3.Średnio. gatunki literac.:

MORALITET- sztuka o charakte­rze dydaktycznym, której bohate­rem był przeciętny człowiek tzw. Każdy. Toczył on wewnętrzną walkę między siłami dobra zła. Cnoty i występki jawiły się jako uosobione alegorie toczące spór o duszę człowieka. Była to forma przypowieści na temat uniwersal­nych prawideł losu ludzkiego, pokus czyhających na człowieka zewsząd, grzechu, upadku, dróg prowadzących do cnoty i zbawie­nia. MISTERIUM (tajemnica)- widowiska sceniczne o tematyce zaczerpniętej z ST lub NT, często bogate w apokryficzne szczegóły. DRAMAT LITURGICZNY- przed­stawienie związane z liturgią Kościoła oparte na tekstach kanonicznych. Odgrywane było w kościele lub przed kościołem w specjalnie przygotowanym do tego miejscu. MIRACL (cud)- dramat religijny przedstawiający sceny z życia św. I męczenników wysuwający na plan 1 cudowne wydarzenia i boskie interwencje w losy postaci, mające służyć za budujące przykłady. APOKRYF- tekst związany tematycznie z Biblią, nie należący do ks. kano­nicznych, uzupełniający ST i NT licznymi szczegółami i epizodami, często sprzecznymi z zawarto­ścią tekstów kanonicznych. HAGIOGRAFIA- żywoty św., legend o ich życiu i czynach, propagujące biografię św. oraz jego wzór do naśladowania.

CHANSONS DE GESTE- fr. poematy epickie z XI do XIII w. opowiadają o czynach i przygodach historycznych i legendarnych bohaterów, nasycone pierwiastkami fantastycznymi, układające się zazwyczaj w cykle skupione wokół opiewanych postaci wybitnych rodów lub znanych sytuacji i zdarzeń. ROMANS RYCERSKI- rodzaj chanson de geste, której bohaterem jest słynny rycerz. ROMANS MIŁOSNY- opowieść o dziejach kochanków, perypetiach ich miłości i śmierci.

4. Zad. literat. średniowiecznej: Tworzono po to by wychowywać, pouczać, zbudować moralnie czytelnika, dlatego mówimy, że w średniowiecznej literat. patronował duch Parenezy.

Propagowane ideały z przykład.: IDEAŁ RYCERZA- odwaga, pobożność, wierność władcy, oddanie Bogu, patriotyzm, wierność w przyjaźni, honor, opieka nad słabszymi, nadludzka siła, np. Roland, Olivier, Tristan; IDEAŁ WŁADCY- sprawiedliwy, pobożny, oddany ojczyźnie i poddanym, hojny, np. Karol Wielki, Król Marek, Bolesław Chrobry; IDEAŁ ŚW. ASCETY- ubóstwo, pokora, wyrzeczenie się dóbr ziemskich, tytułów i zaszczytów, asceza, anonimowa służba Bogu i ludziom, trwanie w czystości ciała i ducha, świadome poniżanie się, np. św. Aleksy.

5. Śmierć w literat. śr. Charakterystyczne motywy występowania tego tematu z przykł.

Częstym tematem literat. i ikonografii śr. jest śmierć . Przedstawiano ją jako rozkładające się zwłoki lub szkielet.

a) DANSE MACABRE 9taniec śmierci)- w ikonografii śr. śmierć prowadzi korowód taneczny, w którym tańczył zarówno cesarz, papież, bogacz, jak i prosty chłop, biedak. W ten sposób wyrażano przekonanie iż śmierć dotyczy każdego bez względu na urodzenie, stan majątkowy, władzę czy zaszczyty. Śmierć w śr. sztuce i literat. była elementem demokratycznym, równającym wszystkich ludzi;

b) ARS MORIENDI (sztuka umierania)- śmierć dotyczy każdego. Dla człowieka śr. nie była jedynie końcem życia, ale przejściem do istnienia innego, wiecznego. Należało pożegnać żywot doczesny właściwie, stad w literat. śr. sporo recept i wzorców godnego umierania.

Motywy: DANSE MACABRE (taniec śmierci)- „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, „Wielki Testament”;, MOTYW PYTANIA „GDZIE ONI SA?”- „Wielki Te­stament”; PRZEDSTAWIENIE ROZKŁADU CAŁEJ PIĘKNOŚCI LUDZKIEJ- „Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią”, „Wielki Testament”.

6. Rola karnawału w literat. śr.: Mimo powagi, sakralnego nacechowania sztuki śr., nie był jej obcy śmiech, dowcip. Żartem bowiem oswajano lęk, jaki groził śr. człowiekowi, którego życie było pełne zasad, przymusów, nakazów. Przynajmniej chwilowo chciano się od nich uwolnić toteż kpiono i wyśmiewano uznane osoby, obyczaje i obrzędy przy okazji święta karnawału. Na czas trwania święta odwracano ustalany porządek- wolno było z błazna uczynić króla, parodiowano kazania i modlitwy, kpiono z możnych. Był to akt uzdrawiający psychicznie.

7. „Pieśń o Rolandzie”

TŁO HISTORYCZNE- Akcja toczy się w 778r., opowiada o epizodzie z historii panowania Karola Wielkiego, który koronował się na króla Franków w 800r., stolice miał w Akwizgranie. W 778r. podjął on wyprawę przeciwko Saracenom, którzy op­a­nowali Półwysep Pirenejski. Celem wyprawy było miasto Saragossa. Podczas odwrotu wojsk jego rycerz Orlando został napadnięty w wąwozie pirenejskim przez baskijskich chrześcijan i zabity. Legenda literacka zmieniła historię, dokonała jej hiperbolizacji, napastnikami uczyniła Saracenów. TREŚĆ: -Ganelon zdradza wojska Karola i nakłania Saracenów do napaści na tylną straż dowodzoną przez Rolanda; -bitwa w wąwozie pirenejskim- Ronceval: zdziesiątkowanie sił Francuzów: -Oliwier radzi by Roland zadąć w róg, wzywając pomocy; -Roland nie czyni tego, by nie utracić rycerskiego honoru; -walczący bohatersko Oliwier ginie pogrążając przyjaciele w rozpaczy; -Śmierć Ronalda- apoteoza rycerza w scenie agonii; -zemsta Karola- pobicie wojsk króla Marsyla- Emira; -ukaranie zdrajcy Ganelon.

„Pieśń o Rolandzie”

GENEZA: Utwór z XI w. Podpisany w utworze Turold- „Tu kończy się opowieść, którą Turold spisał.”- jest osobą tajemniczą, nie rozszyfrowaną do dziś. Utwór powstał na zapotrzebowanie społeczne, w związku z ideą wypraw krzyżowych, potrzebny był bowiem wzorzec doskonałego rycerza chrześcijańskiego. „Pieśń o Rolandzie” powstała w środowisku Truwerów.

KOMPOZYCJA- początkowo laissa zawiera ekspozycję informującą zwięźle w kilku wersach o poprzednich 7 latach walk i podboju Hiszpanii przez Karola z wyjątkiem Saragossy, gdzie włada król Marsyl. Po czym wchodzimy w akcję. Przebieg akcji daje się ująć w symetryczny schemat, obejmujący 4 części: zdrada Ganelona, bitwa w Ronceval zakończona śmiercią Rolanda, pomsta Karola Wielkiego i jego zwycięska bitwa z Emirem Baligantem; Sad i ukaranie zdrajcy. Pierwsze 2 części mówią o zdradzie i klęsce, dwie następne o zwycięstwie triumfie sprawiedliwości. Części I i IV stosunkowo krótkie mówią o zdradzie i karze. Części II i III to bitwy, przegrana i wygrana. W centralnym punkcie między nimi jest opis śmierci Rolanda. IDEAŁY: rycerza np. Roland, Oliwier; władcy np. Karol Wielki.

8. Legendy o Królu Arturze i Rycerzach Okrągłego Stołu i „Dzieje Tristana i Izoldy” to dwie najbardziej znane fabuły bretońskie.

a) Legendy o Królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu opowieści o czynach chrześcijańskiego wodza celtyckich Brytów i jego rycerzy, którzy zasiadali na zamku Camelot wokół Okrągłego Stołu: Lancelot, Percewal, Galahad, Gawain. Rycerze Artura poszukiwali św. Graala czyli kielicha z krwią Chrystusa. Te celtyckie legendy zaczęto spisywać w XII w.

b) „Dzieje Tristana i Izoldy” to opowieść o nieszczęśliwej miłości rycerza Tristana i żony Króla Marka Izoldy. Historia kończy się śmiercią obojga. Opowieść ta do XII w. przekazywana była ustnie. W poł. XII w. spisano aż kilka poematów o Tristanie i Izoldzie. W XIII w. powstały poematy o parze zakochanych w j. niemieckim. W 1900r. wybitny romanista Joseph Bedier zrekonstruował całość historii.

---