Pozytywizm. Bogdan Mazan. Bowaryzm w literackich transpozycjach polskich modernistów - streszczenie
Bowaryzm - termin wprowadzony przez Gaultiera oznaczający rozczarowanie wynikające z poczucia rozbieżności między życiem rzeczywistym a wyidealizowanym u kobiet, które postrzegają własne JA jako lepsze w porównaniu z rzeczywistością; skłania to do zachowań romantycznych i egzaltowanych. Wzorem tej postawy stała się bohaterka powieści G. Flauberta - Emma Bovary.
Twórczość Flauberta jest prekursorska wobec propozycji estetyczno-społecznych modernistów i nowych trendów: artystowskiego, dekadenckiego czy neoromantycznego. [uwaga: termin „modernista” = przedstawiciel literatury Młodej Polski!]
Literackie transpozycje doświadczeń bowarystowskich:
Pierwszą ważną przeróbką bowaryzmu jest powieść Sygietyńskiego Na skałach Calcados, gdzie autor uwypuklił tzw. „przestawkę lokalizacyjną” - poczucie, że wszędzie jest lepiej niż w miejscu obecnym. Miłość w stylu bowarystowskim przeżywa tu Berta Boudard (imienniczka córki Flaubertowskiej Emmy).
Wokulski z Lalki, który im bardziej pragnie zdobyć względy Izabeli Łęckiej, tym mniej chce być kupcem galanteryjnym, w przybliżeniu odpowiada typowi bohatera Flaubertowskiego. Chęć bycia - ze względu na miłość - kimś innym niż kupcem splata się z buntem jednostki przeciw opinii publicznej, obyczajom środowiskowym i obowiązkom wobec ogółu, co przydaje powieści cech premodernistycznych.
Antybowaryzm prezentuje bohaterka noweli Sama Dąbrowskiego, którą z bowaryzmem łączy jedynie przymusowe odgrywanie roli „lwicy salonowej”, podczas gdy jej największym pragnieniem jest zostać aptekarzową. Bliższa omawianemu wzorowi jest powieść tego samego autora - Zmierzchy. Bohaterowie, przypominający postaci Flauberta, znajdują we Włoszech nową ojczyznę.
W powieściach G. Zapolskiej - Sezonowa miłość i Córka Tuśki - mamy miłosny bowaryzm w formie ostrzejszej - marzycielskiego rozstroju i romansowo-erotycznych „słodkich wizji”. Fabuła obejmuje wpierw Tuśkę Żebrowską, a w drugiej powieści rywalizujące z sobą matkę i córkę, zakochaną nadto imaginacyjnie w rządcy. Tuśka przez krytyków nazywana była słowiańska panią Bovary. W Córce Tuśki uwidoczniły się silniej niż u Flauberta motywacje społeczne i cele dydaktyczne, wiążące młodzieńcze porywy uczuć z kwestią wychowania i życia rodzinnego.
Zawód w miłości ożywia czasem dążenia do naprawy moralnej, odbudowy legalnego związku. Przejawy takich postaw są np. w kreacji Emmy Flauberta, Berty Sygietyńskiego i Ewy Pobratyńskiej w Dziejach grzechu i Zofii Świerkowskiej w Oko za oko S. Żeromskiego (choć w drugim przypadku zakończenie bardziej przypomina Siłaczkę niż powieści Flauberta, ponieważ bohaterka, odtrącona i skompromitowana, staje sie podporą męża, utracjusza i pijaka).
Rozmiłowanie w pragnieniach nieokreślonych rozmywało bowaryzm w paseizmie, pesymizmie i nostalgii, co opisała np. Konopnicka w noweli Morze odeszło (tęsknota do przedmiotu/miejsca całkowicie oddalonego - w sumie: tęsknota bezprzedmiotowa). Przeciwieństwo stanowi tragiczne i rozczarowujące życie prowadzące do aktu samobójczego. Przykładem służy Marzyciel Reymonta, gdzie bohater rozczarowany konfrontacja Paryża rzeczywistego z wymarzonym, pogrąża się „nieukojonej tęsknocie”, która prowadzi do samobójstwa.
Bowaryzm daje duże pole do inwencji twórczej. Występują jednak pewne stałe elementy: szkodliwe marzenia o miłości: w innej skórze czy w innym miejscu, człowieka zdrowego czy neurotyka, mieszczucha czy chłopki (Jagna w Chłopach). Bowaryzm to pojęcie dogodne do opisu postaw marzycielskich (zwłaszcza w miłości). Jawi się także jako symbol wyższych aspiracji, życia intensywniejszego i pełniejszego, a przy tym wszystkim - błędu połowiczności, obioru fałszywej drogi. Bowaryzm-falubertyzm (zestaw problemów-tematów światopoglądowych i artystycznych charakterystycznych dla XIX i początku XX wieku) wykazuje dużą aktualność i nowoczesność wobec naszej rzeczywistości i schyłkowości końca wieku.
[by szwati]