Ochrona Środowiska
Dodatki energetyczne dla krów wysoko mlecznych
Mateusz Szewczyk
Lublin 2007
DODATKI ENERGETYCZNE DLA KRÓW WYSOKO MLECZNYCH
1. Skutki ujemnego bilansu (niedoboru) energii u krów wysoko mlecznych.
Krowy o wysokim potencjale genetycznym produkujące mleko powyżej 20 litrów dziennie wykazują dużą podatność na choroby związane z nie właściwie zbilansowanym żywieniem.
Do najważniejszych i zarazem najczęściej występujących zaliczamy:
- stłuszczenie wątroby, to jak nadmierne wykorzystanie rezerw tłuszczowych ciała i nagromadzenie się jej w wątrobie.
- ketozę subkliniczną - to jak powstające związki ketonowe w wyniku zużywania rezerw energetycznych ciała i zakłócenie cyklu kresa.
- bezpłodność, lub zakłócony proces owulacji.
Powyższe skutki łączą się ze sobą i jedna choroba wynika z drugiej.
Krowy wysoko mleczne głównie rasy H-F zapadają na ketozę w okresie okołoporodowym, kiedy mają słaby apetyt, pobierają małe ilości paszy, i co z tym idzie jest w słabej kondycji fizycznej. Zaraz po wycieleniu pobranie paszy nie zwiększa się a produkcja mleka jest wzmożona i sztuka daje o ok. 30 - 50% więcej mleka niż przewiduje to jej norma, w takiej sytuacji bez zastosowania konkretnych działań dostarczających energię krowa może paść nawet w ciągu 48godzin.
Aby zapobiec upadkom, chorobom i ubytkom finansowym hodowców, należy stosować odpowiednia profilaktykę w postaci odpowiednio zbilansowanej dawki pokarmowej, wzbogaconej o dodatki energetyczne.
2. Dodatki energetyczne stosowane dla krów wysoko mlecznych.
a) Tłuszcz
Podstawowymi zaletami tłuszczu jest dwukrotnie większa koncentracja energii (ponad 9 kcal/g) od pozostałych składników pokarmowych oraz bardzo duża strawność przekraczająca często 85%. Tłuszcz paszowy jest efektywniej wykorzystany do pokrycia potrzeb energetycznych związanych z syntezą mleka niż tłuszcz zapasowy.
- Tłuszcz niechroniony
Do tłuszczu niechronionego zaliczamy:
- makuchy
- oleje roślinne
- łój wołowy
Co prawda tłuszcz niechroniony powoduje zakwaszenie żwacza, ale po dodaniu związków zawierających Ca np. sodę lub węglan wapnia, możemy skutecznie neutralizować odczyn żwacza.
Innym problemem jest zmniejszenie zawartości białka i tłuszczu w mleku, jednak i ten problem możemy rozwiązać poprzez dodanie niacyny (witamina PP/amid kwasu nikotynowego)
- Tłuszcz chroniony
Tłuszcz chroniony jest to tłuszcz obojętny na fermentacje w żwaczu, nie zmienia jego pH i jest dobrze trawiony i nie podlega degradacji w obojętnym odczynie żwacza.
Do dodatków tłuszczu chronionego zaliczamy:
- mydła wapniowe kwasów tłuszczowych
- nasiona roślin oleistych poddanych procesowi ogrzewania lub ekstruzji
- tłuszcze otoczkowane
- amidy kwasów tłuszczowych
Wadą tłuszczu chronionego jest spowodowanie niskiego spożycia suchej masy.
Ogólnie rzecz biorąc dodatek tłuszczu wzmacnia kondycje fizyczną krów, zapobiega powstwaniu ketozy w okresie poporodowym i zapobiega spadkowi rozrodu poprzez dostarczenie substratu do syntezy hormonów gonadotropowych (LH).
Niechroniony:
max 2-3 % suchej masy dawki ok. 400-600 g/szt.,
zwiększenie koncentracji Ca do 1.1% i Mg do 0.35% w suchej masie,
dodatek substancji buforujących,
dodatek niacyny 6-12 g/szt.
Chroniony:
max 3-3.5% suchej masy dawki ok. 600-700 g/szt.,
kontrola pobrania suchej masy,
najlepszą metodą wprowadzenia mydeł wapniowych do dawki jest ich dodatek do wozu paszowego,
mydła - wskazany dodatek substancji buforujących
b) Niacyna (witamina PP/amid kwasu nikotynowego) - jest zaspokajana poprzez syntezę mikroorganizmów zasiedlających żwacz lub syntezę w tkankach z tryptofanu.
W przypadku ujemnego bilansu energetycznego a co z tym idzie dodawanie do pasz preparatów o wysokiej koncentracji energii i przy niedoborze niektórych aminokwasów tryptofanu, leucyny, argininy i glicyny zapotrzebowanie na kwas nikotynowy wzrasta. Z tryptofanu jest syntezowanie białko mleka, wiec synteza witaminy PP z tryptofanu jest wysoce utrudniona. Preparaty tłuszczowe powodują zwiększenie koncentracji niezestryfikowanych kwasów tłuszczowych w surowicy krwi i przez to zwiększają prawdopodobieństwo wystąpienia ketozy. Dodatek syntetycznej niacyny w znacznym stopniu je ogranicza, zmniejszając konwersję tych kwasów w wątrobie do związków ketonowych, obserwuje się również podwyższenie poziomu glukozy oraz obniżenie koncentracji betahydroksymaślanów w surowicy krwi po wprowadzeniu do diety niacyny.
c) Kiszonka z kukurydzy - jest to przefermentowana sieczka kukurydzy zebranej w szklisto-włóknistej fazie ziarna - zawierająca ok. 33% suchej masy. Jest to dobry i stosunkowo nie drogi dodatek paszowy zwłaszcza ze hodowca może taką kiszonkę zrobić sam. Stosowanie kukurydzy jest skutecznym źródłem energii, lecz podawana w nadmiernych ilościach obniża apetyt krowy, co prowadzi do ujemnego bilansu pokarmowego.
d) Śruta kukurydziana - podobnie jak kiszonka z kukurydzy jest bardzo dobrym dodatkiem, dobrze przyswajalnym, lecz stosunkowo drogim.
e) Glikol propylenowy lub polibutylenowy - jest to bezbarwna ciecz o bardzo słodkim smaku podawana krowom wysoko mlecznym jako jeden z najprostszych dodatków energetycznych.
Glikol powinien być podawany w okresie zasuszenia około 2 tygodni przed wycieleniem w ilości 100-150g dziennie, i w okresie poporodowym ok. 3 tygodni w ilości do 300g dziennie.
Glikol propylenowy jest prekursorem syntezy glukozy i wpływa dodatnio na zawartość glukozy w surowicy krwi. Glikol jest podawany doustnie, najlepiej rozcieńczony z ciepłą wodą, im większe rozcieńczenie - tym większe i szybsze wykorzystanie.
Glikol propylenowy w zasadzie nie powoduje żadnych skutków ubocznych, ponieważ po dostaniu się do organizmu krowy jest bardzo szybko przekształcany w glukozę.
Jeżeli dojdzie do ketozy subklinicznej, glikol jest jedynym dodatkiem, który może przynieść jakiekolwiek efekty. W sytuacji, gdy krowa zapadnie na tę chorobę dodawanie do paszy innych dodatków energetycznych np. tłuszczy jest bezskuteczne, ponieważ krowa nie posiada apetytu a co z tym idzie nie pobierze tego dodatku.
Glikol może być stosowany jedynie dla krów, dla innych zwierząt również i ludzi jest on wysoce trujący i podanie lub spożycie go nawet w niewielkiej ilości może spowodować śmierć.
f) Cukier (sacharoza) rozpuszczona w wodzie - w przypadku gdy było źle zbilansowane żywienie, bądź też z przyczyn genetycznych i uwarunkowań danej krowy ketoza nastąpiła, nie mając dostępu do glikolu ani do propionianu wapnia warunkowo możemy rozpuścić cukier (sacharozę) w ciepłej wodzie i podać zwierzęciu jako energię. Jest to bardzo prymitywny sposób podtrzymania dostarczania energii z zewnątrz organizmu, aby nie wykorzystywał własnych rezerw, jednak jest to stosowanie doraźne i majace zwalczyc skutek a nie przyczynę. Jednak to źródło energii nie może być podawane z byt długo (maksymalnie kilkanaście dni) gdyz po dłuższym czasie krowa dostaje biegunki i innych powikłań.
g) Glukoza - w formie 20% roztworu podawana dożylnie jest traktowana bardziej jako leczenie a niżeli żywienie, ponieważ taki sposób dostarczania energii jest stosowany gdy wszystkie powyższe metody i rodzaje energii nie przyniosły rezultatu, bądź tuż po porodzie dla podniesienia kondycji a w konsekwencji do samodzielnego pobierania paszy bogatej w energię.
Podsumowując powyższe metody, zasady i skutki podawania dodatków paszowych w hodowli oraz użytkowaniu krów mlecznych przede wszystkim należy dbać o odpowiednie zbilansowanie dawki pokarmowej, w której skład wchodzi również energia. Profilaktyka i dobre utrzymanie pozwoli na maksymalizację produkcji mleka przy zmniejszonym „zużywaniu” krów. Obecnie ok. 80% krów mlecznych głównie rasy HF jest zagrożone ujemnym bilansem energetycznym. Często bywa tak, ze nawet, gdy odpowiednio zbilansujemy dawkę pokarmową - następują choroby metaboliczne i problemy w rozrodzie wywołane bezpośrednio lub pośrednio brakiem energii z zewnątrz.
Krowy wysoko mleczne są również nazywane krowami o wysokim potencjale genetycznym - to znaczy, że wyselekcjonowane rasy są owocem prac hodowlanych i inżynierii genetycznej. Niestety w naturze nic nie jest za darmo, więc mając zyski z dużej ilości mleka musimy przeznaczyć te zyski na dodatki pokarmowe, by utrzymać zwierzę w odpowiedniej kondycji fizycznej i zdrowotnej.
Bibliografia:
„Chów i hodowla bydła” prof. Z. Reklewski, prof. E. Dymicki, doc. Dr hab. M. Łukasiewicz
„Żywienie zwierząt i paszoznawstwo” Podstawy szczegółowego żywienia zwierząt - pod red. Doroty Jamroz i Andrzeja patkońskiego
„Dodatki w żywieniu bydła” pod red. prof. E.R. Greli
Doświadczenie własne
Strona internetowa www.ppr.pl