Przyczyny wybuchu II wojny światowej:

1. Przyczyny wybuchu II wojny światowej:

- narodziny faszyzmu w Europie

- dojście Adolfa Hitlera do władzy (30 I 1933r. powstanie III Rzeszy)

• głoszenie haseł antysemickich

• stworzenie pojęcia „rasy panów"

• dążenie do rozszerzenia przestrzeni życiowej dla Niemców

- łamanie przez Niemcy zasad traktatu wersalskiego z 28 VI 1919r.

• III 1935r. - wprowadzenie powszechnego obowiązku służby wojskowej, początek intensywnych zbrojeń, budowa przemysłu ciężkiego -zbrojeniowego

• 1935r. - zwycięstwo w plebiscycie i wcielenie do Rzeszy Zagłębia Saary

1936r. - remilitaryzacja Nadrenii, wkroczenie wojsk niemieckich do strefy zdemilitaryzowanej -

• 1936-37 - zawarcie przez Niemcy, Włochy i Japonię tzw. Paktu Antykominternowskiego i powstanie tzw. „osi Berlin-Rzym-Tokio"

• 12 III 1938r. - wkroczenie wojsk niemieckich wspieranych przez profaszystowskie ugrupowanie do Austrii i 13 III ogłoszenie wcielenia Austrii do III Rzeszy (Anschluss), - mocarstwa zachodnie ograniczyły się tylko do not protestacyjnych

• 29 IX 1938r. - konferencja w Monachium z udziałem premiera Francji Edouarda Daladiera, premiera Wielkiej Brytanii Arthura Nevilla Chamberlaina, Adolfa Hitlera i Benito Mussoliniego, uczestnicy konferencji, nie licząc się z rządem Czechosłowacji, postanowili oddać Hitlerowi Sudety, konferencję monachijską okrzyknięto w Czechosłowacji zdradą, ale premier Wielkiej Brytanii miał o niej odmienne zdanie - „uratowałem pokój dla mojego pokolenia "

• X 1938r. - pierwsze żądania Hitlera pod adresem Polski dotyczące przyłączenia Gdańska i budowy eksterytorialnej autostrady przez „korytarz", czyli Pomorze Gdańskie, przyłączenia się do paktu antykominternowskiego

• 15 III 1939r. zajęcie Czechosłowacji przez Hitlera, Słowacja została oderwana od Czechosłowacji i utworzono protektorat niemiecki z prezydentem księdzem Józefem Tiso

• III 1939r. - zajęcie przez Hitlera Kłajpedy należącej do Litwy

- 28 IV 1939r. - zerwanie przez Hitlera paktu o nieagresji z Polską, przygotowanie planu „Fall Weiss" ataku na Polskę na dzień 26 VIII 1939r.

- fiasko rokowań moskiewskich prowadzonych przez ZSRR z Wielką Brytanią i Francją- podwójna gra Stalina

- 23 VIII 1939r. - podpisanie paktu Ribbentrop -Mołotow o nieagresji między III Rzeszą a ZSRR

• dołączony tajny protokół o podziale stref wpływów w Europie: do ZSRR miały należeć ziemie na wschód od Litwy i linii rzek Pisa- Narew -Wisła-San oraz Besarabia; pozostałe ziemie (Litwa, ziemie polskie) do Niemiec

- VIII 1939r. - tzw. „wojna nerwów" - antypolskie prowokacje w Gdańsku, w Gliwicach (napad Niemców przebranych w polskie mundury na niemiecką radiostację)

- l IX 1939 r. - atak na Polskę - początek II wojny światowej

Wybuch II wojny światowej

1. Układ sił w przededniu wybuchu wojny

* potencjał militarny Polski - około l min żołnierzy, około 4300 dział, 670 czołgów, 400 samolotów bojowych

* potencjał militarny Niemiec - około 2 min żołnierzy, około 10 tyś. dział, 2700 czołgów, 2 tyś. samolotów, silna flota wojenna

* rozmieszczenie armii polskich

Naczelnym Wodzem sił polskich był marszałek Edward Rydz-Śmigły

Armia „Pomorze" - gen. Władysław Bortnowski

Armia „Poznań" - gen. Tadeusz Kutrzeba

Armia „Łódź" - gen. Juliusz Rómmel

Armia „Kraków" - gen. Antoni Szylling

Armia „Karpaty" - gen. Kazimierz Fabrycy

Armia ,,Modlin" - gen. Emil Przedrzymirski-Krukowicz

Samodzielna Grupa Operacyjna Narew - gen. Czesław Młot-Fijałkowski

Armia „Prusy" - gen. Stefan Dąb-Biernacki

dowódcą lądowej obrony Wybrzeża był płk Stanisław Dąbek

* rozmieszczenie armii niemieckich

Grupa Armii Północ (Pomorze i Prusy Wschodnie) - gen. Fedor von Bock

Grupa Armii Południe (Śląsk, Morawy, Słowacja) - gen. Gerd von Rundstedt

• ogółem 75 jednostek niemieckich

* siły radzieckie - 52 jednostki

2. Kampania wrześniowa 1939r.

* I faza - bitwa graniczna 1-6 IX

• strzały z pancernika „Schleswig Holstein" na Westerplatte rozpoczęły l.09.1939r. o godz. 4.45 - II wojnę światową

• walki na całej linii granicznej

• obrona Westerplatte pod dowództwem mjr Henryka Sucharskiego, który na czele 182 żołnierzy bronił polskiej placówki przez tydzień, poddał się z powodu braku amunicji

• walki o Wybrzeże:

- obrona Poczty Polskiej w Gdańsku - 51 pocztowców broniło się przez 14 godzin, pozostałych przy życiu 38 obrońców Niemcy skazali na karę śmierci

- obrona polskich baz morskich (Gdynia, Puck, Hel, Kępa Oksywska)

• walki o wieżę spadochronową w Katowicach, której bronili harcerze wszyscy zginęli

• ciężkie walki na Śląsku, pod Mokrą (koło Częstochowy)

• Armia Modlin poniosła klęskę pod Mławą i wycofała się na linię Wisła Narew

• 3 IX - wypowiedzenie wojny przez Wielką Brytanię i Francję - ograniczono działania do wojny pozycyjnej („dziwnej wojny", „wojny siedzącej" - Sitzkrieg) na linii Maginota

* II faza - 7-17 IX

• przerwanie oporu polskiego na granicach, wycofanie polskich armii w głąb kraju

• od 12 IX atak wojsk niemieckich na Lwów

• klęska Armii „Łódź" pod Tomaszowem Mazowieckim

• obrona Wizny pod dowództwem kpt. Władysława Raginisa - „Polskie Termopile" - 720 żołnierzy polskich walczyło z doborową armią niemiecką pod dowództwem gen. Heinza Guderiana

• 9-16 IX bitwa nad Bzurą Armii Poznań i Armii Pomorze pod głównym dowództwem gen. Tadeusza Kutrzeby

• 17 IX - wkroczenie Armii Czerwonej na terytorium Polski - ambasador RP w Moskwie, Wacław Grzybowski otrzymał notę radziecką o przekroczeniu granicy przez Armię Czerwoną ; Anglia i Francja złożyły noty protestacyjne

• dyrektywa wodza naczelnego Edwarda Rydza-Śmigłego nakazywała wycofanie wojska i sprzętu do Rumunii i na Węgry oraz unikanie walk z Armią Czerwoną poza obroną konieczną

• ewakuacja władz Rzeczypospolitej do Rumunii

* III faza 18 IX-5 X

• część oddziałów polskich walczyła z Armią Czerwoną - Grodno, Kobryń, 20 IX Białystok

• walki z Niemcami

- pod Tomaszowem Lubelskim (17-26 IX)

- obrona Lwowa, - dowódca obrony gen. Władysław Langner przekazał miasto Rosjanom

- 28 IX kapitulacja Warszawy, obroną stolicy kierował gen. Juliusz Rómmel i prezydent miasta Stefan Starzyński

- upadek twierdzy Modlin

- 2 X - kapitulacja Helu

- 5 X - ostatnia bitwa pod Kockiem Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie" pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga

• 28 IX - układ niemiecko-radziecki „o przyjaźni i granicach" - podział ziem polskich wzdłuż linii rzek Pisa- Narew-Bug-San (poprawka do paktu Ribbentrop -Mołotow), Litwa do ZSRR

* skutkiem klęski kampanii wrześniowej była utrata niepodległości

• straty: strona polska: około 70 tyś. poległych, około 134 tyś. rannych, ok. 300 tyś. żołnierzy w niewoli niemieckiej i około 189 tyś. w radzieckiej

• Niemcy stracili około 45 rys. żołnierzy: zabitych, rannych i zaginionych

3. Przyczyny klęski

- przewaga armii niemieckiej nad armią polską

- długa linia graniczna do obrony, stąd rozciągnięcie polskich armii

- późno opracowany plan strategiczny („Zachód") i w ostatniej chwili ogłoszona mobilizacja - zdołano zmobilizować około 70% planowanych sił, słaba łączność

- wkroczenie Armii Czerwonej („pchnięcie Polski nożem w plecy")

- słabość sojuszów polski; premierzy Francji E. Daladier i Wielkiej Brytanii A.Chamberlain uzgodnili 12 IX 1939 r. w Abbeville wstrzymanie działań przeciw Niemcom, nie informując o tym Polaków

4. Międzynarodowe znaczenie Września

- nie podpisano zawieszenia broni, nie nastąpiła kapitulacja państwa polskiego

- propozycja Benito Mussoliniego rozwiązania konfliktu polsko-niemieckiego na wzór konferencji w Monachium

- poparcie Polski przez Francję i Wielką Brytanię spowodowało tylko formalne rozpoczęcie wojny światowej, zawiązanie koalicji - brak działań zbrojnych na Zachodzie

- opór Polski spowodował straty niemieckie, które III Rzesza starała się nadrobić , w następnych miesiącach - kampania wrześniowa przerwała pasmo sukcesów Hitlera i odroczyła atak na państwa zachodnie; klęska niemieckiej doktryny militarnej wojny błyskawicznej (Blitzkrieg); stoczono ponad 1,5 tyś. bitew i potyczek; Polacy od razu podjęli walkę w podziemiu

- pod wpływem żądań Hitlera, przy niejasnym stanowisku Francji, Rumunia internowała rząd II Rzeczypospolitej - powstanie emigracyjnego rządu polskiego we Francji

- podział ziem polskich między III Rzeszę i ZSRR - początek okupacji

POLACY NA FRONTACH II WOJNY ŚWIATOWEJ

1. Walki o Norwegię

* IV-VI1940r. - walki o Narwik,

• brał w nich udział brytyjski korpus ekspedycyjny, do którego należała Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza ( po agresji Niemiec na Francję wojska brytyjsko-polskie wycofały się z Norwegii, cała Brygada Strzelców Podhalańskich została ewakuowana do Bretanii; chaos na froncie francuskim i klęska Francji spowodowały, że Brygada została zmuszona do rozproszenia)

* u wybrzeży Norwegii walczyła „Błyskawica", 4 V 1940r. zatonął polski niszczyciel „Grom", 16 V zatonął motorowiec „Chrobry

2. Udział Polaków w kampanii francuskiej w 1940r.

* l. Dywizja Grenadierów pod dowództwem gen. Bronisława Ducha walczyła na linii Maginota, w obronie kanału Marna-Ren, • uległa rozproszeniu

* 2 Dywizja Strzelców Pieszych pod dowództwem gen. Bronisława Prugar -Ketlinga walczyła w Alzacji i Jurze, przedostała się do Szwajcarii

* na terenie Francji walczył oddział wydzielony z 10 Brygady Kawalerii Pancernej pod dowództwem gen. Stanisława Maczka, tylko część 10 Brygady Kawalerii została ewakuowana do Anglii

* u boku oddziałów francuskich walczyło też osiem kompanii przeciwpancernych

* dywizjon myśliwski - tzw. eskadra Montpellier, 11 kluczy myśliwskich, czyli zespołów po trzy samoloty; polscy lotnicy zestrzelili 60 samolotów niemieckich, tracąc 11 polskich pilotów

3. Bitwa o Anglię

* 8 VIII -X 1940r. Niemcy przeprowadzili operację „Lew Morski", polegającą na zmasowanych nalotach powietrznych na Anglię,

• znaczący udział Polaków (utworzyli dywizjony myśliwskie 302, 303 i dywizjony bombowe 300, 301, pozostali polscy lotnicy walczyli w dywizjonach angielskich; przeciętnie 100 polskich lotników walczyło dziennie w decydującym etapie bitwy; Polacy zestrzelili 203 samoloty niemieckie na pewno, 35 -prawdopodobnie i uszkodzili 36 samolotów; zginęło 38 polskich pilotów)

4. Wojna w Afryce Północnej i na Bliskim Wschodzie

- Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich została utworzona na początku 1940r. w Syrii z ochotników przybyłych z Bałkanów na Bliski Wschód

- 10 XII 1941 r. uderzenie Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich pod dowództwem gen. Stanisława Kopańskiego, odblokowało twierdzę Tobruk

* w kluczowej bitwie na froncie afrykańskim pod El-Alamein w X 1942r. po raz pierwszy alianci posłużyli się elektronicznym wykrywaczem min - polski wynalazek inżynierów Jerzego Rutkowskiego i Władysława Kiczki

- w walkach w Tunezji w III 1943r. - wyróżnił się zespół pilotów pod dowództwem mjr Stanisława Skalskiego

5. Armia gen. Władysława Andersa

* 14 VIII 1941r. podpisano w Moskwie polsko-radziecką umowę wojskową, którą zapowiadano w układzie Sikorski-Majski z 30 VII 1941r.

• armia polska miała pod względem operacyjnym podlegać Naczelnemu Dowództwu ZSRR, a organizacyjnie i personalnie polskiemu Naczelnemu Wodzowi

• uzbrojenie, umundurowanie i wyposażenie armii miało być dostarczone przez ZSRR lub przez rząd polski z dostaw amerykańskich na podstawie ustawy Lend-Lease

• ośrodek powstania armii wyznaczono w Buzułuku koło Kujbyszewa

* Problemy z tworzeniem armii

• brak więźniów z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa, ogromny napływ ochotników, kobiet i dzieci

• zwlekanie Rosjan z dostawami sprzętu, żywności, twierdzono, że ZSRR może uzbroić jedną dywizję; Churchill zaproponował Stalinowi ewakuację części armii na Bliski Wschód, aby wzmocnić tam swoje siły

• ZSRR wcielał do Armii Czerwonej obywateli II RP niepolskiej narodowości, motywując to posiadaniem przez nich obywatelstwa Zachodniej Ukrainy i Zachodniej Białorusi

* uzgodniono, że Armia Andersa będzie liczyła 96 tyś. żołnierzy, 30 tyś. w formacjach pomocniczych, a 25 tyś. będzie ewakuowanych na Bliski Wschód

• protest gen. Andersa przeciw wysłaniu na front pojedynczych dywizji

• w odpowiedzi Stalin ograniczył żywność, przesunął ośrodki tworzenia armii na teren Powołża w rejon Ałma-Aty i Buchary, polecił zredukować armię

• w III 1942 r. - Stalin zgodził się na ewakuację 30 tyś. żołnierzy i 12 tyś. cywilów do Iranu, VIII 1942 r. ewakuacja 40 tyś. żołnierzy i 30 tyś. cywilów; we IX 1942 r. uformowano 2 Korpus Polski

6. Szlak bojowy 2 Korpusu gen. Władysława Andersa - walki we Włoszech

• obrona niemiecka na linii Gustawa we Włoszech

• bitwa o wzgórze Monte Cassino, natarcie 2 Korpusu Polskiego pod dowództwem gen. Władysława Andersa 11-12 V i 17-18 V 1944 r. zakończyło się sukcesem i zdobyciem wzgórza; zginęło 924 polskich żołnierzy, ok. 3 tyś. odniosło rany

• 18 VII 1944r. 2 Korpus Polski zdobył Anconę

7. Armia gen. Zygmunta Berlinga

* 8 V 1943r. Stalin zgodził się na utworzenie l Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki na terenie ZSRR pod dowództwem gen. Zygmunta Berlinga; miejsce formowania - Riazań koło Sielc nad Oką;

* l Armia Wojska Polskiego pod dowództwem Berlinga, która walczyła w 1 Froncie Białoruskim

* 12 X 1943 r.-bitwa pod Lenino, ogromne straty Polaków

* po powołaniu PKWN l Armię połączono z partyzancką Armią Ludową, tworząc Wojsko Polskie, którego naczelnym dowódcą został gen. Michał Rola- -Żymierski, a Berling pozostał dowódcą l Armii; po przekroczeniu Wisły w styczniu 1945r. Stalin skierował l Armię w rejon najcięższych walk o Wał Pomorski

* 2 V 1945r. żołnierze polscy zawiesili polski sztandar na Bramie Brandenburskiej w Berlinie

* gen. Karol Świerczewski został dowódcą tworzonej w 1945r. 2 Armii Wojska Polskiego,

8. Udział Polaków w walkach na II froncie w Europie Zachodniej w latach 1944 - 45

* w desancie na Kanale La Manche brał udział polski krążownik „Dragon", niszczyciele - „Błyskawica", „Piorun", „Krakowiak", „Ślązak"

* bitwa pod Falaise z udziałem l Dywizji Pancernej gen. Stanisława Maczka

we IX 1944r. front dotarł do Belgii i Holandii - w walkach o Bredę, Ypres, Gandawę brała udział

l Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka

* w zakończonej klęską operacji desantowej „Market Garden" pod Arnhem w 1944 r. brała udział

l Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Stanisława Sosabowskiego

OKUPACJA ZIEM POLSKICH

1. Układ niemiecko-radziecki z 28 IX 1939 r. o podziale ziem polskich wzdłuż linii rzek Pisa-Narew-Bug-San; Niemcy zrezygnowali z zajęcia Litwy, która miała pozostać pod wpływami ZSRR

2. Ziemie włączone do III Rzeszy

- Pomorze, Gdańsk, Wielkopolska, Górny Śląsk, Zagłębie Dąbrowskie, część województwa łódzkiego, warszawskiego, krakowskiego, kieleckiego, Suwalszczyzna i od 1941r. Białostocczyzna

- celem była szybka germanizacja zajętych terenów

• Volksliste - niemiecka lista narodowa, dotycząca około 2 min Polaków, dokonała podziału na:(ludność pochodzenia niemieckiego i przyznających się do tego pochodzenia; współpracujących z Niemcami; współmałżonków Niemców; ludność kaszubską, mazurską, górali)

- pozostali mieli zostać wysiedleni do Generalnego Gubernatorstwa lub deportowani do Rzeszy

- ograniczenie przyrostu naturalnego Polaków przez zakaz małżeństw kobiet do 25 i mężczyzn do 28 roku życia, germanizacja dzieci polskich o „cechach rasy niemieckiej" odbieranych rodzicom i wychowywanych przez rodziny niemieckie

- masowe rozstrzeliwania, wysiedlenia, konfiskata majątków, sprowadzanie niemieckich osadników, obowiązek pracy dla mężczyzn (od 14 do 65 roku życia)

- likwidacja polskich szkół wyższych i średnich, dorobku kulturalnego, zmiana nazw na niemieckie, represje wobec Kościoła i duchowieństwa

3. Generalne Gubernatorstwo

- zostało utworzone dekretem Hitlera 12 X 1939r. na ziemiach Polski centralnej (dystrykt krakowski, lubelski, radomski, warszawski i od 1941r. Galicja) na czele z Hansem Frankiem urzędującym w Krakowie na Wawelu (w 1941r. władze niemieckie uznały, że GG powinno w ciągu 15-20 lat stać się krajem zgermanizowanym, ludność polska miała być przesiedlona na tereny Syberii, wymordowana lub zgermanizowana)

- wyniszczenie narodu polskiego, przekształcenie w „podludzi" stanowiących siłę roboczą, „łapanki" na przymusowe roboty do Niemiec (ponad 2,5 min Polaków), 33% strat ludności stanowiły dzieci

• „księga gończa" zawierała ok. 9 tyś. nazwisk wybitnych Polaków, których postanowiono zlikwidować), wyniszczenie inteligencji

• 6 XI 1939r. aresztowano 183 pracowników UJ AGH i zesłano do obozu w Sachsenhausen

• V-VII 1940r. rozstrzelano około 3,5 tys. Polaków(m.in. Janusza Kusocińskiego, Macieja Rataja, Mieczysława Niedziałkowskiego)

• masowe rozstrzeliwania w Wawrze, Palmirach, Puszczy Kampinoskiej, na Lubelszczyźnie

• we Lwowie w 1941r. zginęli z rak ukraińskich nacjonalistów profesorowie wyższych uczelni - m.in. Kazimierz Bartel, Tadeusz Boy-Żeleński

• wprowadzono zasadę zbiorowej odpowiedzialności

- więzienia - Gestapo na Al. Szucha w Warszawie, Montelupich w Krakowie, Zamek w Lublinie; obozy dla jeńców-oficerów (oflagi) i dla żołnierzy (stalagi)

- obozy koncentracyjne pod nadzorem Heinricha Himmlera (m.in. Auschwitz-Birkenau, Majdanek, Treblinka, Gross-Rosen, Stutthof, obozy natychmiastowej zagłady - Bełżec, Sobibór, obozy na terenie Niemiec -Dachau, Buchenwald, Ravensbriick, Sachsenhausen)

• zginęło ponad 5 min Polaków, w tym około 2,9 min Żydów (holokaust)

- getta - w 1941r. Żydzi zostali wyjęci spod prawa, wprowadzono karę śmierci dla opuszczających getto i dla osób udzielających im schronienia

• Niemcy realizowali „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej" poprzez likwidację gett, mordowanie w obozach masowej zagłady,

- konfiskaty dzieł sztuki, palono biblioteki, likwidowano polskie pomniki, instytucje oświatowe (wyższe uczelnie, szkoły średnie), kulturalne (teatry, redakcje),

- kontrola nad gospodarką

• konfiskaty majątków, zarząd zakładami, obowiązkowe dostawy żywności, zakaz sprzedaży rynkowej, żywność na kartki, obowiązek pracy dla mężczyzn (od 14 do 65 roku życia), wysiedlenia

* Generalny Plan Wschodni na Zamojszczyźnie - 1943r. (na ziemiach, z których wysiedlono Polaków, wprowadzono osadnictwo niemieckie; osiedlono ok. 700 tyś. Niemców)

- pozostawiono niższą administrację, kina, prasę okupacyjną tzw. „gadzinową", policję „granatową", PCK, PKO, straż pożarną

4. Okupacja radziecka na Kresach Wschodnich

- w atmosferze terroru milicji i NKWD 22 X 1939r. odbyły się „wybory" do zgromadzeń ludowych, które „poprosiły" o włączenie do republik radzieckich: Ukraińskiej i Białoruskiej, nadano mieszkańcom obywatelstwo ZSRR

- wyniszczenie Polaków w myśl haseł walki klasowej, dyktatury proletariatu

• aresztowania, wysiedlenia, konfiskaty mienia

• w nieludzkich warunkach deportacji ginęły tysiące osób, które zsyłano do ok. 130 łagrów na terenie ZSRR (Półwysep Kolski, Syberia, Kamczatka, Kazachstan, Kirgizja, rejon Jeziora Bajkał), przymusowa praca w bardzo trudnych warunkach (Workuta, Kołyma); szacuje się, że deportowano w głąb ZSRR około l ,2 min obywateli II RP

• traktowanie więźniów - terror, bicie praca ponad siły w trudnych warunkach, brak żywności, lekarstw, butów i odzieży, leżenie godzinami na śniegu lub stanie w deszczu, strażnicy byli panami życia i śmierci

• zagłada jeńców polskich (ok. 14,5 tyś.) z obozów w Kozielsku, Starobielsku, Ostaszkowie - wymordowanych przez NKWD w 1940r. w Katyniu, Charkowie i Miednoje

• wyniszczenie polskiej kultury, Kościoła; zmiana nazw; propaganda antypolska, antykapitalistyczna

Powstanie władz Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie

1. Powstanie władz Rzeczypospolitej Polskiej na wychodźstwie

- prezydent Ignacy Mościcki po internowaniu rządu II RP w Rumunii mianował we IX 1939r. Władysława Raczkiewicza na prezydenta Rzeczypospolitej we Francji

- Rada Narodowa Rzeczpospolitej Polskiej - była namiastką parlamentu, spełniała funkcje doradcze i opiniujące pod przewodnictwem Ignacego Paderewskiego, później Stanisława Grabskiego, w jej skład wchodzili przedstawiciele partii rządzących

- 30 IX 1939r. - prezydent mianował rząd koalicyjny (SN, PPS-WRN, SL-ROCh, SP - tzw. „gruba czwórka”) z premierem Władysławem Sikorskim

• celem władz była walka o wolną, demokratyczną Polskę, podstawą prawną była konstytucja kwietniowa

- po klęsce Francji w 1940r. władze przeniosły się do Londynu

2. Działalność rządu Władysława Sikorskiego (1939-1943)

* powstanie armii polskiej we Francji (1939r.) - część żołnierzy została ewakuowana do Wielkiej Brytanii, gdzie odtworzono Polskie Siły Zbrojne

* budowa struktur wojskowych i cywilnych Polskiego Państwa Podziemnego

* układ Sikorski -Majski (30 VII 1941r.)

• ZSRR uznał unieważnienie paktu Ribbentrop-Mołotow i układu z 28 IX 1939r.

• zapowiedziano przywrócenie stosunków dyplomatycznych i wzajemną pomoc w walce z Niemcami

• władze radzieckie zgodziły się na tworzenie armii polskiej w ZSRR pod dowództwem gen. Władysława Andersa

• rząd radziecki zobowiązał się udzielić amnestii wszystkim obywatelom polskim przebywającym na terenie ZSRR

*14 VIII 1941r. polsko-radziecka umowa wojskowa podpisana w Moskwie

• armia polska miała pod względem operacyjnym podlegać Naczelnemu Dowództwu ZSRR, a organizacyjnie i personalnie - polskiemu Wodzowi Naczelnemu

• postanowiono, że uzbrojenie, umundurowanie i wyposażenie armii zostanie dostarczone przez ZSRR lub przez rząd polski z dostaw amerykańskich

• utworzenie armii pod dowództwem gen. Władysława Andersa

* wizyty Władysława Sikorskiego w Moskwie (4 XII 1941r. Sikorski i Stalin podpisali deklarację o współpracy z zachodnimi aliantami w wojnie przeciwko Niemcom),

• rozmowy w sprawie granic Polski

• poparcie mocarstw dla planów Stalina oparcia granicy wschodniej na linii Curzona(w 1942r. Churchill zawiadomił Sikorskiego, że rząd brytyjski udzielił poparcia Stalinowi i uznał granicę Curzona

- na konferencji w Casablance (I 1943r.) Roosevelt i Churchill wyrazili zgodę na przemarsz wojsk radzieckich przez ziemie polskie w celu osiągnięcia „bezwarunkowej kapitulacji Niemiec"

3. Katyń

- jeńców z obozów Kozielska zabito w Katyniu, Ostaszkowa w Miednoje, a ze Starobielska w Charkowie

- była to masowa eksterminacja około 15 tyś. wojennych jeńców polskich, w większości oficerów Wojska Polskiego, zabitych przez NKWD na wniosek komisarza spraw wewnętrznych, Ławrientija Berii wiosną 1940 r.,

- 13 IV 1943 r. Niemcy zakomunikowali o odnalezieniu 8 masowych grobów w lasku katyńskim koło Smoleńska; ZSRR ogłosił, że mordu dokonali Niemcy w 1941r.

- prośba do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża rządu polskiego i niemieckiego o zbadanie mogił

- delegacja Polskiego Czerwonego Krzyża przybyła do Katynia w celu ekshumacji i identyfikacji osób

ZSRR uznał to za dowód współpracy polsko-niemieckiej i 25/26 IV 1943 r. zerwał stosunki z rządem Rzeczpospolitej

4. Śmierć Sikorskiego

- gen. Władysław Sikorski zdawał sobie sprawę, że polityka Wielkiej Brytanii i USA nie jest szczera w stosunku do Polski i chciał nawiązać kontakty ze Stalinem; planował usunięcie z rządu przeciwników porozumienia z ZSRR. W czasie podróży na Bliski Wschód i inspekcji polskich oddziałów zamierzał uspokoić nastroje, zginął 4 VII 1943 r. w niewyjaśnionych okolicznościach w katastrofie gibraltarskiej

- prezydent Raczkiewicz mianował gen. Kazimierza Sosnkowskiego Naczelnym Wodzem, a nowym premierem został Stanisław Mikołajczyk z SL

Powstanie podziemnych struktur wojskowych

1. Powstanie podziemnych struktur wojskowych

- Służba Zwycięstwu Polski - SZP została powołana 27 IX 1939r. przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza - organizacja wojskowo-polityczna

- Związek Walki Zbrojnej - ZWZ utworzony 4 XII 1939r. przez premiera Sikorskiego - podporządkowany rządowi emigracyjnemu, organizacja wyłącznie wojskowa; na czele stał gen. Kazimierz Sosnkowski; na ziemiach polskich pod okupacją niemiecką dowodził gen. Stefan Grot-Rowecki, a na ziemiach pod okupacją radziecką gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz; prowadziła przygotowania do powstania

- 14 II 1942 r. ZWZ został przemianowany na Armię Krajową (AK miała przeprowadzić akcję scaleniową, czyli podporządkowanie wszystkich organizacji zbrojnych dowództwu AK)

• komendanci:

- gen. Stefan Grot-Rowecki do 30 VI 1943r. (aresztowany przez Niemców i zamordowany)

- gen. Tadeusz Bór-Komorowski do 2 X 1944r. (po kapitulacji powstania warszawskiego w niewoli niemieckiej)

- gen. Leopold Okulicki „Niedźwiadek”

- Organizacje wyspecjalizowane powołane do walki z okupantem

• w 1940r. ZWZ powołał Związek Odwetu (ZO)

• w 1941r. Biuro Informacji i Propagandy (BIP), „Wachlarz" (dywersja na wschód od Bugu)

• w IV 1942r. powstało Kierownictwo Walki Cywilnej (KWC), a z połączenia ZO i „Wachlarza" - Kierownictwo Dywersji (Kedyw) z płk Emilem Fieldorfem-„Nilem" na czele

- Kedyw z BIP i kontrwywiadem weszły w skład Kierownictwa Walki Konspiracyjnej (KWK) pod kierownictwem Komendanta Głównego AK

• w VII 1943r. połączono KWC i KWK w Kierownictwo Walki Podziemnej (KWP) - koordynowało wszystkie wystąpienia AK przeciw Niemcom

- taktyka walki AK

• samoobrona, przygotowania do powszechnego powstania w momencie załamania się Niemiec, szkolenie kadry ,- pod koniec 1942r. AK liczyła ok. 200 tyś. żołnierzy, gromadzenie sprzętu i prowadzenie wywiadu

- akcje przeciw okupantowi nasiliły się w 1943r., wtedy też opracowano plan „Burza", zakładający uderzenie na wycofujących się Niemców i przejmowanie władzy przed nadejściem Armii Czerwonej; realizacja planu

•19.01.1945 r. gen. Leopold Okulicki rozwiązał AK

- partie polityczne formowały własne organizacje wojskowe:

• Bataliony Chłopskie BCh (SL-ROCh utworzyło Chłopską Straż (tzw. Chłostrę), przekształconą w 1942r. w BCh)

• Socjalistyczna Organizacja Bojowa - (PPS-WRN)

• Narodowa Organizacja Wojskowa NOW (SN)

• Narodowe Siły Zbrojne NSZ (powstały z połączenia Grupy Szańca, Związku Jaszczurczego i części działaczy NOW)

• Organizację Wojskową „Unia" (chadecja)

• Konfederację Narodu (ONR-Falanga)

• Szare Szeregi (ZHP)

2. Powstanie podziemnych struktur politycznych i administracyjnych

- działacze PPS założyli w X 1939r. Centralne Kierownictwo Ruchu Mas Pracujących Miast i Wsi - Wolność- Równość- Niepodległość (PPS-WRN)

- SL powołało Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego „ROCh"

- w II 1940r. utworzono konspiracyjną reprezentację partii i ugrupowań politycznych pod nazwą Polityczny Komitet Porozumiewawczy (przekształcony w Krajową Reprezentację Polityczną; jego kontynuacją była powstała w 1944 r. Rada Jedności Narodowej)

• zasiadali w nim przedstawiciele PPS-WRN, SN, SL-ROCh, SP

- w IV 1940r. powołano Delegaturę Rządu na Kraj - reprezentowała rząd emigracyjny, kierowała walką cywilną ruchu oporu, była zwierzchnikiem sił zbrojnych na ziemiach polskich

• Delegatura rozbudowała aparat władzy oparty na przedwojennej strukturze rządu; powołała Państwowy Korpus Bezpieczeństwa (policja, która miała ujawnić się po wyzwoleniu), jej organem doradczym był Polityczny Komitet Porozumiewawczy

• utworzono sieć delegatur okręgowych w przedwojennych ośrodkach wojewódzkich, wydawano własną prasę

• Kierownictwo Walki Cywilnej utworzone w 1942r. ze Stefanem Korbońskim na czele miało kierować cywilnym ruchem oporu społeczeństwa; zostało przekształcone w Kierownictwo Walki Podziemnej (VII 1943r.)

• koordynacja akcji przeciw okupantowi; podziemne sądy; własna radiostacja

• delegaci: Cyryl Ratajski ze SP (XII 1940-YII 1942), Jan Piekałkiewicz ze SL (IX 1942-11 1943), Jan Stanisław Jankowski ze SP (II 1943 - III 1945), po aresztowaniu Jankowskiego w 1945 r. zastąpił go Stefan Korboński ze SL

- Krajowa Rada Ministrów - powołana 3 V 1944r. przez Delegata Rządu - składała się z Delegata Rządu, który pełnił funkcję wicepremiera oraz z jego trzech zastępców; prowadziła przygotowania do przejęcia władzy na wyzwolonych terenach (na ziemiach, na które wkroczyła Armia Czerwona, miały obowiązywać zarządzenia władz polskich, a nie odezwy uzurpatorów)

- 1944 r. - Rada Jedności Narodowej została utworzona przez prezydenta Władysława Raczkiewicza i Delegata Rządu jako namiastka parlamentu pod przewodnictwem Kazimierza Pużaka (składała się z 17 osób reprezentujących partie rządzące, wydała deklarację „O co walczy naród polski,” l VII 1945r. ogłosiła Testament Polski Walczącej i rozwiązała się

Polski ruch oporu

1. Bierny opór i działalność informacyjna

- bojkotowano niemieckie zarządzenia, łamano zakazy, zrywano urzędowe obwieszczenia i plakaty, ignorowano zarządzenie o zakazie posiadania radioodbiorników i słuchania alianckich stacji radiowych, wydawano prasę konspiracyjną

- w 1942r. powołano pod przewodnictwem Stefana Korbońskiego Kierownictwo Walki Cywilnej przy Delegaturze, które miało kierować cywilnym ruchem oporu społeczeństwa

• utworzono podziemne sądy, wydawano wyroki na zdrajców i kolaborantów

- akcja „N" - propaganda wśród Niemców : akcje dywersyjne, np. wydrukowano obwieszczenie o ewakuacji Niemców z GG w II 1944r., produkcja i kolportaż wydawnictw w języku niemieckim podważających zaufanie do Hitlera

- mały sabotaż prowadzony przez dzieci i młodzież : napisy na ścianach, rozrzucanie ulotek, śpiewanie zakazanych piosenek

- odtworzono strukturę Związku Harcerstwa Polskiego pod kryptonimem Szare Szeregi

- gromadzono informacje, prowadzono wywiad (Polacy zdobyli rakietę V-2, którą grupa uczonych pod kierunkiem prof. Janusza Groszkowskiego zbadała i zrobiła jej plany)

2. Sabotaż gospodarczy i przemysłowy

- rozwój nielegalnego handlu, szmugiel żywności ze wsi do miast, okradanie władz okupacyjnych, ukrywanie inwentarza przed władzami niemieckimi

- w pierwszych miesiącach okupacji organizowano strajki w zakładach produkujących na potrzeby armii niemieckiej, później stosowano sabotaż gospodarczy, głoszono hasło „pracuj Polaku powoli", niszczono narzędzia, produkty

3. Walka o kulturę

- do czynnych szkół podstawowych wprowadzono programy tajnego nauczania języka polskiego, historii i geografii,

- organizowano tajne komplety, czyli kształcenie na wszystkich szczeblach nauczania w prywatnych domach,

- utrzymano ciągłość kształcenia dzieci i młodzieży, przyznawano tytuły i stopnie naukowe,

- wydawano poezję (Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Borowski, Tadeusz Gajcy),

- odbywały się konspiracyjne przedstawienia teatralne, koncerty,

- podziemne wydawnictwa (wydano około 1,5 tyś. tytułów prasowych, na podziemnym rynku wydawniczym ukazało się ok. 1,4 tyś. książek i broszur),

- ratowano zabytki, przechowywano archiwalia, eksponaty muzealne, dokumentowano zbrodnie wojenne

- Kościół - udzielał schronienia, wspierał materialnie; postawa duchownych (np. ojca Maksymiliana Kolbe) podtrzymywała na duchu, wpływała na morale społeczeństwa; prężnie działało duszpasterstwo (np. partyzanckie)

4. W obronie Żydów

- w 1939r. powstał Żydowski Związek Wojskowy, a w 1942r. założono w warszawskim getcie Żydowską Organizację Bojową z Mordechajem Anielewiczem na czele

• w czasie powstania w getcie warszawskim obydwie organizacje współdziałały z AK

- w XII 1942r. powołano Radę Pomocy Żydom „Żegota", która podlegała Delegaturze Rządu na Kraj

- Polacy pomagali w zdobywaniu fałszywych dokumentów, w ucieczkach z getta, dostarczali żywność i lekarstwa, ukrywali Żydów

• były też przypadki wydawania Żydów Niemcom przez osoby ze środowisk przestępczych, tzw. szmalcowników - Sądy Specjalne Polski Podziemnej skazały wielu z nich na karę śmierci

5. Walka zbrojna

- szkolenie wojskowe, działalność konspiracyjnych szkół wojskowych, produkcja i gromadzenie broni oraz sprzętu wojskowego

- niszczono tory kolejowe, fabryki, sprzęt, lokale niemieckie, organizowano napady na banki, kasy ubezpieczeniowe, napadano na miejsca, gdzie chłopi oddawali kontyngenty

- akcja pod Arsenałem w Warszawie zorganizowana przez Szare Szeregi - 26 III 1943r. - uwolnienie 20 więźniów przewożonych z Gestapo przy Alei S zucha na Pawiak

- powstanie w getcie warszawskim - 19 IV 1943r.;(kierowane przez ŻOB (Mordechaj Anielewicz, Marek Edelman) - po upadku powstania 18 V Niemcy zlikwidowali getto, a ludność wywieziono do obozu w Treblince

- akcja „Wieniec I" - 8 X 1942r. zorganizowana przez AK, zniszczono tory kolejowe wokół Warszawy

- w X 1942r. akcja sprzężona - atak Gwardii Ludowej na lokale niemieckie Cafe Club, restaurację Mitropa w Warszawie, redakcję „Kuriera Warszawskiego”

- l II 1944r. AK zorganizowała zamach na szefa SS i policji dystryktu warszawskiego, Franza Kutscherę

6. Walki partyzanckie

- partyzantka powrześniowa: na Kielecczyźnie do wiosny 1940r. działał oddział mjr Henryka Dobrzańskiego-„Hubala", w Borach Tucholskich, na Lubelszczyźnie

- w obronie wysiedlanej ludności na Zamojszczyźnie (AK i Bch)

- PPR utworzyła w 1942r. Gwardię Ludową, przekształconą od I 1944r. w Armię Ludową (AL.), koncentrowała się głównie na „walce o szyny", paraliżującej niemieckie dostawy na front wschodni

- największe bitwy partyzanckie odbyły się w Puszczy Solskiej, lasach janowskłch i parczewskich, w 1944. walki AL pod Ewiną, w lasach suchedniowskich i pod Gruszką

POWSTANIE WARSZAWSKIE

1. Plan „Burza”

- opracowany przez AK w 1943r. - przewidywał wystąpienie zbrojne przeciw Niemcom i przejęcie władzy na wyzwolonych terenach przed wkroczeniem Armii Czerwonej, którą AK chciała powitać jako gospodarz terenu

- realizacja planu - akcje AK

• na Wołyniu, na Wileńszczyźnie (oddziały AK płk Aleksandra Krzyżanowskiego- „Wilka" ujawniły się w Wilnie), na obszarze lwowskim (AK zajęło Lwów, aresztowania), w Zamościu (przez tydzień utrzymały się władze polskie)

• w białostockim dowódcy AK nie ujawnili się i przeszli do konspiracji

- początkowo Rosjanie współpracowali z oddziałami AK, ale po ujawnianiu się struktur Polskiego Państwa Podziemnego wkraczały oddziały NKWD, następowały aresztowania, żołnierzy siłą wcielano do armii Berlinga lub wysyłano do obozów na terenie ZSRR

- cele planu „Burza" zostały osiągnięte, ale następstwa ich uzależnione zostały od polityki Stalina

2. Przyczyny wybuchu powstania warszawskiego

- gen. Tadeusz Bór-Komorowski włączył Warszawę do planu „Burza"

- radiostacja moskiewska „Kościuszko" wzywała Polaków do walki

- szybki marsz Armii Czerwonej w kierunku Wisły - (w VII 1944r. oddziały dotarły do linii Wisły, 15 IX zdobyto Pragę)

- wycofywanie się Niemców, którzy podjęli decyzję o obronie w Warszawie (budowa fortyfikacji - Niemcy nakazali stawienie się około 100 tyś. mężczyzn do prac)

- Komenda Główna AK obawiała się rozbicia siatki konspiracyjnej

- wzrost sił lewicy - powstanie KRN, PKWN

- ludzie chcieli walczyć, bezczynność dowództwa AK mogła przyczynić się do przejęcia kierownictwa nad powstaniem przez komunistów

- powstanie miało być atutem w moskiewskich rozmowach Mikołajczyka w sprawie przyszłego rządu i granic

3. Przebieg powstania warszawskiego - 1 VIII (godz. 17.00 - godzina „W") - 2 X 1944r.

- dowódcy AK: gen. Tadeusz Bór-Komorowski i płk Antoni Chruściel-„Monter"

- powstańcy liczyli około 36 tyś. żołnierzy uzbrojonych na kilka dni walki

- celem walczących było opanowanie kluczowych punktów miasta i utrzymanie ich do chwili wejścia Armii Czerwonej do Warszawy

- Niemcy dysponowali 16 tyś. żołnierzy + 25 tyś. posiłków, zdecydowanie lepszym uzbrojeniem

- powstańcy opanowali Śródmieście, Powiśle, część Woli, Stare Miasto, Dolny Mokotów, Żoliborz

- entuzjazm Warszawiaków, ujawnienie się władz podziemia

- milczenie aliantów

•brak uznania AK za armię sojuszniczą, co wiązało się z nie objęciem powstańców konwencją genewską i rozstrzeliwaniem powstańców przez Niemców

• Stalin twierdził, że powstania nie ma, wydał Armii Czerwonej rozkaz przejścia do obrony (chęć zniszczenia Warszawy i pokonania powstańców rękami Niemców;

• dopiero w połowie IX 1944r. alianci uzyskali zgodę Stalina na wykorzystanie dla swoich samolotów z pomocą lotnisk po stronie radzieckiej)

- wizyta Mikołajczyka w Moskwie zakończyła się fiaskiem, komuniści z Bolesławem Bierutem na czele odrzucili propozycję współpracy

- nieudane próby przedarcia się do Warszawy oddziałów AK od strony Puszczy Kampinoskiej (jak również żołnierzy 1

Armii Wojska Polskiego)

- w nocy z l na 2 IX 1944r. ostatnie oddziały ze Starego Miasta przeszły kanałami do Śródmieścia

- pożary, brak wody, głód, brak broni

- dowódcy AK po 63 dniach bohaterskich walk podjęli decyzję o kapitulacji, kapitulację podpisał Tadeusz Bór-Komorowski w Ożarowie 2 X 1944r., Niemcy zobowiązali się traktować powstańców jako jeńców wojennych i osadzić ich w obozach jenieckich; ludność cywilna miała wyjść z miasta do obozów przejściowych w Pruszkowie, Piastowie, Ursusie i in.

4. Bilans strat

- wysiedlenie ludności cywilnej do obozów przejściowych, skąd kierowano na przymusową pracę w Rzeszy lub do obozów koncentracyjnych

- około 20 tyś. zabitych żołnierzy i 150-200 tyś. cywilów (np. ok. 35 tyś. rannych żołnierzy i cywilów zamordowali Niemcy w ruinach Starego Miasta, około 40 tyś. na Woli)

- Niemcy stracili ok. 17 tyś. zabitych żołnierzy, ok. 9 tyś. zostało rannych

- około 85% budynków legło w ruinach; zniszczenie dzieł sztuki i zabytkowych obiektów

- 11 X Hitler wydał rozkaz starcia miasta z powierzchni ziemi

- przejmowanie władzy przez komunistów, terror

Kształtowanie się obozu polskiej lewicy komunistycznej

1. Polska Partia Robotnicza

- założona 5 I 1942r. przez Grupę Inicjatywną przybyłą z ZSRR (Paweł Finder, Bolesław Mołojec, Marceli Nowotko)

- na czele PPR stali:

• Marceli Nowotko (zastrzelony w XI 1942r. przez Zygmunta Mołojca)

• Paweł Finder

• Władysław Gomułka

- program:

• partia wzywała do podjęcia masowej akcji zbrojnej przeciw Niemcom

• głosiła program ludowy i patriotyczny

• unikała haseł komunistycznych

- organizacją wojskową PPR była Gwardia Ludowa utworzona w 1942r., kierowana przez Mariana Spychalskiego

2. PPR a Polskie Państwo Podziemne

- 15 I I943r. list otwarty PPR do Delegatury z żądaniami

• przyznania PPR wpływu na sprawy polityczne na równi z innymi partiami

• poszerzenia podstaw rządu

• wprowadzenia przedstawicieli GL do Komendy Głównej AK

- Delegatura w odpowiedzi na list zażądała

• uznania władz RP w kraju i na emigracji

• ogłoszenia przez PPR deklaracji o niezależności od obcych ośrodków

• gotowości do walki z każdym okupantem polskim

• uznania granic sprzed 1939r.

- PPR odrzuciła wszystkie te warunki

- w XI 1943r. PPR przedstawiła swój program i w dużej deklaracji „O co walczymy” zapowiadała:

nacjonalizację przemysłu, reformę rolną. eliminację ziemiaństwa i burżuazji z życia gospodarczego

gospodarkę planową, wzywała także do tworzenia antyfaszystowskiego frontu ludowego, skupiającego wszystkie siły rewolucyjne i radykalno-demokratyczne

- w I 1943r. młodzi działacze PPR powołali Związek Walki Młodych pod kierownictwem Hanki Sawickiej i Jana Krasickiego

3. Związek Patriotów Polskich

- w II 1943r. powstał w Moskwie Komitet Organizacyjny Związku Patriotów Polskich

• głosił powstanie wolnej i „demokratycznej" Polski w sojuszu z ZSRR

• szkalował rząd emigracyjny

• uważał, że przyszła Polska powinna mieć granice „sprawiedliwe na wschodzie" i piastowskie na zachodzie

• zapowiadał stworzenie armii polskiej w ZSRR

- działacze - Wanda Wasilewska, Roman Zambrowski, Aleksander Zawadzki, Zygmunt Berling

- w 1943r. ZPP uzyskał zgodę Stalina na utworzenie l Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki pod dowództwem Zygmunta Berlinga (12-13 X 1943r. - walki pod Lenino), która weszła w skład

l Korpusu Polskiego, a następnie l Armii Wojska Polskiego

4. Krajowa Rada Narodowa KRN

- powołana l I 1944 r. przez PPR,

- przewodniczącym KRN został Bolesław Bierut, który skupił kompetencje prezydenta, a jego zastępcą był Edward Osóbka-Morawski z RPPS

- program KRN

• przyznała sobie władzę ustawodawczą, przewidywała powołanie rządu

• odmówiła rządowi londyńskiemu prawa występowania w imieniu narodu

• zapowiadała reformę rolną, nacjonalizację przemysłu, banków i środków transportu

• podkreślała przyjaźń i współpracę z ZSRR

• opowiadała się za granicą piastowską na zachodzie i wschodnią granicą opartą na porozumieniu z ZSRR (linia Curzona)

• powołała Armię Ludową z gen. Michałem Rolą-Żymierskim na czele i zapowiedziała scalenie jej z siłami polskimi w ZSRR

5. Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego PKWN

- założony w Moskwie 20 VII 1944r. po rozmowach delegacji KRN ze Stalinem i ZPP

- na czele stanął Edward Osóbka-Morawski, jego zastępcami byli Wanda Wasilewska i Andrzej Witos, resort obrony objął gen. Michał Rola-Żymierski

- 22 VII 1944 r. PKWN ogłosił „Manifest"

• zapowiadano w nim oparcie władzy na konstytucji marcowej, ogólnikowo zapowiadano przyszłe reformy (m.in. rolną, oświatową, nacjonalizację wielkiego przemysłu), mgliście określono granice przyszłej Polski - granica zachodnia miała być „piastowska", granica wschodnia wytyczona na zasadzie „ziemie polskie - Polsce, ziemie ukraińskie, białoruskie, litewskie ~ Radzieckiej Ukrainie, Białorusi i Litwie"

- PKWN został uznany 26 VII 1944r. przez ZSRR jako jedyna legalna władza wykonawcza

Walka o kształt przyszłej polski

1. Rząd Stanisława Mikołajczyka

- 14 VII 1943r. prezydent Władysław Raczkiewicz powołał rząd Stanisława Mikołajczyka (SL), Naczelnym Wodzem został gen. Kazimierz Sosnkowski

- rząd kontynuował program polityczny zmarłego premiera Władysława Sikorskiego

• zamierzał zabiegać o normalizację stosunków z ZSRR, opowiadał się za wschodnią granicą Polski sprzed wojny

- spory wokół wschodniej granicy Polski

•na konferencji w Teheranie w 1943r., do której rząd RP nie został dopuszczony, USA i Wielkiej Brytania wyraźnie popierały plany Stalina

•mocarstwa opowiedziały się za wschodnią granicą Polski na linii Curzona, z czym nie zgadzał się rząd polski

- 5 I 1944r. premier ogłosił stanowisko rządu polskiego w chwili wkroczenia Armii Czerwonej na ziemie polskie i poparcia Stalina dla komunistów

• rząd na wychodźstwie jest jedyną praworządną władzą

• AK jest gotowa do współpracy z Armią Czerwoną przeciw Niemcom

• rząd chce nawiązać stosunki z ZSRR

• rząd nie uznaje prawa ZSRR do ziem wschodnich RP; na wschodzie granica powinna być przedwojenna (ryska), a na zachodzie - „piastowska"

• Delegatura Rządu na Kraj jest upoważniona do przejęcia władzy w granicach z 31 VIII 1939r.

- komunikat radziecki wydany tydzień później wyraźnie skierowany był przeciwko polskiemu rządowi emigracyjnemu - Stalin odmówił nawiązania współpracy; podkreślał, że granice nie są niezmienne, a rząd polski nie chce uznać legalnego włączenia wschodnich ziem do republik radzieckich w 1939r.; udzielił poparcia polskim komunistom

- celem rządu i AK było zorganizowanie powstania przeciw Niemcom i wyzwolenie ziem przed przybyciem Rosjan - plan „Burza"

- od 3 VIII 1944r. Mikołajczyk prowadził rozmowy w Moskwie w sprawie granic i objęcia władzy w Polsce (trwało powstanie warszawskie)

• zaproponował oddanie komunistom 1/5 tek ministerialnych

• podczas rozmów w Moskwie Churchill nalegał, aby przyjąć jako granicę linię Curzona w zamian za przesunięcie granicy po Odrę

• Mikołajczyk zgadzał się na linię Curzona jako na linię demarkacyjną między Polską a ZSRR

• Roosevelt w tydzień po wygranych wyborach w USA opowiedział się za linią Curzona

- l VIII - 2 X 1944r. - powstanie warszawskie

- 13 X 1944r. - ponowne bezowocne rozmowy Mikołajczyka w Moskwie

- 24 XI 1944r. - dymisja premiera Mikołajczyka i utworzenie rządu przez Tomasza Arciszewskiego

2. Działania komunistów zmierzających do przejęcia władzy

3. Rada Jedności Narodowej (RJN)

- została powołana przez prezydenta Władysawa Raczkiewicza na początku 1944r. w obliczu konsolidacji sił lewicy (KRN) popieranych przez Stalina i po wkroczeniu Armii Czerwonej w granice Polski z 1939r. (co nastąpiło z 3 na 4. 01.1944r.)

- do RJN weszło 17 przedstawicieli głównych partii (PPS-WRN, SL, SN, SP) pod przewodnictwem Kazimierza Pużaka z PPS-WRN

• miała być namiastką parlamentu

- 15 III 1944r. wydała manifest programowy „O co walczy naród polski?”

• żądano: włączenia do Polski Prus Wschodnich, przesunięcia granicy na zachodzie, na wschodzie nienaruszalności granicy zgodnej z traktatem ryskim z 1921r. ,zapowiadano

wprowadzenie rządów demokracji parlamentarnej, upowszechnienie własności, parcelację majątków powyżej 50 ha i tworzenie silnych gospodarstw farmerskich powyżej 15 ha

4. Rząd Tomasza Arciszewskiego (PPS) - powołany 29 XI 1944r.

- rozłam w rządzie emigracyjnym - część polityków poparła plany porozumienia z PKWN, część była temu przeciwna

- rząd Arciszewskiego opowiadał się za porozumieniem z ZSRR, ale na zasadzie suwerenności i uznania granicy ryskiej

- rząd Churchilla utrudniał kontakty rządu polskiego z krajem

- o sprawie polskiej przesądziła konferencja w Jałcie

• ostry protest rządu: „nowy rozbiór Polski, tym razem dokonany przez sojuszników"

- powołanie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (28 VI 1945r.) i uznanie go przez państwa zachodnie zakończyło okres działalności rządu emigracyjnego

- l VII 1945r. RJN rozwiązała się, wydając „Testament Polski Walczącej”

5. Ocena działalności polskiego rządu

- zorganizował armię polską walczącą o wolność Polski na frontach II wojny

- kierował ruchem oporu w okupowanej Polsce
- utworzył struktury Polskiego Państwa Podziemnego

- zrobił wiele, aby doprowadzić do odbudowy niepodległej Polski, ale układy między mocarstwami oddały Polskę pod wpływy Stalina

- pomimo wycofania poparcia mocarstw zachodnich dla rządu, działał na emigracji do XII 1990r., kiedy prezydent Ryszard Kaczorowski przekazał prezydentowi Lechowi Wałęsie insygnia władzy

POLSKA W NOWYCH GRANICACH

1. Stanowisko rządu emigracyjnego w sprawie granic

- przez cały okres wojny premierzy rządu polskiego opowiadali się za nienaruszalnością granicy wschodniej (granica ryska), a na zachodzie - za granicą „piastowską"

- Rada Jedności Narodowej w deklaracji „O co walczy naród polski” w 1944r.: oświadczała, że do Polski powinny być włączone całe Prusy Wschodnie, Gdańsk, ziemie do linii Odry, Śląsk Opolski, kwestię granicy polsko-czeskiej należy uregulować na podstawie układu z XI 1918r., na wschodzie granica ryska, stosunki z Litwą powinny opierać się na zasadach współżycia i współdziałania z uwzględnieniem prawa Litwinów do niepodległości

2. Komuniści a granice państwa polskiego

- Polska Partia Robotnicza, Związek Patriotów Polskich i Krajowa Rada Narodowa opowiadały się za „piastowską" granicą zachodnią, a na wschodzie za granicą opartą na porozumieniu z ZSRR, co w praktyce oznaczało podporządkowanie się Stalinowi i zgodę na granicę wzdłuż linii Bugu

- Manifest PKWN w 1944r.: wzywał do walki o „szeroki dostęp do morza", „polskie słupy graniczne nad Odrą", żądał włączenia do Polski Pomorza, Śląska Opolskiego, Prus Wschodnich, granica wschodnia powinna być uregulowana poprzez porozumienie z ZSRR na zasadzie „ziemie polskie - Polsce, ziemie ukraińskie, białoruskie i litewskie - Radzieckiej Ukrainie, Białorusi i Litwie"

- 26 VII 1944r. PKWN zawarł porozumienie z ZSRR w sprawie wschodniej granicy, a ZSRR zobowiązał się poprzeć żądania Polski wyznaczenia granicy piastowskiej na zachodzie

2. Decyzje Wielkiej Trójki - przywódcy ZSRR Józefa Stalina, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta.

- konferencja w Teheranie (28 XI - 1 XII 1943r.)

„Ognisko państwa i narodu polskiego powinno znajdować się między tak zwaną linią Curzona a linią rzeki Odry, z włączeniem w skład Polski Prus Wschodnich i prowincji opolskiej”.- stanowisko Churchilla, który sam postanowił przedstawić to stanowisko rządowi polskiemu; Roosevelt prosił o nie ujawnianie tej formuły ze względu na wybory w 1944r. w USA i głosy Polonii.

- podczas rozmów St. Mikołajczyka w Moskwie w VIII 1944r. Churchill nalegał, aby przyjąć linię Curzona w zamian za przesunięcie granicy po Odrę; Mikołajczyk zgadzał się na linię Curzona jako na linię demarkacyjną między Polską a ZSRR; Roosevelt w tydzień po wygranych wyborach w USA opowiedział się za linią Curzona

- konferencja w Jałcie w 4-11 II 1945r. - „Zwierzchnicy trzech rządów uważają, że wschodnia granica Polski powinna biec wzdłuż linii Curzona z odchyleniami od niej w pewnych okolicach o pięć do ośmiu kilometrów na korzyść Polski. Uznają oni, że Polska powinna uzyskać znaczny przyrost terytorialny na Północy i na Zachodzie "

• Na konferencji rozstrzygnięto sprawę Niemiec: siły każdego z trzech mocarstw łącznie z Francją będą okupowały wyznaczone na konferencji strefy Niemiec. Obciążono Niemcy reparacjami wojennymi oraz podzielono Berlin na 4 sektory okupacyjne.

• Polska utraciła Kresy Wschodnie na rzecz Związku Radzieckiego.

• Związek Radziecki otrzymał "zwierzchnictwo" nad Polską i jedną trzecią Niemiec

• Ustalono rekompensatę dla Polski w postaci dotychczasowych ziem niemieckich: Pomorza Zachodniego, Prus Wschodnich i Śląska.

• Podjęto decyzje o transferze ludności pomiędzy państwami (m.in. przesiedleniu Niemców).

• Mocarstwa zgodziły się na utworzenie Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej urzędującego w Warszawie, który zobowiązany został do przeprowadzenia wolnych, nieskrępowanych wyborów na zasadzie powszechnego głosowania (do wyborów ostatecznie nie doszło).

• Koncepcja powstania ONZ

• Przystąpienie ZSRR do wojny na Dalekim Wschodzie.

• Ustalenie tzw. ładu jałtańskiego.

- konferencja w Poczdamie (17 VII-2 VIII 1945r.) - spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej (tzw. wielkiej trójki): prezydenta USA Harry'ego Trumana (który zastąpił zmarłego w kwietniu tego roku Franklina Delano Roosevelta), premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, którego w trakcie konferencji zastąpił od 28 lipca nowy premier tego państwa Clement Attlee i premiera Związku Radzieckiego Józefa Stalina.

- „...dawne ziemie niemieckie na wschód od linii idącej od Morza Bałtyckiego bezpośrednio na zachód od Świnoujścia i stąd wzdłuż rzeki Odry do miejsca, gdzie wpada zachodnia Nysa i wzdłuż Nysy zachodniej do granicy czesko-słowackiej, łącznie z tą częścią Prus Wschodnich, która nie jest umieszczona pod administracją Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich [...] oraz łącznie z obszarem dawnego Wolnego Miasta Gdańska, będą pod administracją Państwa Polskiego i w tym celu nie powinny być uważane za część radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech "

* granica polsko-niemiecka miała przebiegać na Odrze i Nysie Łużyckiej; do Polski wcielono Szczecin, Gdańsk i część Prus Wschodnich

* zdecydowano o całkowitym przesiedleniu ludności niemieckiej z terenów polskich

* Polska miała otrzymać odszkodowania wojenne za pośrednictwem ZSRR

2. Polska w nowych granicach

- 312,67 tyś. km2 (o ok. 20% mniej niż przed wojną), zyskała ok. 500 km wybrzeża (przed wojną ok. 140 km)

- około 24 min ludności, 2% mniejszości narodowych (Ukraińcy, Niemcy, Białorusini, Żydzi)

- wysiedlenie ludności niepolskiej - w latach 1946-49 Polskę opuściło ponad 2 min ludności niemieckiej

- w latach 1945-46 wyjechało z Polski do ZSRR - 518 tyś. Litwinów, Ukraińców, Białorusinów

- repatriacje ludności polskiej - z emigracji i Niemiec powróciło ponad 2 min, ze Wschodu - około 1,7 min ludności; w ZSRR pozostało ok. 1,6 min Polaków, a na Zachodzie ok. 0,5 min

- IV 1947 r. akcja „Wisła" - przesiedlenie około 150 tyś. ludności ukraińskiej z Bieszczad na Ziemie Odzyskane

Początki nowej władzy w Polsce

1. „Polska lubelska"

- powstała w 1944r. między Bugiem a Wisłą i na Białostocczyźnie, pod kuratelą ZSRR

- prezydentem z kompetencjami określonymi w konstytucji marcowej został Bolesław Bierut, który był także prezydentem KRN i miał funkcje marszałka Sejmu (zastępowanego przez KRN)

- władzę ustawodawczą miała Krajowa Rada Narodowa

• uchwalała ustawy, zatwierdzała budżet i pobór do armii, zatwierdzała umowy międzynarodowe, ustalała kierunki polityki państwa, powoływała władzę wykonawczą

- rządem był Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego

• mógł wydawać dekrety z mocą ustawy

- sekretarzem generalnym PPR po dołączeniu do partii komunistów z ZSRR został Władysław Gomułka

- faktyczną władzę na ziemiach polskich sprawował Iwan Sierow, komisarz NKWD

- 26 VII 1944r. PKWN podpisał z ZSRR zgodę na granicę wzdłuż linii Curzona i włączenie do ZSRR części Prus Wschodnich z Królewcem, a także uznał dowództwo Armii Czerwonej ze Stalinem na czele za najwyższą władzę na terenach rządzonych przez PKWN

- dekrety PKWN o:

• mobilizacji (tworzenie 2 Armii Wojska Polskiego pod dowództwem gen. Karola Świerczewskiego)

•ochronie państwa (terror)

• powstaniu Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa (UB)

• rozwiązaniu wszystkich organizacji konspiracyjnych

• obowiązkowych kontyngentach (zboże, mleko, mięso) ze wsi - należało wyżywić ogromną ilość wojska

• wprowadzeniu kodeksu karnego Wojska Polskiego przewidującego kary śmierci za m.in. przeszkadzanie w czynnościach KRN, PKWN i posiadanie radioodbiornika

• emisji złotego (od VIII 1944r. .)

- nagonka propagandowa na AK, aresztowania pod zarzutem współpracy z Niemcami, sądowe mordy na żołnierzach i oficerach AK

• w drugiej połowie 1944r. według AK aresztowano ok. 30 tyś. żołnierzy AK, w latach 1944-45 ponad 100 tyś. wywieziono w głąb ZSRR

- grabież polskiego mienia przez Armię Czerwoną, trudności finansowe - dlatego PKWN dokonał wymiany pieniędzy, pozbawiając społeczeństwo oszczędności

- stwarzanie pozorów pluralizmu partyjnego

• powstały PPS, SL, SD, ale poza nazwami nie miały nic wspólnego z działalnością prawowitych partii

- gen. Leopold Okulicki 19 I 1945r. wydał rozkaz rozwiązania AK; część oficerów utworzyła na zachód od Wisły organizację „Nie"

- w V 1945r. powołano Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego

2. Reforma rolna - 6 IX 1944r.

- przymusowej i nieodpłatnej parcelacji podlegały majątki poniemieckie i kolaborantów oraz gospodarstwa powyżej 100 ha powierzchni ogólnej na Ziemiach Odzyskanych i powyżej 50 ha powierzchni użytkowej na pozostałym obszarze

- chłopi mieli otrzymywać nadziały ziemi, za które musieli musieli uiścić opłaty w wysokości jednorocznych zbiorów w 10-20 ratach rocznych

- parcelacji dokonywano siłą, chłopi nie wierzyli w trwałość otrzymanej własności

- reforma zniszczyła warstwę ziemiaństwa, wprowadziła rozdrobnienie

gospodarstw rolnych, ponieważ nadziały ziemi obejmowały obszar do 2,8 ha

3. Rząd Tymczasowy

- powołany 31 XII 1944r. przez KRN w miejsce PKWN pod przewodnictwem Edwarda Osóbki-Morawskiego (PPS), wicepremierami zostali Władysław Gomułka (PPR) i Stanisław Janusz (SL)

- rząd składał się z 17 ministrów: po 5 z PPR, PPS, SL i 2 z SD
- rząd został uznany przez ZSRR, Jugosławię, Czechosłowację

- 21 IV 1945r. rząd zawarł układ o przyjaźni, pomocy i współpracy Rzeczypospolitej z ZSRR (podpisany przez Edwarda Osóbkę-Morawskiego i Józefa Stalina)

4. Przejmowanie władzy przez komunistów

- „ Władzy raz zdobytej nie oddamy nigdy ". (Władysław Gomułka)

- na konferencji w Jałcie w II 1945r. pozostawiono Polskę pod wpływami Stalina, zdecydowano o utworzeniu koalicyjnego rządu i przeprowadzeniu demokratycznych wyborów

- tzw, rozbrajanie terenu - rabunki, egzekucje, terror, aresztowania, zsyłki w głąb ZSRR, rozbudowa struktur MO i UB

- rozwój partyzantki i konspiracji w obawie przed władzą „ludową"

• likwidowano placówki MO, UB; wiosną 1945r. wyzwolono część Lubelszczyzny, Podlasia i Białostocczyzny, silne oddziały partyzanckie walczyły na Podhalu, w Kieleckiem, na Rzeszowszczyźnie

5. Proces „szesnastu"

- wystosowanie przez władze radzieckie listu z propozycją rozmów do delegata Jana St. Jankowskiego i komendanta AK gen. Leopolda Okulickiego

• działacze Polskiego Państwa Podziemnego byli świadomi, że może to być podstęp, ale uważali, że należy przyjąć ofertę rozmów

- 27-28 III 1945r. aresztowanie działaczy podziemia i przewiezienie do Moskwy

• w VI 1945r. odbył się tam proces 16 działaczy Polski Podziemnej przywódców partii politycznych, którym zarzucono spiski, akty terroru i dywersji na szkodę ZSRR

- gen. Leopolda Okulickiego skazano na 10 lat więzienia (zmarł w więzieniu), Jana St. Jankowskiego na 8 lat (zmarł w więzieniu), Kazimierza Pużaka na 1,5 roku, pozostali oskarżeni (m.in, ministrowie Adam Bień, Antoni Pajdak, Stanisław Jasiukowicz) otrzymali kary od 5 lat do 4 miesięcy

- proces był nielegalny i łamał międzynarodowe prawo, ale protest Rady Jedności Narodowej wysłany do konferencji założycielskiej ONZ pozostał bez echa

6. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej

- o jego powstaniu zadecydowano na konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie

- w VI 1945r. Bolesław Bierut, Edward Osóbka-Morawski, Władysław Gomułka, Stanisław Mikołajczyk prowadzili w Moskwie rozmowy na temat utworzenia rządu

- powstał 28 VI 1945r. (premier Edward Osóbka-Morawski), w jego skład weszli komuniści i cztery osoby z obozu londyńskiego (m.in. Stanisław Mikołajczyk, który został II wicepremierem i ministrem rolnictwa), pierwszym wicepremierem był Władysław Gomułka

- uznanie TRJN przez mocarstwa zachodnie za legalną władzę zakończyło etap walki komunistów o przejęcie władzy w Polsce

II WOJNA ŚWIATOWA - DZIAŁANIA WOJENNE (1939 -1945)

1. Początek wojny

- wypowiedzenie wojny przez Francję i Wielką Brytanię 3 IX 1939r.

• początek tzw. „dziwnej wojny" (Sitzkrieg - „wojna siedząca") na linii Maginota na granicy francusko-niemieckiej

- premierzy Francji E.Daladier i Wielkiej Brytanii A. Chamberlain uzgodnili 12 IX 1939r. w Abbeville wstrzymanie działań przeciw Niemcom

2. Atak Niemiec na Danię i Norwegię - 9 IV 1940r.

- Dania została opanowana w ciągu jednego dnia

- pokonanie armii norweskiej

- (IV-VI 1940r. - walki o Narwik, z udziałem brytyjskiego korpus ekspedycyjnego, do którego należała Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich pod dowództwem gen. Zygmunta Szyszko-Bohusza, • walki na wodach norweskich - niszczyciel „Grom" i transportowiec „Chrobry; po agresji Niemiec na Francję wojska brytyjsko-polskie wycofały się z Norwegii)

3. Wojna „błyskawiczna" - atak Niemiec na Belgię, Holandię, Luksemburg i Francję- 10 V 1940r.

- 10-15 V - pokonanie wojsk francusko-belgijskich

• wkroczenie wojsk niemieckich w granice Francji, niechęć społeczeństwa francuskiego do walki, pomimo że na początku wojny Francja posiadała około 5 min żołnierzy pod bronią

- 28 V - kapitulacja Belgii

- 14 VI - wkroczenie Niemców do Paryża (22 VI 1940r. -rozejm, na północy Francji z Paryżem utworzono strefę okupowaną, w centralnej i południowej Francji utworzono państewko satelickie ze stolicą w Vichy - zależne od Rzeszy, z rządem marszałka Petaina

4. Bitwa o Anglię

* 8 VIII-X 1940r. Niemcy przeprowadzili operację „Lew Morski", zmasowane naloty sił powietrznych na Anglię

• po stronie brytyjskiej w wojnę zaangażowane były Królewskie Siły Powietrzne (Royal Air Forces - RAF)

• znaczący udział Polaków, utworzono dywizjony myśliwskie 302, 303 i dywizjony bombowe 300, 301 (Polacy zestrzelili 203 samoloty, a stracili 33 pilotów), polscy matematycy złamali niemiecki system kodowania „Enigma", co wykorzystali w czasie wojny alianci

• X 194r. Hitler wycofał się z planów inwazji, ale rozpoczął blokadę morską

• Anglicy zastosowali radar; ogromne straty wśród ludności cywilnej

• X 1940r. Hitler wycofał się z planów inwazji, ale rozpoczął blokadę morską, aby odciąć Anglię od jej kolonii; do końca wojny trwała wojna o Atlantyk

5. Pakt trzech - 27 IX 1940r. - układ Niemiec, Włoch i Japonii

- dokonano podziału stref wpływów: w Europie dla Niemiec; w Afryce i na Bałkanach dla Włoch; na Dalekim Wschodzie dla Japonii

- zobowiązano się do wzajemnej pomocy

- w XI 1940r. do układu przystąpiły Węgry, Słowacja i Rumunia, a w 1941r. - Bułgaria i Jugosławia

6. Bitwa o Atlantyk

- ataki niemieckich okrętów na konwoje alianckie płynące ze Stanów Zjednoczonych do Wielkiej Brytanii i ZSRR

- niemiecka taktyka „wilczych stad", atakowanie konwojów przez eskadry

- główny ciężar walki na Atlantyku spoczywał na Wielkiej Brytanii, która dysponowała największą flotą

7. II front w Europie Zachodniej - 1944-1945

* od 1943 r. trwały masowe naloty aliantów na niemieckie miasta i okręgi przemysłowe

* w Teheranie w 1943 r. podjęto decyzję o utworzeniu II frontu w Europie Zachodniej

* przygotowania do największej operacji desantowej „Overlord", Niemcy spodziewali się ataku w rejonie Calais, tymczasem 6 VI 1944 r. wojska amerykańskie pod dowództwem gen. Dwighta Eisenhowera wylądowały w Bretanii, a wojska angielskie na plażach Normandii

* w walkach o Bredę, Ypres, Gandawę brała udział l Dywizja Pancerna gen. Stanisława Mączka, a w zakończonej klęską operacji desantowej „Market Garden" pod Arnhem l Samodzielna Brygada Spadochronowa gen. Stanisława Sosabowskiego

* 16 XII 1944r. ruszyła kontrofensywa wojsk niemieckich w Ardenach - zakończona przejęciem w I 1945 r. inicjatywy przez aliantów

* 30 IV 1945r. - śmierć Hitlera, jego zastępcą został admirał Karl Donitz

* 7 V 1945r. gen. Alfred Jodl podpisał w kwaterze Eisenhowera wstępny akt kapitulacji

* w nocy z 8 na 9 maja 1945r. w Karlshorst pod Berlinem feldmarszałek Wilhelm Keitel podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy

Wojna na Bałkanach

- 28.10.1940r.- atak wojsk włoskich na Grecję - bez sukcesów

- 6.04.1941r. - atak wojsk niemieckich na Jugosławię

Wojna w Afryce Północnej

- celem Włochów było pokonanie wojsk brytyjskich i opanowanie Kanału Sueskiego oraz dotarcie do terenów roponośnych na Bliskim Wschodzie

- w VI 1940r. Włosi zaatakowali Egipt, kontrofensywa Brytyjczyków

- III 1941r. Hitler udzielił pomocy Włochom - oddziały Afryka Korps gen. Erwina Rómmla

- 1941-1942r. walki o Tobruk

- VI 1942r. - walki pod El - Alamein

- listopad 1942r. wojska brytyjsko - amerykańskie pod dowództwem gen. D. Eisenhowera wylądowały w Afryce

- 12 V 1943r. - koniec wojny w Afryce, państwa osi poddały się

Wojna we Włoszech

- lipiec 1943r. - lądowanie wojsk brytyjsko - amerykańskich na Sycyli

- obalenie rządów Mussoliniego

- na północy Włoch wkroczyły wojska niemieckie

- od południa wojska alianckie poruszały się w kierunku północnym

- obrona niemiecka na linii Gustawa - walki o Monte Cassino

- VI 1944r. - wojska amerykańskie wkroczyły do Rzymu

- 2 Korpus Polski zdobył Anconę (18 VII 1944r.)

- 2V 1945r. wojska niemieckie skapitulowały we Włoszech

Agresja niemiecka na ZSRR

- Plan Barbarossa - plan ataku niemieckiego na ZSRR

- 22.06.1941r. - atak niemiecki na Związek Radziecki

- od IX 1941r. - blokada Leningradu

- listopad 1941r. - Niemcy pod Moskwą, bitwa o Moskwę- odrzucenie Niemców o 100-200 km od stolicy

- listopad 1942r. - szturm niemiecki na Stalingrad - 2.02.1943r. - kapitulacja feldmarszałka von Paulusa

- lipiec - sierpień 1943r.- bitwa na „łuku kurskim” - największa bitwa pancerna - klęska Niemców

- wycofywanie się Niemców na Zachód

- 3 na 4.01.1944r. - wojska radzieckie przekroczyły przedwojenna granicę II RP

- 27.07.1944r. - wojska radzieckie w Białymstoku

- 17.01.1945r. - zdobycie Warszawy

- 2 V 1945r. - zdobycie Berlina

- w nocy z 8 na 9 maja 1945r. w Karlshorst pod Berlinem feldmarszałek Wilhelm Keitel podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy

Wojna na Dalekim Wschodzie

- 7 XII 1941r. - atak japoński na Pearl Harbor - bazę amerykańską na Hawajach

- w rekach Japończyków: Filipiny, Hongkong, Indie Holenderskie, Malaje, Birma, Nowa Gwinea,

- V 1942r. - klęska Japończyków na Morzu Koralowym ( nie zdobędą Australii)

- VI 1942r. - bitwa o Midway - klęska Japonii, wojska japońskie przeszły do obrony

- październik 1944r. - bitwa morska pod Leyte, piloci samobójcy - kamikadze

- IV - VI 1945r. bitwa o Okinawę

- 6 VIII 1945r. - zrzucenie bomby na Hiroszimę, 9 VIII 1945r. na Nagasaki

- 2 IX 1945r. Japonia podpisała akt kapitulacji

27

---