BIBLIA
Proces powstawania Biblii był b. długi:
spisywanie - 1 zapis - IX w. p.n.e
najstarsze księgi (Pięcioksiąg Mojżesza) funkcjonowały w kulturze oralnej już dużo wcześniej.
trwał ok. 1000 lat
Biblia hebrajska (Hebraica Veritas) - hebrajski pierwowzór - proces kształtowania się tego tekstu biblijnego trwał do I w. p.n.e.
Jeśli chodzi o Chrześcijan, to proces trwał do ok. I-II w. n.e.
Dla Mormonów - ostatnia księga - Księga Mormona - powstała ok. XIX w.
Proces powstawania Biblii nie był procesem linearnym. Był przeredagowywany i usprawniany zgodnie z intencjami - nierzadko politycznymi.
Wyróżniamy 4 tradycje:
Jahwistyczna (w niektórych księgach Bóg jest nazwany Jahwe)
Elohistyczna (w innych księgach Bóg nazywa się Elohim)
deuteronomiczna (księga Powtórzonego Prawa)
kapłańska
Tekst Biblii powstał w 3 różnych językach:
hebrajskim
aramejski
grecki (większość Nowego Testamentu)
Kanon biblijny:
Każdy tekst pretendujący do tekstu natchnionego, świętego, którego źródłem jest element nadprzyrodzony.
Czym zasłużył się w dziejach Biblii Orygenes
Zestawił wszystkie krążące do jego czasów teksty biblijne i stworzył Heksaplę - tekst sześcioraki Biblii w 6 pionowych kolumnach:
Tekst hebrajski
Transliteracja grecka
Akwila
Teodocjon
Symmach
Septuaginta
Co oznacza termin „Septuaginta”
Dosłownie (z gr.) siedemdziesiąt. To pierwszy przekład Starego Testamentu z hebrajskiego na grekę. Zaczęto ją tworzyć w III w p.n.e. na polecenie Ptolemeusza II. Legenda: siedemdziesięciu mędrców greckich na polecenie Ptolemeusza w 70 dni przetłumaczyło teksty hebrajskie na jęz. grecki - pod natchnieniem Ducha Św. Powstało 70 identycznych tłumaczeń. Septuaginta liczyła ok. 50 ksiąg - do kanonu Veritas zakwalifikowano jedynie 24 księgi. Każde tłumaczenie jest interpretacją - Septuaginta jest pierwszą interpretacją tekstu biblijnego
3. Greckie przekłady chrześcijańskie (II w. n.e.)
Akwila z Pontu - char. się literalnością - tłumaczenie „słowo w słowo”
Teodocjon - gdy nie było odpowiednika słowa hebrajskiego w jęz. greckim, podawał transliterację i w ten sposób tworzył nowe słowo w jęz. greckim
Symmach - bardziej parafrazował niż tłumaczył
Kiedy opracowano biblię paryską
Powstała na przełomie XII i XIII w. w Płn. Francji ok. 1250. W związku z rozwojem uniwersytetów powstała potrzeba stworzenia jednolitej wersji Biblii do wykorzystania w celach naukowych. Powstała na bazie Wulgaty, została podzielona na rozdziały przez Langtona, późniejszego arcybiskupa Canterbury. Zdecydowanie mniejsza niż Wielkie Biblie Romańskie, czcionka gotycka, wyróżnione ważne fragmenty.
Wymień po jednym przedstawicielu greckich i łacińskich Ojców Kościoła
(Wschodni) Greccy Ojcowie Kościoła
Klemens Aleksandryjski
Orygenes - z Aleksandrii
Euzebiusz z Cezarei - samozwańczy uczeń Orygenesa
Jan Chryzostom - patriarcha Konstantynopolitański
Cyryl Aleksandryjski - patriarcha Aleksandryjski
(Zachodni) Łacińscy Ojcowie Kościoła:
Ambroży
Hieronim
Augustyn
Boecjusz
Izydor z Sewilli
Czym zasłużył się w dziejach Biblii Św. Hieronim ok. 342-420).Co oznacza termin „Wulgata”
Przetłumaczył Pismo Święte z języka greckiego i hebrajskiego na łacinę. Wulgata (lingua vulgaris - jęz. ludowy). Zaczął od księgi Psalmów - przekład na łacinę z greki (cała liturgia opiera się na psalmach). Przekład z greki był nieadekwatny, bo jest przekładem z przekładu. Nauczył się jęz. hebrajskiego i dokonał powtórnego przekładu psalmów, a następnie pozostałych tekstów biblijnych). Hieronim korzystał z Heksapli - doszedł do wniosku, że nie wszystkie księgi uznawane za kanoniczne zasługują na kanoniczność - zdyskwalifikował 7 ksiąg (apokryfów - uznane przez Katolików za nieautentyczne teksty mówiące o życiu Jezusa): 2 księgi machabejskie, Księga Tobiasza, Księga Judyty, Baruch, Księga Rut, Księga Mądrości
Wyjaśnij termin „Itala”
Właściwie "versio vetus Itala" (łac. stary przekład łaciński), jedno z pierwszych tłumaczeń Biblii na łacinę, powstało w III w n.e; wczesne łacińskie przekłady Biblii - funkcjonowały od II w. n.e. - przekłady różnej wartości (częściej gorsze). Zachowane fragmenty sugerują, że tłumacz słabo znał łacinę.
Jakie motywy legły u podnóża upowszechniania tzw. Wielkich Biblii Romańskich
Pod koniec XI w. w czasach łączonych z Grzegorzem VII dochodzi do wielkiego sporu papiestwa z cesarstwem (spór o inwestyturę) - ubocznym jego skutkiem jest „wojna na książki” - od czasów ottońskich (ok. X w.) w Europie są rozpowszechnione kodeksy monarsze (rodzaj rękopisów najczęściej liturgicznych char. się niesłychanym przepychem dekoracji - ilustracyjnym, oprawy itd.). Powstaje koncepcja Biblii Atlantyckiej (Atlas) - księgi w 1 tomie - potężne, ciężkie (tom może ważyć 26 kilo). W Polsce Biblia Płocka - biblia romańska z XI-XII w.
Jakie potrzeby wymusiły powstanie tzw. Biblii Paryskiej
powstała w Płn. Francji ok. 1250 - Wulgata uzupełniona o 7 ksiąg zabranych przez Hieronima, oczyszczona z poprzednich naleciałości, uporządkowanie tekstów biblijnych w czasie powstawania uniwersytetów. Wielkość ok. A4, wyrzucone tablice kanonów Euzebiusza, podział ksiąg biblijnych na rozdziały - wewnątrz podpodziały na litery (księga Rodzaju, rozdz. 7, podrozdział B), pismo minuskuła gotycka. Pod wpływem dyskusji akademickich powstaje szereg pomocy, m.in. konkordancja biblijna - rozbudowany indeks.
W jakim okresie upowszechnione były tzw. wielkie biblie romańskie?
Pod koniec XI w. w czasach łączonych z Grzegorzem VII dochodzi do wielkiego sporu papiestwa z cesarstwem (spór o inwestyturę) - ubocznym jego skutkiem jest „wojna na książki” - od czasów ottońskich (ok. X w.) w Europie są rozpowszechnione kodeksy monarsze (rodzaj rękopisów najczęściej liturgicznych char. się niesłychanym przepychem dekoracji - ilustracyjnym, oprawy itd.). Powstaje koncepcja Biblii Atlantyckiej (Atlas) - księgi w 1 tomie - potężne, ciężkie.
W Polsce Biblia Płocka - biblia romańska z XI-XII
Wymień co najmniej dwa spośród trzech ośrodków, w których prowadzono prace nad ustaleniem tekstu biblijnego w dobie karolińskiej
opactwo Corbie - opat Maudramnus
opactwo Fleury - Teodulf z Orleanu
opactwo w Tours - Alkuin
13. Najstarsze pełne kopie Biblii
Greckie:
Kodeks Watykański - poch. Egipt, ok. 350 - przechowywany w Watykanie
Kodeks Synajski - poch. Egipt, koniec IV w - został odkryty przez niemieckiego uczonego w poł. XIX w., w jednym z klasztorów na półwyspie Synaj w skrzyni na rozpałkę
Łacińskie (itala)
Codex Palatinus - V w. - muzeum w Trento
Codex Vindobonensis - koniec V w. - przechow. Neapol
Ewangeliarz z Werony - koniec V w. - przechowywany biblioteka Kapituły Werońskiej
Codex Brixianus - początek VI w.
Najstarszy egzemplarz w Polsce - Pojedyncza karta z przeł. VIII/IX w. - przechowywany w BUWr I F 118f
14. Tablica kanonów Euzebiusza z Cezarei
Euzebiusz z Cezarei - uczeń Orygenesa (Heksapla) tablice korelujące treść 4 ewangelii - miała zastosowanie w liturgii. Od IV w. jest b. często dołączana do samego tekstu biblijnego podczas przepisywania go.
15. Filon z Aleksandrii przeniósł na grunt Biblii interpretację alegoryczną - wg niego tekst biblijny ma 2 warstwy:
Warstwę literalną (dosłowną) - np. Ewa powstała z żebra Adama
Warstwę alegoryczną (ukryta treść głębsza) - trzeba być do jej interpretacji przygotowanym duchowo
STAROŻYTNOŚĆ
Przedstaw chronologię dziejów filozofii starożytnej wg Wł. Tatarkiewicza
VI - V w. p.n.e. - Jońska filozofia przyrody - okres powstania filozofii greckiej (przedsokratejski, przedklasyczny) - jońscy filozofowie przyrody, próbowali zrozumieć świat, poszukiwali arché - praprzyczyny, a zarazem zasady wszystkich bytów:
Tales z Miletu - (uważał wodę za arché)
Anaksymenes ("powietrze" o różnej gęstości - wodę, parę, mgłę etc.),
Anaksymander ("bezkres"),
Heraklit ("ruch"),
pitagorejczycy (liczbę).
Heraklit z Efezu - dostrzegł zmienność świata, jako jego naczelną cechę - „Wszystko płynie”
Pitagorejczycy
Atomiści z Demokrytem na czele - pierwsze teorie myślowe kosmiczne
Sofiści - wędrowni nauczyciele - w VII w.
V - IV w. p.n.e. - okres klasyczny (oświecenie greckie i czasy systemów) okres świetności Aten, wojny peloponeskie.
Sofiści
Platon
Arystoteles
Sokrates
III - I w. p.n.e. - okres szkół - Najważniejsze szkoły:
Platonicy
Epikurejczycy
Stoicy
Sceptycy
Cynicy
I - V w. n.e. - okres synkretyczny - dwa wielkie nurty myślowe:
Starożytna filozofia grecka - korzeń antyklasyczny
Judaizm - z ekskluzywnej ideologii cywilizacji małego ludu na Bliskim Wschodzie za pośrednictwem chrześcijaństwa staje się b. ważnym korzeniem Europy
Najważniejsze postacie:
ojcowie kościoła
neoplatonicy z Plotynem na czele
Filon z Aleksandrii -
Wyjaśnij skrót trivium (rozstaje, rozdroże), Wymień skład quadrivium
Trzy pierwsze obok quadrivium z siedmiu sztuk wyzwolonych godnych człowieka wyzwolonego. Podstawa wykształcenia w okresie późnej starożytności oraz średniowiecza.
Trivium:
gramatyka
dialektyka
retoryka
Quadrivium:
muzyka
astronomia
geometria
arytmetyka
18. Jaka kategoria filozoficzna odegrała naczelną rolę w poglądach Sokratesa
Głosił absolutyzm i intelektualizm etyczny. W odróżnieniu od sofistów wierzył w istnienie obiektywnej prawdy i możność jej poznania. Utożsamiał dobro, szczęście i cnotę z prawdą, która jego zdaniem jest jednoznaczna, a podstawowym obowiązkiem człowieka jest jej szukanie. Mądrość prowadzi do cnoty, a zło wynika z nieświadomości. Za najlepszy środek poznania uznał metodę dialogu, w którym doprowadzał wywody przeciwnika do absurdu. W 399 roku p.n.e. uznano, że Sokrates stał się przeciwnikiem ateńskiej demokracji. Został oskarżony o szkalowanie instytucji państwowych, nieuznawanie państwowego kultu religijnego i deprawację młodzieży i skazany na śmierć przez otrucie cykutą. sformułowania: "poznaj samego siebie", "wiem, że nic nie wiem".
Poglądy Sokratesa dot. dwóch pól refleksji:
Etyka - sposobem życia człowieka jest cnota. Cnota jest zespołem cech pozytywnych mających charakteryzować każdego człowieka - nie jest to związane z bezwzględnym systemem wartości. Sokrates uważa, że każda osoba ze względu na jego sytuację społeczną char. się zespołem cech nazywających się ogólnie cnotą. Inny zespół cech posiada żołnierz, inny żona, a inny np. niewolnik. Dla tej osoby cechy te są dobrem bezwzględnym, wywodzą się z natury rzeczy, są sprawą powszechną - punkt sporny z Sofistami. Cnota jest korzyścią moralną - nie materialną. Cnota jest również dla Sokratesa wiedzą - zło jest nieświadomością. W cnocie można się ćwiczyć (wiedzę można pogłębiać i gromadzić)
Logika - Sokrates sam poszukiwał wiedzy i pomagał w tym innym. Powstaje gałąź filozofii - epistemologia. Poszukiwania wiedzy odbywały się na dwóch etapach:
Metoda (elenktyczna)negatywna - pytał rozmówcę o poglądy w jakimś zakresie, po czym starał się go naprowadzić na zmianę poglądów wytykając mu błędy w jego słowach
Etap (majętyczny) konstruktywny - na tym etapie Sokrates pomagał budować w rozmówcy właściwe przekonanie.
Wymień kilka przykładów pism Platona
Dialogi wczesne (sokratyczne):
Protagoras,
Gorgiasz,
Obrona Sokratesa
Dialogi średnie (konstruktywne):
Uczta,
Państwo
Dialogi późne (dialektyczne):
Sofista,
Polityk,
Prawa
20. Platon zaproponował własną teorię - istnieją dwa rodzaje bytu:
- byt poznawany przez zmysły - efemeryczny, zmienny i niestały - to rzeczy, które nas otaczają, świat ożywiony i nieożywiony. Człowiek jest wyposażony jednak w inną formę poznania umysłowego - tzn. obiekty, które nas otaczają też są na dwóch poziomach poznawania.
- byt idei. Idee - byty poznawane za pomocą umysłu. Istnieją realnie, ale w inny sposób, niż rzeczy, które nas otaczają. To, co jest zmienne, jest z natury rzeczy gorsze od tego, co niezmienne, stałe. Idee stoją więc wyżej ponad rzeczami, które są zmienne, a ich byt jest skończony, ograniczony. Idee więc są jedynie prawdziwym bytem, byt rzeczy, to cienie, które na ścianie obserwujemy.
W epistemologii idee są źródłem wiedzy, rzeczy są źródłem mniemania. Nauka jest więc wiedzą, a wiedza może dotyczyć tylko tego, co trwałe i niezmienne, co dotyczy nas w każdej sytuacji. Oznacza to, że wykluczonych poza nawias nauki zostało dużo dyscyplin nauki (historia, geografia itd.) W ten sposób powstaje starożytny paradygmat nauki - nauka dot. tylko tego, co jest wieczne, zawsze prawdziwe, niejednostkowe. Dopiero przełom nominalistyczny w XIV w. powoduje odrzucenie platońskiej koncepcji nauki - powołuje się do nauki wiele odrzuconych przez Platona dziedzin.
Jaką koncepcję filozoficzną wyjaśnia Platon przy pomocy cieni w pieczarze
Była to ilustracja ułatwiająca zrozumienie platońskiego dualizmu świata, podzielonego na świat idei i świat zmysłowy, w którym są odbicia idei. Ludzie są uwięzieni w materialnym świecie, który jest tylko odbiciem świata idei. Człowiek żyje przykuty do ściany jaskini, w mroku, ograniczony więzami zmysłów bierze cienie, czyli odbicia idei w świecie zmysłowym, za świat rzeczywisty. Aby poznać prawdziwe rzeczy (byty rzeczywiste), a nie ich odbicia, należy porzucić poznanie zmysłowe, a skupić się na umysłowym,
22. Przekonania polityczne Platona - wyłożył je w dwóch dziełach:
Państwo Platona - Respublica - wszystko jest połączone z etyką. Są dwa rodzaje wykonywania polityki: pospolita i prawdziwa. Platon tworzy wizję państwa idealnego (pierwsza utopia w literaturze). Wg Platona państwo idealne musi mieć char. organizmu - wszystkie części muszą idealnie ze sobą współpracować - państwo ma stale i niezmienne podziały społeczne wynikające z predyspozycji każdej jednostki. Obywatele dzielą się na trzy kategorie
Rządzący - filozofowie - są wyłączeni z funkcji w państwie, są ascetami.
Strażnicy
Rzemieślnicy (rolnicy)
Każdego człowieka należy zakwalifikować do jednego z tych trzech stanów. Nie liczy się rodzina. Prokreacja jest sprawą uregulowaną przez państwo - Eugenika. Państwo kojarzy pary do rodzicielstwa na podstawie predyspozycji genetycznych. Dzieci zabierane są od razu od matki, aby nie powstawały niepotrzebne więzy emocjonalne. Państwo wychowuje i selekcjonuje poczęte dzieci kierując je do poszczególnych zadań. Wykształcenie jest b. ważną sprawą. Polityka powinna być kształtowana zgodnie z ideą dobra.
Kim byli Sofiści?
Sofista to człowiek świadomie posługujący się fałszywymi przesłankami, dowodzący nieprawdziwych tez za pomocą fałszywych argumentów.Zawodowi nauczyciele przygotowujący obywateli do życia publicznego (Ateny, V i IV wiek p.n.e.) przez nauczanie retoryki, polityki, filozofii i etyki. Uznali, że "człowiek jest miarą rzeczy" i stało się to zasadą relatywizmu teoriopoznawczego. Z zasady, że poznanie ludzkie jest względne wysunęli podstawę swego nauczania: żadne twierdzenie nie jest prawdziwsze od drugiego, może być tylko praktyczniejsze. Dlatego też uczyli manipulowania poglądami, sprytnego udowadniania twierdzeń fałszywych, zbijania argumentów przeciwnika za pomocą odpowiednio dobranych argumentów i sztuczek krasomówczych (techniki takie noszą nazwę sofizmatów). Reprezentowali poglądy demokratyczne i wolnomyślicielstwo, ale z czasem popadli w skrajny relatywizm, dlatego też rzeczownik "sofistyka" począł oznaczać pokrętne argumentowanie polegające na wykorzystaniu wieloznaczności wyrazów i nieuczciwych, nielogicznych wnioskach. Najsłynniejsi sofiści to Gorgiasz i Hippiasz.
Poglądy Arystotelesa charakteryzuje odrzucenie idealizmu Platońskiego, usystematyzowanie i rozwinięcie logiki. Dopiero w 2 poł. XIX w. rozpoczęły się poważniejsze badania w zakresie logiki (logika matematyczna).
Arystoteles wyróżniał 2 typy ustrojów: właściwe i zwyrodniałe.
Ustrój państwa nie jest stały i niezmienny. Monarchia - władza jednego człowieka mającego odpowiednie predyspozycje i w imieniu obywateli rządzi krajem. Zwyrodniała monarchia to tyrania. Władza tyrana nie jest nakierowana na dobro obywateli państwa, ale na dobro własne. Arystokracja dokonuje więc przewrotu, usuwa tyrana i zaprowadza własne rządy - Arystokracja - rządy najlepszych. Po następnym przewrocie władza trafia do rąk najbogatszych - Oligarchów, którzy rządzą dla dobra własnego - aby być jeszcze bogatszymi. To powoduje niezadowolenie ludu, dochodzi do buntu i zaczyna panować politeja - lud przez swoje organy przedstawicielskie rządzi państwem. Dochodzi do zdeprawowania politei, która nazywa się demokracją - populiści otumaniają obywateli zręczną wymową i prowadzą rządy.
Wymień kilka przykładów pism Arystotelesa
pisma egzoteryczne - dialogi z okresu pobytu w Akademii - znane w Starożytności, nie zachowały się, uległy zaginięciu
pisma ezoteryczne - zachowały się wraz z archiwum Liceum, przez dłuższy czas nie były znane. W I w. p.n.e. zostały przewiezione do Rzymu i wydane.
Logika (Organon):
Kategorie
O zdaniu (Hermeneutyka)
Analityki pierwsze
Analityki wtóre
Topiki
O dowodach sofistycznych
Poznanie:
Metafizyka
Fizyka
O niebie
O powstwaniu i niszczeniu
Meteorologia
O duszy
Parva naturalia (zbiór drobnych pism przyrodniczych) i inne pisma o człowieku i przyrodzie ożywionej
Etyka i polityka
Etyka wielka,
Etyka eudemejska
Etyka nikomachejska
Polityka
Zbiór konstytucji 148 miast
Pisma o sztuce:
Świątynia sztuk (zaginiona)
Retoryka
Poetyka (zachowana częściowo)
Pisma apokryficzne:
Mechanika
Ekonomika
Historia roślin
O świecie
Fizjognomika
Retoryka aleksandryjska
O cnotach i wadach
Problematy
26. Dzieło Arystotelesa „Polityka” - niejednolite dzieło opublikowane wiele lat po śmierci Arystotelesa - nie wiadomo więc, ile z niego jest twórczością Arystotelesa, a ile jego współpracowników. W Starożytnej Grecji najczęstszym typem organizacji społecznej było miasto-państwo polis: Ateny, Sparta, Mykeny.
W I księdze Polityki Arystoteles zastanawia się skąd się bierze organizacja państwa-miasta: Państwo składa się z wsi, która składa się z domostw opierających się na współpracy kobiety i mężczyzny oraz panów i poddanych. Organizacja państwowa istnieje w celu obrony współobywateli przed agresją z zewnątrz i poukładaniu wewnętrznego porządku.
W kolejnych księgach omówione są różne aspekty społeczeństwa, następuje krytyka poglądów Platona - wg Arystotelesa państwo powinno być niewielkie, nie za bardzo zaludnione (nadprodukcja ludzi). Mordowano więc „nadliczbową” ilość niemowląt. Terytorium powinno być na tyle duże, aby zapewniało dostatek (ale nie za duże), miasto w środku państwa, dostęp do morza, ludność w równowadze (azjatycka inteligencja i północna waleczność i odwaga), edukacja obywateli.
27. Wymień główne kierunki okresu szkół w filozofii starożytnej
Cynicy , Epikurejczycy, Stoicy, Sceptycy, Hedoniści, Sofiści
Akademia Platońska - IV w p.n.e. do 529r. n.e., zamknięta przez Justyniana Wielkiego.
Liceum Arystotelesa - 355r. p.n.e. - I w n.e.
Muzeum Aleksandryjskie - IV/III w p.n.e.
ŚREDNIOWIECZE
29. Upadek Cesarstwa Rzymskiego to początek stagnacji nauki w Europie. Następują tzw. „wieki ciemne” - nauka zamiera - jest tylko walka o uratowanie tego, co się da - zadyszka w nauce - nie można przeskoczyć pewnych problemów. Od VI do X wieku w nauce przestaje się cokolwiek dziać.
Postęp następuje jedynie w dziedzinie metalurgii.
wynalazek pierwszej formy stali -miecze długie (ok. 1 m. długości),
wynalazkiem strzemion.
20. Renesans w Europie XII w.
Resztki pisma romańskiego z najb. odległych zakątków Europy znikają ok. 1220-1230 r.
awans języków wernakularnych (narodowych) - dotychczas królowała Łacina. Od XI w. rozpoczyna się proces przełamania łaciny. W XII w. powstają jeszcze nowe utwory w jęz. łacińskim, łacina dominuje, ale obok niej coraz bardziej wciska się twórczość w jęz. narodowych.
W XII w. na Zachodzie rozkwita twórczość w jęz. narodowych - pierwsza „pieśń o Rollandzie” - francuskie Chanson de geste.
W XIII w. w Polsce jęz. polski staje się jęz. literackim (pisanym) - „Kazania Świętokrzyskie” - struktury zdań są tak skomplikowane, przemyślane, że nie mogły to być pierwociny tekstów w jęz. polskim - mówi się o nich jako o arcydziele jęz. polskiego (nie zaś zwykłe kazanie do ludu).
XIV w. - Boccaccio - pisał po włosku, Dante - znawca łaciny klasycznej, a twórczość również po łacinie (przełom XIII/XIV w.)
Humaniści średniowieczni wyśmiewali tych, co piszą kiepską łaciną. Przyczynili się tym samym do wyparcia łaciny z Europy w czasach Średniowiecza i do rozwoju jęz. wernakularnych.
Co rozumiesz pod pojęciem „Renesans Karoliński” Kiedy miał miejsce?
Przypada na panowanie Karolingów, zwłaszcza Karola Wielkiego, okres rozwoju kultury zachodnioeuropejskiej, w którym nastąpiła ponowna recepcja kultury starożytnej. Program kulturowy podjęty przez otoczenie cesarza Karola Wielkiego na przełomie VIII i IX wieku miał na celu powrót do wzorców kultury antycznej. Odnowiono też klasyczną łacinę, która w ten sposób ostatecznie oderwała się od języków romańskich. Rozwinęła się sieć szkół; rozkwitły - odnowione - literatura i malarstwo. Powstało wiele monumentalnych budowli, nawiązujących stylem do budowli starożytnego Rzymu. Karol przeprowadził wiele reform. Nakazał odnowić i ujednolicić krój łacińskiego pisma (tzw. minuskuła karolińska). Troszczył się o rozwój szkół i piśmiennictwa. Na jego dwór w Akwizgranie przybywali uczeni z odległych krajów. Z Brytanii przybył słynny Alkuin, z Italii - Piotr z Pizy i Paweł Diakon, natomiast z Hiszpanii Teodulf. Pod ich wpływem doszło do odnowienia studiów nad dziełami pisarzy starożytnych. Powstały też dzieła opisujące Karola Wielkiego.
Jaką rolę odegrał Kościół w dziejach nauki średniowiecznej?
W średniowieczu nauka niemal całkowicie związana była z ośrodkami religijnymi i jeśli nie miała służyć udowadnianiu istnienia Boga, to poprzez rozwijanie siebie i zbliżenie się do doskonałości, a więc do Boga.
Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza. Jedność kultury średniowiecznej w znacznym stopniu zależała od wspólnego języka - łaciny. Łacina panowała niepodzielnie, jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa. Była wspólna dla wszystkich wykształconych środowisk zachodniego świata. Szkolnictwo, początkowo w pełni organizowane przez Kościół, z ujednoliconą strukturą oraz programem i metodami nauczania, przyczyniało się do umocnienia umysłowej jedności świata zachodniego.
Wielkie filozofie:
Augustynizm - Św. Augustyn (354-430),
Scholastyka (XII-XIII w.),
Tomizm - Św. Tomasz z Akwinu (1225-1274)
32. Ambroży - postać kluczowa dla 2 poł. IV w. Chrześcijaństwo jest już legalne i uznane, ale nie jest jeszcze religią panującą. W 381 r. Teodozjusz Wielki ogłasza edykt Mediolański, w którym ogłasza chrześcijaństwo jako religię panującą. Ambroży - jeden z twórców liturgii.
33. Św. Augustyn
Aureliusz Augustyn - dominująca postać w świecie chrześcijańskim
ur. w 354 r. w Tagaście w pn. Afryce (Souk Ahres w Algerii)
syn Patriciusa (obywatel rzymski, drobny właściciel ziemski w Afryce) i św. Moniki
Char. ogólna myśli Augustyna - był myślicielem przede wszystkim wykształconym klasycznie - nie obejmowało filozofii i literatury greckiej. Rozwój intelektualny i doktrynalny: twórczość Augustyna może być kontradyktoryjna - modyfikacja własnych poglądów, następująca przez całe życie.
Wg Augustyna system filozoficzny Platona daje się odnieść do teologii chrześcijańskiej - jeżeli świat idei platońskich utożsami się z Bogiem i jego wolą, to możemy powiedzieć, że wszystko, co prawdziwe istnieje w Bogu, wszystko inne, to odbicie myśli Boskich.
Wg Augustyna poznanie i prawda jest z konieczności logiczne. W chwili, gdy dochodzimy do sprzeczności pomiędzy nauką i objawieniem, tzn., że albo obserwacja i objawienie są błędne, albo interpretacja objawienia jest błędna - nie ma innej możliwości.
Woluntaryzm - Bóg jest ucieleśnieniem woli, rozum ma char. bierny, a wola ma char. czynny. Człowiek jest rządzony przez pierwiastek woluntarystyczny, a nie intelektualny - odwrócenie greckiej tradycji kładącej nacisk na intelekt.
Personalizm - postrzeganie Boga jako osoby - Bóg
Dualizm - świat jest tworem Boga, ale jest od niego odrębny, nie jest bezpośrednio kierowany przez Boga, choć Bóg jest wszechwiedzący.
Jak brzmi tytuł autobiograficznej księgi napisanej przez Św. Augustyna
Wyznania
113 różnych utworów (listy, traktaty, komentarze, polemiki i in.)
Państwie Bożym (De civitate Dei)
Sprostowania (Retractationes)
Trójcy
W którym wieku żył Boecjusz (480?-524?) - (V-VI w n.e)
O pocieszeniu, które daje filozofia - myśliciel, tłumacz, na dworze ostrogockiego króla Teodoryka Wielk., który przetłumaczył niektóre prace Arystotelesa na język łaciński,. dzieło pisze czekając w więzieniu na wykonanie wyroku postanowił przetłumaczyć korpus znakomitych dzieł greckich na łacinę - skazany na śmierć
Co oznacza termin „autorytet” w odniesieniu do nauki średniowiecznej
Scholastyka - szczytowy jej okres w XIII w. - filozofia szkolna, trudno jednak powiedzieć, że jest to szkoła filozoficzna, ponieważ nie ma ona cech wspólnoty doktrynalnej. Scholastyka to sposób uprawiania nauki, niż konkretna wspólnota treści.
Scholastyka jest próbą pogodzenia wiary z rozumem. Uprawiana jest nauką, bo podstawą wszelkich działań umysłowych jest metoda dialektyczna, czyli dyskurs. Każda dyskusja musi mieć punkt odniesienia. Punktem odniesienia w kwestiach akademickich jest poprawność lub niepoprawność rozumowania. Taki punkt odniesienia trudno zastosować w kwestiach dot. objawienia. Scholastyka powołała do tego autorytety. Autorytet to jednak sprawa względna. Na tej płaszczyźnie trzeba więc osiągnąć porozumienie, aby autorytet był uznawany przez wszystkich. W Średniowieczu było to o tyle łatwiejsze, gdyż wszyscy należeli do Kościoła i uznawali jako autorytet słowa objawione Pisma Św. Kolejnymi autorytetami, już nie tak bezwzględnymi, byli Papieże, Ojcowie Kościoła, Święci, Doktorzy Kościoła itd.
W jakich regionach Europy koncentrowały się dokonania przekładowe dzieł naukowych z XII w.? Z jakich języków dokonywano tych tłumaczeń?
Łacinnicy przejmując terytoria Arabów przejmowali ich księgozbiory. Była też tam wysoko postawiona mniejszość Żydowska. Za ich pośrednictwem łacinnicy dotarli do skarbów literatury antycznej. Za pośrednictwem Żydów w Arabach wytworzył się kult nauki - uczeni arabscy wysoce postawieni w hierarchii społecznej, podobnie, jak w cywilizacji żydowskiej. Uczeni żydowscy studiują Torę. Przejęcie zdobyczy i obyczajów kultury Arabskiej i Żydowskiej przez łacinników to początek dominacji kultury zachodniej na świecie. Początek w XI, a kulminacja w XII w. Przekłady Arystotelesa, powstają nowe systemy myślowe i na przełomie XIII/XIV w. dochodzi do przełomu nominalistycznego. Od XII w. nauka w Europie rozwija się.
Do której z wielkich orientacji filozoficznych w średniowieczu przyporządkujemy tomizm
Do Arystotelizmu - orientacja filozoficzna nawiązująca do Arystotelesa - zaczyna się w XII w., rodzi się w oparciu o oryginalne pisma Arystotelesa (tłumaczenia łacińskie za pośrednictwem Arabów)
Arystotelizm
Albert Wielki (ok. 1200 - 1280)
Tomasz z Akwinu (1224 - 1274)
Awerroizm łaciński - Siger z Brabantu (zm. 1281 - 1284)
39. Awerroizm łaciński
Awerroes - muzułmański uczony działający w Hiszpanii. Jest on autorem szereg pism opartych na filozofii Arystotelesa i zostały udostępnione przez Michała Szkota. Od tej pory kariera myśli awerroistycznej w świecie łacińskim. Opiera się ona na przekonaniu, że tylko jeden Awerroes naprawdę zrozumiał i zinterpretował Arystotelesa. Ok. połowy XIII w. komentarze Awerroesa (myśli awerroistyczne) wykłada na uniwersytecie w Paryżu Siger z Brabantu. Podpadło to szybko pod cenzurę kościelną (a wraz z nim nauki Arystotelesa). Nauki Arystotelesa jednak szybko wróciły do łask.
Trzy potępienia Sigera. Po pierwszych dwóch mógł jeszcze uczyć w Paryżu, po trzecim udał się do Papieża w celu odwoływania się. Nie wiadomo jednak, czy do tego doszło.
Poglądy Awerroesa:
jedność rozumu ludzkiego - każdy człowiek ma duszę - dusza składa się z dwóch elementów: duszy materialnej i niematerialnej (rozumnej). Wg awerroistów dusza cielesna (materialna) umiera razem z człowiekiem, dusza rozumna (niematerialna) jest nieśmiertelna i wspólna całej ludzkości. Z człowiekiem łączy się tylko na okres jego życia. Zaprzecza więc to nieśmiertelności ludzkiej
Bóg stworzył świat poprzez substancje pośrednie - sentencja platonizująca - nie był więc bezpośrednią przyczyną stworzenia w dalszej kolejności. Bóg więc nie ma wszechwiedzy i wszechwładzy.
Determinizm powszechny - wszystkie zjawiska naturalne są ściśle ze sobą powiązane i jedno warunkuje drugie.
Teoria dwóch prawd - to co jest prawdą wedle filozofii nie musi być prawdą wedle objawienia.
Jaką rolę odegrało przyswojenie myśli Arystotelesa w nauce średniowiecznej
Powrót do filozofii Arystotelesa miał charakter źródłowy. Sięgnięto do jego dzieł oryginalnych i tłumaczono je na język łaciński. Zainteresowanie filologów skupiło się na pojęciu "mimesis" - naśladowania, znane Platonowi, ale rozwinięte i skorygowane przez Arystotelesa. Przypomniano, że nie jest to termin jednoznaczny i może zarówno dotyczyć naśladowania natury stworzonej - rzeczywistości, jak i natury tworzącej, co pojmowano jako naśladowanie autorów starożytnych.
Efektem tej niejednoznaczności było z jednej strony uznanie za niedościgniony, godny naśladowania wzór dzieła artystów starożytnych, z drugiej zaś twórcze poszukiwanie nowych środków wyrazu umożliwiających jak najdoskonalsze przedstawienie otaczającej rzeczywistości. Stąd tak poczesne miejsce wśród zainteresowań humanistów zajęła filologia. Toczono spory związane z problematyką językową, a ich efektem było dostrzeżenie ogromnej, kulturotwórczej roli tego narzędzia ludzkiej komunikacji. Arystoteles dokonał pierwszej klasyfikacji nauk i sformułował zasady logiki formalnej (reguł właściwego wnioskowania). Zebrał dane na temat ustrojów wielu państw, nazywając naukę o społeczeństwie oraz dokonał klasyfikacji ustroju. Był twórcą pierwszej systematyki roślin i zwierząt, zebrał wiele danych z zakresu embriologii i fizjologii, prowadząc systematyczne badania organizmu. Arystotelesowska geocentryczna wizja Wszechświata (z nieruchomą Ziemią w środku) zaciążyła na nauce aż do XV wieku. Tak jak błędne i hamujące postęp nauki koncepcje ruchu, podobną rolę odegrały arystotelesowskie twierdzenia o nieistnieniu próżni. Arystoteles był twórcą szkoły naukowo-filozoficznej - Lykeionu ateńskiego, a jego uczniowie zasłynęli systematycznym zbieraniem danych przyrodniczych i tworzeniem nowych koncepcji. Zasługą Arystotelesa było ugruntowanie przekonania o kulistości Ziemi.
Arystotelizm obejmuje poglądy filozoficzne Arystotelesa oraz te kierunki i szkoły filozoficzne, które rozwijały jego nauki. Owe poglądy były często wykorzystywane w teologii (np. scholastycznej). Dzieła Arystotelesa zostały przybliżone chrześcijaństwu dzięki Boecjuszowi, który przetłumaczył niektóre prace Arystotelesa na język łaciński, ale w większym stopniu dzięki filozofom arabskim, takim jak Awerroes. Znajomość jego pism rozpowszechnia się w XIII w.
Które z pism czytanych przez uczonych średniowiecznych uważane były za obdarzone największym autorytetem?
Biblia
43. Corpus Iuri Cannonici - części:
dekret Gracjana - Grecki kameduła - Gracjan. Prawników od prawa kanonicznego nazywa się odtąd kanonistami.
Dekretały - Papież Grzegorz IX nakazuje zebrać wszystkie dekretały papieskie, powstałe po dekrecie Gracjana, w ten sposób powstaje 2 część; narasta ilość dekretałów papieskich - zbierane w krążące zbiory
Sekstus (Księga VI), Papież Bonifacy VIII w r. 1296 publikuje kolejną część
Klementyny Jana XXII 1317 r., 1325 (na podstawie dekretałów poprzedniego papieża -Klemensa)
Ekstrawaganty - Jana XXII;
Ekstrawaganty powszechne - opublikowane w r. 1500 - zebrane późnośredniowieczne dekretały wszystkich późniejszych papieży
44. Corpus Iuris Civilis:
Digesta, czyli Pandekta - zbiór pism najw. prawników rzymskich o char. analitycznym.
Institutuiones - podręcznik prawa rzymskiego stosowany w nauce jako punkt wyjścia dla studentów
Kodeks Justyniana - zbiór dekretów cesarskich - od II do VI w. n.e.
Nowele Justyniańskie - opublikowane już po wydaniu kodeksu.
O co chodziło w sporze o uniwersalizm
Spór o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei. Współcześnie problem także dotyczy psychologii poznawczej, która zajmuje się m.in. pochodzeniem pojęć w umyśle i ich adekwatnością. Średniowiecze jest epoką uniwersalizmu, zarówno religijnego i kulturowego, jak i językowego (pozycję dominującą ma język łaciński). Spór o uniwersalia rozgorzał w średniowieczu za sprawą Boecjusza, który tłumacząc Wstęp do Kategorii Arystotelesa autorstwa Porfiriusza postawił pytanie: czy kategorie mają swój niezależny byt jako gatunki rzeczy, czy też istnieją tylko jako znaki językowe? Boecjusz był zwolennikiem realistycznego poglądu, że uniwersalia istnieją w rzeczach poznawanych zmysłowo, ale poznajemy je niezależnie od ciała. Realizm pojęciowy był zresztą charakterystyczny dla filozofii patrystycznej oraz wczesnej scholastyki i najczęściej wtedy przyjmowany był bez dowodu. Odpowiadał on idei świata jako stworzonego przez Boga i poddanego wieczystym prawdom. Spór ten toczył się nie tylko na płaszczyźnie metafizycznej, ale także teologicznej.
46. Jaka rolę odegrali Arabowie w rozwoju nauki w średniowieczu
Arabowie zafascynowani byli kulturą Starożytnej Grecji, to dzięki ich tłumaczeniom znamy dzieła m.in. Arystotelesa i Platona. Kontynuowali także badania rozpoczęte przez Greków, np. Al-Chuwarizmiemu zawdzięczamy system dziesiętny i cyfry arabskie.
Wymień podstawowe różnice zachodzące między filozofią starożytną a filozofią średniowieczną Porównanie starożytności i średniowiecza.
Starożytność
- filozofia
- obiektywizm (analiza świata zew.)
- intelektualizm (przewaga rozumu)
- uniwersalizm (jednostka społeczeństwu)
- finityzm (skończony wszechświat)
- Bóg konsekwencją rozumowania
- ex nihilo nihil (nic z niczego)
Średniowiecze
- teologia
- subiektywizm (analiza bytu człowieczego)
- woluntaryzm (przewaga wiary, która jest aktem woli)
- personalizm (jednostka najważniejsza)
- infinityzm (nieskończony Bóg)
- Bóg punktem wyjścia rozumowania
- creatio ex nihilo (tworzyć z niczego)
Podaj przykład technik nauczania scholastycznego
Scholastyka powstała w XII w., a okres jej rozkwitu to wiek XIII. Scholastyka była metodą rozumowania polegającą na ścisłym stosowaniu ustalonej procedury. Składała się ona z komentowania tekstu, dyskusji i wyciągania wniosków.
Najwybitniejszymi filozofami scholastycznymi byli: AlbertWielki i Św. Tomasz z Akwinu
Podstawowe założenia:
Dogmaty i prawdy wiary są niepodważalne, można jednak uzasadnić je rozumowo.
Metody rozumowego dowodzenia przejęto z dzieła Arystotelesa pt. Logika
Scholastyka stała się podstawą teologii, czyli nauki o Bogu
Scharakteryzuj scholastykę
okres szczytowy dwa nurty:
platonizujący - nurt starszy - nawiązujący do neoplatonizmu za pośrednictwem Św. Augustyna,
nawiązujący do Arystotelesa - zaczyna się w XII w., rodzi się w oparciu o oryginalne pisma Arystotelesa (tłumaczenia łacińskie za pośrednictwem Arabów)
awerroizm łaciński poł. XIII w.:
augustynizm XIII-wieczny,
tomizm - filozofia i teologia Św. Tomasza z Akwinu - kon. XIII w.
skotyzm - nurt kompromisowy starający się łączyć filozofię nawiązującą do fil. Arystotelesa
50. Augustynizm i skotyzm
Bonawentura (1221 - 1274) - generał zakonu franciszkańskiego
Dunst Szkot (1266 - 1308) - wykłada najpierw w Cambridge, potem w Paryżu. Podczas sporów pomiędzy królem Francji a papieżem zostaje wygoniony z Paryża. Widzi, że Arystotelizmu nie można pominąć.
Skotyzm - kompromisowa doktryna łącząca Arystotelizm z Augustynizmem.
51. W którym wieku żył Św. Tomasz z Akwinu (1224 - 1274) XIII w.
Komentarze - m.in. Catena aurea - komentarz do Pisma Św.
Kwestie
Pisma pomniejsze
Summa przeciw poganom
Summa teologiczna - wykład systemu filozoficznego i teologicznego - Tomizm.
SCHYŁEK ŚREDNIOWIECZA
Co to było „via moderna” i na co się dzieliło?
XIV wieczny pogląd nominalistyczny, przeciwstawny poglądom XIII wiecznych realistów, zwanych również "via antiqua" (św. Tomasz z Akwinu, Bonawentura). Negacja istnienia powszechników (uniwersaliów), przekonanie, że realnie istnieją tylko byty jednostkowe, a powszechniki są tylko wyrażeniami językowymi.
53. Via moderna i via antiqua - porównanie:
via antiqua
augustynizm
arystotelizm
skotyzm
awerroizm
via moderna
krytycyzm, inaczej nominalizm lub okhamizm
mistycyzm
via antiqua
- kierunki dogmatyczne opierające się na stwierdzeniach a priori
- racjonalne - jedno wynika z drugiego, opiera się na pozytywnym rozumowaniu
- realizm platoński, przypisywanie pojęciom ogólnym bytu rzeczywistego (idee platońskie)
via moderna
- krytycyzm stawia na wątpienia w zdolności poznawcze
- wątpienie we wszystko - konstrukcja myślowa nie odgrywa ważnej roli, ważniejsze jest przeżycie v.a.
- głoszą, że pojęcia ogólne nie mają innego bytu, jak pusty dźwięk - konstrukty myślowe, za którymi nic nie stoi
54. Co głosili nominaliści w odniesieniu do powszechników?
starożytny paradygmat nauki - nauka dot. tylko tego, co jest wieczne, zawsze prawdziwe, niejednostkowe. przełom nominalistyczny w XIV w. - powołuje się do nauki wiele odrzuconych przez Platona dziedzin.
Nominalizm - przeciwstawne twierdzenie mówi, że nie ma nic takiego, jak byt rzeczywisty, uniwersalny, to tylko słowa, umowne terminy (puste słowo, abstrakcja).
Święty Tomasz odróżniał trzy typy powszechników
1. powszechnik bezpośredni - to ten, który znajduje się w rzeczy stanowiąc jej istotę
2. powszechnik refleksyjny - zostaje on niejako wydobyty z rzeczy przez umysł za pomocą procesu abstrahowania, jako taki zatem istnieje tylko w nim (umyśle), jakkolwiek fundament jego istności stanowi rzecz
3. powszechnik, który w żaden sposób niezależny od rzeczy, gdyż jako taki jest ideą pomieszczoną w umyśle Stwórcy
55. co znaczą pojęcia krytycyzm i mistycyzm?
Składowe via moderna - XIV w. pogląd nominalistyczny
Krytycyzm - zaprzeczył możliwościom poznania. Ciągłe dyskusje uprawiane przez scholastyków doprowadziły do tego, że na koniec dyskutanci poddali w wątpliwość podstawy swojej dyskusji, wtedy wszystko runęło - nie było żadnej pewności co do niczego. Podobnym kierunkiem był sceptycyzm.
Mistycyzm - sięga korzeniami do Augustyna, ma swoje dwa kierunki w XIV w.
spekulatywny
ascetyczny - reprezentowany głównie we Francji
Mistycyzm sprowadza się do tego, że odpowiednim sposobem życia człowiek może zbliżać się do Boga, by w końcu osiągnąć pełne zjednoczenie z Bogiem w postaci iluminacji. Jest to zjawisko marginalne
Efektami tego są:
w ramach krytycyzmu poddano krytyce absolutne fundamenty filozofii
wszystko poddając dyskusji okazuje się, że nie ma na czym się oprzeć - doprowadziło to do załamania się rozwoju scholastyki - gdy możemy oddzielić wiarę od rozumu - scholastyka nie istnieje
ustala się nowy stosunek między wiarą a rozumem - kategorie rozdzielne (jeszcze długo wiara jako ważniejsza)
zakwestionowano sposób rozumienia nauki stworzony przez Platona i Arystotelesa, którzy powiedzieli, że nauka to próba zrozumienia tego, co stałe i niezmienne, zawsze prawdziwe.
Pojawiły się nowe zagadnienia - stwierdzono, że należy zainteresować się tym, co nas otacza, zacząć to badać w sposób metodyczny - od XIV w. zaczyna się zainteresowanie naukami szczegółowymi, przede wszystkim przyrodniczymi, ale też historiografią.
Historia nauk humanistyczno-społecznych, bo śledząc ją od początku w dziejach starożytnych mamy nieprzerwaną nić rozwojową od V-VI w. p.n.e. do dnia dzisiejszego. W ramach nauk humanistycznych zwracamy uwagę przede wszystkim na filozofię, potem na filologię, trochę na teologię. W XIV w. na gruncie nauk hum.-społ. doszło do przełomu nominalistycznego, który załamał drogę rozumienia nauki. Otworzył drogę naukom matematyczno-przyrodniczym (rewolucja kopernikańska).