarialna polega na zaznajomieniu się aplikanta z całokształ­tem pracy notariusza i trwa 2 lata i 6 miesięcy. Organizuje i prowadzi aplikację rada izby notarialnej na podstawie programu ustalonego przez Krajową Radę Notarialną. W ramach szkolenia aplikant jest obowiązany do zaznajomienia się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych i wieczystoksięgowych.

Aplikanta notarialnego mianuje rada izby notarialnej po przeprowadzeniu konkursu. Aplikant może być zatrudniony przez notariusza prowadzącego kan­celarię lub przez radę izby notarialnej.

Aplikacja notarialna kończy się egzaminem składanym przez aplikanta przed komisją egzaminacyjna powołaną przez Ministra Sprawiedliwości.

34. Asesora notarialnego powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek
osoby zainteresowanej, po zasięgnięciu opinii rady właściwej izby notarialnej.

Asesorem notarialnym może być aplikant notarialny, który zdał egzamin notarialny i przedstawił oświadczenie notariusza o gotowości zawarcia z nim umowy o pracę.

Aplikanci i asesorzy notarialni mają prawo uczestniczyć w walnych zgro­madzeniach notariuszy izby notarialnej; mogą oni zabierać głos w obradach, jednakże, bez prawa składania wniosków i brania udziału w głosowaniu.

Przy dokonywaniu czynności notarialnych notariusz jest obowiązany czuwać nad należytym zabezpieczeniem praw i słusznych interesów stron oraz innych osób, dla których czynność ta może powodować skutki prawne. Notariusz jest obowiązany udzielać stronom niezbędnych wyjaśnień dotyczących dokonywanej czynności notarialnej. Notariusz obowiązany jest odmówić dokonania czynności notarialnej sprzecznej z prawem.

Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnych, które dotyczą: samego notariusza, jego małżonka, krewnych lub powinowatych notariusza w łinii prostej bez ograniczenia stopnia, a w linii bocznej krewnych i powinowa­tych do trzeciego stopnia włącznie, osób związanych z notariuszem z tytułu przysposobienia, opieki, kurateli lub będących w bliskim z nim stosunku.

Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wąt­pliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych.

36. Pośród licznych czynności notarialnych odnotowania jest godna uwaga, że interesujące jest zagadnienie certyfikatu życia i certyfikatu pobytu. Zauważyć należy, że pozostawanie przy życiu lub w określonym miejscu danej

-72-

-73-

ROZDZIAŁ IV; KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

osoby po­świadcza notariusz w razie stawiennictwa tej osoby w kancelarii notariusza albo w razie przekonania się o tym fakcie przez notariusza poza kancelaria. Nota­riusz w poświadczeniu ustala tożsamość tej osoby oraz określa dzień, godzinę i minutę stwierdzenia pozostawania osoby przy życiu lub w określonym miejscu.

5. KOMORNICY SĄDOWI

1. Podstawę prawna działania komorników stanowi ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sadowych i egzekucji ( tj. Dz.U. z 2006 r. Nr 167, poz.1191).

2. Komornik sądowy, jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym. Komornik wykonuje czynności egzekucyjne w sprawach cywilnych oraz inne czynności przekazane mu przez przepisy prawa. Komornik pełni czynności oso­biście, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach prawa.

3. Komornikom powierza się w szczególności następujące zadania: wyko­nywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń, wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów, sporządzanie protokołu stanu fak­tycznego przed wszczęciem procesu sądowego lub przed wydaniem orzeczenia na zarządzenie sądu lub prokuratora.

4. Komornik, ma prawo: doręczania zawiadomień sądowych, obwieszczeń, pro­testów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznacze­niem daty, na wniosek organizatora licytacji - sprawowania urzędowego nadzoru nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami, z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty.

5. Organy administracji publicznej, urzędy skarbowe, organy rentowe, banki, spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe i podmioty prowadzące działalność maklerską na podstawie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2005 r. Nr 183, poz. 1538 oraz z 2006 r. Nr 104, poz. 708 i Nr 157, poz. 1119) zobowiązane są na pisemne żądanie komornika udzielić mu informacji niezbędnych dla prawidłowego prowadzenia postępowania egzekucyjnego.

6. Komornik ponosi odpowiedzialność za szkody wynikające z ujawnienia ta­jemnicy bankowej lub skarbowej i wykorzystania jej niezgodnie z przeznaczeniem.

-74-

S. KOMORNICY SADOWI

7. Przy wykonywaniu czynności komornik podlega tylko ustawom oraz orze­czeniom sądu.

8. Prezes sądu rejonowego, przy którym działa komornik, nadzoruje for­malną poprawność jego działalności, a w szczególności: szybkość, sprawność i rzetelność postępowania poprzez badanie, czy w konkretnych sprawach nie zacho­dzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności, przy czym nadzór nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu, prawidłowość pro­wadzenia biurowości i rachunkowości, z tym że nadzór nie może wkraczać w gospodarkę środkami przeznaczonymi na utrzymanie kancelarii komorniczej i fi­nansowanie działalności egzekucyjnej, kulturę pracy, w tym przestrzeganie wy­znaczonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz utrzymywanie kancelarii komorniczej na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiada­nych środków.

Prezes sądu rejonowego działa wyłącznie poprzez jednokrotną kontrolę prze­prowadzoną w ciągu roku w kancelarii komornika sprawowaną osobiście lub przez wyznaczonego sędziego i przy pomocy księgowego oraz w ramach rozpa­trywania skarg i zażaleń nie stanowiących przedmiotu rozpoznania sądu w try­bie art. 767 Kodeksu postępowania cywilnego. Prezes sądu rejonowego upraw­niony jest, w zakresie nadzoru, do żądania od komornika stosownych wyjaśnień i wydawania zarządzeń, których nieprzestrzeganie może stanowić podstawę wsz­częcia postępowania dyscyplinarnego.

9. Komornik prowadzi kancelarię komorniczą. Komornik używa okrągłej pieczęci urzę­dowej z godłem państwa, zawierającej w otoku jego funkcję oraz oznaczenie siedziby. Komornik działa na obszarze swojego rewiru komorniczego Rewir komorniczy obejmuje obszar właściwości sądu rejonowego, część tego obszaru albo obszar właściwości kilku sądów rejonowych.

10. Wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego. Komornik nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie postępo­wania egzekucyjnego, do którego przeprowadzenia jest właściwy.

11. Komornikiem sądowym może być ten, kto: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 2) jest nieskazitelne­go charakteru; 3) ukończył wyższe studia prawnicze lub administracyjne; 4) odbył aplikację komorniczą; 5) złożył egzamin komorniczy; 6) ukończył 25 lat.

Od wymagań określonych pkt.4 i 5 zwolnieni są sędziowie, prokuratorzy, adwokaci, radcowie prawni, notariusze oraz osoby, które ukończyły aplikację sądową, prokuratorską, adwokacką, radcowską lub notarialną, a także osoby posiadające stopień doktora nauk prawnych.

- 75 -

ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNE ORGANY POMOCY l OBSŁUGI PRAWNEJ

5. KOMORNICY SĄDOWI

12. Komornika powołuje Minister Sprawiedliwości na wniosek zainteresowa­nego. Zainteresowany składa wniosek w okręgu, w którym zamierza wykonywać swoje czynności. Prezes sądu apelacyjnego przesyła niezwłocznie odpis wniosku wraz z załącznikami radzie właściwej izby komorniczej w celu wyrażenia opinii e terminie 21 dni. Przed powołaniem Minister Sprawiedliwości może zasięgnąć opinii Krajowej Rady Komorniczej o zainteresowanym. Rada ma obowiązek przedstawić opinię, w terminie nie krótszym niż 14 dni. Brak opinii Rady nie wstrzymuje rozpoznania wniosku przez Ministra Sprawiedliwości. Minister Sprawiedliwości może również powołać komornika z własnej ini­cjatywy po zasięgnięciu opinii samorządu komorniczego.

Komornik jest obo­wiązany w terminie miesiąca od dnia zawiadomienia o powołaniu utworzyć lub objąć kancelarię i zgłosić o tym Ministrowi Sprawiedliwości. W przeciwnym razie powołanie traci moc.

Przy powołaniu komornik składa ślubowanie wobec Ministra Sprawiedliwości

13. Minister Sprawiedliwości odwołuje komornika, jeżeli komornik: 1) zre­zygnował z pełnienia swoich obowiązków; 2) z powodu choroby lub stanu zdro­wia został uznany orzeczeniem komisji lekarskiej do spraw inwalidztwa i zatrud­nienia za trwale niezdolnego do pełnienia obowiązków komornika lub bez uza­sadnionej przyczyny odmówił poddania się takiemu badaniu, mimo zalecenia właściwej izby komorniczej; 3) ukończył 65 rok życia; 4) został pozbawiony prawomocnym wyrokiem sadu praw publicznych lub prawa wykonywania zawodu; 5) rażąco i uporczywie naruszył przepisy prawa, co zostało stwier­dzone orzeczeniami sądu wydanymi w wyniku rozpoznania środków za­skarżenia, skarg na czynności komornika lub innych środków prawnych - na wniosek prezesa właściwego sądu apelacyjnego; 6) został ukarany, pra­womocnym orzeczeniem dyscyplinarnym, karą wydalenia ze służby komor­niczej; 6a) złożył niezgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne, stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu; 7) nie zawarł umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej lub utracił to ubezpieczenie z zawinionych przez siebie przyczyn; 8) nie może pełnić czynności wskutek zniesienia rewiru.

14. Komornik jest obowiązany postępować zgodnie z przepisami prawa, złożonym ślubowaniem i zasadami etyki zawodowej oraz podnosić kwalifika­cje zawodowe. Komornik jest obowiązany do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym.

15. Komornik dostosowuje dni i godziny przyjęć interesantów do miej­scowych warunków. Po uzgodnieniu tych warunków z prezesem sądu rejono­wego, przy którym działa, podaje o nich informację na tablicy informacyjnej u wejścia do kancelarii. W sprawach pilnych komornik powinien przyjąć interesantów poza ustalo­nymi godzinami przyjęć. Komornik powinien również

-76-

przyjąć interesantów w niedziele i święta, jeżeli ważny interes strony wymaga niezwłocznego działania z udziałem komornika.

16. Komornik jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy komornik składa zeznanie przed sądem w charakterze świadka.

17. Komornikowi nie wolno podejmować dodatkowego zajęcia lub zatrud­nienia, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawodu. Dodatkowe zatrudnienie komornik może pod­jąć za zgodą prezesa właściwego sądu apelacyjnego i rady izby komorniczej. O zamiarze podjęcia dodatkowego zajęcia komornik zawiadamia prezesa właściwego sądu apelacyjnego i radę izby komorniczej. Prezes tego sądu w terminie tygodniowym może sprzeciwić się podjęciu tego zajęcia,

18. Komornik ma obowiązek w terminie tygodniowym przekazać upraw­nionemu wyegzekwowane należności, a jeżeli dopuści do opóźnienia, jest obo­wiązany zapłacić uprawnionemu odsetki od kwot otrzymanych i nierozliczo­nych w terminie.

19. Ponosi on odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywa­niu czynności. Komornik jest obowiązany do naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu czynności. Skarb Państwa jest odpowiedzialny za szkodę solidarnie z komornikiem.

20. Komornik jest obowiązany do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowie­dzialności cywilnej za szkody, które mogą zostać wyrządzone w związku z jego działalnością egzekucyjną, a w przypadku gdy komornik zatrudnia pracowni­ków, również do zawarcia umowy ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej za szkody, które mogą zostać wyrządzone działaniem jego pracowników w związ­ku z postępowaniem egzekucyjnym.

21. Aplikacja komornicza trwa 2 łata i ma na celu zapoznanie aplikanta komorniczego z całokształtem pracy komornika.

Aplikant komorniczy jest zatrudniony przez komornika za zgodą rady izby komorniczej. Komornik ma obowiązek zatrudnić co najmniej jednego aplikanta komorniczego w okresie 5 lat. Prezes sądu apelacyjnego może zwolnić komornika z tego obowiązku, po zasięgnięciu opinii prezesa sądu rejonowego i rady izby komorniczej.

Aplikant komorniczy po upływie roku od dnia rozpoczęcia aplikacji komor­niczej może być upoważniony przez komornika do samodzielnego wykonywania określonych czynności egzekucyjnych, do których upoważniony jest asesor ko­morniczy. Upoważnienie to wymaga formy pisemnej i powinno być okazane stronie na jej żądanie przed przystąpieniem do czynności.

-77-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY 1 OBSŁUGI PRAWNEJ

5. KOMORNICY SĄDOWI

Aplikacja komornicza kończy się egzaminem komorniczym, organizowa­nym przez Krajową Radę Komorniczą, składanym przed komisją egzaminacyjną powołaną przez Ministra Sprawiedliwości.

22. Asesora komorniczego (musi on spełniać w zasadzie warunki stawiane
kandydatowi na komornika) powołuje prezes właściwego sądu apelacyjnego na
wniosek komornika, który zamierza zatrudnić asesora komorniczego.

Rada izby komorniczej w uzasadnionych przypadkach może zobowiązać komornika do zatrudnienia asesora komorniczego w jego kancelarii.

Komornik może zlecić asesorowi komorniczemu przeprowadzenie egzeku­cji w sprawach o świadczenie pieniężne nie przewyższające kwoty trzydziesto­krotności przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej w roku poprzednim ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w „Monitorze Polskim”, z wyłączeniem egzekucji z nieruchomości.

Komornik może zlecić asesorowi komorniczemu także dokonanie określo­nych czynności w innych sprawach, z wyłączeniem ustawowo zastrzeżonych do wyłącznej kompetencji komornika (np. wykonanie opróżnienia lokalu, pomieszczenia, gruntu lub przedsiębiorstwa; wykonanie orzeczenia o zastosowaniu środków przymusu; wykonanie orzeczenia o odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką).

Komornik w terminie 21 dni od dnia wpłynięcia wniosku podejmuje czynności egzekucyjne niezbędne dla skutecznego przeprowadzenia egzekucji.

23. Nadzór zwierzchni nad działalnością komorników i działalnością samo­rządu komorniczego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Nadzór ten nie może
wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu. Nadzór nad działalnością
komorników sprawuje Minister Sprawiedliwości poprzez prezesów sądów okręgowych, sędziów-wizytatorów, a w zakresie kontroli finansowej - przez osoby upoważnione.

Krajowa Rada Komornicza sprawuje nadzór nad komornikami niezależnie od nadzoru sprawowanego przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów. Krajowa Rada Komornicza wyznacza komorników-wizytatorów spośród komorników, którzy są obowiązani dokonywać wizytacji w kancelariach danego okręgu. Wizytacja kancelarii powinna być przeprowadzona co najmniej raz w ciągu 3 lat.

Przedmiotem nadzoru, jest terminowość, rzetelność i skuteczność postępo­wania egzekucyjnego.

Komornik jest obowiązany złożyć przed dniem 1 lutego każdego roku roczne sprawozdanie ze swojej działalności.

24. Komornik odpowiada dyscyplinarnie w szczególności za: 1) naruszenie powagi i godności urzędu; 2) rażącą obrazę przepisów prawa; 3) niewykonanie poleceń powizytacyjnych; 4) wydatkowanie środków podlegających dokumenta­cji na działalność rażąco niezgodną z ich przeznaczeniem; 5) podejmowanie czynności z rażącą zwłoką.

25. Karami dyscyplinarnymi są: 1) upomnienie; 2) nagana; 3) kara pienięż­na do dwudziestokrotnej wysokości najniższego przeciętnego miesięcznego wy­nagrodzenia w gospodarce narodowej; 4) wydalenie ze służby komorniczej.

Kara nagany oraz kara pieniężna pociąga za sobą utratę biernego prawa wyborczego do organów samorządu komorniczego na okres 3 lat od dnia upra­womocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.

Wydalenie ze służby komorniczej pociąga za sobą zakaz wykonywania za­wodu na okres 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego.

Kary, o których mowa w pkt. 1-3, ulegają zatarciu po upływie 3 lat od dnia

uprawomocnienia się orzeczenia dyscyplinarnego. Wniosek o wszczęcie postę­powania dyscyplinarnego mogą złożyć Minister Sprawiedliwości, prezesi są­dów, sędziowie-wizytatorzy, organy samorządu komorniczego oraz komornicy-wizytatorzy.

Sprawy dyscyplinarne w pierwszej instancji rozpoznaje w składzie trzyosobowym komisja dyscyplinarna powołana przez Krajową Radę Komorniczą. Od orzeczeń komisji dyscyplinarnej stronom przysługuje odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.

26. Komornicy tworzą samorząd komorniczy. Samorząd komorniczy obejmuje: 1) Krajowy Zjazd Komorników; 2) Krajową Radę Komorniczą; 3) walne zgromadzenia komorników izb komorniczych; 4) izby komornicze. Krajowa Rada Komornicza i izby komornicze posiadają osobowość prawną. Kadencja władz samorządu komorniczego trwa 4 lata.

27. Najwyższą władzą samorządu komorniczego jest Krajowy Zjazd Komorników. Krajowy Zjazd Komorników wybiera Prezesa Krajowej Rady Komorniczej, Krajową Komisję Rewizyjną oraz określa siedzibę władz. Członków Krajowej Rady Komorniczej wybierają walne zgromadzenia komorników izb komorniczych po dwóch z każdej izby komorniczej. Krajowy Zjazd Komorników jest zwoływany dla zaopiniowania uchwal w najważniejszych sprawach dotyczących komorników i warunków ich pracy. Zwyczajny Krajowy Zjazd Komorników jest zwoływany co 2 lata. Nadzwyczajny Krajowy Zjazd Komorników może być zwołany w każdym czasie na żądanie Ministra Sprawiedliwości albo na żądanie co najmniej trzech izb komorniczych, albo na mocy uchwały Krajowej Rady Komorniczej.

28. Krajowa Rada Komornicza jest reprezentantem komorników. Prezes Krajowej Rady Komorniczej reprezentuje ją na zewnątrz, kieruje jej pracami i przewodniczy na posiedzeniach. W razie nieobecności Prezesa jego obowiązki wykonuje wiceprezes.

Uchwały Krajowej Rady Komorniczej są wykonywane przez Prezesa lub wyznaczonych jej członków.

Oświadczenia woli w sprawach majątkowych Krajowa Rada Komornicza wyraża w formie uchwały.

-78-

-79-

ROZDZIAŁ IV KORPORACYJNEORGANYPOMOCY1OBSŁUGIPRAWNEJ

/. KOMORNICY SĄDOWI

Krajowa Rada Komornicza na posiedzeniu dokonuje podziału czynności między swoich członków, jak również uchwala regulamin swojej pracy. Dokumenty te Krajowa Rada Komornicza doręcza Ministrowi Sprawiedliwości i ra­dom wszystkich izb komorniczych.

Do zakresu działania Krajowej Rady Komorniczej należy w szczególności:


1) wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania komorników i asesorów komorniczych, o ustanowieniu i znoszeniu rewirów komorniczych oraz określa­nia siedzib kancelarii; 2) wyrażanie opinii w sprawach dotyczących biurowości i rachunkowości obowiązujących w kancelariach i w innych sprawach dotyczących przepisów, organizacji i funkcjonowania komornika i kancelarii; 3) przedstawia­nie opinii w sprawach zmian przepisów dotyczących egzekucji i funkcjonowania komorników; 4) wyrażanie opinii w sprawach przedstawionych przez Ministra Sprawiedliwości lub organy samorządu komorniczego; 5) wyrażanie opinii w sprawach zasad etyki zawodowej; 6) wyrażanie opinii w sprawach aplikacji ko­morniczej; 7) organizowanie egzaminów na stanowisko komornika; 8) ustalanie wysokości składek miesięcznych na potrzeby samorządu komorniczego oraz zasad ich wydatkowania; 9) wyznaczanie komorników-wizytatorów dla poszczegól­nych izb komorniczych; 10) zwoływanie Krajowego Zjazdu Komorników oraz jego organizacja; 11) uchwalanie regulaminu pracy Krajowej Rady Komorni­czej; 12) współpraca z organizacjami komorników innych krajów; 13) wykony­wanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa; 14) wydawanie cza­sopisma zawodowego; 15) prowadzenie działalności gospodarczej; 16) budowa­nie, wynajmowanie i utrzymywanie wspólnych pomieszczeń magazynowych i hal aukcyjnych oraz utrzymywanie ciężkiego sprzętu transportowego; 17) przechowywanie akt prowadzonych spraw.

29. Izbę komorniczą tworzą komornicy prowadzący kancelarię w okręgu
sądu apelacyjnego. Siedzibą izby komorniczej jest miejscowość, w której ma siedzibę sąd apelacyjny. Członkostwo w izbie komorniczej z mocy prawa powstaje z dniem objęcia przez komornika rewiru komorniczego i ustaje z dniem odwołania komornika. Z dniem odwołania komornik przestaje pełnić wszelkie funkcje w organach samorządu komorniczego. Organami izby komorniczej są: 1) walne zgromadzenie komorników izby komorniczej; 2) rada izby komorniczej; 3) komisja rewizyjna.

30. Walne zgromadzenia komorników izby komorniczej są zwyczajne i nadzwyczajne. Zwyczajne walne zgromadzenie komorników izby komorniczej zwo­łuje rada izby komorniczej w pierwszym kwartale każdego roku. Nadzwyczajne walne zgromadzenie komorników izby komorniczej zwoływane jest z inicjaty­wy Krajowej Rady Komorniczej na podstawie uchwały rady izby komorniczej albo na wniosek co najmniej 1/5 komorników izby komorniczej. W walnym zgromadzeniu komorników izby komorniczej ma obowiązek uczestniczyć każdy członek danej izby komorniczej. W walnym zgromadzeniu komorników izby komorniczej mają prawo uczestniczyć aplikanci i asesorzy komorniczy, jednak­że nie mogą oni brać udziału w głosowaniu. Do kompetencji walnegozgromadzenia komorników izby komorniczej należy: 1) wybór przewodniczącego i wiceprzewodniczącego oraz członków rady izby komorniczej; 2) wybór członków Krajowej Rady Komorniczej; 3) wybór komisji rewizyjnej w składzie przewodniczącego i 4 członków; 4) zatwierdzanie rocznego sprawozdania przedstawionego przez radę izby komorniczej i zamknięcie okresu rachunkowego; 5) uchwalenie budżetu; 6) uchwalenie składek na okre­ślone cele; 7) uchwalenie regulaminu działania; 8) opiniowanie innych spraw dotyczących komorników, o które zwróci się Minister Sprawiedliwości.

Walne zgromadzenie komorników izby komorniczej wybiera przewodniczą­cego zgromadzenia i uchwala regulamin swojego działania w głosowaniu jawnym. Walne zgromadzenie komorników izby komorniczej podejmuje uchwały w innych sprawach w głosowaniu tajnym. Decyzje walnego zgromadzenia komorników izby komorniczej zapadają w formie uchwał.

Do ważności uchwał walnego zgromadzenia komorników izby komorniczej wymagana jest zwykła większość głosów w obecności co najmniej 2/3 komorni­ków izby komorniczej.

31. Rada izby komorniczej działa w siedzibie izby komorniczej i składa się z: 1) 7 osób - w izbach liczących do 100 komorników; 2) 9 osób - w izbach liczących powyżej 100 komorników. Rada izby komorniczej na posiedzeniu dokonuje podziału czynności między swoich członków, jak również uchwala regulamin swojej pracy. Dokumenty te rada doręcza wszystkim komornikom izby komorniczej i Krajowej Radzie Komor­niczej. Rada izby komorniczej reprezentuje izbę komorniczą. Przewodniczący rady izby komorniczej reprezentuje ją na zewnątrz, kieruje jej pracami i przewodniczy na posiedzeniach. W razie nieobecności przewodniczącego, jego obowiązki wy­konuje wiceprzewodniczący rady. Uchwały rady izby komorniczej są wykonywa­ne przez przewodniczącego lub wyznaczonych jej członków. Oświadczenia woli w sprawach majątkowych rada izby komorniczej wyraża w formie uchwały.

Do zakresu działania rady izby komorniczej należy: 1) wyrażanie opinii w sprawie tworzenia i znoszenia rewirów komorniczych, zmiany ich granic oraz wyznaczania siedzib kancelarii komorniczych; 2) wyrażanie opinii w sprawie powoływania i odwoływania komor­ników i asesorów komorniczych; 3) nadzór nad przestrzeganiem przez komorników i aseso­rów komorniczych powagi i godności zawodu; 4) zlecanie komornikom-wizyta­torom dokonania wizytacji wyznaczonej kancelarii; 5) organizowanie doskona­lenia zawodowego komorników; 6) organizowanie szkolenia aplikantów komor­niczych; 7) zarząd majątkiem izby komorniczej; 8) zwoływanie walnych zgro­madzeń komorników izby komorniczej i wykonywanie uchwał tych zgroma­dzeń; 9) prowadzenie rejestrów komorników, asesorów i aplikantów komorniczych oraz rejestru kancelarii i ich siedzib w obrębie danej izby komorniczej; 11) wykonywanie innych czynności przewidzianych przepisami prawa i wynika­jących z podjętych uchwał.

-80-

-81-

ROZDZIAŁ IV. KORPORACYJNE ORGANY POMOCY I OBSŁUGI PRAWNEJ

Uchwały rady izby komorniczej zapadają zwykła większością głosów, przy czym w razie równej liczby głosów decyduje głos przewodniczącego.

Do ważności uchwał rady izby komorniczej jest wymagana obecność ponad połowy jej członków.

A UWAGI WPROWADZAJĄCE

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

1. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Do grupy pozakonstytucyjnych organów ochrony prawa należy zaliczyć prokuraturę oraz inne organy ścigania karnego. Odpowiadają one kryteriom organu ochrony prawa i znajdują pełne oparcie ustawowe.

2. Szczególnym organem w tej grupie jest prokurator, który poprzednio był zaliczany do organów o randze konstytucyjnej. Z różnych powodów Konstytucja RP z 1997 r. pominęła prokuratora.

3. Ponadto trzeba zauważyć, że w okresie międzywojennym prokurator był zaliczany do organów wymiaru sprawiedliwości i dawne prawo o ustroju sądów powszechnych lokalizowało prokuratora przy sądzie okręgowym czy przy sądzie apelacyjnym.

4. Metamorfoza urzędu prokuratorskiego objęła różne jego pozycje rozwo­jowe, bo w latach pięćdziesiątych był on sukcesorem prerogatyw sędziego śled­czego i dysponował szerokimi kompetencjami.

5. Nadmiar kompetencji, przywilejów i władztwa spowodował jego bezza­sadne uwikłanie w tryby władzy wykonawczej, co w konsekwencji doprowadzi­ło do swego rodzaju deprecjacji ustrojowej tego ważnego organu ochrony prawa.

6. Do grupy pozakonstytucyjnych organów ścigania karnego zalicza się liczne organy ścigania o proweniencji resortowej, wojskowej i administracyj­nej. Prezentacja ich zadań oraz rozgraniczenie kompetencji ułatwią pełne roz­poznanie tych organów.

7. Zaznaczyć wszelako już wstępnie trzeba, że wszystkie tego rodzaju orga­ny ścigania karnego podlegają procesowemu nadzorowi (zwierzchnictwu) pro­kuratora, co jest wyrazem utrzymania jego supremacji prawno-procesowej i pozostałością wcześniejszej uprzywilejowanej postaci działania.

-82-

-83-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

1. Podstawę normatywną ustroju, organizacji i funkcjonowania prokuratury stanowi ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr 21, poz. 206 z póz. zm.). Uzupełnienie tej podstawy prawnej stanowią rozporządzenia dotyczące szczegółowych aspektów działania tego organu.

2. Przyjęty w cytowanej ustawie model urzędniczej organizacji i zadań pro­kuratury jest oparty na klasycznych założeniach administracyjnej struktury, kon­strukcji tradycyjnych zadań i kształtu formacji wynikających z historycznych doświadczeń. Urzędniczy wyraz działania prokuratury zasadza się głównie na specyficznej koncepcji administracji i strukturalnego zarządzania. Model ten jest ponadto konsekwencja konstytucyjnej zasady wyodrębnienia i trójpodziału władz. Sady i trybunały stanowią, bowiem władzę sądownicza. Prokuratura i inne organy ścigania są organami sprawowania władzy wykonawczej.

3. Początków prokuratury poszukuje się we Francji. Organ ten funkcjono­wał w postaci wyodrębnionych funkcjonariuszy, których zadaniem była ochrona interesów władcy. W szczególności funkcjonariusze ci posiadali kompetencje w zakresie ścigania przestępstw oraz nadzoru nad czynnościami sądowymi spra­wowanymi w imieniu króla.

Na kontynencie europejskim w ogóle wykształciły się dwa modele prokura­tury: 1) romański, w którym prokurator sprawuje funkcje sądowe i oskarżycielskie oraz jest przedstawicielem Ministra Sprawiedliwości w terenie, i 2) ger­mański, w którym prokurator służy społeczeństwu jako „adwokat państwa" (Staatsanwalt) i zajmuje się głównie ściganiem.

4. W Polsce instytucja prokuratury pojawiła się na początku XIX wieku Powiązanie prokuratury z sądownictwem wprowadziła ustawa - prawo o ustroju sądów powszechnych z 1928 r.

5. Zasadnicza zmiana modelu prokuratury w Polsce nastąpiła w 1950 r., kiedy to wyodrębniono prokuraturę z Ministerstwa Sprawiedliwości i podpo­rządkowano ją Radzie Państwa. Do zadań prokuratury należało m.in. sprawowa­nie tzw. nadzoru ogólnego, który obejmował kontrolę legalności aktów i czyn­ności władz, urzędów i jednostek gospodarki uspołecznionej. W roku 1989 r. nastąpiła zasadnicza zmiana pozycji ustrojowej prokuratury w systemie organów

-84-

państwowych, albowiem nastąpiło włączenie prokuratury do systemu organów rządowych i podporządkowano ja Ministrowi Sprawiedliwości, sprawującemu funkcję Prokuratora Generalnego.

6. Ustrój, zadania i organizację Prokuratury oraz prawa i obowiązki prokura­torów określa powołana ustawa z dnia 20 czerwca 1985 r. o Prokuraturze. Proble­matykę tę rozwija rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 1992 r. w sprawie regulaminu wewnętrznego urzędowania powszechnych jedno­stek organizacyjnych prokuratury (Dz. U. Nr 38, poz. 163 z póź. zm.).

Z art. 1 ust. 1 ustawy o prokuraturze wynika, że Prokuraturę stanowią: Pro­kurator Generalny, jako naczelny organ prokuratury, oraz podlegli mu prokurato­rzy powszechnych i wojskowych jednostek prokuratury i prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Funkcję Prokuratora Generalnego sprawuje Minister Sprawiedliwości. Prokuratorami powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury są proku­ratorzy i Prokuratury Krajowej, prokuratur apelacyjnych, okręgowych i rejonowych. Prokuratorami wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury są pro­kuratorzy: Naczelnej Prokuratury Wojskowej, wojskowych prokuratur okręgowych i wojskowych prokuratur garnizonowych.

Prokuratorami Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu są prokuratorzy Głównej Komisji Ścigania Zbrod­ni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej oraz prokurato­rzy oddziałowych komisji.

7. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratura Krajowa oraz prokuratury: apelacyjne, okręgowe i rejonowe. Prokuratura Krajowa wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwości. Prokuraturą Krajową, w zakresie określonym przez Prokuratora Generalnego, kieruje Prokurator Krajowy.

Prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych. Prokuratura apelacyjną kieruje prokurator apelacyjny, który jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej.

Prokuraturę okręgową tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Prokuratura okręgową kieruje prokurator okręgowy, będący prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz prokuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury okręgowej.

Prokuraturę rejonową tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. W uzasadnionych wypadkach może być utworzona więcej niż jedna prokuratura

-85-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA IINNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

rejonowa w obrębie tej samej gminy. Prokuratura rejonowa kieruje prokurator rejonowy. Prokurator rejonowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej. Minister Sprawiedliwości, w drodze rozporządzenia, tworzy i znosi prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości, a także może tworzyć poza siedziba prokuratu­ry, oraz znosić, ośrodki zamiejscowe prokuratur okręgowych lub rejonowych.

8. Zasada urzędniczej organizacji prokuratury zakłada ukształtowanie mo­delowe z uwzględnieniem wytycznych, jakie płyną z założenia jedności (jedno­litości) prokuratury, oraz jej hierarchicznego podporządkowania a także wyni­kających z tego zasad organizacji i działania, zakładających indyferencję, dewolucję i substytucję.

9. Zasada jedności (jednolitości) prokuratury, zwana też niekiedy zasadą nie­podzielności prokuratury, jest dyrektywa organizacyjną, w myśl, której prokura­tura stanowi jednolitą władzę, a czynności poszczególnych jej organów są uważa­ne za czynności całej prokuratury. Wyróżnienie poszczególnych jednostek w pro­kuraturze ma sens organizacyjny, umożliwiający wykonanie jej zadań. Z punktu widzenia procesowego obojętne jest, który organ prokuratury dokonał danej czyn­ności, albowiem wszystkie one są czynnościami tej samej jednolitej władzy.

Zasada jedności (jednolitości) prokuratury wiąże się najściślej z zasadą centralizmu.

10. Zasada centralizmu prokuratury polega na tym, że prokuratura jest pod­
porządkowana organowi centralnemu, jedynemu dla całego państwa i jednooso­bowemu. Jest nim Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny. Jest to
także wyrazem dyrektywy organizacyjnej, którą określa się mianem zasady jed­noosobowego kierownictwa. Prokuratura jako całość oraz poszczególne jednostki
prokuratorskie podporządkowane są organom jednoosobowym. Zgodnie z za­sadą jednoosobowego kierownictwa, całością prokuratury oraz każdą jej jed­nostką organizacyjną kieruje zawsze jedna osoba. Zasada jednolitego kierownic­
twa jest przeciwieństwem kolegialnego rozstrzygania (.które nie występuje w
strukturze prokuratury).

11. Zasada centralizmu prokuratury polega na tym, że wszystkie jednostki organizacyjne prokuratury podlegają jednemu naczelnemu organowi, którym jest Prokurator Generalny. Prokurator Generalny jest naczelnym organem prokuratu­ry. Kieruje on działalnością prokuratury osobiście, bądź przez swoich zastępców oraz wydaje zarządzenia, wytyczne i polecenia (art. 10 ustawy o prokuraturze). Wytyczne Prokuratora Generalnego w zakresie postępowania przygotowawczego są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postępowania

przygotowawczego. Akty normatywne wydawane przez ministrów dotyczące po­stępowania przygotowawczego wymagają uprzednio uzgodnienia z Prokuratorem Generalnym. Uprawnieniem Prokuratora Generalnego jest ponadto możliwość przedsiębrania wszelkich czynności należących do zakresu działania prokuratury lub zlecania ich wykonania podległym mu prokuratorom, chyba, że ustawa za­strzega określoną czynność wyłącznie jego właściwości.

12. Zasada hierarchicznego podporządkowania wyraża regułę, zgodnie z którą organy prokuratury tworzą hierarchię, na szczycie której stoi Prokurator Generalny (będący równocześnie Ministrem Sprawiedliwości). Oznacza to pod­porządkowanie prokuratorów niższego szczebla prokuratorom nadrzędnym.

Zasada hierarchicznego podporządkowania wyraża się również w wewnętrz­nym podporządkowaniu prokuratorów, w ramach poszczególnych jednostek prokuratury, bezpośredniemu przełożonemu. Zasada hierarchicznego podpo­rządkowania uzupełnia zasadę jednolitości prokuratury. Prokuratura, bowiem ma być w maksymalnym stopniu operatywna i zdatna do czuwania nad prze­strzeganiem jednolitego stosowania prawa. Wynikający z niej postulat posłu­szeństwa ma swoje ujemne strony i dlatego spotyka się pewne ograniczenia, starające się zredukować ujemne konsekwencje. Wprawdzie prokurator wy­pełnia ściśle polecenia przełożonego lub zwierzchnika, ale podwładny funk­cjonariusz spełniający polecenia ma prawo żądania wydania polecenia na pi­śmie i prawo zwrócenia się do wydającego polecenie o wyjaśnienie wątpliwo­ści oraz prawo zgłoszenia zastrzeżeń.

Istnieje dwojakie podporządkowanie w prokuraturze: zewnętrzne (oznacza stosunek nadrzędności - podrzędności między jednostkami prokuratorskimi róż­nych stopni) oraz wewnętrzne (w obrębie organizacyjnych jednostek prokurator­skich). Prokuratorzy wchodzący w skład danej jednostki nie są sobie równi. Usytuowanie funkcjonariusza prokuratury w hierarchii prokuratorskiej zależy od pozycji jego jednostki organizacyjnej oraz od jego funkcji w ramach tej jed­nostki, a także od jego stopnia.

Rozróżnieniu podporządkowania zewnętrznego i wewnętrznego odpowiada ważne z punktu widzenia procesowego rozróżnienie dwóch stosunków: po pierw­sze - stosunek nadrzędności - podrzędności organów prokuratury oraz po drugie -stosunek przełożeństwa - podwładności. Prokuratorem nadrzędnym jest prokura­tor wyższego stopnia, działający w ramach tej jednostki, w ramach zleconych mu czynności. Stosunek nadrzędności jest, więc wyrazem podporządkowania zewnętrz­nego. Prokuratorem przełożonym zaś jest każdy funkcjonariusz zajmujący wyższe stanowisko w prokuraturze. W stosunku nadrzędności - podrzędności oraz w sto­sunku przełożeństwa - podwładności, rozróżnia się sprawę bezpośredniości czy pośredniości tego stosunku. Z punktu widzenia praktyki najważniejsze są stosunki bezpośredniej nadrzędności i bezpośredniego przełożeństwa.

-86-

-87-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAW ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

13. Zasada indyferencji oznacza, że prokurator występuje w imieniu całej
prokuratury jako jednolitego organu. Zasada ta realizowana jest w tym sensie, że
możliwa jest zmiana osoby prokuratora w toku procesu, gdyż każdy z nich repre­zentuje organ prokuratury. Zasada indyferencji nie dotyczy zastępstwa w czynno­ściach powierzonych prokuratorowi określonego szczebla, jak również nie obej­muje ona zastępstwa pomiędzy prokuratorem powszechnym a wojskowym.

Podział zadań między prokuratorami ma charakter wyłącznie wewnętrzny, poza wyjątkami przewidzianymi przez prawo. W myśl zasady indyferencji (braku różnicy), z procesowego punktu widzenia obojętne jest, który funkcjo­nariusz prokuratury załatwia daną sprawę. Wszyscy funkcjonariusze prokura­tury są organami tej samej jednolitej władzy (związek z zasada jednolitości).

14. Zasada substytucji oznacza, że każdy organ prokuratury może zlecić do­
konanie czynności (lub zespołu czynności)organowi niższemu w hierarchii proku­ratury. Każdy prokurator przełożony może wyręczyć się swoim podwładnym.

Substytucja może być bezpośrednia albo pośrednia. Nic nie stoi na prze­szkodzie, aby prokurator zlecił dokonanie określonej czynności prokuratorowi z pominięciem stopni pośrednich.

Konsekwencje zasady indyferencji są dwojakie, albowiem z procesowego punktu widzenia nie ma znaczenia podział kompetencji w prokuraturze. Jest to tylko wewnętrzna sprawa prokuratury. Z naruszeniem reguł właściwości rzeczowej i miejscowej w obrębie prokuratury nie łączą się żadne skutki pro­cesowe. Ponadto każdy prokurator może być zastąpiony przez innego bez ko­nieczności powtórzenia dokonanych czynności.

15. Konsekwencją zasady jednolitości i hierarchicznego podporządkowania
oraz indyferencji są dwie dalsze dyrektywy, a mianowicie zasady: substytucji i dewolucji. Od zasady substytucji istnieją jednak wyjątki. Zagadnienie właściwo­ści funkcjonalnej w prokuraturze nie jest pozbawione znaczenia procesowego.

Wyodrębnić można dwie grupy wyjątków od zasady substytucji: po pierwsze - przepisy procesowe poruczają niekiedy dokonanie określonych czynności funkcjonariuszom odpowiednio kwalifikowanym. Ustawy procesowe wyma­gają niekiedy działania prokuratora odpowiedniego rzędu. Po drugie - ograni­czenie zasady substytucji wynika również z zasady kontroli procesowej w pro­kuraturze i z toku instancyjnego.

Z samym pojęciem kontroli i jego praktycznym sensem byłyby sprzeczne rozwiązania, bo wszelkie czynności kontrolne w prokuraturze (w szczególno­ści rozpatrywanie zażaleń) nie mogą być zlecane funkcjonariuszowi będącemu autorem czynności podlegającej kontroli, ani też funkcjonariuszowi stojącemu niżej w hierarchii stojącemu niżej w hierarchii prokuratorskiej od autora czyn­ności kontrolowanej.

-88-16. Zasada substytucji polega na możliwości zlecania podległym prokurato­rom, przez prokuratora przełożonego, wykonania czynności należących do jego zakresu działania, chyba, że ustawa zastrzega określoną czynność wyłącznie jego właściwości (art. 10 ust. 3 in principio ustawy o prokuraturze). Do wy­łącznych kompetencji Prokuratora Generalnego należy prawo uchylenia prawo­mocnych decyzji o umorzeniu postępowania przygotowawczego z uwagi na ich bezzasadność. To uprawnienie Prokuratora Generalnego i nie może być wyko­nywane przez innego prokuratora w drodze substytucji (art. 328 k.p.k.). Sub­stytucja nie może obejmować również tych czynności, do których wykonywania (w świetle ustawy o prokuraturze) nie jest uprawniony prokurator podwładny.

Zasada substytucji znajduje odwrotność w zasadzie dewolucji. Prokurator przełożony jest uprawniony do przejęcia i przeprowadzenia czynności należą­cej podwładnego.

Dewolucja może być dewolucją bezpośrednia oraz dewolucją pośrednią (prze­jęcie czynności od podwładnego, stojącego niżej w hierarchii prokuratorskiej). Od zasady dewolucji w prokuraturze nie ma wyjątków w prawie procesowym. Uprawnienie zwierzchnika do przejęcia sprawy podwładnego, w celu osobistego jej załatwienia jest naturalne. Zwierzchnik jednak nie ma prawa uchylić lub zmie­nić decyzji wydanej. Kwestia ta nie podlega wątpliwości, albowiem nieprawomoc­ne postanowienia i zarządzenia wydane przez nieprokuratorskie organy postępo­wania przygotowawczego mogą być zmienione lub uchylane przez prokuratora nadzorującego postępowanie przygotowawcze oraz nie mogą być uchylane w try­bie nadzoru postanowienia prawomocne. Podrywałoby to przecież poczucie pew­ności i przekreślałoby pojecie prawomocności. Nieprawomocne postanowienia prokuratora mogą być uchylane w trybie nadzoru przez jego zwierzchnika.

17. Zasada urzędniczej organizacji prokuratury wyzwala różne implikacje or­ganizacyjno - proceduralne. Nie oznacza to jednak, że prokuratorzy przy wykony­waniu czynności przewidzianych w ustawach nie są niezależni z uwzględnieniem granic określonych w ustawie o prokuraturze (art. 8 ust. 1 ustawy o prokuraturze).

Prokurator przy wykonywaniu czynności (określonych w ustawach) jest wprawdzie niezależny, ale obowiązany jest jednocześnie wykonywać zarządze­nia; wytyczne i polecenia prokuratora przełożonego. Polecenie dotyczące treści czynności procesowej prokurator przełożony wydaje na piśmie, a na żądanie prokuratora - wraz z uzasadnieniem.

W razie przeszkody w doręczeniu polecenia w formie pisemnej, dopusz­czalne jest przekazanie polecenia ustnie, z tym, że przełożony jest obowiązany niezwłocznie potwierdzić je na piśmie. Jeżeli prokurator nie zgadza się z pole­ceniem, może żądać zmiany polecenia lub wyłączenia go od wykonywania czyn­ności, albo od udziału w sprawie. O wyłączeniu rozstrzyga ostatecznie prokura-

-89-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

tor bezpośrednio przełożony nad prokuratorem, który wydal polecenie, chyba, że wydał je Prokurator Generalny.

Polecenie przełożonego prokuratora dotyczące treści czynności procesowej, wydane przez prokuratora przełożonego innego niż prokurator bezpośrednio przełożony, nie może obejmować sposobu zakończenia postępowania przygoto­wawczego i postępowania przed sądem.

Prokurator przełożony w razie stwierdzenia oczywistej obrazy prawa przy prowadzeniu sprawy wytyka, niezależnie od innych uprawnień, właściwemu pro­kuratorowi uchybienie, po uprzednim zażądaniu - w razie potrzeby - wyjaśnień. Stwierdzenie i wytknięcie uchybienia nie wpływa na rozstrzygnięcie sprawy. W razie stwierdzenia oczywistej i rażącej obrazy przepisów prawa, prokurator prze­łożony jest obowiązany żądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego prze­ciwko prokuratorowi, który obrazy się dopuścił.

18. Gwarancją niezależności prokuratora jest m.in. jego nieusuwalność ze stanowiska, za wyjątkami wynikającymi z przepisów prawa.

Prokurator Generalny może odwołać prokuratora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, jeżeli prokurator, mimo dwukrotnego ukarania przez sąd dyscyplinarny, popełnił przewinienie służbowe, a w tym dopuścił się oczy­wistej obrazy przepisów prawa lub uchybił godności urzędu prokuratorskiego. Przed podjęciem decyzji Prokurator Generalny wysłuchuje wyjaśnień prokura­tora, chyba, że nie jest to możliwe, oraz zasięga odpowiednio opinii zebrania prokuratorów Prokuratury Krajowej, albo opinii właściwego zgromadzenia pro­kuratorów w prokuraturze apelacyjnej. Prokurator Generalny może odwołać prokuratora wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury na wniosek Mini­stra Obrony Narodowej w wypadkach, gdy przepisy o służbie wojskowej prze­widują zwolnienie z zawodowej służby wojskowej. Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby prokuratorskiej oraz prawomocne orze­czenie sądu skazujące prokuratora na karę dodatkową pozbawienia praw pu­blicznych, zakazu zajmowania stanowiska prokuratora lub na karę degradacji, pociąga za sobą z mocy prawa utratę stanowiska prokuratora; stosunek służbowy prokuratora wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Gwarancją niezależności prokuratorskiej jest ponadto immunitet formalny i materialny. Prokurator nie może być pociągnięty od odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego, ani zatrzymany bez zgody przełożonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to za­trzymania na gorącym uczynku popełnienia przestępstwa. Do czasu wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno przed­sięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocz­nie prokuratora przełożonego. Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu

PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚOGANIA KARNEGO

obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewa­gę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłuma­cza, prokurator odpowiada tylko dyscyplinarnie. Do gwarancji niezależności prokuratorskiej zalicza się również zakaz przynależności do partii politycznych i brania udziału w działalności politycznej (art. 44 ust. 3 ustawy o prokuratu­rze), jak również piastowania mandatu posła lub senatora oraz zakaz piastowa­nia innych stanowisk i wykonywania zajęć, które by przeszkadzały w pełnieniu obowiązków prokuratora lub uchybiały godności urzędu albo podważałyby za­ufanie do jego bezstronności (art. 49 ustawy o prokuraturze).

19. Założenie ustawowe samodzielności prokuratorskiej wprowadzone zo­stało ustawą z dnia 10 maja 1996 r. (Dz. U. Nr 77, poz. 367). Oznacza ona, iż polecenie dotyczące treści czynności procesowej, wydane przez prokuratora prze­łożonego innego niż prokurator bezpośrednio przełożony, nie może obejmować sposobu zakończenia postępowania przygotowawczego i postępowania przed są­dem. W przypadku, gdy w postępowaniu sądowym ujawnią się nowe okoliczno­ści, prokurator samodzielnie podejmuje decyzje związane z dalszym tokiem jego postępowania.

20. Generalnym zadaniem prokuratury jest strzeżenie praworządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

W postępowaniu jurysdykcyjnym prokurator występuje jako strona postępo­wania działająca w charakterze oskarżyciela publicznego, a także w charakterze rzecznika interesu społecznego.

W postępowaniu przygotowawczym zaś prokurator pełni rolę organu proce­sowego, który prowadzi lub nadzoruje ten etap postępowania. Zgodnie z art. 3 ustawy o prokuraturze, prokurator prowadzi i nadzoruje postępowanie przygoto­wawcze w sprawach karnych oraz sprawuje funkcję oskarżyciela publicznego przed sądami, wytacza powództwa w sprawach karnych i cywilnych, może rów­nież brać udział w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych, ze stosunku pracy i ubezpieczeń społecznych, jeżeli tego wymaga ochrona praworządności, interesu społecznego, własności lub praw obywateli, podejmuje środki przewi­dziane prawem, zmierzające do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w postępowaniu sądowym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach, sprawuje nadzór nad wykonywaniem postanowień o tym­czasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności, zaskarża do sądu niezgodne z prawem decyzje administracyjne oraz bierze udział w po­stępowaniu sądowym w sprawach zgodności z prawem takich decyzji, koordy­nuje działalność w zakresie ścigania przestępstw, prowadzoną przez inne organy państwowe, współdziała z organami państwowymi oraz państwowymi i społecz-

-90-

-91-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

nymi jednostkami organizacyjnymi w zapobieganiu przestępczości i innym na­ruszeniom prawa, opiniuje projekty aktów normatywnych. Obowiązkiem pro­kuratora jest podejmowanie działań określonych w ustawach, kierując się zasada bezstronności i równego traktowania wszystkich członków społeczeństwa.

Jeżeli uchwała organu samorządu terytorialnego albo rozporządzenie wojewo­dy są niezgodne z prawem, prokurator zwraca się do organu, który je wydał, o ich zmianę lub uchylenie albo kieruje wniosek o ich uchylenie do właściwego organu nadzoru; w wypadku uchwały organu samorządu terytorialnego prokurator może także wystąpić o stwierdzenie jej nieważności do sądu administracyjnego.

21. Organizacja prokuratury zasadza się na tym, że Prokurator Generalny kieruje działalnością prokuratury osobiście bądź przez zastępców Prokuratora Generalnego, wydając zarządzenia, wytyczne i polecenia.

Prokurator przełożony może zlecać podległym prokuratorom wykonanie czynności należących do jego zakresu działania, chyba że ustawodawca zastrzegł określoną czynność wyłącznie jego właściwości, oraz przejmować czynności prokuratorów podległych, chyba że przepisy ustaw procesowych stanowią w tym zakresie inaczej.

Prokuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury powołu­je Prokurator Generalny, a prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury - Prokurator Generalny na wniosek Ministra Obrony Narodowej.

Prokuratora Krajowego jako zastępcę Prokuratora Generalnego oraz innych zastępców Prokuratora Generalnego powołuje, spośród prokuratorów Prokura­tury Krajowej, i odwołuje z tych stanowisk - Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego.

Jednym z zastępców Prokuratora Generalnego jest Naczelny Prokurator Wojskowy, którego powołuje, spośród prokuratorów Naczelnej Prokuratury Wojskowej, i odwołuje Prezes Rady Ministrów, (na wniosek Prokuratora Gene­ralnego zgłoszony w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej). Naczelny Prokurator Wojskowy kieruje w zastępstwie Prokuratora Generalnego działal­nością wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Do pełnienia funkcji prokuratora apelacyjnego, okręgowego i rejonowego, a także do pełnienia pozostałych funkcji w prokuraturze,, powołuje spośród pro­kuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji Prokurator Generalny.

Do pełnienia funkcji zastępcy Naczelnego Prokuratora Wojskowego, woj­skowego prokuratora okręgowego i wojskowego prokuratora garnizonowego, a także (w zasadzie) do pełnienia pozostałych funkcji w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury, powołuje, spośród prokuratorów wojskowych, i odwołuje z pełnienia tych funkcji Prokurator Generalny, w porozumieniu z Mi­nistrem Obrony Narodowej.

Prokurator Generalny może określić funkcje w prokuraturach apelacyj-

-92-nych, okręgowych i rejonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji prokurator apelacyjny.

Prokurator Generalny, w porozumieniu z Ministrem Obrony Narodowej, może określić funkcje w wojskowych prokuraturach okręgowych i wojskowych prokuraturach garnizonowych, na które powołuje prokuratorów i odwołuje z pełnienia tych funkcji Naczelny Prokurator Wojskowy.

22. Prokuratorem może być powołany ten, kto spełnia wymogi ustawowe a mianowicie: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru, 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce, 4) jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków prokuratora, 5) ukończył 26 lat, 6) złożył egzamin prokuratorski lub sędziowski, 7) pracował w charakterze asesora prokuratorskiego lub sądowego co najmniej rok albo odbył w wojskowych jednostkach organizacyjnych prokuratury okres służby przewi­dziany w przepisach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych.

Na stanowisko prokuratora w wojskowych jednostkach organizacyjnych pro­kuratury może być powołany tylko oficer zawodowy lub oficer służby okresowej. Wymagania złożenia egzaminu prokuratorskiego bądź sędziowskiego oraz stażu asesorskiego nie dotyczą profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych w polskich szkołach wyższych, w Polskiej Akademii Nauk oraz w instytutach naukowo-badawczych i innych placówkach naukowych, sędziów oraz oficerów, którzy w sądach wojskowych zajmowali stanowiska sędziów, adwokatów, radców Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa oraz radców prawnych, którzy wykonywali ten zawód co najmniej trzy lata. Notariuszy nie dotyczy natomiast wymóg stażu asesorskiego.

23. Prokurator Generalny może odwołać prokuratora powszechnej jed­nostki organizacyjnej prokuratury, jeżeli prokurator, mimo dwukrotnego uka­rania przez sad dyscyplinarny karą nagany, usunięcia z zajmowanej funkcji bądź przeniesienia na inne miejsce służbowe, jeżeli ten popełnił przewinienie służbowe, a w tym dopuścił się oczywistej obrazy przepisów prawa lub uchy­bił, godności urzędu prokuratorskiego. Przed podjęciem decyzji w tym wzglę­dzie Prokurator Generalny wysłuchuje wyjaśnień prokuratora (chyba, że nie jest to możliwe) oraz zasięga odpowiednio opinii zebrania prokuratorów Pro­kuratury Krajowej albo opinii właściwego zgromadzenia prokuratorów w pro­kuraturze apelacyjnej.

Prokurator Generalny może odwołać prokuratora wojskowej jednostki organi­zacyjnej prokuratury na wniosek Ministra Obrony Narodowej w wypadkach, gdy przepisy o służbie wojskowej przewidują zwolnienie z zawodowej służby wojskowej. Prokurator Generalny odwołuje prokuratora powszechnej jednostki orga­nizacyjnej prokuratury, jeżeli zrzekł się on stanowiska prokuratora.

-93-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

24. Prawomocne orzeczenie sądu dyscyplinarnego o wydaleniu ze służby pro­
kuratorskiej oraz prawomocne orzeczenie sądu skazujące prokuratora na karę dodat­kową pozbawienia praw publicznych, zakazu zajmowania stanowiska prokuratora
lub na karę degradacji pociąga za sobą z mocy prawa utratę, stanowiska prokuratora;
stosunek służbowy prokuratora wygasa z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia.

Stosunek służbowy prokuratora wygasa z dniem utraty przez niego obywatelstwa polskiego.

25. Przeniesienie prokuratora na inne miejsce służbowe może nastąpić tylko za jego zgodą. Zgoda prokuratora na przeniesienie na inne miejsce służ­bowe nie jest wymagana w przypadkach: zniesienia stanowiska wywołanego zmianą w organizacji prokuratury lub zniesienia danej jednostki organizacyj­nej prokuratury albo przeniesienia jej siedziby oraz przeniesienia w wyniku kary dyscyplinarnej.

26. Powszechnymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Prokuratu­ra Krajowa oraz prokuratury apelacyjne, okręgowe i rejonowe.

Prokurator Generalny jest przełożonym prokuratorów powszechnych i woj­skowych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz prokuratorów Instytutu Pa­mięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Prokuratura Krajową, w zakresie określonym przez Prokuratora Generalne­go, kieruje Prokurator Krajowy. Prokurator Krajowy jest prokuratorem przeło­żonym prokuratorów Prokuratury Krajowej. Prokuratura apelacyjną kieruje pro­kurator apelacyjny.

Prokurator apelacyjny jest prokuratorem przełożonym prokuratorów proku­ratury apelacyjnej, prokuratorów prokuratur okręgowych oraz prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej.

Prokuratura okręgową kieruje prokurator okręgowy. Prokurator okręgowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury okręgowej oraz pro­kuratorów rejonowych i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze dzia­łania prokuratury okręgowej.

Prokuraturą rejonową kieruje prokurator rejonowy. Prokurator rejonowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów prokuratury rejonowej.

27. Prokuratura Krajowa wchodzi w skład Ministerstwa Sprawiedliwo­ści. Prokuraturę apelacyjną tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych. Prokuraturę okręgową tworzy się dla obsza­ru właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Prokuraturę rejo­nową tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin; w uzasadnionych przy­padkach może być utworzona więcej niż jedna prokuratura rejonowa w obrę­bie tej samej gminy.

|PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

28. Wojskowymi jednostkami organizacyjnymi prokuratury są: Naczelna
Prokuratura Wojskowa, wojskowe prokuratury okręgowe oraz wojskowe proku­ratury garnizonowe. W miarę potrzeby mogą być tworzone inne rodzaje wojsko­wych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Naczelną Prokuraturą Wojskową kieruje Naczelny Prokurator Wojskowy. Naczelny Prokurator Wojskowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów Naczelnej Prokuratury Wojskowej oraz pozostałych prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury.

Wojskową prokuratura okręgową kieruje wojskowy prokurator okręgowy. Wojskowy prokurator okręgowy jest prokuratorem przełożonym prokuratorów wojskowej prokuratury okręgowej oraz wojskowych prokuratorów garnizono­wych i prokuratorów wojskowych prokuratur garnizonowych na obszarze dzia­łania wojskowej prokuratury okręgowej.

Wojskową prokuraturą garnizonową kieruje wojskowy prokurator garnizo­nowy. Wojskowy prokurator garnizonowy jest prokuratorem przełożonym pro­kuratorów wojskowej prokuratury garnizonowej.

29. W prokuraturze apelacyjnej działa zgromadzenie prokuratorów, które
składa się z prokuratorów prokuratury apelacyjnej oraz delegatów prokurato­rów prokuratur okręgowych i rejonowych działających na obszarze właściwości
prokuratury apelacyjnej. Delegatów prokuratorów prokuratur okręgowych i re­jonowych, w liczbie równej liczbie prokuratorów prokuratury apelacyjnej, wy­bierają na okres dwóch lat, po połowie, zebrania prokuratorów prokuratur okrę­gowych i zebrania prokuratorów prokuratur rejonowych; Przewodniczącym zgro­madzenia prokuratorów jest prokurator apelacyjny. Posiedzenie zgromadzenia
prokuratorów zwołuje prokurator apelacyjny z inicjatywy własnej lub Prokura­tora Generalnego, kolegium prokuratury apelacyjnej albo jednej piątej liczby
członków zgromadzenia.

Zgromadzenie prokuratorów: 1) wysłuchuje informacji prokuratora apela­cyjnego o działalności prokuratur i pracy prokuratorów oraz wyraża opinię w rym zakresie, 2) ustala liczbę i wybiera dwie trzecie liczby członków kolegium proku­ratury apelacyjnej, 3)wybiera przedstawiciela do Rady Prokuratorów przy Proku­ratorze Generalnym, 4) wybiera członków sądów dyscyplinarnych, 5) rozpatruje sprawozdania z działalności kolegiów prokuratury apelacyjnej, 6) wyraża opinie o kandydatach na prokuratora apelacyjnego, prokuratorów okręgowych i prokurato­rów rejonowych, 7) wyraża opinie w innych sprawach przedstawionych przez pro­kuratora apelacyjnego lub kolegium prokuratury apelacyjnej.

30. Kolegium prokuratury apelacyjnej składa się z czterech do dziesięciu
członków, wybieranych w dwóch trzecich przez zgromadzenie prokuratorów, a
w jednej trzeciej powołanych przez prokuratora apelacyjnego spośród prokura-

-94-

- 95 -

ROZDZIAŁ V, PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

torów. Przewodniczącym kolegium prokuratury apelacyjnej jest prokurator ape­lacyjny. Kadencja kolegium prokuratury apelacyjnej trwa dwa lata. Posiedzenia kolegium prokuratury apelacyjnej zwołuje prokurator apelacyjny z własnej ini­cjatywy lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków kolegium.

Kolegium prokuratury apelacyjnej: 1) rozpatruje wnioski wynikające z wi­zytacji i lustracji prokuratur, 2) wyraża opinie o kandydatach na prokuratorów prokuratury apelacyjnej i okręgowej, 3) wyraża opinię w przedmiocie odwoła­nia prokuratora prokuratury apelacyjnej i okręgowej, 4) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez prokuratora apelacyjnego.

31. Kolegium prokuratury okręgowej składa się z czterech do dziesięciu człon­ków wybieranych w dwóch trzecich przez zebranie prokuratorów prokuratury okrę­gowej oraz delegatów prokuratorów prokuratur rejonowych, a w jednej trzeciej
powołanych przez prokuratora okręgowego spośród podległych mu prokuratorów.
Przewodniczącym kolegium prokuratury okręgowej jest prokurator okręgowy.

Kadencja kolegium prokuratury okręgowej trwa dwa lata. Posiedzenie kole­gium prokuratury okręgowej zwołuje prokurator okręgowy z własnej inicjatywy lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków kolegium.

Kolegium prokuratury okręgowej: 1) rozpatruje wnioski wynikające z wi­zytacji i lustracji prokuratur, 2) wyraża opinię o kandydatach na asesorów pro­kuratorskich oraz prokuratorów prokuratur rejonowych, 3) wyraża opinię w przedmiocie odwołania prokuratora prokuratury rejonowej, 4) wyraża opinię w innych sprawach przedstawionych przez prokuratora okręgowego.

32. Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym składa się: z trzech
przedstawicieli wybranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej,
przedstawiciela wybranego przez zebranie prokuratorów Naczelnej Prokuratury
Wojskowej, przedstawiciela wybranego przez zebranie prokuratorów Instytutu
Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskie­
mu, przedstawicieli wybranych przez zgromadzenia prokuratorów w prokuratu­rach apelacyjnych - po jednym z każdej prokuratury apelacyjnej - oraz trzech
prokuratorów powołanych przez Prokuratora Generalnego, Wybory prokurato­rów na zebraniach odbywają się według regulaminów uchwalonych przez te
zebrania. Przewodniczącym Rady jest Prokurator Generalny. Kadencja Rady
trwa dwa lata. Posiedzenia Rady zwołuje Prokurator Generalny z własnej inicja­tywy lub na wniosek jednej trzeciej liczby członków Rady.

Rada Prokuratorów przy Prokuratorze Generalnym wyraża opinię w spra­wach podejmowanych z własnej inicjatywy lub przedstawionych przez Prokura­tora Generalnego, a w szczególności dotyczących: 1) projektów wytycznych i zarządzeń Prokuratora Generalnego, 2) stanu i rozwoju kadry prokuratorskiej oraz kierunków szkolenia prokuratorów, asesorów i aplikantów, 3) okresowych

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

ocen realizacji zadań prokuratury, 4) kierunków działań w celu doskonalenia kwalifikacji zawodowych prokuratorów oraz poziomu ich pracy. Rada Prokura­torów przy Prokuratorze Generalnym ustala także ogólna liczbę członków sa­dów dyscyplinarnych oraz wskazuje liczbę członków sądów dyscyplinarnych wybieranych przez zebranie prokuratorów Prokuratury Krajowej i zgromadze­nia prokuratorów w prokuraturach apelacyjnych.

33. Jeżeli chodzi o zagadnienie treści i metodyki działalności prokuratury, to trzeba uwzględnić, że prokurator, stosownie do przepisów ustaw proceso­wych, wszczyna i prowadzi postępowanie przygotowawcze albo zleca wszczęcie lub prowadzenie takiego postępowania innemu uprawnionemu organowi, W toku postępowania przygotowawczego prokurator władny jest stosować, w wypad­kach przewidzianych ustawami procesowymi, środki zapobiegawcze wobec po­dejrzanych, za wyjątkiem jednak tymczasowego aresztowania, co do którego stosowania prerogatywy ustawowe ma jedynie sąd (podobnie schronisko dla nieletnich).

Prokurator sprawuje nadzór nad postępowaniem przygotowawczym prowa­dzonym przez uprawniony do tego inny organ. Zarządzenia prokuratora w po­stępowaniu przygotowawczym są wiążące. W razie umorzenia postępowania przy­gotowawczego, prokurator może, stosownie do okoliczności, przesłać sprawę właściwemu organowi w celu wszczęcia postępowania służbowego, dyscyplinar­nego lub o wykroczenie albo w celu rozpatrzenia sprawy przez właściwą orga­nizację społeczną lub zawodową.

Wytyczne Prokuratora Generalnego w zakresie postępowania przygotowaw­czego są wiążące dla wszystkich organów uprawnionych do prowadzenia postę­powania przygotowawczego.

Wydawane przez ministrów akty normatywne dotyczące postępowania przy­gotowawczego wymagają uprzednio uzgodnienia z Prokuratorem Generalnym, a wydawane przez wojewodę - uprzednio uzgodnienia z prokuratorem okręgowym. Prokurator Generalny może występować do naczelnych i centralnych orga­nów administracji państwowej o podjęcie środków w celu usprawnienia działal­ności podległych im organów w zakresie postępowania przygotowawczego.

Prokurator wykonuje czynności oskarżyciela publicznego przed wszystkimi sądami. Może również wykonywać te czynności w sprawach wniesionych do sądu przez innych oskarżycieli.

W razie gdy wyniki postępowania sądowego nie potwierdzają zarzutów oskar­żenia, prokurator odstępuje od oskarżenia.

Prokurator wnosi, w wypadkach przewidzianych w ustawach procesowych, środki zaskarżenia od orzeczeń sądowych.

Prokurator sprawuje, nadzór nad wykonywaniem postanowień o tymczaso­wym aresztowaniu i decyzji o pozbawieniu wolności.

-96- -97-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA IINNE ORGANYŚCIGANIA KARNEGO

Prokurator Generalny przedstawia Prezydentowi wnioski w przedmiocie ułaskawienia osób skazanych przez sady. W odniesieniu do wniosków w przed­miocie ułaskawienia osób skazanych przez sądy wojskowe uprawnienie to przy­sługuje również Naczelnemu Prokuratorowi Wojskowemu.

Ustawodawca przewiduje także możliwość wzięcia udziału prokuratora w postępowaniu cywilnym, administracyjnym, w sprawach o wykroczenia oraz w innych postępowaniach.

34. Obowiązki i prawa prokuratorów są ustawowo określone. Prokurator jest obowiązany postępować zgodnie ze ślubowaniem prokuratorskim oraz stale podnosić kwalifikacje zawodowe. Prokurator powinien w służbie i poza służbą strzec powagi sprawowanego urzędu i unikać wszystkiego, co mogłoby przy­nieść ujmę godności prokuratora lub osłabiać zaufanie do jego bezstronności. W okresie zajmowania stanowiska prokurator nie może należeć do partii politycz­nej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej. Prokuratorowi ubiegają­cemu się o mandat posła albo senatora, albo radnego udziela się urlopu bezpłat­nego na czas kampanii wyborczej.

35. Stosunek służbowy prokuratora nawiązuje się z chwila doręczenia za­wiadomienia o powołaniu. Prokurator powinien zgłosić się w celu objęcia sta­nowiska w ciągu czternastu dni od otrzymania zawiadomienia o powołaniu, je­żeli nie oznaczono innego terminu. W razie nieusprawiedliwionego nie objęcia stanowiska w terminie powołanie traci moc; okoliczność tę stwierdza Prokura­tor Generalny. Przy powołaniu prokurator składa ślubowanie wobec Prokuratora Generalnego. Czas pracy prokuratora jest określony wymiarem jego zadań.

36. Żądania, przedstawienia i zażalenia w sprawach związanych ze swoim
stanowiskiem prokurator może wnosić tylko w drodze służbowej. W takich spra­wach prokurator nie może zwracać się do instytucji i osób postronnych ani
podawać tych spraw do wiadomości publicznej.

W sprawach o roszczenia ze stosunku pracy prokuratorowi przysługuje droga sądowa.

Prokurator powinien niezwłocznie zawiadomić przełożonego o toczącym się postępowaniu sądowym, w którym występuje w charakterze strony lub uczestnika

37. Prokurator jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności spra­wy, o których w postępowaniu przygotowawczym, a także poza jawną rozprawa sądową, powziął wiadomość ze względu na swoje stanowisko prokuratora, Obo­wiązek zachowania tajemnicy trwa także po ustaniu stosunku służbowego.

Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy prokurator składa zeznania jako świadek w postępowaniu przygotowawczym lub przed sądem, chyba że ujawnienie

2, PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

tajemnicy zagraża dobru Państwa albo takiemu ważnemu interesowi prywatnemu, który nie jest sprzeczny z celami wymiaru sprawiedliwości. W takich wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić prokuratora Prokurator Generalny.

38. Prokurator nie może podejmować dodatkowego zatrudnienia, z wyjąt­kiem zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydaktycznym lub
naukowym w łącznym wymiarze nie przekraczającym pełnego wymiaru czasu
pracy pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach, jeżeli wykonywanie
tego zatrudnienia nie przeszkadza w pełnieniu obowiązków prokuratora.

Prokuratorowi nie wolno także podejmować innego zajęcia ani sposobu zarobkowania, które by przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, mogło osłabiać zaufanie do jego bezstronności lub przynieść ujmę godności urzędu prokuratora.

39. Prokurator nie może: 1) być członkiem zarządu, rady nadzorczej łub komisji rewizyjnej spółki prawa handlowego, 2) być członkiem zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółdzielni, 3) być członkiem zarządu funda­cji prowadzącej działalność gospodarczą, 4) posiadać w spółce prawa handlowe­go więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego, 5) prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przed­stawicielem bądź pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności.

40. O zamiarze podjęcia dodatkowego zatrudnienia, a także o podjęciu innego zajęcia lub sposobu zarobkowania, prokurator prokuratury apelacyjnej oraz pro­kurator prokuratury okręgowej zawiadamia właściwego prokuratora apelacyjnego albo okręgowego, a prokuratorzy Prokuratury Krajowej, prokuratorzy apelacyjni i prokuratorzy okręgowi - Prokuratora Generalnego. Prokurator prokuratury rejo­nowej kieruje zawiadomienie, do właściwego prokuratora okręgowego.

Właściwy prokurator apelacyjny albo okręgowy w stosunku do podległego mu prokuratora, a Prokurator Generalny w stosunku do prokuratora Prokuratu­ry Krajowej, prokuratora apelacyjnego i prokuratora okręgowego wydaje decy­zję o sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycz­nym, naukowo-dydaktycznym lub naukowym w szkole wyższej, jeżeli uzna, że będzie ono przeszkadzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, oraz wobec podejmowania lub kontynuowania innego zajęcia, które przeszkadza w pełnie­niu obowiązków prokuratora albo przynosi ujmę godności jego urzędu lub osła­bia zaufanie do jego bezstronności,

41. Prokuratorzy Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni
przeciwko Narodowi Polskiemu również obowiązani są zawiadamiać o zamiarze

-98-

- 99 -

podjęcia dodatkowego zatrudnienia. Prokuratorzy oddziałowych komisji zawia­domienie w przedmiocie dodatkowego zatrudnienia kierują do Dyrektora Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, natomiast Dy­rektor Głównej Komisji oraz prokuratorzy Głównej Komisji i naczelnicy od­działowych komisji - do Prokuratora Generalnego. Decyzję o sprzeciwie wobec zamiaru podjęcia zatrudnienia na stanowisku dydaktycznym, naukowo-dydak­tycznym lub naukowym w szkole wyższej, jeżeli uzna, że będzie ono przeszka­dzało w pełnieniu obowiązków prokuratora, oraz wobec podejmowania lub kon­tynuowania innego zajęcia, które przeszkadza w pełnieniu obowiązków proku­ratora albo przynosi ujmę godności jego urzędu lub osłabia zaufanie do jego bezstronności podejmują Dyrektor Głównej Komisji (wobec prokuratorów od­działowych komisji) Prokurator Generalny oraz (wobec Dyrektora Głównej Komisji, prokuratorów Głównej Komisji i naczelników oddziałowych komisji).

42. Prokuratorzy są obowiązani do złożenia oświadczenia o swoim stanie majątkowym. Oświadczenie o stanie majątkowym dotyczy majątku odrębnego oraz objętego małżeńską wspólnością majątkową.

43. Prokurator Generalny może delegować prokuratora do innej jednostki organizacyjnej prokuratury, Ministerstwa Sprawiedliwości lub innej jednostki organizacyjnej podległej Ministrowi Sprawiedliwości albo przez niego nadzoro­wanej, zgodnie z kwalifikacjami prokuratora. Delegowanie na okres dłuższy niż sześć miesięcy w ciągu roku może nastąpić tylko za zgodą prokuratora. Delego­wanie na okres do dwóch miesięcy w ciągu roku może zarządzić również proku­rator apelacyjny i okręgowy.

Prokuratorowi delegowanemu do Ministerstwa Sprawiedliwości mogą być powierzone obowiązki na stanowiskach urzędniczych, z wyłączeniem stanowi­ska dyrektora generalnego urzędu.

44. Prokuratorowi można udzielić płatnego urlopu dla poratowania zdro­wia. Urlopu dla poratowania zdrowia udziela Prokurator Generalny.

45. Prokurator nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego ani zatrzymany bez zgody przeło­żonego dyscyplinarnego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczynku po­pełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora przełożonego.

Do czasu rozstrzygnięcia wniosku o zezwolenie na pociągnięcie prokurato­ra do odpowiedzialności karnej sąd dyscyplinarny może polecić niezwłoczne zwolnienie prokuratora zatrzymanego na gorącym uczynku.

-100 -

1 PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

Wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej, jeżeli nie pochodzi od prokuratora, powinien być sporządzony i podpisa­ny przez adwokata albo radcę prawnego będącego pełnomocnikiem.

Jeżeli wniosek o zezwolenie na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzial­ności karnej nie odpowiada warunkom formalnym pisma procesowego określo­nym w Kodeksie postępowania karnego lub jest oczywiście bezzasadny, prze­wodniczący sądu dyscyplinarnego odmawia jego przyjęcia. Na zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku przysługuje zażalenie do sądu dyscyplinarnego wła­ściwego do rozpoznania wniosku.

Orzeczenie zezwalające na pociągnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej można wydać, jeżeli zachodzi dostatecznie uzasadnione podejrzenie po­pełnienia przez niego przestępstwa.

Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego odmawiającego zezwolenia na pocią­gnięcie prokuratora do odpowiedzialności karnej przysługuje organowi lub oso­bie, która wnosiła o zezwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu odwołanie do odwoławczego sądu dyscyplinarnego w terminie 7 dni od daty jego ogłoszenia. W tym samym terminie prokuratorowi przysługuje odwołanie od orzeczenia zezwa­lającego na pociągnięcie tego prokuratora do odpowiedzialności karnej.

46. Prokuratorom, którzy wykazują w pracy inicjatywę, wzorowo i sumien­nie wypełniają obowiązki oraz szczególnie przyczyniają się do wykonywania zadań służbowych, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia.

47. W razie powołania prokuratora do niezawodowej służby wojskowej, jego prawa i obowiązki służbowe ulegają zawieszeniu na czas trwania służby. Proku­rator zachowuje jednak swoje stanowisko, a czas służby wojskowej wlicza się do okresu stosunku służbowego na stanowisku prokuratora.

48. Prokurator mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w
organach państwowych, samorządu terytorialnego, służby dyplomatycznej, kon­sularnej lub w organach organizacji międzynarodowych oraz ponadnarodowych
działających na podstawie umów międzynarodowych ratyfikowanych przez Rzecz­
pospolitą Polską jest obowiązany zrzec się swojego stanowiska, o ile nie prze­
chodzi w stan spoczynku. Prokurator, który zrzekł się stanowiska z przyczyn
wskazanych powyżej może powrócić na poprzednio zajmowane stanowisko pro­
kuratora, jeżeli przerwa w pełnieniu obowiązków prokuratora nie przekracza 9
lat (to ograniczenie czasowe nie dotyczy przypadku pełnienia funkcji sędziow­skich lub prokuratorskich w międzynarodowych lub ponadnarodowych orga­nach sądowych). W wypadku takim. Prokurator Generalny, na wniosek proku­ratora, który zrzekł się stanowiska, powołuje go na poprzednio zajmowane sta­nowisko niezależnie od liczby stanowisk prokuratorskich w danej powszechnej

- 101-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

jednostce organizacyjnej prokuratury, chyba, że nie spełnia on warunków wy­maganych do powołania na stanowisko prokuratora.

49. Prokurator odpowiada dyscyplinarnie za przewinienia służbowe, w tym za oczywista i rażąca obrazę przepisów prawa i uchybienia godności urzędu prokuratorskiego.

Za nadużycie wolności słowa przy wykonywaniu obowiązków służbowych, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, kuratora, świadka, biegłego lub tłumacza, prokurator odpowiada

tylko dyscyplinarnie.

Za wykroczenie prokurator również odpowiada tylko dyscyplinarnie

Wobec prokuratorów mogą być orzekane następujące kary dyscyplinarne upo­mnienie, nagana, usunięcie z zajmowanej funkcji, przeniesienie na inne miejsce służbowe oraz wydalenie ze służby prokuratorskiej.

Wymierzenie kary nagany, usunięcia z zajmowanej funkcji albo przeniesie­nia na inne miejsce służbowe, pociąga za sobą pozbawienie możliwości awanso­wania przez okres trzech lat oraz niemożność udziału w tym okresie w kolegium prokuratury okręgowej, w kolegium prokuratury apelacyjnej i w zgromadzeniu prokuratorów, w Radzie Prokuratorów i w sadzie dyscyplinarnym oraz uzyska­nia utraconego stanowiska.

Po upływie trzech lat od chwili czynu nie można wszcząć postępowania dyscyplinarnego, a w razie wszczęcia ulega ono umorzeniu.

Jeżeli jednak czyn zawiera znamiona przestępstwa, przedawnienie dyscypli­narne nie może nastąpić wcześniej niż przedawnienie przewidziane w przepi­sach kodeksu karnego.

Przełożonym dyscyplinarnym jest w stosunku do prokuratorów powszech­nych jednostek organizacyjnych prokuratury Prokurator Generalny oraz proku­rator apelacyjny w stosunku do prokuratorów prokuratury apelacyjnej, prokura­torów prokuratur okręgowych i prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury apelacyjnej, a także prokurator okręgowy w stosunku do prokurato­rów prokuratury okręgowej i prokuratorów prokuratur rejonowych na obszarze działania prokuratury okręgowej. W stosunku do prokuratorów wojskowych jed­nostek organizacyjnych prokuratury przełożonym dyscyplinarnym jest Naczelny Prokurator Wojskowy.

50. W sprawach dyscyplinarnych orzekają sady dyscyplinarne: 1) dla pro­kuratorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury działające przy Prokuratorze Generalnym; a) w pierwszej instancji - Sąd Dyscyplinarny, b) w drugiej instancji - Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny, 2) dla prokuratorów wojsko­wych jednostek organizacyjnych prokuratury - Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej.

Członkowie sądów dyscyplinarnych są w zakresie orzekania niezawiśli i podlegają tylko ustawom.

51. Prokurator może być zawieszony w czynnościach, jeżeli z uwagi na
charakter przewinienia konieczne jest natychmiastowe odsunięcie go od wyko­nywania obowiązków.

Prawo zawieszenia w czynnościach przysługuje przełożonym dyscyplinar­nym. Na decyzję przełożonego dyscyplinarnego o zawieszeniu w czynnościach przysługuje zażalenie do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokura­torem, który wydał decyzję, chyba, że wydał ją Prokurator Generalny.

Za przewinienia dyscyplinarne mniejszej wagi, nieuzasadniające wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, przełożony prokurator wymierza podległym pro­kuratorom karę porządkowa upomnienia.

Ukarany może, w terminie 7 dni od dnia doręczenia mu upomnienia, wnieść sprzeciw do prokuratora bezpośrednio przełożonego nad prokuratorem, który tę karę wymierzył.

W razie wniesienia sprzeciwu prokurator przełożony, uchyla karę porząd­kową upomnienia lub przekazuje sprawę rzecznikowi dyscyplinarnemu .

52. Sąd Dyscyplinarny orzeka w składzie trzech członków, a Odwoławczy
Sąd Dyscyplinarny w składzie pięciu członków.

Sąd Dyscyplinarny w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej orzeka w pierw­szej instancji w składzie trzech członków, a w drugiej instancji w składzie pię­ciu członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie może brać udzia­łu członek Sądu Dyscyplinarnego, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Rzecznika dyscyplinarnego wyznacza spośród prokuratorów Prokurator Generalny.

Obwiniony może ustanowić obrońcę tylko spośród prokuratorów lub adwokatów.

Postępowanie dyscyplinarne toczy się z wyłączeniem jawności. Na rozprawie mogą być obecni prokuratorzy i asesorzy pełniący czynności prokuratorskie.

Orzeczenie dyscyplinarne można podać do wiadomości publicznej po jego uprawomocnieniu się, na podstawie uchwały sądu dyscyplinarnego.

Rzecznik dyscyplinarny składa wniosek o wszczęcie postępowania dyscypli­narnego na żądanie przełożonych dyscyplinarnych, po wstępnym wyjaśnieniu okoliczności koniecznych do ustalenia znamion przewinienia oraz złożeniu wy­jaśnień przez obwinionego, chyba że złożenie tych wyjaśnień nie jest możliwe.

W toku postępowania przed sądem dyscyplinarnym rzecznik dyscyplinarny pełni funkcję oskarżyciela oraz wnosi i popiera środki odwoławcze.

Po otrzymaniu wniosku o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego prze­wodniczący sądu dyscyplinarnego wyznacza termin rozprawy i zawiadamia

-102-

-103-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. PROKURATOR JAKO ZASADNICZY ORGAN ŚCIGANIA KARNEGO

o nim rzecznika dyscyplinarnego, obwinionego oraz obrońcę, a w razie po­trzeby wzywa świadków i biegłych.

Od orzeczenia sądu dyscyplinarnego wydanego w pierwszej instancji przy­sługuje odwołanie obwinionemu i rzecznikowi dyscyplinarnemu. Odwołanie powinno być rozpoznane w terminie 7 dni od dnia jego wpływu do Odwoławcze­go Sadu Dyscyplinarnego.

53. Od orzeczenia wydanego przez sad dyscyplinarny w drugiej instancji stronom i Prokuratorowi Generalnemu przysługuje kasacja do Sądu Najwyższe­go. Kasacja może być wniesiona z powodu rażącego naruszenia prawa lub rażą­cej niewspółmierności kary dyscyplinarnej. Sąd Najwyższy rozpoznaje kasację na rozprawie, w składzie trzech sędziów. Orzeczenie dyscyplinarne, od którego wniesiono kasację, nie podlega wykonaniu do czasu jej rozpoznania.

54. Aplikacja prokuratorska polega na przygotowaniu aplikanta do należy­tego wykonywania obowiązków prokuratora i trwa dwa lata i sześć miesięcy, W razie potrzeby wynikającej z zakresu działania prokuratury, Minister Sprawie­dliwości może, w drodze rozporządzenia, przedłużyć okres aplikacji prokura­torskiej do trzech lat, mając na względzie przeznaczenie dodatkowego czasu trwania aplikacji na przygotowanie aplikantów do należytego wykonywania po­wierzonych prokuraturze nowych lub poszerzonych zadań oraz na podnoszenie kwalifikacji aplikantów w miarę postępu nauki i techniki w sferze zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Aplikantem prokuratury może być mianowana osoba spełniająca wymogi określone ustawowe tj. posiada obywatelstwo polskie, korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, jest nieskazitelnego charakteru oraz ukończyła wy­ższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra lub ukończyła studia zagraniczne uznane w Polsce. Aplikantem wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury może być mianowany tylko oficer zawodowy albo oficer służby okresowej. Aplikanta prokuratury mianuje na czas określony, oznaczony w ak­cie mianowania (jak również zwalnia): w powszechnych jednostkach organiza­cyjnych prokuratury - prokurator apelacyjny, w wojskowych jednostkach organi­zacyjnych prokuratury - Naczelny Prokurator Wojskowy.

Mianowanie aplikanta powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury następuje po przeprowadzeniu konkursu przez prokuratora apelacyjnego.

Przed podjęciem obowiązków aplikant powszechnej jednostki organizacyj­nej prokuratury składa ślubowanie wobec prokuratora apelacyjnego

Aplikant może występować przed sądem rejonowym w charakterze oskar­życiela publicznego w sprawach w postępowaniu uproszczonym.

Po ukończeniu aplikacji obowiązuje aplikanta złożenie egzaminu przed ko­misją powołaną przez Prokuratora Generalnego.

-104-

55. Asesorów powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury mianu­je i zwalnia Prokurator Generalny, a asesorów wojskowych jednostek organiza­cyjnych prokuratury - Naczelny Prokurator Wojskowy,

Prokurator Generalny może powierzyć asesorowi powszechnej jednostki orga­nizacyjnej prokuratury, a Naczelny Prokurator Wojskowy - asesorowi wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury na czas określony, nieprzekraczający trzech lat, pełnienie czynności prokuratorskich, jednakże bez prawa: 1) udziału w postępo­waniu przed sądem apelacyjnym i okręgowym, 2) sporządzania środków zaskarża­nia i wniosków do Sądu Najwyższego oraz występowania przed tym Sądem.

Asesor prokuratury nieposiadający uprawnień do pełnienia czynności pro­kuratorskich może występować w charakterze oskarżyciela publicznego w spra­wach w postępowaniu uproszczonym.

Prokurator Generalny może, z zachowaniem trzymiesięcznego okresu wy­powiedzenia, zwolnić asesora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratu­ry ze służby. Naczelny Prokurator Wojskowy zwalnia asesora wojskowej jed­nostki organizacyjnej ze służby w wojskowych jednostkach organizacyjnych pro­kuratury, jeżeli nie został on powołany na stanowisko prokuratora w terminie sześciu miesięcy od dnia upływu okresu, na który powierzono asesorowi pełnie­nie czynności prokuratorskich. W takim przypadku asesora przenosi się do dys­pozycji Ministra Obrony Narodowej lub określonego przez niego organu.

56. Jeśli chodzi o prokuratorów wojskowych i wojskowych jednostek orga­nizacyjnych prokuratury to Wojskowe jednostki organizacyjne prokuratury wchodzą w skład sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

W zakresie służby wojskowej Naczelny Prokurator Wojskowy podlega Mi­nistrowi Obrony Narodowej, a pozostali prokuratorzy wojskowi - właściwym prokuratorom przełożonym.

Naczelny Prokurator Wojskowy składa Prokuratorowi Generalnemu i Mi­nistrowi Obrony Narodowej sprawozdania z działalności prokuratorów woj­skowych oraz informuje ich bieżąco o pracy wojskowych jednostek organiza­cyjnych prokuratury.

Prokuratorów wojskowych jednostek organizacyjnych prokuratury wyzna­cza, przenosi i zwalnia ze stanowisk służbowych Minister Obrony Narodowej na wniosek Naczelnego Prokuratora Wojskowego, w trybie określonym w przepi­sach o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych. Asesorów i aplikantów woj­skowych jednostek organizacyjnych prokuratury wyznacza, przenosi i zwalnia ze stanowisk Naczelny Prokurator Wojskowy.

Naczelny Prokurator Wojskowy może delegować prokuratora wojskowej jed­nostki organizacyjnej prokuratury, na okres nie przekraczający sześciu miesięcy w roku kalendarzowym, do innej wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury. Za zgodą prokuratora okres delegowania może trwać dłużej niż sześć miesięcy.

-105 -

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

Wojskowy prokurator okręgowy może delegować prokuratora wojskowej jed­nostki organizacyjnej prokuratury, na okres nie przekraczajacy dwóch miesięcy w roku kalendarzowym, do innej wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury.

57. Prokurator wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej bez zezwolenia Sadu Dyscyplinar­nego w Naczelnej Prokuraturze Wojskowej, ani zatrzymany bez zgody Naczel­nego Prokuratora Wojskowego. Nie dotyczy to zatrzymania na gorącym uczyn­ku popełnienia przestępstwa. Do wydania zezwolenia na pociągnięcie prokura­tora wojskowej jednostki organizacyjnej prokuratury do odpowiedzialności kar­nej wolno przedsięwziąć tylko czynności niecierpiące zwłoki, zawiadamiając o tym niezwłocznie prokuratora przełożonego.

58. Za przewinienia dyscyplinarne i wykroczenia prokuratorom wojsko­wych jednostek organizacyjnych prokuratury mogą być wymierzone następujące kary dyscyplinarne: 1) upomnienie, 2) nagana, 3) ostrzeżenie o niepełnej przy­datności na zajmowanym stanowisku, 4) przeniesienie na niższe stanowisko, 5) wydalenie ze służby prokuratorskiej.

Sad dyscyplinarny, wymierzając karę wydalenia ze służby, może wystąpić z wnioskiem do Ministra Obrony Narodowej o zwolnienie ukaranego z zawodowej służby wojskowej lub o pozbawienie go stopnia oficerskiego. W rozumieniu ustawy o służbie wojskowej żołnierzy zawodowych zwolnienie takie równoznaczne jest ze zwolnieniem z powodu ukarania kara dyscyplinarną usunięcia z zawodo­wej służby wojskowej.

Zawieszenie w czynnościach służbowych prokuratorów wojskowych pociąga za sobą skutki zawieszenia na podstawie wojskowych przepisów dyscyplinarnych.

Prokurator wojskowy, w razie naruszenia przez organ wojskowy prawa, rozkazów lub zarządzeń Ministra Obrony Narodowej o charakterze ogólnym oraz stwierdzenia okoliczności wpływających ujemnie na stan dyscypliny woj­skowej i porządku wojskowego, wnosi, po wyjaśnieniu sprawy, sprzeciw lub wystąpienie do właściwego organu wojskowego.

O sposobie załatwienia sprzeciwu lub wystąpienia zawiadamia się niezwłocz­nie prokuratora wojskowego, który wniósł sprzeciw lub wystąpienie.

59. Niezależnie od prezentacji dwóch pionów organizacyjnych prokuratury
trzeba wskazać jeszcze trzeci jej pion, a ściślej prokuraturę IPN. Chodzi o to, że
ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji
Ścigania przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr 155, poz. 1016 z późn. zm.)
powołała nowy organ również w zakresie ścigania poważnych przestępstw po­
pełnionych w okresie od dnia 1 września 1939 do dnia 31 grudnia 1989 r. Odno­tować trzeba, że Prezes IPN jest powoływany i odwoływany przez Sejm, a po-

nadto jest niezależny od organów władzy państwowej. Jednakże trzeba uwzględ­nić, że Instytut Pamięci Narodowej wykonuje również funkcje śledcze. Proble­matyka ta zostanie przedstawiona odrębnie w dalszej kolejności.

60. Odnotować warto w uzupełnieniu, że w ramach Unii Europejskiej obec­nie podejmowane są działania celem, których jest wypracowanie standardów odnoszących się do organów prokuratury. W poszczególnych bowiem państwach Europy prokuratury różnią się strukturą organizacyjną, zakresem zadań oraz usytuowaniem w systemie organów państwowych.

61. Dla koordynacji współpracy międzynarodowej organów ścigania w Unii Europejskiej powołana została organizacja o nazwie Eurojust. Celem jej jest uproszczenie i przyspieszenie procedur związanych z wzajemnym przekazywa­niem informacji. Europejskie prokuratury mogą bezpośrednio uzyskiwać infor­macje od tego organu.

3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

1. Instytut Pamięci Narodowej jest organem ścigania karnego w specjalnym rozumieniu i zakresie. Przedmiotem jego zainteresowania są określone czyny popełnione w określonym czasie i w określonych uwarunkowaniach.

2. Problematyka odpowiedzialności za zbrodnie nazistowskie pojawiła się już w latach 40-tych. Na mocy przepisów dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. o Głównej Komisji i Okręgowych Komisjach Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce (Dz. U. Nr 51, poz. 293) przy Ministerstwie Sprawiedliwości utworzona została Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce oraz Komisje Okręgowe.

Zadaniem tego organu było badanie i zbieranie materiałów dotyczących zbrodni niemieckich, popełnionych w latach 1939-1945 w Polsce lub poza jej granicami w stosunku do obywateli polskich lub osób narodowości polskiej oraz w stosunku do cudzoziemców, którzy w tym czasie przebywali w Polsce, jak również współpraca z Instytutem Pamięci Narodowej przy Prezydium Rady Ministrów, Przewodni­czącym Głównej Komisji był Minister Sprawiedliwości, który powoływał członków Głównej Komisji oraz przewodniczących Okręgowych Komisji. Członków Okręgowej Komisji powoływał jej przewodniczący

Minister Bezpieczeństwa Publicznego mógł delegować do Głównej Ko­misji i do Okręgowych Komisji przedstawicieli władz bezpieczeństwa ce­lem współdziałania.

-106--107-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEG

3. 
   
   Główna Komisja i Okręgowe Komisje oraz delegowane przez nie organy miały prawo prowadzenia dochodzeń, a przy wykonywaniu czynności z tym związanych korzystały z uprawnień władz sądowych. Czynności podjęte przez członków Głównej Komisji i Okręgowych Komisji, posiadających kwalifikacje sędziowskie lub prokuratorskie, miały moc czynności sądowych, a protokóły -moc protokółów sądowych.

4. Problematykę tę w dalszej kolejności rozwoju regulowała ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Pol­skiemu - Instytucie Pamięci Narodowej (Dz. U. Nr 21, poz. 98 z póź. zm.).

Na mocy art. 1. ust l. powołanej ustawy Główną Komisję Badania Zbrodni Niemieckich w Polsce utworzoną na podstawie dekretu z dnia 10 listopada 1945 r. (Dz. U. Nr 51, poz. 293), przekształcono w Główną Komisję Badania Zbrod­ni Hitlerowskich w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej.

Z kolei na podstawie art. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1991 r. (Dz. U. Nr 45, poz. 19) nowelizującej ustawę z 1984 r. Główną Komisję Badania Zbrodni Hitle­rowskich w Polsce - Instytut Pamięci Narodowej przekształcono w Główną Komisję Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu - Instytut Pamięci Narodowej, Komisja podlegała Ministrowi Sprawiedliwości, który był jej przewodniczącym.

Do zadań tego organu należała działalność śledcza, archiwalna i naukowo-badawczą w zakresie popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywa­telach polskich innych narodowości: zbrodni hitlerowskich, zbrodni stalinow­skich, innych przestępstw stanowiących zbrodnie wojenne lub zbrodnie prze­ciwko ludzkości.

5. Śledztwa tej Głównej Komisji były prowadzone przez sędziów i prokura­
torów delegowanych do Komisji.

Jeżeli istniały do tego podstawy sprawa przekazywana była do dalszego pro­wadzenia właściwemu prokuratorowi.

Komisja posiadała osobowość prawną, a jej siedzibą była Warszawa. Komi­sja składa się z członków, których powoływał i odwoływał Przewodniczący Ko­misji spośród przedstawicieli nauki i muzeów martyrologii, wymiaru sprawie­dliwości, prokuratury, organów i jednostek podległych Ministrowi Spraw We­wnętrznych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, orga­nizacji politycznych i społecznych (zwłaszcza organizacji kombatanckich oraz organizacji zrzeszających osoby represjonowane).

Organem wykonawczym Komisji był dyrektor powołany przez Ministra Sprawiedliwości.

Zadania Komisji realizowały: Biuro Śledcze, Archiwum Komisji, Zakład Naukowo-Badawczy, komisje okręgowe.

Przy Komisji działała Rada Naukowa jako organ opiniodawczo-doradczy.

-108-

3. INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ

6. Aktem prawnym obecnie regulującym ustrój IPN jest ustawa z dnia

18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz. U. Nr. 155, poz. 1016 z póź. zm.).

7. Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Na-

rodowi Polskiemu utworzony został w celu realizacji zadań ustawowych tj.: ewidencjonowania, gromadzenia, udostępniania, zarządzania i korzystania z dokumentów organów bezpieczeństwa państwa, wytworzonych oraz gromadzonych od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 grudnia 1989 r., a takie organów bezpie­czeństwa Trzeciej Rzeszy Niemieckiej i ZSRR, dotyczących: a) popełnionych na osobach narodowości polskiej lub obywatelach polskich innych narodowości w okresie od dnia I września 1939 r. do dnia 31 grudnia 1989 r.: zbrodni nazistow­skich i komunistycznych, innych przestępstw stanowiących zbrodnie przeciwko pokojowi, ludzkości lub zbrodnie wojenne oraz innych represji z motywów po­litycznych, jakich dopuścili się funkcjonariusze polskich organów ścigania lub wymiaru sprawiedliwości albo osoby działające na ich zlecenie, a ujawnionych w treści orzeczeń zapadłych ha podstawie ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za dzia­łalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, czy działalności orga­nów bezpieczeństwa państwa, b)tryb postępowania w zakresie ścigania powyż­szych przestępstw c)ochronę danych osobowych osób pokrzywdzonych, prowa­dzenie działań w zakresie edukacji publicznej.

W miejscowościach będących siedzibami sądów apelacyjnych funkcjonują oddziały IPN, w innych miastach zaś mogą działać delegatury IPN. Oddziałem Instytutu Pamięci kieruje dyrektor oddziału, a delegaturą Instytutu Pamięci -naczelnik delegatury. Dyrektora oddziału oraz naczelnika delegatury powołuje i odwołuje Prezes Instytutu Pamięci.

8. Instytutem Pamięci Narodowej kieruje Prezes IPN, który w sprawowaniu swego urzędu jest niezależny od organów władzy państwowej. Prezesa IPN po­wołuje i odwołuje Sejm Rzeczypospolitej Polskiej większością 3/5 głosów za zgodą Senatu, na wniosek Kolegium Instytutu Pamięci, które zgłasza kandydata spoza swego grona. Kadencja Prezesa IPN trwa 5 lat,. Po upływie kadencji pełni on obowiązki do czasu objęcia stanowiska przez nowego Prezesa. Ta sama osoba nie może być Prezesem IPN więcej niż przez dwie kolejne kadencje.

Na wskazane stanowisko może być powołany obywatel polski wyróżniający się wysokimi walorami moralnymi oraz wiedzą przydatną w pracach Instytutu Pamięci Narodowej. Nie może być to natomiast osoba, która pełniła służbę, pracowała lub była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa,, ani też sędzia, który orzekając uchybił godności urzędu, sprzeniewierzając się nie­zawisłości sędziowskiej, jak również osoba, co do której w archiwach podlega-

-109-

OZDZIAŁY. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

5. Odpowiedzialność dyscyplinarni sędziów sądów wojskowych

jących przekazaniu do IPN lub w innych archiwach państwowych znajduje się informacja o tym, że istnieją wobec niej przesłanki świadczące o współpracy. Ponadto stanowiska Prezesa IPN nie może zająć również osoba, której działal­ność związana z dostępem do tajemnicy państwowej lub objęta tajemnicą pań­stwowa uniemożliwia szczegółowe przedstawienie informacji o przebiegu swo­jej służby, pracy lub współpracy.

Prezes Instytutu Pamięci Narodowej nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się po­godzić z godnością jego urzędu, nie może także wykonywać innych zajęć zawo­dowych, z wyjątkiem zajmowania stanowiska profesora szkoły wyższej. Stano­wiska tego nie można łączyć z mandatem posła albo senatora.

9. Kolegium Instytutu Pamięci Narodowej wnioskuje o odwołanie Prezesa IPN większością głosów, jeśli: zrzekł się stanowiska, z powodu choroby, ułom­ności lub upadku sił stał się trwale niezdolny do pełnienia obowiązków, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo umyślne ścigane z urzę­du, nie wypełnia swoich obowiązków lub działa na szkodę IPN.

10. Prezes IPN nie może być, bez uprzedniej zgody Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, pociągnięty do odpowiedzialności karnej ani pozbawiony wolności. Nie może być on zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego.

11. W Instytucie Pamięci Narodowej działa Kolegium IPN. Członkiem Kolegium może być obywatel polski wyróżniający się wysokimi walorami moral­nymi oraz wiedzą przydatną w pracach IPN. Do kandydatów na to stanowisko odnoszą się także m.in. wymogi: wykazania niewspółpracowania z organami bezpieczeństwa państwa, apolityczności,

Kolegium wybierane jest na kadencję trwającą 7 lat. Kadencja rozpoczyna się z dniem zebrania się Kolegium na pierwsze posiedzenie. W skład Kolegium Instytutu Pamięci wchodzi 11 członków: 7 członków wybieranych przez Sejm Rzeczypospo­litej Polskiej bezwzględną większością głosów, 2 członków wybieranych przez Senat Rzeczypospo­litej Polskiej bezwzględną większością głosów, 2 kandydatów zgłasza Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej. Członkostwo w Kolegium Instytutu Pamięci ustaje wskutek: śmierci, rezy­gnacji, skazania prawomocnym wyrokiem za przestępstwo, odwołania przez Sejm bezwzględną większością głosów, na wniosek Kolegium podjęty większością 2/ 3 głosów ustawowego składu Kolegium, z powodu długotrwałej choroby lub upadku sił powodujących trwałą niezdolność do pełnienia obowiązków albo z powodu niewypełniania obowiązków nałożonych przez ustawę.

- 110-

Kolegium Instytutu Pamięci wybiera ze swego składu przewodniczącego Kolegium oraz nie więcej niż 3 jego zastępców na kadencję trwającą 1 rok. Po ustaniu członkostwa przed upływem kadencji Sejm dokonuje wyboru nowego członka na okres do zakończenia kadencji Kolegium Instytutu Pamięci.

12. Prezes Instytutu Pamięci wykonuje swoje funkcje przy pomocy jedno­stek organizacyjnych IPN: Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Naro­dowi Polskiemu, Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów, Biura Edu­kacji Publicznej, Biura Lustracyjnego (powołanego w miejsce Rzecznika Interesu Publicznego). W oddziałach tworzone są natomiast: oddziałowe komisje ści­gania zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, oddziałowe biura udostępniania i archiwizacji dokumentów, oddziałowe biura edukacji publicznej, oddziałowe biura lustracyjne, w delegatu­rach zaś wydziały udostępniania i archiwizacji dokumentów, referaty edukacji publicznej i edukacji śledczej.

13. Prokuratorów Głównej Komisji oraz oddziałowych komisji powołuje i odwołuje Prokurator Generalny na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci.

Główną Komisją kieruje Dyrektor Głównej Komisji. Dyrektora Głównej Komisji powołuje, spośród prokuratorów Głównej Komisji, i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Prokuratora Generalnego zgłoszony w porozumieniu z Prezesem Instytutu Pamięci. Dyrektor Głównej Komisji jest jednym z zastęp­ców Prokuratora Generalnego. Oddziałową komisją kieruje naczelnik oddziało­wej komisji. Naczelnika oddziałowej komisji powołuje, spośród prokuratorów, i odwołuje Prokurator Generalny na wniosek Prezesa Instytutu Pamięci.

14. Dyrektor Głównej Komisji jest prokuratorem przełożonym prokurato­rów tej Komisji oraz komisji oddziałowych.

15. Polecenia Prokuratora Generalnego inne niż określone w art. 8 ust. 5 ustawy o prokuraturze wykraczające poza zakres zadań Instytutu Pamięci, mogą być wydawane prokuratorom Instytutu Pamięci tylko za zgodą Prezesa Instytutu Pamięci.

Prokuratorami nadrzędnymi w stosunku do prokuratorów oddziałowych komisji są Dyrektor Głównej Komisji oraz prokuratorzy tej Komisji.

Prokurator odwołany z powodu zrzeczenia się stanowiska prokuratora Insty­tutu Pamięci ma prawo powrócić na stanowisko zajmowane poprzednio lub otrzy­mać stanowisko równorzędne poprzednio zajmowanemu, jeśli nie ma innych przeszkód prawnych.

16. Organami tego pionu prokuratorskiego są: kolegium prokuratorów oddzia­łowych komisji oraz zgromadzenie i kolegium prokuratorów Głównej Komisji.

Ten pion posiada także odrębne organy dyscyplinarne; Sąd Dyscyplinarny i Odwoławcze Sąd Dyscyplinarny. Członków Sądów Dyscyplinarnych dla proku­ratorów IPN wybiera, w ustalonej przez siebie liczbie, na okres 4 lat, zgroma-

- 111-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA l INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

dzenie prokuratorów Głównej Komisji spośród prokuratorów Instytutu Pamięci. Sąd Dyscyplinarny oraz Odwoławczy Sąd Dyscyplinarny wybierają ze swego grona przewodniczących. Sąd Dyscyplinarny w Instytucie Pamięci orzeka w pierw­szej instancji w składzie trzech członków, a w drugiej instancji - w składzie pięciu członków. W składzie orzekającym w drugiej instancji nie może brać odziani członek Sądu, który brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia.

Rzecznika dyscyplinarnego dla prokuratorów Instytutu Pamięci wyznacza Prokurator Generalny spośród prokuratorów Instytutu Pamięci, na wniosek dy­rektora Głównej Komisji.

17. Funkcje śledcze Instytutu Pamięci polegają na tym, że w sprawach o zbrod­nie, (objęte sferą zainteresowania IPN), możliwe jest wszczynanie i prowadzenie postępowań, zaś uprawnionym w tym zakresie jest prokurator oddziałowej komisji.

18. Prokuratorom IPN w toku postępowania przysługują uprawnienia pro­cesowe określone w przepisach k.p.k. Prokurator oddziałowej komisji może zaniechać wszczęcia postępowania, a wszczęte umorzyć w stosunku do sprawcy przestępstwa, jeżeli dobrowolnie ujawnił on wobec organu powołanego do ści­gania przestępstw wszystkie istotne informacje dotyczące osób współdziałają­cych przy popełnieniu przestępstwa, jak również okoliczności jego popełnienia, jeżeli informacje te umożliwiają wszczęcie postępowania przeciwko określonej osobie. Odstępując od ścigania sprawcy przestępstwa, prokurator uwzględnia stopień społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu i stopień jego winy oraz rodzaj i charakter przestępstwa ujawnionego, a w szczególności usta­la, czy możliwe jest ujawnienie w inny sposób sprawców współdziałających w dokonaniu tego przestępstwa, a także ocenia wagę, jaką ma ujawnienie prze­stępstwa dla realizacji zadań Instytutu Pamięci.

W sądowym postępowaniu odwoławczym oraz kasacyjnym występują pro­kuratorzy Głównej Komisji.

19. Funkcje edukacyjne Instytutu Pamięci polegają na tym, że prowadzi on
badania naukowe nad zbrodniami i innymi zdarzeniami, a także udostępnia zgro­madzone dokumenty innym placówkom naukowym w celu prowadzenia takich
badań, z zachowaniem warunków określonych w ustawie, udziela informacji na
temat zgromadzonych dokumentów oraz publikuje zbiory posiadanych dokumen­tów, informuje społeczeństwo o strukturach i metodach działania instytucji, w
ramach których zostały popełnione zbrodnie nazistowskie i komunistyczne, oraz
informuje o sposobach działania organów bezpieczeństwa państwa, upowszechnia
w kraju i za granicą wyniki swojej pracy oraz badań innych instytucji, organizacji
i osób nad problematyką stanowiącą przedmiot jego działania, prowadzi działal­ność wystawienniczą, formułuje wnioski dotyczące edukacji historycznej.

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

A. UWAGI WPROWADZAJĄCE

1. Organami spraw wewnętrznych państwa są: policja, Straż Graniczna oraz dwie agencje o charakterze policji politycznej, jakim są: Agencja Bezpie­czeństwa Wewnętrznego oraz Agencja Wywiadu. Straż Graniczna jest oddzielnie przedstawiona.

2. Odnosząc się do organów resortu spraw wewnętrznych trzeba odno­tować, że chodzi o organy typu policyjnego. Wchodzi tutaj w rachubę sfe­ra wewnętrznej działalności państwa, która obejmuje zapewnienie ładu we­wnętrznego, porządku i bezpieczeństwa publicznego, a także ochrona kon­stytucyjności ustroju państwa. Grupa tych organów resortowych to zarów­no policja zabezpieczająca porządek publiczny oraz ład i bezpieczeństwo, jak i służby specjalne wykonujące zadania w zakresie ochrony bezpieczeń­stwa państwa.

3. Prokurator jest wprawdzie dominującym organem ścigania, ale z natury rzeczy istnieją również szeroko rozbudowane nieprokuratorskie organy ścigania.

4. Wszystkie nieprokuratorskie organy ścigania są przyporządkowane procesowo prokuratorowi, który jest głównym organem ścigania i przez to posiada pełnię prerogatyw inwestygatorskich. Zasady organizacyjno - funkcjonalne od­noszące się do prokuratury, odpowiednio mają zastosowanie do innych organów ścigania karnego.

Pewne odrębności wymagające odpowiedniego ustosunkowania się, wiążą się z charakterem danego organu, czy jego usytuowaniem w systemie orga­nów. Kodeks postępowania karnego stanowi, że Policja wykonuje polecenia prokuratora i sądu (art. 15 § 1 k.p.k.) oraz, że prerogatywy procesowe Po­licji odpowiednio obejmują: ABW (art. 312 k.p.k.) oraz Żandarmerię Woj­skową (art. 663 k.p.k.).

Organy ścigania nieprokuratorskie podlegają ponadto procesowemu nadzo­rowi prokuratora (art. 15 § I k.p.k., art. 326 § 1, § 2 i § 3 k.p.k.).

5. Nieprokuratorskimi organami ścigania karnego są: Policja i ABW oraz

-112-

-113-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

Agencja Wywiadu, a także Straż Graniczna. W ramach resortu Obrony Narodo­wej powołano Żandarmerie. Wojskowa oraz Służbę Wywiadu i Kontrwywiadu Wojskowego.

B. POLICJA

1. Po odzyskaniu niepodległości pierwsza ustawę o policji wydano w 1919
r. Policja państwowa miała być państwowa organizacją służby bezpieczeństwa,
powołana dla ochrony bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Orga­nizacja policji została dostosowana do podziału sądowego kraju. Naczelną wła­dzę sprawował komendant główny, a na szczeblu województwa działały komen­dy okręgowe, a powiatu - komendy powiatowe policji, funkcjonowały także ko­misariaty i posterunki.

W 1944 roku powołano Milicję Obywatelską. Dekret z dnia 27 lipca 1944 r. o ustanowieniu Milicji Obywatelskiej stanowił, że każda rada narodowa, miej­ska czy gminna, powołuje MO do strzeżenia bezpieczeństwa i porządku pu­blicznego na terenie swego działania, następnie zaś sprawuje nad nią nadzór pod względem gospodarczym i budżetowym. W miejsce tego dekretu PKWN przyjął w dniu 7 października 1944 r. dekret o Milicji Obywatelskiej, który stanowił, ze MO jest prawnopubliczną formacją służby Bezpieczeństwa Publicznego, podle­gającą kierownikowi Resortu Bezpieczeństwa Publicznego.

Kolejna ustawa z dnia 13 listopada 1956 roku, zlikwidowała Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, a jego zadania do­tyczące ustroju i interesów państwa włączono do zakresu działania ministerstwa spraw wewnętrznych. Powiązano Służbę Bezpieczeństwa i Milicję Obywatelską.

W 1975 roku zlikwidowano komendy powiatowe MO i zastąpiono je ko­mendami rejonowymi. W lipcu 1983 roku, w związku z uchwaleniem ustawy o urzędzie Ministra Spraw Wewnętrznych i zakresie działania podległych mu or­ganów, uprzednie wojewódzkie i rejonowe komendy MO przemianowano na wojewódzkie i rejonowe urzędy spraw wewnętrznych.

Kolejnym aktem prawnym regulującym ustrój Policji była ustawa z dnia 31 lipca 1985 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatel­skiej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 38, poz. 181 z póź. zm.).

2. Obecnie zasadniczym aktem prawnym regulującym ustrój Policji jest ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji . (tekst jednolity Dz.U. z 2002r. Nr 7, poz. 58 z póź zm.).

3. Policja to umundurowana i uzbrojona formacja służąca społeczeństwu i przeznaczona do ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz do utrzymywania bezpie-

czeństwa i porządku publicznego. Do podstawowych zadań Policji zaliczono: l)ochronę życia i zdrowia ludzi oraz mienia przed bezprawnymi zamachami naruszającymi te dobra, 2) ochronę bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie spokoju w miejscach publicznych oraz w środkach publiczne­go transportu i komunikacji publicznej, w ruchu drogowym i na wodach prze­znaczonych do powszechnego korzystania, 3) inicjowanie i organizowanie dzia­łań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym i współdziałanie w tym zakresie z organami pań­stwowymi, samorządowymi i organizacjami społecznymi, 4) wykrywanie prze­stępstw i wykroczeń oraz ściganie ich sprawców, 5) nadzór nad strażami gminnymi (miejskimi) oraz nad specjalistycznymi uzbrojonymi formacjami ochronnymi w zakresie określonym w odrębnych przepisach, 6) kontrolę prze­strzegania przepisów porządkowych i administracyjnych związanych z działal­nością publiczną lub obowiązujących w miejscach publicznych, 7) współdziała­nie z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów, 8) gromadzenie, przetwarzanie i przekazywanie informacji kryminalnych, 9) prowadzenie bazy danych zawierającej informacje o wynikach analizy kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA) 10) utworzenie, eksploatacja i utrzymanie systemu informacyjnego umożliwiającego organom administracji rządowej i organom sprawiedliwości przekazywanie oraz dostęp do danych gromadzonych w Systemie Informacyjnym Schengen (SIS), niezbędnych z punktu widzenia funkcjonowania obszaru Schengen.

4. Wyodrębniono również policję sądową. Do zakresu zadań policji sądowej
należy przede wszystkim: ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego w bu­dynkach sądów oraz prokuratur, ochrona życia i zdrowia sędziów, prokuratorów
oraz innych osób, w czasie wykonywania przez nich czynności wynikających z
realizacji zadań wymiaru sprawiedliwości, wykonywanie czynności procesowych
zlecanych przez sąd lub prokuratora, wykonywanie zarządzeń porządkowych sądu,
wydanych w celu utrzymania powagi sądu oraz konwojowanie i doprowadzanie
osób na polecenie sądów, prokuratorów i właściwych komendantów Policji.

5. Organizacja Policji przedstawia się następująco. Policja obejmuje następu­jące rodzaje służb: kryminalną, prewencyjną oraz wspomagającą działalność Poli­cji w zakresie organizacyjnym, logistycznym i technicznym. W skład Policji wchodzi również omówiona wcześniej policja sądowa oraz Wyższa Szkoła Policji, a także ośrodki szkolenia i szkoły policyjne, wyodrębnione oddziały prewencji i podod­działy antyterrorystyczne, jak również jednostki badawczo-rozwojowe. Komen­dant Główny Policji, za zgodą ministra właściwego do spraw wewnętrznych, może powoływać, w uzasadnionych przypadkach, również inne rodzaje służb, określa­jąc ich właściwość terytorialną, organizację i zakres działania.

6. Centralnym organem administracji rządowej, właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa łudzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku pu­blicznego, jest Komendant Główny Policji, podległy ministrowi właściwemu do

-114-

-115-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

spraw wewnętrznych. Jest przełożonym wszystkich funkcjonariuszy Policji, Komendanta Głównego Policji powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw wewnętrznych.

7. Terenowymi organami Policji są komendanci wojewódzcy, powiatowi oraz
komendanci komisariatów. W strukturze organizacyjnej Policji wyróżnić można zatem: Komendę Główną, Komendy wojewódzkie. Komendy powiatowe oraz
komisariaty. Komendant wojewódzki Policji oraz komendant powiatowy Policji
są przełożonymi policjantów na terenie swojego działania. Komendant Główny
Policji, komendant wojewódzki Policji oraz komendant powiatowy Policji wy­konują, swoje zadania przy pomocy podległych im komend, a komendant komi­sariatu Policji - przy pomocy komisariatu

Komendanta Stołecznego Policji powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw wewnętrznych na wniosek Komendanta Głównego Policji złożony po za­sięgnięciu opinii wojewody oraz opinii Prezydenta m.st. Warszawy.

Komendanta powiatowego (miejskiego) Policji powołuje i odwołuje komen­dant wojewódzki Policji, po zasięgnięciu opinii starosty. Komendanta rejonowego Policji powołuje i odwołuje Komendant Stołeczny Policji, po zasięgnięciu opinii Prezydenta m.st. Warszawy. Komendant Stołeczny Policji, na wniosek komen­danta rejonowego Policji, powołuje zastępców komendanta rejonowego Policji.

Na stanowisko komendanta powiatowego (miejskiego) i komendanta rejo­nowego Policji oraz zastępcy komendanta powiatowego (miejskiego) i komen­danta rejonowego Policji powołuje się oficerów Policji.

8. Zakres uprawnień Policji jest ustawowo określony. W granicach swych zadań
Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń
wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i admini-stracyjno-porzadkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, pro­
kuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego.

Policjanci w toku wykonywania czynności służbowych maja obowiązek re­spektowania godności ludzkiej oraz przestrzegania i ochrony praw człowieka.

Policja w celu realizacji ustawowych zadań może korzystać z danych o oso­bie, w tym również w formie zapisu elektronicznego, uzyskanych przez inne organy, służby i instytucje państwowe w wyniku wykonywania czynności opera­cyjno-rozpoznawczych oraz przetwarzać je w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. Nr 133. poz. 883, z póź. zm.), bez wiedzy i zgody osoby, której dane te dotyczą.

9. Ustawa o Policji precyzuje zakres uprawnień przysługujących Policji w związku z wykonywaniem powierzonych jej czynności ludzkiej oraz przestrze­gania i ochrony praw człowieka.

Policjanci wykonując czynności służbowe są uprawnieni do: 1) legitymowa­nia osób w celu ustalenia ich tożsamości, 2) zatrzymywania osób w trybie i przypadkach określonych w przepisach kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, 3) zatrzymywania osób pozbawionych wolności, które na podstawie ze­zwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wy­znaczonym terminie nie powróciły do niego, 4) zatrzymywania osób stwarzają­cych w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub zdrowia ludz­kiego, a także dla mienia, 5) przeszukiwania osób i pomieszczeń w trybie i przypadkach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego i innych ustaw, 6) dokonywania kontroli osobistej, a także przeglądania zawartości baga­ży i sprawdzania ładunku w portach i na dworcach oraz w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodnego, w razie istnienia uzasadnionego podejrze­nia popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary, 7) obserwowania i reje­strowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach pu­blicznych, a w przypadku czynności operacyjno-rozpoznawczych i administra-cyjno-porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy - także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom, 8) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i jednostki obowiązane są, w zakre­sie swojego działania, do udzielenia tej pomocy, w zakresie obowiązujących przepisów prawa, 9) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązu­jących przepisów prawa, 10) dokonywania kontroli rodzaju używanego paliwa przez pobranie próbek paliwa ze zbiornika pojazdu mechanicznego.

10. W razie niepodporządkowania się poleceniom organów Policji lub jej
funkcjonariuszy, policjanci mogą stosować następujące środki przymusu bezpo­średniego: 1) fizyczne, techniczne i chemiczne środki służące do obezwładnia­nia bądź konwojowania osób oraz do zatrzymywania pojazdów, 2) pałki służbo­
we, 3) wodne środki obezwładniające, 4) psy i konie służbowe, 5) pociski niepenetracyjne, miotane z broni palnej.

Policjanci mogą stosować jedynie środki przymusu bezpośredniego odpo­wiadające potrzebom wynikającym z istniejącej sytuacji i niezbędne do osią­gnięcia podporządkowania się wydanym poleceniom.

11. Jeżeli środki przymusu bezpośredniego, okazały się niewystarczające
lub ich użycie, ze względu na okoliczności danego zdarzenia, nie jest możliwe,
policjant ma prawo użycia broni palnej wyłącznie: 1) w celu odparcia bezpo­średniego i bezprawnego zamachu na życie, zdrowie lub wolność policjanta lub

- 116-

- 117-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

innej osoby oraz w celu przeciwdziałania czynnościom zmierzającym bezpo­średnio do takiego zamachu, 2) przeciwko osobie niepodporzadkowujacej się wezwaniu do natychmiastowego porzucenia broni lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagrozić może życiu, zdrowiu lub wolności policjanta albo innej osoby, 3) przeciwko osobie, która usiłuje bezprawnie, przemocą ode­brać broń palna policjantowi lub innej osobie uprawnionej do posiadania broni palnej, 4) w celu odparcia niebezpiecznego bezpośredniego, gwałtownego za­machu na obiekty i urządzenia ważne dla bezpieczeństwa lub obronności pań­stwa, na siedziby naczelnych organów władzy, naczelnych i centralnych orga­nów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, na obiekty go­spodarki lub kultury narodowej oraz na przedstawicielstwa dyplomatyczne i urzędy konsularne państw obcych albo organizacji międzynarodowych, a także na obiekty dozorowane przez uzbrojona formację ochronna, 5) w celu odparcia zamachu na mienie, stwarzającego jednocześnie bezpośrednie zagrożenie dla życia, zdrowia lub wolności człowieka, 6) w bezpośrednim pościgu za osoba, wobec której użycie broni było dopuszczalne w przypadkach określonych powyżej, albo za osobą, wobec której istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia zabójstwa, zamachu terrorystycznego, uprowadzenia osoby w celu wymuszenia okupu lub określonego zachowania, rozboju, kradzieży rozbójniczej, wymuszenia rozbój­niczego, umyślnego ciężkiego uszkodzenia ciała, zgwałcenia, podpalenia lub umyślnego sprowadzenia w inny sposób niebezpieczeństwa powszechnego dla życia albo zdrowia, 7) w celu ujęcia takiej osoby, jeśli schroniła się ona w miejscu trudno dostępnym, a z okoliczności towarzyszących wynika, że może użyć broni palnej lub innego niebezpiecznego narzędzia, którego użycie zagro­zić może życiu lub zdrowiu, 8) w celu odparcia gwałtownego, bezpośredniego i bezprawnego zamachu na konwój ochraniający osoby, dokumenty zawierające wiadomości stanowiące tajemnicę państwową, pieniądze albo inne przedmioty wartościowe, 9) w celu ujęcia lub udaremnienia ucieczki osoby zatrzymanej, tymczasowo aresztowanej lub odbywającej karę pozbawienia wolności, jeśli: a) ucieczka osoby pozbawionej wolności stwarza zagrożenie dla życia albo zdrowia ludzkiego, b) istnieje uzasadnione podejrzenie, że osoba pozbawiona wolności może użyć broni palnej, materiałów wybuchowych lub niebezpiecznego narzę­dzia, c) pozbawienie wolności nastąpiło w związku z uzasadnionym podejrze­niem lub stwierdzeniem popełnienia przestępstw powołanych w pkt.6.

12. W działaniach oddziałów i pododdziałów zwartych Policji użycie broni palnej może nastąpić tylko na rozkaz ich dowódcy. Użycie broni palnej powinno następować w sposób wyrządzający możliwie najmniejszą szkodę osobie, prze­ciwko której użyto broni palnej. Nastąpić ono może w razie zagrożenia bezpie­czeństwa publicznego lub niebezpiecznego zakłócenia porządku publicznego, zwłaszcza poprzez sprowadzenie: 1) niebezpieczeństwa powszechnego dla życia,

zdrowia lub wolności obywateli, 2) bezpośredniego zagrożenia dla mienia w znacznych rozmiarach, 3) bezpośredniego zagrożenia obiektów lub urządzeń ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib naczelnych orga­nów władzy, naczelnych i centralnych organów administracji państwowej albo wymiaru sprawiedliwości, obiektów gospodarki lub kultury narodowej oraz przed­stawicielstwa dyplomatycznego i urzędów konsularnych państw obcych albo or­ganizacji międzynarodowych, a także obiektów dozorowanych przez uzbrojoną formację ochronną.

13. W razie klęski żywiołowej lub nadzwyczajnego zagrożenia środowiska,
gdy siły Policji są niewystarczające do wykonania ich zadań w zakresie ochrony
bezpieczeństwa i porządku publicznego, Prezes Rady Ministrów, na wniosek
ministra właściwego do spraw wewnętrznych uzgodniony z Ministrem Obrony
Narodowej, może zarządzić użycie żołnierzy Żandarmerii Wojskowej do udzie­lania pomocy Policji.

14. Policja jest organem ścigania prowadzącym postępowanie przygotowaw­cze. Ustawa procesowa czasami personalizuje Policję i używa zwrotu „prowa­dzący postępowanie przygotowawcze" (art. 47, 48, 156 § 5 k.p.k.).

Policja prowadzi postępowanie przygotowawcze w zakresie przewidzianym w ustawie (art. 298 § 1 k.p.k.). Policja prowadzi dochodzenie, chyba, że prowa­dzi je prokurator. Prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa lub prowadzonego przez siebie dochodzenia w całości albo w określonym zakre­sie oraz dokonanie niektórych czynności śledztwa lub dochodzenia. Policja może także prowadzić dochodzenie w niezbędnym zakresie w razie obawy utraty lub zniekształcenia dowodów przestępstwa, a w ramach tego postępowania może przesłuchać osobę podejrzaną przed wydaniem postanowienia o przestawieniu zarzutów (art. 308 k.p.k.).

Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wy­kroczeń wykonuje czynności: operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze i administracyjno - porządkowe. Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.

16. Sąd na wniosek prokuratora może zarządzić kontrole operacyjną przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców, a także uzyskania i utrwalenia dowodów ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw: 1) przeciwko życiu, określonych w art. 148-150 kodeksu karnego tj. zabójstwa, dzieciobójstwa, eutanazji, 2) określonych w art. 134, art. 135 § 1, art. 136 § 1, art. 156 § 1 i 3, art. 163 § 1 i 3, art. 164 § i art. 165 § 1 i 3, art. 166, 167, 173

-118 -

-119-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

§ 1 i 3, art. 189, 204 § 4, art. 223,228, 229, 232, 245, 246, 252 § 1-3, art. 253, 258, 269. 280-282, 285 § 1, art. 286, 296, 299 § 1-6 oraz w art. 310 § 1, 2 i 4 kodeksu karnego, 3) przeciwko obrotowi gospodarczemu, określonych w art. 297-306 kodeksu karnego, powodujących szkodę majątkową lub skierowanych przeciwko mieniu, jeżeli wysokość szkody lub wartość mienia przekracza pięć­dziesięciokrotna wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów, 4) skarbowych, jeżeli wartość przedmiotu czy­nu lub uszczuplenie należności publicznoprawnej przekraczają pięćdziesięcio­krotną wysokość najniższego wynagrodzenia za pracę określonego na podstawie odrębnych przepisów, 5) nielegalnego wytwarzania, posiadania lub obrotu bro­nią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub substan­cjami psychotropowymi albo ich prekursorami oraz materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, 6) określonych w art. 8 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. -przepisy wprowadzające kodeks karny, 7) określonych w art. 20 ustawy z dnia 26 października 1995 r. o pobieraniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzą­dów, 8) ściganych na mocy umów i porozumień międzynarodowych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne. Sąd okręgowy, w tych przypadkach na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisem­nej zgody Prokuratora Generalnego albo na pisemny wniosek komendanta woje­wódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego miejsco­wo prokuratora okręgowego, może, (w drodze postanowienia), zarządzić kon­trolę operacyjna. Postanowienie takie wydaje sąd okręgowy właściwy miejsco­wo ze względu na siedzibę składającego wniosek organu Policji.

17. W przypadkach niecierpiących zwłoki, jeżeli mogłoby to spowodować utratę informacji lub zatarcie albo zniszczenie dowodów przestępstwa, Komen­dant Główny Policji lub komendant wojewódzki Policji może zarządzić, po uzy­skaniu pisemnej zgody właściwego prokuratora, kontrolę operacyjna, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo sądu okręgowego z wnioskiem o wydanie postanowienia w tej sprawie. W razie nieudzielenia przez s^d zgody w terminie 5 dni od dnia zarządzenia kontroli operacyjnej, organ zarządzający wstrzymuje kontrolę operacyjną oraz dokonuje protokolarnego, komisyjnego zniszczenia materiałów zgromadzonych podczas jej stosowania.

18. Sąd okręgowy może zezwolić, na pisemny wniosek Komendanta Głów­nego Policji lub komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pi­semnej zgody właściwego prokuratora, na odstąpienie od zniszczenia materia­łów, jeżeli stanowią one dowód lub wskazują na zamiar popełnienia przestęp­stwa, dla wykrycia którego na podstawie przepisów ustawowych może być pro­wadzona kontrola operacyjna lub czynności operacyjno-rozpoznawcze.

19. Kontrola operacyjna prowadzona jest niejawnie i polega na: 1) kontrolowaniu treści korespondencji, 2) kontrolowaniu zawartości przesyłek, 3) stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.

20. Kontrolę operacyjną zarządza się na okres nie dłuższy niż 3 miesiące.

Sąd okręgowy może, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji lub komendanta wojewódzkiego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody wła­ściwego prokuratora, na okres nie dłuższy niż kolejne 3 miesiące, wydać postanowienie o jednorazowym przedłużeniu kontroli operacyjnej, jeżeli nie ustały przyczyny zarządzenia tej kontroli. W uzasadnionych przypadkach, gdy podczas stosowania kontroli operacyjnej pojawią się nowe okoliczności istotne dla zapobieżenia lub wykrycia przestępstwa albo ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa, sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Policji, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalnego, może wydać postanowienie o kontroli operacyjnej przez czas oznaczony również po upływie wskazanych powyżej okresów.

21. Organ Policji, informuje właściwego prokuratora o wynikach kontroli operacyjnej po jej zakończeniu, a na jego żądanie również o przebiegu tej kon­troli. Osobie, wobec której kontrola operacyjna była stosowana, nie udostępnia się materiałów zgromadzonych podczas trwania tej kontroli. Zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały niezawierające dowodów pozwa­lających na wszczęcie postępowania karnego przechowuje się po zakończeniu kontroli przez okres 2 miesięcy, a następnie dokonuje się ich protokolarnego, komisyjnego zniszczenia. Zniszczenie materiałów zarządza organ Policji, który wnioskował o zarządzenie kontroli operacyjnej.

22. Służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opi­nii, niekarany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający, co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w forma­cjach uzbrojonych, podległych szczególnej dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować.

23. Zwrócenia uwagi wymaga okoliczność, że aktualna ustawa o policji daje możliwość wysyłania kontyngentów policyjnych dla realizacji zadań poza granicami kraju. Delegacja do pełnienia służby poza granicami państwa doty­czyć może współdziałania z policjami innych państw oraz ich organizacjami międzynarodowymi na podstawie umów i porozumień międzynarodowych oraz odrębnych przepisów oraz zadania wynikające z umów i porozumień międzyna-

-120-

-121 -

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

4. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

rodowych w ramach np. misji pokojowej, akcji zapobiegania aktom terroryzmu lub ich skutkom, akcji ratowniczej i poszukiwawczej lub humanitarnej,

24. Ważna kwestia jest także współpraca z policja europejska (Europolem) w zakresie ścigania międzynarodowych przestępców. Europol powstał na mocy Traktatu z Maastricht. Jest to organ powołany do zwalczania i zapobiegania przestępczości międzynarodowej zwłaszcza przestępczości zorganizowanej (m.in. przemytu narkotyków, handlu ludźmi, terroryzmu).

B. AGENCJA BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO I AGENCJA WYWIADU

1. Resort spraw wewnętrznych wspierają dwie służby specjalne o charak­terze policji politycznej. Zmiany systemu służb specjalnych w Polsce miały miejsce kilkakrotnie. Najpierw Urząd Bezpieczeństwa zastąpiła Służba Bez­pieczeństwa, zaś w roku 1990 wraz z przebudowa systemu państwa powstał w miejsce Służby Bezpieczeństwa - Urząd Ochrony Państwa. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz. U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526, z póź. zm.) stanowiąca podstawę prawna działania tego organu utraciła moc z chwila wejścia w życie ustawy o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrzne­go oraz Agencji Wywiadu.

2. Dnia 29 czerwca 2002 r. rozpoczęły działalność dwie służby specjalne, a ściślej dwie agencje: Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego (właściwa w spra­wach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytu­cyjnego) oraz Agencję Wywiadu (właściwa w sprawach ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa). Podstawa ich działania jest ustawa z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. Nr 74, poz. 676 z póź. zra.).

Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jest organem właściwym w sprawach ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego.

Agencję Wywiadu, to organ właściwy w sprawach ochrony bezpieczeństwa zewnętrznego państwa.

Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Szef Agencji Wywiadu są centralnymi organami administracji rządowej, działającymi odpowiednio przy pomocy ABW i AW, będącymi urzędami administracji rządowej, podlegają bez­pośrednio Prezesowi Rady Ministrów. Działalność Szefa ABW, Szefa AW podlega kontroli Sejmu.

3. Do ustawowych zadań Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego należy
następujący katalog kompetencji: 1) rozpoznawanie, zapobieganie i zwalczanie
zagrożeń godzących w bezpieczeństwo wewnętrzne państwa oraz jego porządek
konstytucyjny, a w szczególności w suwerenność i międzynarodowa pozycję,
niepodległość i nienaruszalność jego terytorium, a także obronność państwa, 2)
rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw: a) szpiegostwa, terro­ryzmu, naruszenia tajemnicy państwowej i innych przestępstw godzących w bez­pieczeństwo państwa, b) godzących w podstawy ekonomiczne państwa, c) ko­rupcji osób pełniących funkcje publiczne, o których mowa w art. 1 i 2 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej
przez osoby pełniące funkcje publiczne, jeśli może to godzić w bezpieczeństwo
państwa, d) w zakresie produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o
znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, e) nielegalnego

wytwarzania, posiadania i obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowy­mi, bronią masowej zagłady oraz środkami odurzającymi i substancjami psycho­tropowymi, w obrocie międzynarodowym oraz ściganie ich sprawców, 3) reali­zowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa oraz wykonywanie funkcji krajowej władzy bezpieczeństwa w zakresie ochrony in­formacji niejawnych w stosunkach międzynarodowych, 4) uzyskiwanie, analizo­wanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogą­cych mieć istotne znaczenie dla ochrony bezpieczeństwa wewnętrznego państwa i jego porządku konstytucyjnego, 5) podejmowanie innych działań określonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych.

Działalność ABW poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej może być pro­wadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa wyłącznie w za­kresie realizacji wskazanych powyżej zadań

4. Do ustawowych zadań Agencji Wywiadu należy następujący katalog kom­petencji: 1) uzyskiwanie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właści­wym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i międzynarodowej pozycji Rzeczypospolitej Polskiej oraz jej potencjału ekono­micznego i obronnego, 2) rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom ze­wnętrznym godzącym w bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaru­szalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 3) ochrona zagranicznych przed­stawicielstw Rzeczypospolitej Polskiej i ich pracowników przed działaniami obcych służb specjalnych i innymi działaniami mogącymi przynieść szkodę inte­resom Rzeczypospolitej Polskiej, 4) zapewnienie ochrony kryptograficznej łączno­ści z polskimi placówkami dyplomatycznymi i konsularnymi oraz poczty kurier­skiej, 5) rozpoznawanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz mię­dzynarodowych grup przestępczości zorganizowanej, 6) rozpoznawanie między­narodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi, środkami

-122-

- 123-

ROZDZIAŁ V, PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpo­znawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związa­nych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia, 7) rozpo­znawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na bezpieczeństwo państwa, oraz podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń, 8) prowadzenie wywiadu elektronicznego, 9) podejmowanie innych działań okre­ślonych w odrębnych ustawach i umowach międzynarodowych. Zadania, te są realizowane poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast działalność AW na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzona wyłącznie w związku z jej działalnością poza granicami państwa.

5. Wyodrębniono ustawowo organ o nazwie Kolegium do Spraw Służb Spe­cjalnych. Ustawa stanowi, że przy Radzie Ministrów działa Kolegium do Spraw Służb Specjalnych, jako organ opiniodawczo-doradczy w sprawach programo­wania, nadzorowania i koordynowania działalności ABW, SKW, SWW i CB oraz podejmowanych dla ochrony bezpieczeństwa państwa działań Policji, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, Służby Więziennej, Biura Ochrony Rządu, Inspekcji Celnej, organów celnych, urzędów skarbowych, izb skarbowych, organów kontroli skarbowej, organów informacji finansowej oraz służb rozpoznania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Szefów ABW i AW, powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Kolegium oraz Sej­mowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.

6. Szefem ABW i Szefem AW może zostać osoba, która: 1) posiada wyłącz­nie obywatelstwo polskie, 2) korzysta z pełni praw publicznych, 3) wykazuje nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną, 4) daje rękojmię należytego wykonywania zadań, 5) spełnia wymagania określone w przepisach o ochronie informacji niejawnych w zakresie dostępu do informacji stanowią­cych tajemnicę państwową, oznaczonych klauzulą „ściśle tajne", 6) nie pełniła służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem organów bez­pieczeństwa państwa, ani też nie była sędzią, który orzekając uchybił godności urzędu, sprzeniewierzając się niezawisłości sędziowskiej.

7. Odwołanie Szefa Agencji z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przy­padku: 1) rezygnacji z zajmowanego stanowiska, 2) zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa, 3) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za popełnione przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, 4) utraty predyspozycji niezbędnych do zajmowania stanowiska, 5) niewykonywania obo­wiązków z powodu choroby trwającej nieprzerwanie ponad 3 miesiące.

Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości, mogą tworzyć ze­społy o charakterze stałym lub doraźnym, określając ich nazwę, skład osobowy oraz szczegółowy zakres i tryb działania.

/. ORGANY RESORTU SPRAW WEWNĘTRZNYCH

9. Kompetencje rzeczowe Agencji są ustawowo określone w granicach za­
dań, funkcjonariusze ABW wykonują: 1) czynności operacyjno-rozpoznawcze i
dochodzeniowo-śledcze w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania prze­stępstw oraz ścigania ich sprawców, 2) czynności operacyjno-rozpoznawcze i
analityczno-informacyjne w celu uzyskiwania i przetwarzania informacji istot­nych dla ochrony bezpieczeństwa państwa i jego porządku konstytucyjnego. 3) czynności na polecenie sądu lub prokuratora.

Funkcjonariusze ABW wykonują czynności tylko w zakresie właściwości tej Agencji i w tym zakresie przysługują im uprawnienia procesowe policjantów, wynikające z przepisów kodeksu postępowania karnego.

10. Podczas wykonywania tych czynności, funkcjonariusze mają prawo: 1)
wydawania poleceń określonego zachowania się, 2) legitymowania osób w celu
ustalenia ich tożsamości, 3) zatrzymywania osób w trybie i w przypadkach okre­ślonych w przepisach kodeksu postępowania karnego, 4) przeszukania osób i
pomieszczeń, 5) dokonywania kontroli osobistej lub przeglądania zawartości
bagaży, a także sprawdzania ładunku w środkach transportu lądowego, 6) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom w trakcie wykonywania czynności operacyjno-rozpoznawczych podejmowanych na podstawie ustawy, 7) Żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i przedsiębiorcy są obowiązani, w zakresie swojego działania, do udzielenia nieodpłatnie tej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa, 8) zwracania się o niezbędną pomoc do innych niż wymienieni w pkt 7 przedsiębiorców, jednostek organizacyjnych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.

11. Prezes Rady Ministrów nadaje, każdej z Agencji statut, który określa jej organizację wewnętrzną. Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwo­ści, nadają regulaminy organizacyjne jednostkom organizacyjnym każdej z Agen­cji, w których określają jej strukturę wewnętrzną i szczegółowe zadania.

12. W skład AW wchodzą następujące jednostki organizacyjne: 1) Gabi­net Szefa, 2) Biuro Pełnomocnika Ochrony, 3) Biuro Kadr i Szkolenia, 4) Biu­ro Informacji i Analiz, 5) Biuro Finansów, 6) Biuro „A", 7) Biuro „B", 8) Biuro „C", 9) Biuro „D", 10) Biuro „E", 2. W skład AW wchodzi Ośrodek Szkole­nia Agencji Wywiadu.

13. W skład ABW wchodzą następujące jednostki organizacyjne: 1) Depar­tament Kontrwywiadu, 2) Departament Przeciwdziałania Korupcji, Terroryzmowi i Przestępczości Zorganizowanej, 3) Departament Postępowań Karnych, 4) De­partament Zabezpieczenia Technicznego, 5) Departament Ochrony Informacji Niejawnych, 6) Departament Bezpieczeństwa Teleinformatycznego, 7) Biuro Ewidencji i Archiwum, 8) Biuro Prawne, 9) Biuro Finansów, 10) Biuro Kadr,

-124-

-125-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA J INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

1 ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

11) Biuro Administracyjno-Gospodarcze, 12) Gabinet Szefa, 13) Inspektorat Nadzoru, Kontroli i Bezpieczeństwa Wewnętrznego, 14) Zespół Audytu We­wnętrznego, 15) Zespół Ochrony Zdrowia, 16) Centralny Ośrodek Szkolenia ABW, oraz 17) Delegatury ABW w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Kato­wicach, Krakowie, Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Radomiu, Rzeszowie, Szczecinie, Wrocławiu i Zielonej Górze. W skład delegatur ABW mogą wchodzić wydziały zamiejscowe.

14. Szefowie Agencji, każdy w zakresie swojej właściwości rozstrzygają spory kompetencyjne miedzy jednostkami organizacyjnymi ABW oraz między jednostkami organizacyjnymi AW, jak również mogą powoływać kolegialne or­gany doradcze i opiniodawcze, określając ich nazwę, skład osobowy oraz szcze­gółowy zakres i tryb działania.

5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

A. Żandarmeria Wojskowa

1. Żandarmeria Wojskowa początkowo nie posiadała własnego odrębnego uregulowania prawnego. Jej zadania i organizację określa! art, 16 ustawy z dnia 21 listopada 1967 r., o powszechnym obowiązku obrony (Dz. U. z 1992 r., Nr 4, poz. 16 z póź. zm.) oraz rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 28 maja 1992 r. w sprawie wojskowych organów porządkowych oraz składu służby garnizonowej (Dz. U. Nr 47, poz. 212).

2. Obecnie organizację Żandarmerii Wojskowej określają przepisy ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach po­rządkowych. (Dz. U. Nr 123, poz. 1353 z póź zm.).

3. Żandarmeria Wojskowa jest wyodrębnioną i wyspecjalizowaną służbą wchodzącą w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

4. Żandarmeria Wojskowa wykonuje zadania należące do jej zakresu działa­nia w Siłach Zbrojnych oraz w stosunku do wskazanych osób. Żandarmeria Woj­skowa jest właściwa wobec: 1) żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, 2) żołnierzy niebędących w czynnej służbie wojskowej w czasie noszenia przez nich mundurów oraz odznak i oznak wojskowych, 3) pracowników zatrudnionych w

-126-

jednostkach wojskowych: a) w związku z ich zachowaniem się podczas pracy w tych jednostkach, b) w związku z popełnieniem przez nich czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary, wiążącego się z tym zatrudnieniem, 4) osób prze­bywających na terenach lub w obiektach jednostek wojskowych, 5) innych osób, podlegających orzecznictwu sądów wojskowych albo jeżeli wynika to z odrębnych przepisów, 6) osób niebędących żołnierzami, jeżeli współdziałają z osobami, wy­mienionymi powyżej, w popełnieniu czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary albo też jeżeli dokonują czynów zagrażających dyscyplinie wojskowej albo czynów przeciwko życiu lub zdrowiu żołnierza albo mieniu wojskowemu, 7) żoł­nierzy sil zbrojnych państw obcych, przebywających na terytorium Rzeczypospo­litej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli pozostają w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, o ile umowa międzynarodowa, której Rzecz­pospolita Polska jest stroną, nie stanowi inaczej.

5. Z ustawy o Żandarmerii Wojskowej wynika, że do zadań Żandarmerii Wojskowej należy: 1) zapewnianie przestrzegania dyscypliny wojskowej, 2) ochra­nianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, 3) ochranianie życia i zdrowia ludzi oraz mienia woj­skowego przed zamachami naruszającymi te dobra, 4) wykrywanie przestępstw i wykroczeń, w rym skarbowych, w odniesieniu do pomiotów podlegających kompetencji ŻW, ujawnianie i ściganie sprawców tych czynów oraz ujawnianie i zabezpieczanie dowodów w tym zakresie, 5) zapobieganie popełnianiu prze­stępstw i wykroczeń, oraz innym zjawiskom patologicznym, a w szczególności: alkoholizmowi i narkomanii w Siłach Zbrojnych, 6) współdziałanie z polskimi oraz zagranicznymi organami i służbami właściwymi w sprawach bezpieczeń­stwa i porządku publicznego oraz policjami wojskowymi, 7) zwalczanie klęsk żywiołowych, nadzwyczajnych zagrożeń środowiska i likwidowanie ich skutków oraz czynne uczestniczenie w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i huma­nitarnych, mających na celu ochronę życia i zdrowia oraz mienia.

6. Ustawowo przydzielone zadania Żandarmeria Wojskowa wykonuje po­przez: 1) kontrolowanie przestrzegania dyscypliny wojskowej oraz porządku publicznego, 2) interweniowanie w przypadkach naruszenia dyscypliny wojsko­wej lub porządku publicznego, 3) opracowywanie dla właściwych organów in­formacji o stanie dyscypliny wojskowej i przestępczości w Siłach Zbrojnych, a także występowanie do tych organów z wnioskami mającymi na celu zapobieże­nie popełnianiu przestępstw, wykroczeń i przewinień dyscyplinarnych, 4) wyko­nywanie czynności operacyjno-rozpoznawczych, 5) wykonywanie czynności pro­cesowych w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowa­niu karnym i karnym skarbowym, 6) zabezpieczanie śladów i dowodów popeł­nienia przestępstw i wykroczeń oraz sporządzanie ekspertyz i opinii kryminał i -

- 127-

ROZDZIAŁ V PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

stycznych, 7) poszukiwanie sprawców przestępstw i wykroczeń oraz zaginio­nych żołnierzy, a także poszukiwanie utraconych przez jednostki wojskowe: bro­ni, amunicji, materiałów wybuchowych i innego mienia wojskowego oraz mate­riałów zawierających informacje niejawne, 8) wykonywanie kontroli ruchu dro­gowego, pilotowanie kolumn wojskowych oraz kierowanie ruchem drogowym, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o ruchu drogowym i o drogach publicznych, 9 ) kontrolowanie uprawnień żołnierzy do noszenia mun­duru oraz odznak i oznak wojskowych, posiadania uzbrojenia i ekwipunku woj­skowego oraz przebywania poza terenami i obiektami jednostek wojskowych, 10) kontrolowanie posiadania uprawnień do używania munduru oraz odznak i oznak wojskowych, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o odznakach i mundurach, 11) konwojowanie osób, dokumentów i mienia wojsko­wego, 12) przymusowe doprowadzanie osób, w zakresie i na zasadach przewi­dzianych w przepisach o postępowaniu karnym, karnym skarbowym, karnym wykonawczym i cywilnym, 13) asystowanie przy czynnościach egzekucyjnych, w zakresie i na zasadach przewidzianych w przepisach o postępowaniu cywil­nym i o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, 14) współuczestniczenie w zapewnianiu porządku podczas trwania imprez masowych przeprowadzanych na terenach i w obiektach jednostek wojskowych, w zakresie i na zasadach prze­widzianych w przepisach o bezpieczeństwie imprez masowych, 15) wykonywa­nie zadań policji sądowej w sądach wojskowych i wojskowych jednostkach orga­nizacyjnych prokuratury, 16) kontrolowanie ochrony mienia wojskowego, a w szczególności przechowywania uzbrojenia i środków bojowych, 17) kontrolo­wanie przestrzegania przepisów o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz o narkomanii, a także wykonywanie czynności przewidzia­nych w tych przepisach dla organów wojskowych, 18) wykonywanie czynności ochronnych w stosunku do uprawnionych osób, a także zabezpieczanie pobytu w jednostkach wojskowych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe i delegacji zagranicznych.

7. Żandarmeria Wojskowa wykonuje również czynności na polecenie sądu woj­skowego i prokuratora wojskowego oraz sądu powszechnego i prokuratora powszechnej jednostki organizacyjnej prokuratury, a także organów administracji rządowej i woj­skowej oraz samorządu terytorialnego. Żandarmeria Wojskowa wykonuje zadania należące do jej zakresu działania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

8. Żandarmeria Wojskowa może wykonywać zadania należące do jej zakre­su działania również poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej w stosunku do żołnierzy polskich oraz - w stosunku do polskich pracowników zatrudnionych za granicą w polskich jednostkach wojskowych i w polskich przedstawiciel­stwach wojskowych, chyba że umowa międzynarodowa stanowi inaczej.

-128--9. Dowódcą Żandarmerii Wojskowej i przełożonym wszystkich żołnierzy
Żandarmerii Wojskowej jest Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej, pod­
legły bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej. Komendanta Głównego Żan­darmerii Wojskowej wyznacza na stanowisko służbowe i zwalnia z tego stanowi­ska Minister Obrony Narodowej.

10. Żandarmerię Wojskową tworzą: 1) Komenda Główna Żandarmerii Woj­skowej, 2) terenowe jednostki organizacyjne Żandarmerii Wojskowej, 3) specja­listyczne jednostki organizacyjne Żandarmerii Wojskowej.

Terenowymi jednostkami organizacyjnymi Żandarmerii Wojskowej są: 1) oddziały Żandarmerii Wojskowej, 2) wydziały Żandarmerii Wojskowej, 3) pla­cówki Żandarmerii Wojskowej.

11. Żandarmeria Wojskowa składa się z następujących pionów funkcjonal­nych: 1) dochodzeniowo-śledczego, 2) prewencyjnego, 3) administracyjno-logistyczno-technicznego.

12. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej podczas wykonywania czynności służ­bowych są obowiązani nosić mundury, mieć przy sobie legitymację oraz odzna­kę identyfikacyjną żołnierza Żandarmerii Wojskowej, chyba, ze dotyczy to wy­konywania czynności operacyjno-rozpoznawczych.

13. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej, wykonując zadania, mają prawo: 1)
legitymowania w celu ustalenia tożsamości, 2) sprawdzania posiadania upraw­nień 3) zatrzymywania w przypadkach i w trybie określonym w przepisach o
postępowaniu karnym, 4) doprowadzania do miejsca pełnienia czynnej służby
wojskowej lub miejsca zamieszkania, w przypadkach określonych ustawą, 5)
osadzania w izbie zatrzymań w przypadkach i w trybie określonym w przepi­sach o dyscyplinie wojskowej, 6) nakładania grzywien w drodze mandatu karne­
go za wykroczenia, na zasadach i w trybie określonym dla funkcjonariuszy
Policji w przepisach o postępowaniu w sprawach o wykroczenia, a także wyko­nywania czynności sprawdzających oraz zawiadamiania prokuratora wojskowe­
go o popełnieniu wykroczenia, na zasadach i w trybie określonym w przepisach
o postępowaniu karnym, 7) występowania do dowódców jednostek wojskowych
z wnioskami o wszczęcie postępowania dyscyplinarnego, na zasadach i w trybie
określonym w przepisach o dyscyplinie wojskowej, postępowaniu karnym i w
innych przepisach, 8) przeszukiwania osób i pomieszczeń w przypadkach i w
trybie określonym w przepisach o postępowaniu karnym i w innych przepisach,
9) dokonywania kontroli osobistej, przeglądania zawartości bagażu osobistego i
sprawdzania ładunków w środkach transportu lądowego, powietrznego i wodne­
go, z wyjątkiem środków transportu przewożących znaki pieniężne, w razie

- 129-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

5. ORGANY WOJSKOWEGO ŚCIGANIA KARNEGO

istnienia uzasadnionego podejrzenia popełnienia czynu zabronionego przez ustawę pod groźbą kary albo w celu ustalenia miejsca pobytu lub ujęcia poszukiwanej osoby, 10) udzielania pouczeń oraz wydawania rozkazów (poleceń) w granicach niezbędnych do wykonania czynności służbowej, U) zadania niezbędnej pomo­cy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu te­rytorialnego oraz przedsiębiorców, 12) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek organizacyjnych niż wymienione w pkt. 12 oraz stowarzyszeń i fundacji, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, 13) usuwania pojazdów i blokowania kół pojazdów w przypadkach i w trybie określonym w przepisach o ruchu drogowym, 14) stosowania środków przymusu bezpośredniego w przypadkach i na zasadach ustawowo oznaczonych.

14. Żandarmeria Wojskowa wykonuje, w Siłach Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz w stosunku do żołnierzy, zadania związane z zapewnieniem prze­strzegania dyscypliny wojskowej, ochroną życia i zdrowia oraz mienia przed bez­prawnymi zamachami naruszającymi te dobra, ochroną bezpieczeństwa i porząd­ku publicznego oraz ochroną tajemnicy państwowej i służbowej, zapobieganiem popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz innym zjawiskom kryminogennym, a także ukrywaniem przestępstw i wykroczeń oraz ściganiem ich sprawców oraz zapewnieniem przestrzegania przepisów porządkowych i administracyjnych.

15. Zadaniem organów Żandarmerii Wojskowej jest również zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przepisów porządkowych i administracyjnych przez żołnierzy w garnizonie, a tak­że interweniowanie w przypadkach popełnienia przestępstwa lub wykroczenia Zadaniem organów Żandarmerii Wojskowej jest również zapewnienie przestrze­gania dyscypliny wojskowej, bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przepi­sów porządkowych i administracyjnych przez żołnierzy w garnizonie, a także in­terweniowanie w przypadkach popełnienia przestępstwa lub wykroczenia.

16. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej mają prawo zatrzymać żołnierza:
1) który stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia lub
zdrowia ludzkiego albo dla mienia, 2) co do którego istnieje uzasadnione przy­
puszczenie, że popełnił on wykroczenie, a zachodzi obawa co do jego ucieczki
lub ukrycia się albo zatarcia śladów, bądź też nie można ustalić jego tożsamo­
ści, 3) który został ujęty na gorącym uczynku popełnienia wykroczenia albo w
pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu tego czynu, 4) który rażąco
narusza dyscyplinę wojskową lub porządek publiczny, jeżeli zachodzi obawa
co do jego ucieczki lub ukrycia się albo zatarcia śladów czynu bądź nie można
ustalić jego tożsamości albo, gdy zatrzymanie jest niezbędne do niezwloczne-

- 130-

go przywrócenia dyscypliny wojskowej lub porządku publicznego, 5) który, będąc pozbawiony wolności, samowolnie opuścił izbę zatrzymań, areszt śled­czy, zakład karny lub wojskowy areszt dyscyplinarny albo opuścił je na pod stawie zezwolenia właściwego organu i w wyznaczonym terminie nie powróci! do nich, 6) który, pełniąc niezawodową służbę wojskową, samowolnie przeby­wa poza jednostką wojskową lub wyznaczonym miejscem przebywania, 7) który w mundurze wojskowym znajduje się w miejscu publicznym pod wpływem środka odurzającego lub substancji psychotropowej albo środka zastępczego, 8) który nosi mundur wojskowy albo posiada uzbrojenie lub wyekwipowanie wojskowe, niezgodne z obowiązującymi przepisami.

17. Przy wykonywaniu czynności operacyjno-rozpoznawczych, podejmo­wanych przez Żandarmerię Wojskowa w granicach zadań w celu zapobieżenia, wykrycia, ustalenia sprawców oraz uzyskania i utrwalenia dowodów, ściganych z oskarżenia publicznego, umyślnych przestępstw: 1) przeciwko pokojowi i ludz­kości, 2) przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, 3) zamachu na jednostki i ko­mórki organizacyjne Sił Zbrojnych, 4) zabójstwa, 5) uprowadzenia statku po­wietrznego lub wodnego, 6) użycia przemocy lub groźby bezprawnej w związku z postępowaniem karnym, 7) przyjęcia lub udzielenia korzyści majątkowej lub jej obietnicy w związku z pełnieniem funkcji publicznej, 8) uprowadzenia oso­by, 9) handlu ludźmi, 10) wymuszenia okupu, 11) udziału w zorganizowanej grupie przestępczej, 12) nielegalnego wyrabiania, posiadania lub handlu bro­nią, amunicją, materiałami wybuchowymi, środkami odurzającymi lub psycho­tropowymi albo materiałami jądrowymi lub substancjami trującymi, 13) ujaw­nienia informacji stanowiących tajemnicę państwową, 14) rozboju i kradzieży rozbójniczej, 15) dezercji z bronią lub dezercji wspólnie z innymi żołnierzami, 16)zaboru środków walki, 17) przestępstw ściganych na mocy umów i porozu­mień międzynarodowych - gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo za­chodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne, wojskowy sąd okręgowy, na pisemny wniosek Komendanta Głównego Żandar­merii Wojskowej, złożony po uzyskaniu pisemnej zgody Prokuratora Generalne­go, lub na pisemny wniosek komendanta oddziału Żandarmerii Wojskowej, zło­żony po uzyskaniu zgody Komendanta Głównego Żandarmerii Wojskowej i pi­semnej zgody właściwego miejscowo wojskowego prokuratora okręgowego, może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną.

16. W granicach swych zadań Żandarmeria Wojskowa wykonuje czynności operacyjno - rozpoznawcze, dochodzeniowo - śledcze oraz administracyjno -porządkowe, a w tym interwencyjne, kontrolne, ochronne, konwojowe i asystencyjne. Żandarmeria Wojskowa wykonuje również czynności na polecenie sądu i prokuratora wojskowego oraz innych organów państwowych.

-131-

ROZDZIAŁ V, PROKURATURA 1INNEORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

17. Wykonywanie czynności operacyjno - rozpoznawczych następuje na zasa­dach przewidzianych w ustawie o Policji, a czynności dochodzeniowo - śledczych -na zasadach przewidzianych w Kodeksie postępowania karnego. Kodeks postępowa­nia karnego w art. 663 stanowi, iż w sprawach podlegających orzecznictwu sadów wojskowych uprawnienia Policji przysługują także Żandarmerii Wojskowej.

B. SŁUŻBA KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO I SŁUŻBA WYWIADU WOJSKOWEGO

Obecnie podstawę prawną działania Służby Kontrwywiadu Wojskowego i Służby Wywiadu Wojskowego stanowi ustawa z dnia a 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. z dnia 23 czerwca 2006 r.) 

Szef SKW oraz Szef SWW podlegają Ministrowi Obrony Narodowej, z zastrzeżeniem określonych w ustawie uprawnień Prezesa Rady Ministrów lub Ministra Koordynatora Służb Specjalnych, w przypadku jego powołania.

Działalność Szefa SKW oraz Szefa SWW podlega kontroli Sejmu.

Do zadań SKW należy: 1)  rozpoznawanie, zapobieganie oraz wykrywanie popełnianych przez żołnierzy pełniących czynną służbę wojskową, funkcjonariuszy SKW i SWW oraz pracowników SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON, przestępstw: a)    przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstw wojennych określonych, a także innych ustawach i umowach międzynarodowych, b)    przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej, oraz takich czynów skierowanych przeciwko państwom obcym, które zapewniają wzajemność, c)    określonych w art. 140 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, d)    określonych w art. 228-230 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, jeżeli mogą one zagrażać bezpieczeństwu lub zdolności bojowej Siłom Zbrojnym RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, e)    przeciwko ochronie informacji jeżeli mogą one zagrażać bezpieczeństwu lub zdolności bojowej Siłom Zbrojnym RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, a także takich czynów skierowanych przeciwko państwom obcym, które zapewniają wzajemność, f)    określonych w art. 33 ustawy z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, g)    związanych z działalnością terrorystyczną oraz innych godzących w bezpieczeństwo potencjału obronnego państwa, Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych MON, a także państw, które zapewniają wzajemność; 2)  współdziałanie z Żandarmerią Wojskową i innymi organami uprawnionymi do ścigania przestępstw wymienionych w pkt 5;  3)  realizowanie, w granicach swojej właściwości, zadań służby ochrony państwa określonych o ochronie informacji niejawnych  4)  uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i

-132-

przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć znaczenie dla obronności państwa, bezpieczeństwa lub zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP lub innych jednostek organizacyjnych MON, w zakresie określonym w pkt5, oraz podejmowanie działań w celu eliminowania ustalonych zagrożeń; 5)  prowadzenie kontrwywiadu radioelektronicznego oraz przedsięwzięć z zakresu ochrony kryptograficznej i kryptoanalizy; 6)  uczestniczenie w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli realizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia; 7)  ochrona bezpieczeństwa jednostek wojskowych, innych jednostek organizacyjnych MON oraz żołnierzy wykonujących zadania służbowe poza granicami państwa; 8)  ochrona bezpieczeństwa badań naukowych i prac rozwojowych zleconych przez SZ RP i inne jednostki organizacyjne MON oraz produkcji i obrotu towarami, technologiami i usługami o przeznaczeniu wojskowym zamówionymi przez SZ RP i inne jednostki organizacyjne MON, w zakresie określonym w pkt 5; 9)  podejmowanie działań, przewidzianych dla SKW, w innych ustawach, a także umowach międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana.

Zadania SKW obejmują również rozpoznawanie oraz wykrywanie przestępstw, o których mowa w pkt 5, popełnionych we współdziałaniu z żołnierzami pełniącymi czynną służbę wojskową, funkcjonariuszami SWK i SWW lub pracownikami SZ RP i innych jednostek organizacyjnych MON.

Działalność SKW poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzona w związku z jej działalnością na terytorium państwa wyłącznie.

Do zadań SWW należy: 1)  uzyskiwanie, gromadzenie, analizowanie, przetwarzanie i przekazywanie właściwym organom informacji mogących mieć istotne znaczenie dla: a)    bezpieczeństwa potencjału obronnego Rzeczypospolitej Polskiej, b)    bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZ RP, c)    warunków realizacji, przez SZ RP, zadań poza granicami państwa; 2)  rozpoznawanie i przeciwdziałanie: a)    militarnym zagrożeniom zewnętrznym godzącym w obronność Rzeczypospolitej Polskiej, b)    zagrożeniom międzynarodowym terroryzmem; 3)  rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią, amunicją i materiałami wybuchowymi oraz towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także rozpoznawanie międzynarodowego obrotu bronią masowej zagłady i zagrożeń związanych z rozprzestrzenianiem tej broni oraz środków jej przenoszenia;  4)  rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń występujących w rejonach napięć, konfliktów i kryzysów międzynarodowych, mających wpływ na obronność państwa oraz zdolność bojową SZ RP, a także podejmowanie działań mających na celu eliminowanie tych zagrożeń; 5)  prowadzenie wywiadu elektronicznego na rzecz SZ RP oraz przedsięwzięć z zakresu kryptoanalizy i kryptografii; 6)  współdziałanie w organizowaniu polskich przedstawicielstw wojskowych za granicą; 7)  uczestniczenie w planowaniu i przeprowadzaniu kontroli realizacji umów międzynarodowych dotyczących rozbrojenia; 8)  podejmowanie innych działań przewidzianych dla SWW w odrębnych

-133-

ustawach, a także umowach międzynarodowych, którymi Rzeczpospolita Polska jest związana.

Zadania, o których mowa w pkt8, są realizowane poza granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

Działalność SWW na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej może być prowadzona wyłącznie w związku z jej działalnością poza granicami państwa, a realizacja czynności, dopuszczalna jest wyłącznie za pośrednictwem SKW albo Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, odpowiednio do ich kompetencji.

W granicach zadań, funkcjonariusze SKW wykonują czynności: 1)  operacyjno-rozpoznawcze; 2)  analityczno-informacyjne;3)  wynikające z przepisów ustawy z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych.

W granicach zadań, o których mowa w art. 6 ust. 1, funkcjonariusze SWW wykonują czynności: 1)  operacyjno-rozpoznawcze; 2)  analityczno informacyjne.

Funkcjonariusze SKW i SWW, wykonując czynności operacyjno-rozpoznawcze mają prawo:  1)  żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej; wymienione instytucje, organy i przedsiębiorcy są obowiązani, w zakresie swojego działania, do udzielania nieodpłatnie tej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa; 2)  zwracania się o niezbędną pomoc do innych, niż wymienieni w pkt 1, przedsiębiorców, jednostek organizacyjnych i organizacji społecznych, jak również zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w ramach obowiązujących przepisów prawa.

Szefów SKW i SWW powołuje i odwołuje, na wniosek Ministra Obrony Narodowej, Prezes Rady Ministrów, po zasięgnięciu opinii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz Kolegium do Spraw Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.

Prezes Rady Ministrów zwracając się do Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wyrażenie opinii w sprawie, o której mowa w pkt 14, załącza opinie Kolegium do Spraw Służb Specjalnych i Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.

Minister Obrony Narodowej, na wniosek Szefa właściwej służby, powołuje i odwołuje zastępców Szefa SKW i Szefa SWW, po zasięgnięciu opinii Sejmowej Komisji do Spraw Służb Specjalnych.

-134-

Szefem SKW i Szefem SWW może zostać osoba, która: 1)  posiada wyłącznie obywatelstwo polskie;  2)  korzysta z pełni praw publicznych; 3)  wykazuje nieskazitelną postawę moralną, obywatelską i patriotyczną;  4)  daje rękojmię należytego wykonywania zadań;  5)  spełnia wymagania określone w przepisach o ochronie informacji niejawnych w zakresie dostępu do informacji stanowiących tajemnicę państwową, oznaczonych klauzulą "ściśle tajne"; 6)  posiada wyższe wykształcenie;  7)  nie pełniła służby zawodowej, nie pracowała i nie była współpracownikiem organów bezpieczeństwa państwa, 8)  nie została skazana prawomocnym wyrokiem sądu dyscyplinarnego za czyn, o którym mowa w ustawie z dnia 3 grudnia 1998 r. o odpowiedzialności dyscyplinarnej sędziów, którzy w latach 1944-1989 sprzeniewierzyli się niezawisłości sędziowskiej).

Odwołanie Szefa SKW albo Szefa SWW z zajmowanego stanowiska następuje w przypadku: 1)  rezygnacji z zajmowanego stanowiska;  2)  zrzeczenia się obywatelstwa polskiego lub nabycia obywatelstwa innego państwa; 3)  skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe; 4)  utraty predyspozycji niezbędnych do zajmowania stanowiska. Odwołanie Szefa SKW albo Szefa SWW z zajmowanego stanowiska może nastąpić w przypadku niewykonywania obowiązków z powodu choroby trwającej nieprzerwanie ponad 3 miesiące.

C.PROKURATORIA GENERALNA SKARBU PAŃSTWA

Podstawą prawną działania Prokuratorii Generalnej jest ustawa z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

Do zadań Prokuratorii Generalnej należy: 1) wyłączne zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed Sądem Najwyższym; 2) zastępstwo procesowe Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi, wojskowymi i polubownymi; 3) zastępstwo Rzeczypospolitej Polskiej przed sądami, trybunałami i innymi organami orzekającymi w stosunkach międzynarodowych; 4) wydawanie opinii prawnych; 5) inicjowanie i opiniowanie projektów aktów normatywnych dotyczących spraw z zakresu gospodarowania mieniem Skarbu Państwa.

Pracami Prokuratorii Generalnej kieruje Prezes Prokuratorii Generalnej, przy pomocy wiceprezesów Prokuratorii Generalnej i dyrektorów oddziałów Prokuratorii Generalnej.

Prezes Prokuratorii Generalnej ponadto: 1) reprezentuje Prokuratorię generalną; 2) kieruje Głównym Urzędem Prokuratorii Generalnej; 3) jest przełożonym wszystkich radców i innych pracowników Prokuratorii Generalnej.

-135-

Wiceprezesi Prokuratorii Generalnej kierują działami jej pracy, wyznaczonymi przez Prezesa Prokuratorii Generalnej.

Prezesa Prokuratorii Generalnej powołuje Prezes Rady Ministrów, spośród osób należących do państwowego zasobu kadrowego, na wniosek ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Prokuratorii Generalnej. Wiceprezesów Prokuratorii Generalnej, w liczbie nie przekraczającej dwóch, powołuje minister właściwy do spraw Skarbu Państwa, spośród osób należących do państwowego zasobu kadrowego, na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej. Minister właściwy do spraw Skarbu Państwa odwołuje, na wniosek Prezesa Prokuratorii Generalnej, wiceprezesów Prokuratorii Generalnej.

Prezesa i wiceprezesów Prokuratorii Generalnej powołuje się spośród osób posiadających

kwalifikacje do zajmowania stanowiska radcy Prokuratorii Generalnej. Prokuratorii Generalnej. Ze stanowiskami Prezesa lub wiceprezesa Prokuratorii Generalnej nie można łączyć przynależności do partii politycznych ani pełnienia funkcji publicznych. Prezes i wiceprezesi Prokuratorii Generalnej nie mogą prowadzić działalności zarobkowej, z wyjątkiem działalności naukowej, naukowo-dydaktycznej, dydaktycznej i publicystycznej.

W skład Prokuratorii Generalnej wchodzi Główny Urząd Prokuratorii Generalnej z siedzibą w mieście stołecznym Warszawie oraz mogą wchodzić oddziały Prokuratorii Generalnej.

Główny Urząd Prokuratorii Generalnej wykonuje zadania i czynności oddziału Prokuratorii Generalnej w obszarze właściwości Sądu Apelacyjnego w Warszawie oraz w obszarach właściwości sądów apelacyjnych, dla których nie utworzono oddziałów Prokuratorii Generalnej. Prezes Prokuratorii Generalnej może przekazać sprawę oddziałowi lub Głównemu Urzędowi Prokuratorii Generalnej z pominięciem ich właściwości miejscowej, jeżeli wymaga tego ochrona praw lub interesów Skarbu Państwa.

Oddziały Prokuratorii Generalnej w okręgach swojej właściwości miejscowej

samodzielnie wykonują zadania i czynności Prokuratorii Generalnej. Oddziałem Prokuratorii Generalnej kieruje dyrektor oddziału, któremu funkcję tę powierza Prezes Prokuratorii Generalnej. Dyrektor oddziału jest przełożonym radców i innych pracowników tego oddziału. Funkcję dyrektora oddziału Prokuratorii Generalnej powierza się radcy Prokuratorii Generalnej.

-136-

Radcą Prokuratorii Generalnej może być osoba, która: 1) posiada obywatelstwo polskie; 2) korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich; 3) ukończyła wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskała tytuł magistra albo ukończyła zagraniczne studia prawnicze, uznane w Polsce; 4) posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza albo zajmowała stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego sądu wojskowego lub sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko prokuratora; 5) nie była karana za umyślne przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo nieumyślne przestępstwo przeciwko obrotowi gospodarczemu; 6) jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu radcy.

Starszym radcą Prokuratorii Generalnej może być: 1) radca Prokuratorii Generalnej, który przez co najmniej trzy lata zajmował stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej, lub 2) osoba, która posiada tytuł naukowy profesora lub stopień naukowy doktora habilitowanego nauk prawnych, lub 3) osoba, która posiada uprawnienia radcy prawnego, adwokata lub notariusza i wykonywała ten zawód przez co najmniej pięć lat, lub 4) osoba, która zajmowała stanowisko sędziego sądu powszechnego, sędziego sądu wojskowego lub sędziego sądu administracyjnego albo stanowisko prokuratora przez co najmniej trzy lata, lub 5) osoba, która pracowała na stanowisku związanym z legislacją, nie niższym niż legislator lub specjalista do spraw legislacji, w urzędzie organu władzy państwowej przez co najmniej osiem lat.

Obowiązkiem radcy jest postępować zgodnie ze złożonym ślubowaniem, a w szczególności: 1) chronić prawa i interesy Skarbu Państwa; 2) rzetelnie i terminowo wykonywać czynności służbowe; 3) przestrzegać tajemnic ustawowo chronionych; 4) stale podnosić kwalifikacje zawodowe.

-137-

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA 1 INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

A. Uwagi wprowadzające

1. Na podstawie ustawowej delegacji zawartej w art. 325d ustawy z dnia 6
czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, z
póź. zm.) Minister Sprawiedliwości wydał w dniu 13 czerwca 2003 r. rozporzą­dzenie w sprawie określenia organów uprawnionych obok Policji do prowadze­nia dochodzeń oraz organów uprawnionych do wnoszenia i popierania oskarże­nia przed sądem pierwszej instancji w sprawach podlegających rozpoznaniu w
postępowaniu uproszczonym, jak również zakresu spraw zleconych tym orga­
nom (Dz.U. Nr 108, poz. 1019).

2. Zgodnie z § 1 cyt. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawach podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym dochodzenie, obok Poli­cji, prowadzić mogą również: 1) organy Inspekcji Handlowej w sprawach o ujawnione przez nie w czasie przeprowadzania inspekcji przestępstwa przewidziane w art. 306 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny, w art. 24 i 25 ustawy z dnia 22 stycznia 2000 r. o ogólnym bezpieczeństwie produktów, w art. 43 ust. 1 i 2 oraz w art. 453 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz w art. 38 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej; 2) organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w sprawach o przestępstwa określone w art. 49 ust. 1 i 2 i art. 50 ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia, w art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 30 marca 2001 r. o kosmetykach oraz w art. 34 ustawy z dnia II stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych; 3) urzędy skarbowe i inspektorzy kontroli skarbowej w sprawach o przestępstwa z art. 77, 78 ust. 1 i art. 79 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości; 4) Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej w sprawach o przestępstwa określone w art. 123 ust. 1 ustawy z dnia 21 lipca 2000 r. - Prawo telekomunikacyjne

3. Przepis § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia, przyznał ponadto tym orga­nom prawo wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym w odniesieniu do wskazanych powyżej przestępstw.

-138- Zgodnie natomiast z ust. 2 § 2 rozporządzenia, uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji przysługują także organom Straży Granicznej w sprawach o przestępstwa z art. 137, 264, 270, 273, 275 i.art. 277 kk. oraz art. 103 ustawy z dnia 25 czerwca 1997 r. o cudzoziemcach

Możliwość korzystania z uprawnienia do wnoszenia i popierania oskarżenia przed sądem pierwszej instancji w postępowaniu uproszczonym przez organy PIS, PIH, urzędy skarbowe, inspektorów kontroli skarbowej, Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej oraz organy Straży Granicznej, jest jednak wyłączona w przypadku gdy, akt oskarżenia wnosi i popiera prokurator.

4. Zagadnienia organizacji i zakresu działania organów PIS, PIH, oraz or­ganów Straży Granicznej zostały omówione w rozdziale zatytułowanym - Orga­ny wspomagające ochronę prawną. Natomiast problematyka działania urzędów skarbowych, inspektorów kontroli skarbowej oraz Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej zostanie przedstawiona w niniejszym rozdziale.

B. Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej

1. Podstawę prawną działania Prezesa Urzędu Komunikacji Elektronicznej stanowi ustawa z dnia 29 grudnia 2005 r. o przekształceniach i zmianach w podziale zadań i kompetencji organów państwowych właściwych w sprawach łączności, radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2005 r. Nr 267, poz. 2258 z 30 grudnia 2005 r.).

Prezes Urzędu Komunikacji Elektronicznej jest centralnym organem administracji rządowej o charakterze regulacyjnym w zakresie działalności pocztowej, telekomunikacyjnej i gospodarki częstotliwościowej oraz kontroli spełniania wymagań dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej. Prezes URTiP jest także organem egzekucyjnym w zakresie administracyjnej egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym.

Prezes UKE jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów, spośród trzech kandydatów zaproponowanych przez KRRiT, a jego kadencja trwa 5 lat. Na Prezesa UKE oraz na jego zastępcę może być powołana osoba posiadająca wyłącznie polskie obywatelstwo, stale zamieszkująca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, posiadająca wykształcenie wyższe oraz doświadczenie w zakresie działalności telekomunikacyjnej lub pocztowej.

Prezes UKE może być odwołany przed upływem okresu, na który został powołany, wyłącznie w przypadku: 1) rażącego naruszenia ustawy, 2) orzeczenia o zakazie zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwa, 3) popełnienia przestępstwa z winy umyślnej ściganego z urzędu, stwierdzonego prawomocnym wyrokiem sadu, 4) choroby trwale uniemożliwiającej wykonywanie zadań 5) rezygnacji.

-139-

Do zakresu działania Prezesa UKE należy w szczególności: 1) wykonywanie zadań z zakresu regulacji działalności telekomunikacyjnej i gospodarki częstotliwościowej oraz kontroli spełniania wymagań dotyczących kompatybilności elektromagnetycznej, przewidzianych ustawa i przepisami wydanymi na jej podstawie, 2) opracowywanie wskazanych przez ministra właściwego do spraw łączności projektów aktów prawnych w zakresie swojej właściwości, 3) ocena funkcjonowania rynku usług telekomunikacyjnych i pocztowych oraz rynku aparatury, w tym rynku urządzeń telekomunikacyjnych, 4) podejmowanie interwencji w sprawach dotyczących funkcjono­wania rynku usług telekomunikacyjnych i pocztowych oraz rynku aparatury, w tym rynku urządzeń telekomunikacyjnych, z własnej inicjatywy lub wniesionych przez zainteresowane podmioty, w szczególności użytkowników i operatorów, w tym podejmowanie decyzji w tych sprawach w zakresie określonym niniejszą ustawą 5) tworzenie warunków dla rozwoju krajowych służb radiokomunikacyjnych przez zapewnianie Rzeczypospolitej Polskiej niezbędnych przydziałów częstotliwości oraz dostępu do zasobów orbitalnych, 6) wykonywanie obowiązków na rzecz obronności i bezpieczeństwa państwa, 7) współpraca z międzynarodowymi organizacjami telekomunikacyjnymi i organizacjami pocztowymi, właściwymi organami innych państw, a także Komisją Europejską w zakresie właściwości Prezesa UKE, 8) rozstrzyganie w sprawach uprawnień zawodowych w dziedzinie telekomunikacji, 9) inspirowanie oraz wspieranie badań naukowych, 10) współpraca z Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w sprawach dotyczących przestrzegania praw podmiotów korzystających z usług pocztowych i przeciwdziałania praktykom ograniczającym konkurencję oraz antykonkurencyjnym koncentracjom ope­ratorów i ich związków, 11) koordynacja rezerwacji częstotliwości w zakresach częstotliwości w szczególności w zakresach częstotliwości przez nich zwalnianych lub dla nich nowo udostępnianych albo współ wykorzystywanych z innymi użytkownikami, 12) przedstawianie Komisji Europejskiej informacji z zakresu właściwości Prezesa UKE, w tym wykonywanie obowiązków notyfikacyjnych wobec Komisji Europejskiej, obejmujących informacje o podmiotach, które

zostały uznane za posiadające znacząca pozycję rynkową świadczących usługi powszechne oraz realizujących połączenia sieci telekomunikacyjnych, 14) przeprowadzanie konsultacji środowiskowych z zainteresowanymi podmiotami, a w szczególności z operatorami, użytkownikami, konsumentami oraz producentami, w sprawach związanych z zasięgiem, dostępnością oraz jakością usług telekomunikacyjnych, 15) przedstawianie Komisji Europejskiej informacji z zakresu właściwości Prezesa UKE, w tym: a) o tożsamości operatora świadczącego powszechne usługi pocztowe, b) o sposobie udostępniania korzystającym z powszechnych usług pocztowych szczegółowych i aktualnych informacji dotyczących charakteru oferowanych usług, wa­runków dostępu, cen i wskaźników terminowości doręczeń c) o systemie rachunku kosztów stosowanym przez operatora świadczącego powszechne usługi poczto­we, na zadanie Komisji i w określonym przez nią stopniu szczegółowości, d) o przyjętych wskaźnikach terminowości doręczeń dla powszechnych usług poczto­wych w obrocie krajowym 16) prowadzeniem rejestru przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostarczania systemów dostępu warunkowego, elektronicznych przewodników po programach i multipleksowania sygnałów cyfrowych, 17)analizą rynków właściwych oraz nakładaniem, utrzymywaniem, zmianą lub znoszeniem obowiązków regulacyjnych w stosunku do przedsiębiorców telekomunikacyjnych w zakresie dostarczania systemów dostępu warunkowego, elektronicznych przewodników po programach i multipleksowania sygnałów cyfrowych 18) rezerwacją częstotliwości na cele rozpowszechniania lub rozprowadzania programów radiofonicznych lub telewizyjnych (w porozumieniu z Przewodniczącym KRRiT), 19) przeprowadzaniem konkursu na rezerwacje częstotliwości na cele rozprowadzania programów radiofonicznych lub telewizyjnych w sposób cyfrowy.

Prezes UKE wykonuje zadania przy pomocy Urzędu Komunikacji Elektronicznej, w skład, którego wchodzą oddziały okręgowe. Oddziałem okręgowym kieruje dyrektor oddziału powoływany przez Prezesa UKE C.

C. Organy kontroli skarbowej.

1. Podstawę prawną działania organów kontroli skarbowej stanowią przepi­sy ustawy z dnia 28 września 1991 r. o kontroli skarbowej (tekst jednolity Dz. U. z 2004 r. Nr 8, poz. 65 z póź. zm.).

Celem kontroli skarbowej jest ochrona interesów i praw majątkowych Skarbu Państwa oraz zapewnienie skuteczności wykonywania zobowiązań podatkowych i innych należności stanowiących dochód budżetu państwa lub państwowych fun­duszy celowych jak również badanie zgodności z prawem gospodarowania mie­niem innych państwowych osób prawnych, przeciwdziałanie i zwalczanie naru­szeń prawa obowiązującego w zakresie obrotu towarowego z zagranicą i obrotu towarami przywożonymi z zagranicy oraz zapobieganie i ujawnianie przestępstw określonych w art. 228-231 k.k. wśród osób zatrudnionych lub pełniących służ­bę w jednostkach organizacyjnych podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych.

-139 A-

-139 B-

ROZDZIAŁ V, PROKURATURA IINNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

2. Do zakresu kontroli skarbowej należy: 1) kontrola rzetelności deklaro­wanych podstaw opodatkowania oraz prawidłowości obliczania i wpłacania po­datków stanowiących dochód budżetu państwa, a także innych należności pie­niężnych budżetu państwa lub państwowych funduszy celowych; 2) ujawnianie i kontrola niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów; 3) kontrola źródeł pochodzenia majątku, w przypadku niezgłoszenia do opodat­kowania działalności gospodarczej, a także dochodów nieznaj dujących pokry­cia w ujawnionych źródłach przychodów; 4) kontrola celowości i zgodności z prawem gospodarowania środkami publicznymi oraz środkami pochodzącymi z Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji Finansowych, podlegający­mi zwrotowi; 5) kontrola wywiązywania się z warunków finansowania pomo­cy z wymienionych powyżej środków; 6) kontrola prawidłowości przekazywa­nia środków własnych do budżetu Unii Europejskiej; 7) certyfikacja i wyda­wanie deklaracji zamknięcia pomocy finansowej ze środków pochodzących z Unii Europejskiej; 8) badanie celowości w czasie podejmowania decyzji i zgod­ności z prawem wykorzystania i rozporządzania mieniem państwowym, a w szczególności ujawnianie niedoborów, a także innych szkód w tym mieniu; 9) badanie wykorzystania mienia otrzymanego od Skarbu Państwa w celu reali­zacji zadań publicznych oraz prawidłowości prywatyzacji mienia Skarbu Pań­stwa; 10) kontrola rzetelności wypełniania zobowiązań wynikających z udzie­lonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji; 11) kontrola zgodności wy­korzystania środków, których spłatę poręczył lub gwarantował Skarb Państwa, z ich przeznaczeniem; 12) kontrola zgodności z prawem przywozu towarów dopuszczonych do obrotu na polskim obszarze celnym lub mających inne prze­znaczenie celne oraz wywozu towarów za granicę, a także kontrola i ujawnia­nie towarów nielegalnie wprowadzonych na polski obszar celny; 13) ujawnia­nie składników majątkowych podmiotów zobowiązanych do uiszczenia należ­ności publicznych lub podejrzanych o czyny zagrożone karą grzywny lub kara­mi pieniężnymi, w celu zapewnienia skuteczności poboru tych należności oraz wykonania orzeczeń lub mandatów karnych; 14) kontrola oświadczeń o stanie majątkowym osób - obowiązanych do ich składania - zatrudnionych lub pełnią­cych służbę w jednostkach organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu do spraw finan­sów publicznych, w tym w urzędzie obsługującym tego ministra; 15) kontrola resortowa jednostek organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów pu­blicznych, w rym urzędu obsługującego tego ministra; 16) badanie przestrze­gania przez rezydentów i nierezydentów ograniczeń i obowiązków określo­nych w przepisach prawa dewizowego oraz warunków udzielonych na ich pod­stawie zezwoleń, zezwoleń dewizowych i zezwoleń na prowadzenie dzialalno-

- 140 -

6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

ści kantorowej; 17) prowadzenie działalności analitycznej i prognostycznej w odniesieniu do negatywnych zjawisk występujących w obszarze właściwości kontroli skarbowej oraz przedstawianie w tym zakresie informacji i analiz organom Unii Europejskiej,

Czynności z zakresu kontroli skarbowej wykonują: Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej oraz inspektorzy i pracownicy zatrudnieni w wyodrębnionej komórce, na podstawie upoważnienia wydanego przez Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej.

3. Kontroli skarbowej podlegają: 1) zobowiązani do świadczeń pieniężnych na rzecz Skarbu Państwa lub państwowych funduszy celowych; 2) wydatkujący, przekazujący i otrzymujący środki publiczne oraz środki pocho­dzące z Unii Europejskiej i międzynarodowych instytucji finansowych podlega­jące zwrotowi; 3) zobowiązani do wywiązywania się z warunków finansowania pomocy ze środków wymienionych powyżej; 4) władający i zarządzający mie­niem państwowym; 5) jednostki wykorzystujące mienie przekazane przez Skarb Państwa w celu realizacji zadań publicznych oraz sprywatyzowane mienie Skar­bu Państwa; 6) beneficjanci poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Pań­stwa oraz podmioty, za które Skarb Państwa poręczy! łub gwarantował'; 7) osoby zatrudnione lub pełniące służbę w jednostkach organizacyjnych administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległych ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym w urzędzie obsługującym tego ministra, zobowiązane do składania oświadczeń o stanie majątkowym; 8) jednostki orga­nizacyjne administracji celnej, podatkowej oraz kontroli skarbowej podległe ministrowi właściwemu do spraw finansów publicznych, w tym urząd obsługu­jący tego ministra, 9) płatnicy i inkasenci podatków i innych należności.

4. Kontrolę skarbową sprawują organy kontroli skarbowej.

Czynności związane z realizacją zadań ustawowych wykonują inspektorzy kontroli skarbowej i pracownicy jednostek organizacyjnych kontroli skarbowej, Inspektorzy prowadzą postępowanie przygotowawcze, w trybie i na zasadach określonych w przepisach Kodeksu postępowania karnego, Kodeksu postępowa­nia w sprawach o wykroczenia i Kodeksu karnego skarbowego, w sprawach z zakresu kontroli skarbowej.

5. Inspektorów powołuje i odwołuje Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej.

6. Organy kontroli skarbowej są następujące: 1) minister właściwy do spraw finansów publicznych jako naczelny organ kontroli skarbowej; 2) Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej jako organ wyższego stopnia nad dyrektorami urzędów kontroli skarbowej; 3) dyrektor urzędu kontroli skarbowej.

-141 -

ROZDZIAŁ V. PROKURATURA I INNE ORGANY ŚCIGANIA KARNEGO

Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Dyrektorów urzędów kontroli skarbowej powołuje, spośród kandydatów wyłonionych w drodze konkursu, minister właściwy do spraw finansów pu­blicznych na wniosek Generalnego Inspektora Kontroli Skarbowej, Jednostkami organizacyjnymi kontroli skarbowej są urzędy kontroli skarbowej i urząd obsłu­gujący ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

D. Urzędy i izby skarbowe

1. Podstawę prawna działania urzędów i izb skarbowych stanowią przepisy ustawy z dnia 21 czerwca 1996 r. o urzędach i izbach skarbowych (Dz. U. Nr 106, poz. 489 z póź. zm.).

2. Urzędy i izby skarbowe sa organami administracji skarbowej. Izba skar­bowa jest organem wyższego stopnia w stosunku do urzędu skarbowego.

Naczelnik urzędu skarbowego wykonuje zadania przy pomocy kierowanego przez siebie urzędu skarbowego, a dyrektor izby skarbowej przy pomocy kiero­wanej przez siebie izby skarbowej.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych powołuje spośród kandyda­tów wyłonionych w konkursie, dyrektora izby skarbowej oraz naczelnika urzędu skarbowego, a na wniosek dyrektora izby skarbowej wicedyrektora izby skarbowej

3. Do zakresu działania naczelników urzędów skarbowych należy m,in.: 1) ustalanie lub określanie i pobór podatków oraz niepodatkowych należności bu­dżetowych, jak również innych należności, na podstawie odrębnych przepisów, z wyjątkiem podatków i należności budżetowych, których ustalanie lub określa­nie i pobór należy do innych organów, 2) rejestrowanie podatników oraz'przyj­mowanie deklaracji podatkowych, 3) wykonywanie kontroli podatkowej, 4) po­dział i przekazywanie, na zasadach określonych w odrębnych przepisach, do­chodów budżetowych między budżetem państwa i budżetami gmin, 5) wykony­wanie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych.

4. Do zakresu działania urzędów skarbowych należy: 1) prowadzenie docho­dzeń w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe, 2) wykonywa­nie funkcji oskarżyciela publicznego w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykro­czenia skarbowe, 3) wykonywanie kar majątkowych, w zakresie określonym w prze­pisach kodeksu karnego wykonawczego oraz kodeksu karnego skarbowego.

6. ORGANY ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ JAKO ORGANY ŚCIGANIA

5. Do zakresu działania dyrektorów izb skarbowych należy m.in: 1) nadzór nad urzędami skarbowymi, 2) rozstrzyganie w drugiej instancji w sprawach należących w pierwszej instancji do urzędów skarbowych, 3) ustalanie i udziela­nie oraz analizowanie prawidłowości wykorzystywania dotacji przedmiotowych dla przedsiębiorców w zakresie określonym przez Ministra Finansów.

-142-

---