Temat: Niszczenie skał.

POJĘCIA:

• osuwanie-gwałtowne przemieszczanie się w dół stoku mas skalnych o dużej objętości.

• wietrzenie mrozowe-rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozsadzaniu lub rozkruszaniu skał w wyniku działania ciśnienia wytworzonego prze wielokrotnie zamarzającą i rozmrażającą się wodę w szczelinach skał.

• odpadanie-jeden z wielu rodzajów ruchów masowych, w którego wyniku staczające się okruch skalne żłobią w zboczu podłużne rynny-żelby

• wietrzenie chemiczne-prowadzi do zmiany składu chemicznego skał.

• wietrzenie fizyczne-jest nazywane również mechanicznym, powoduje kruszenie się skał.

• gołoborza-rodzaj pokrywy stokowej lub wierzchowinowej (grzbietowej) składającej się z lekko redeponowanego rumoszu skalnego (gruzu, głazów lub bloków). Inaczej mówiąc-rumowiska skalne w górach.

• jaskinia- naturalna pusta przestrzeń w skale o rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez człowieka. Najliczniejsze są jaskinie krasowe, grawitacyjne, tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne lub pseudokrasowe. Odkrywanie (eksploracja), dokumentowanie oraz naukowe badanie jaskiń to speleologia.

• wąwóz krasowy-rodzaj głębokiej, suchej doliny okresowo odwadnianej, która cechuje się stromymi, urwistymi zboczami oraz niewyrównanym, wąskim dnem.

• osuwisko-nagłe przemieszczenie się mas ziemnych, powierzchniowej zwietrzeliny i mas skalnych podłoża spowodowane siłami przyrody lub działalnością człowieka (podkopanie stoku lub jego znaczne obciążenie).

• stożek piargowy-rodzaj stożka usypiskowego utworzony z piargu, powstający u wylotu żlebu.

Procesy wewnętrzne kształtujące powierzchnię ziemi:

• trzęsienia ziemi,

• wulkanizm,

• ruchy górotwórcze.

Procesy zewnętrzne:

• wietrzenie,

• działalność rzek, mórz, lodu i wiatru.

Temat:Kasowienia skał.

POJĘCIA:

• krasowienie-rozpuszczanie się skał węglanowych pod wpływem wody i zanieczyszczeń.

• lejek krasowy-zwykle naturalna forma ukształtowania powierzchni ziemi: okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, o głębokości zazwyczaj mniejszej niż średnica, często z podziemnym odwodnieniem.

• polje- rozległe płaskodenne kotliny o powierzchni dochodzącej nawet do kilkuset kilometrów kwadratowych.

• ospa krasowa-forma krasu powierzchniowego, powstała w wyniku działania wody, na płaski teren skalny, tworząca liczne drobne zagłębienia poprzedzielane ostrymi grzbiecikami. Forma ta jest podobna do żłobków i żeber krasowych, a jedyna różnica polega na rozmiarze wklęśnięć i uwypukleń.

• FORMY KRASOWE PODZIEMNE:

• komin krasowy-pionowy lub bardzo stromy, biegnący w górę odcinek jaskini, o zamkniętym przekroju, czasami zakończony stropem bez możliwości dalszego przejścia.

• jaskinia krasowa-jaskinia powstała wskutek procesu krasowienia i zaliczana jest do form krasu podziemnego.

• wywierzysko - typ źródła o silnym wypływie. Najczęściej występuje w regionach górskich.

• ponor- wchłon, na obszarach krasowych, miejsce gdzie wody strumieni, potoków czy rzek wpływają pod powierzchnię terenu.

• korytarz-forma krasu podziemnego: pionowy lub prawie pionowy kanał biegnący w dół, często rodzaj jaskini krasowej lub jej część, łącząca korytarze jaskini położone na różnych głębokościach.

• osuwanie-gwałtowne przemieszczanie się w dół stoku mas skalnych o dużej objętości.

• wietrzenie mrozowe-wietrzenie mrozowe- rodzaj wietrzenia fizycznego, polegający na rozsadzaniu lub rozkruszaniu skał w wyniku działania ciśnienia wytworzonego przez wielokrotnie zamarzającą i rozmarzającą wodę znajdującą się w szczelinach i naturalna pusta przestrzeń w skale o rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez człowieka. Najliczniejsze są jaskinie krasowe, grawitacyjne, tektoniczne, lodowcowe, wietrzeniowo-erozyjne lub pseudokrasowe. Odkrywanie (eksploracja), dokumentowanie oraz naukowe badanie jaskiń to speleologia

.

Wywierzysko:

Temat: Praca morza.

POJĘCIA:

• Klif, faleza, urwisko brzegowe, brzeg wysoki - stroma, często pionowa ściana brzegu morskiego lub jeziornego, utworzona wskutek podmywania brzegu przez fale (procesu abrazji) zachodzącego u jej podstawy na styku z platformą abrazyjną.
  

(1)-nisza abrazyjna (2)-platforma abrazyjna (3)-powierzchnia [platforma] akumulacyjna.

• Abrazja- - jeden z czynników erozyjnych. Polega na ścieraniu podłoża skalnego przez luźny materiał skalny przemieszczany przez prądy rzeczne i morskie, falowanie wód, przypływy i odpływy morskie, lodowce i wiatry, także na wzajemnym ścieraniu materiału skalnego, wskutek czego ulega on rozdrobnieniu i obtoczeniu. Zachodzi na stromych, skalnych brzegach dużych zbiorników wodnych, takich jak oceany, morza i duże jeziora. Pewne znaczenie ma również rozpuszczanie skał przez wodę. Efektem działania abrazji jest powstawanie klifu i platformy abrazyjnej, osiągającej zazwyczaj szerokość od kilku do kilkunastu metrów (rzadziej - gdy poziom morza powoli się podnosi lub ląd się obniża - nawet do kilkudziesięciu km, np. (wybrzeża Norwegii).

• Widowiskowym przykładem działania abrazji jest klif przy ruinach kościoła w Trzęsaczu na brzegu Morza Bałtyckiego.

• Mierzeja-przedłużenie zasadniczego lądu stałego lub jego półwyspu, usypane przez morskie fale przybrzeżne, tworzące piaszczystą barierę oddzielającą zalew lub zatokę od morza. Tworzą ją jeden lub dwa półwyspy oraz ewentualnie znajdujące się w linii mierzei wyspy.

Typy wybrzeży:

Mierzejowe(zalewowe)-powstają na skutek częściowego odcięcia zatoki od otwartego morza, w wyniku akumulacji materiału piaszczystego niesionego przez prądy przybrzeżne. Można zaobserwować je m.in. w Polsce (zalew wiślany).

Fiordowe- wody morskie wtargnęły tam w U-kształtne doliny polodowcowe. W ten sposób powstały głębokie, wąskie zatoki (fiordy), ciągnące się niekiedy kilkaset kilometrów w głąb lądu. Występują np. w Norwegii.

Riasowe- tam gdzie morze zalało doliny górskie, powstają wybrzeża riasowe. Szczyty dawnych gór przekształciły się w wyspy, a doliny stały się zatokami wcinającymi się głęboko w ląd. Występują np. w Irlandii oraz Bretanii.

Dalmatyńskie- charakteryzuje je podłużne wyspy, położone równolegle do linii brzegowej. Są one zanurzonymi w morzu grzbietami morskimi. występuje np. w Chorwacji.

Szkierowe- gdy morze zaleje obszar polodowcowy z licznymi skalistymi pagórkami, powstaje wybrzeże szkierowe (szerowe). Występuje np. w Szwecji czy Finlandii.

Temat: Gleba - strefa życia.

POJĘCIA:

• Gleba- jest to zewnętrzna powłoka litosfery, składająca się z cząstek mineralnych, organicznych, powietrza i wody.

PROFIL GLEBOWY:

CZYNNIKI GLEBOTWÓRCZNE:

Temat: Afryka-po obu stronach równika.

ZADANIA OBLICZENIOWE.

I. Obliczanie rozciągłości południkowej Afryki.

1. Odszukaj na mapie (Afryki) najbardziej wysunięte punkty na północ i na południe.

2. Odczytaj ich szerokość geograficzną. Przylądek Ras al-Gharin (Biały)-37^o21^I ; Przylądek igielny- 34^o51^I.

3. oblicz rozciągłość południkową Afryki wyrażoną w stopniach kątowych. Pamiętaj, że skrajne punkty tego kontynentu znajdują się na różnych półkulach. Dlatego należy dodać do siebie wartości ich szerokości geograficznej. 37^o21^IN+34^o51^I=72^o12^I

4. rozciągłość południkową można określić w kilometrach. Wartość wyrażoną w stopniach kątowych należy wtedy pomnożyć przez 111,2, bo 1⁰ to właśnie 111,2km. 72^o12^I.111,2km=8028,64km.

---