III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
III. ROLA HANDLU MI
DZYNARODOWEGO W GOSPODARCE NARODOWEJ
1. Mierniki wpływu handlu zagranicznego na gospodarkę.
2. Wpływ handlu międzynarodowego na zmianę struktury dochodu narodowego.
3. Handel międzynarodowy a poziom dochodu narodowego:
wpływ od strony popytu;
wpływ od strony podaży.
4. Wpływ handlu zagranicznego na efektywność gospodarowania.
Literatura:
1. Kawecka-Wyrzykowska E., Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, PWE Warszawa 1997, s.89-110;
2. Klawe A., Makać A., Zarys międzynarodowych stosunków ekonomicznych, PWN, Warszawa 1987, s. 120-125.
3. Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, PWE, Warszawa 2002, s. 72-102 (wybrane
fragmenty).
Co decyduje o wielkości faktycznie zrealizowanego przywozu?
1. popyt na import:
a. wielkość i struktura gospodarki;
b. tempo i kierunki rozwoju gospodarczego kraju:
dynamika i kierunek rozwoju postępu technicznego;
rozmiary i struktura popytu wewnętrznego oraz zachodzących w nim zmian;
relacja cen krajowych i zagranicznych (cenowe terms of trade);
czynniki społeczno-ustrojowe;
2. zdolność importowa:
a. możliwości płatnicze kraju
wielkość wpływów z tytułu wywozu dóbr i usług;
efekty ruchów kapitałów
(w krótkim okresie)
rezerwy dewizowe;
możliwości zadłużania się;
zmiany terms of trade.
1. MIERNIKI WPA
YWU HANDLU ZAGRANICZNEGO NA GOSPODARK

A. Współczynniki przeciętne
Exp
Stopa eksportu
DN
 rozmiary eksportu w porównaniu do wielkości DN. Określa jaki jest udział handlu w tworzeniu DN.
Np. w USA 6,1%, a w krajach europejskich często przekracza 50%.
1
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
imp
Stopa importu
DN
 rozmiary importu w porównaniu do wielkości DN. Określa jaki jest udział handlu w podziale DN.
O wielkości współczynników przeciętnych decydują:
1. wielkość kraju;
2. wyposażenie w bogactwa naturalne;
3. poziom i struktura DN.
Przeciętne stopy eksportu i importu są duże dla krajów niewielkich i wyspecjalizowanych,
natomiast są niewielkie w krajach dużych, samowystarczalnych.
B. Współczynniki krańcowe
exp
Krańcowa stopa eksportu
DN
imp
Krańcowa stopa importu
DN
O wielkości współczynników krańcowych decydują przede wszystkim:
1. struktura produkcji i
2. osiągnięty poziom rozwoju (stopy życiowej).
Jeżeli poziom rozwoju jest wysoki, a struktura produkcji jest zgodna ze strukturą popytu, to krańcowa stopa importu
będzie niska. Tam, gdzie struktura produkcji nie jest zgodna ze strukturą popytu, tam współczynnik ten będzie większy.
C. Dochodowa elastyczność eksportu i importu
Wskaz
niki te wskazują na stopień zaangażowania kraju w wymianie z zagranicą, ale także wskazują na rolę handlu
zagranicznego w procesie wzrostu gospodarczego danego kraju.
exp
exp
Dochodowa elastyczność eksportu
DN
DN
Jeżeli dochodowa elastyczność eksportu jest większa od jedności, to eksport jest czynnikiem przyspieszającym rozwój
ekonomiczny kraju, a jego udział w tworzeniu DN rośnie. Jeśli jest odwrotnie, to eksport jest hamulcem rozwoju
gospodarczego i jego udział spada.
2
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
imp
imp
Dochodowa elastyczność importu
DN
DN
D. Wskaz
niki obrazujące wpływ HZ na poszczególne sfery działalności gospodarczej
imp
I
imp
I
Importochłonność inwestycji
I
I
gdzie: Imp  import inwestycyjny
I - inwestycje
Jego wielkość zależy od:
1. poziomu rozwoju kraju
2. stopnia zgodności struktury krajowych dóbr inwestycyjnych z realizowanymi inwestycjami.
Jest na ogół wysoki w krajach:
1. niskim poziomie rozwoju gospodarczego
2. w fazie przyspieszonego rozwoju
3. gdy zachodzą znaczące zmiany w strukturze produkcji danego kraju.
Jest niski w kraju:
1. gdzie dział produkcji dóbr inwestycyjnych jest dobrze rozwinięty,
2. a struktura tej produkcji jest zróżnicowana.
Surowcochłonność importowa produkcji - mierzy stopień uzależnienia produkcji krajowej od surowców
importowanych
imp
s
imp
s
X
X
gdzie: Imp  import surowców
X  produkcja przemysłowa
Wysokość zależy od:
1. dynamiki produkcji przemysłowej,
2. tempa wzrostu zapotrzebowania na surowce,
3. zmian technologicznych współczynników zapotrzebowania surowców na jednostkę produkcji.
3
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
Cenowa elastyczność popytu na import
imp
imp
p
p
gdzie: Imp  import
p  cena
Istnieją dwa rodzaje cenowej elastyczności popytu na import:
1. prosta  całość podaży danego produktu na rynek krajowy pochodzi z importu;
2. substytucyjna  produkcja krajowa może zastępować przywóz
Terms of trade
Cenowe (nominalne) Ilościowe (realne) Fakturalne
pexp Qexp pexp
1 1 1
pexp Qexp pexp
0 0 0
pimp Qimp kexp
1 1 1
pimp Qimp kexp
0 0 0
pimp
1
Q = const. Struktura rzeczowa = const.
pimp
0
kimp
1
> 1 korzystne
kimp
0
= 1 zmiany nie nastąpiły bądz
były
wskaz
nik informuje o rentowności,
neutralne
zmiana cen na tle kosztów wytwarzania,
< 1 niekorzystne
np. spadek cen towarów
eksportowanych, ale szybszy spadek
kosztów korzystne
2. WPA
YW HANDLU MI
DZYNARODOWEGO NA ZMIAN
STRUKTURY DOCHODU NARODOWEGO
1. Rozwój wymiany handlowej pozwala na znaczne uniezależnienie struktury DN podzielonego od istniejącego
aparatu produkcyjnego.
W przypadku gospodarki zamkniętej nie ma możliwości szybkiego zmienienia struktury DN. Ograniczeniem w sferze
konsumpcji i inwestycji są nie tylko fundusze, które można przeznaczyć na te cele, ale także możliwości produkcyjne tych
działów i gałęzi gospodarki, które dostarczają dóbr przeznaczonych do spożycia oraz maszyn i urządzeń zwiększających
możliwości produkcyjne.
4
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
Akumulacja mająca konkretną postać (np. zboże) nie może zostać przeznaczona na inwestycje w przemyśle czy innych
działach.
W krótkim okresie struktura DN w gospodarce zamkniętej oraz możliwości jej zmiany jest ograniczona przez
elastyczność istniejącego aparatu produkcyjnego.
Import niezbędny  przywóz z zagranicy surowców mineralnych i rolniczych niemożliwych do wytworzenia w kraju. Ma
on większe znaczenie dla krajów mniejszych i warunkuje niejednokrotnie ich możliwości rozwojowe.
REDYSTRYBUCYJNA FUNKCJA HM
HM pozwala zmienić proporcje podziału wytworzonego dochodu na akumulację i konsumpcję.
Akumulacja krajowa uzupełniana jest z zagranicy.
Gospodarka zamknięta Gospodarka otwarta
Y = K + I + R Y = K + I + R + Exp  Imp
w w
Y  dochód wytworzony I = Y  K  R  Exp + Imp
w w
K  konsumpcja
I  inwestycje Gdy, Y
w  K  R = O, to
R  wydatki rządowe
O  oszczędności I = O  Exp + Imp
I = Y  K  R I + Exp (inwestycje zagraniczne) = O + Imp (oszczędności zagraniczne)
w
Jeśli
Y Im większy jest eksport od importu (większa nadwyżka), tym mniejsze mogą być
w  K  R = O, to
inwestycje krajowe.
I=O Im większy jest import od eksportu (większy deficyt), tym mniejsze mogą być
oszczędności krajowe.
2. HM jest narzędziem dopasowywania struktury dochodu narodowego wytworzonego z potrzebami
produkcyjnymi i konsumpcyjnymi.
Możliwości rozwoju handlu są bardzo istotne dla krajów rozwijających się, gdzie występuje fundusz akumulacji, ale struktura
akumulacji nie odpowiada potrzebom (np. kraje afrykańskie). Transformację gospodarki danego kraju w kierunku
pożądanym umożliwia handel MN. Nadwyżki można zamienić na pożądane maszyny i urządzenia.
5
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
W małych krajach struktura DN znacznie się różni od potrzeb (asortyment jest ubogi, bo: czynniki naturalne (bogactwa,
itp.), kapitał, praca, technika, specjalizacja, korzyści skali, itp.)
HM pozwala pokryć tę różnicę. Bez HM wystąpiłyby dysproporcje między strukturą produkcji a potrzebami.
Duże kraje także nie produkują wszystkiego  wzrost kosztów, spadek jakości. HM ma teoretycznie mniejsze znaczenie.
3. Transformacja struktury dóbr konsumpcyjnych. Może mieć to znaczenie np. przy szybkich przesunięciach struktury
popytu ludności. Ujednolicanie gustów w skali świata.
4. Rozwiązanie problemu niedoboru niektórych artykułów rolnych występujących np. w okresie suszy. Nie wszędzie
przecież panują takie same warunki klimatyczne.
3. HANDEL MI
DZYNARODOWY A POZIOM DOCHODU NARODOWEGO
Exp Imp
WPA
YW OD STRONY POPYTU  większy popyt na towary
Exp > Imp Y > Y
wytw. podz.
- im większy eksport netto (+), tym większe możliwości przeciwdziałania bezrobociu
- wzrost rezerw walutowych czynnik proinflacyjny
Mnożnik  współczynnik określający rozmiary całkowitego wpływu, jaki zmiana jednej wielkości ekonomicznej wywiera na
drugą wielkość, której ta pierwsza jest składnikiem.
W GOSPODARCE ZAMKNI
TEJ, np. inwestycje autonomiczne, przyrost wydatków państwa, obniżenie podatków,
konsumpcja autonomiczna.
 wielkość ostatecznego przyrostu dochodu pod wpływem każdego z czynników znacznie przewyższa wielkość dodatkowego popytu początkowego
mnożnik inwestycyjny
Y
Y I
IA A
Y
ki
jeśli to:
I
A
Y ki IA
Y = K + I I = Y - K
Y Y 1 1
ki
K S
Y K Y
1
Y Y
6
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
K
 krańcowa skłonność do konsumpcji
Y
S
 krańcowa skłonność do oszczędności
Y
W przypadku istnienia wolnego aparatu produkcyjnego, I popytu (a więc i dochodu) produkcji i
A
zatrudnienia część zarobków przeznaczana jest na K, a część na O produkcji środków konsumpcji
zatrudnienia
K 3
Np.
Y 4
D Y Y
100 000 100 000 100 000
75 000 75 000 175 000
56 300 56 300 231 300
... ... ...
1
ki 4
3
1
4
Y = k * D = 4 * 100 000 = 400 000
i
A
ączny przyrost dochodu będący następstwem I = 400 000
A
GOSPODARKA OTWARTA
Y = K + I + Exp - Imp
Y - K + Imp = I + Exp
Y - K = S
I + Exp = S + Imp
I = const.
Exp = S + Imp
Y Y 1
k
S imp
Exp S imp
Y Y
7
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
Y Y 1
ko
Kimp
Y Kk Y ( K Kimp ) K
1 ( )
Y Y
Kimp 1
Np.
Y 4
1
ko 2
3 1
1 ( )
4 4
SUPERMNOŻNIK mnożnik eksportowy i inwestycje pobudzone
Należy rozbić inwestycje na inwestycje autonomiczne (I ) i pobudzone (I ), a następnie wprowadzić je do bilansowego
a i
równania przyrostu DN.
Y = I + I + K + Exp - Imp, stąd:
a i
I + Exp = Y - K + Imp - I
a i
Po podstawieniu do wzoru na mnożnik w gospodarce otwartej otrzymujemy:
Y Y 1
k
I Exp S imp Ii S imp Ii
A
Y Y Y
Mnożnik jest zatem tym większy, im większa będzie krańcowa stopa inwestycji pobudzonych oraz im mniejsze będą stopy:
krańcowa oszczędności i krańcowa importu.
WPA
YW OD STRONY PODAŻY  więcej towarów
Imp > Exp Y < Y
wytw. podz.
- możliwość wzrostu rozwoju gospodarczego kraju (gdy mała jest akumulacja krajowa)
- element antyinflacyjny (deficyt)  bo mniej pieniądza w obiegu
- negatywny wpływ na rynek pracy
- deficyt finansowany jest przez rezerwy lub kredyty (które trzeba spłacić)
- gdy Imp > Exp, ważniejsza jest struktura (np. im większy napływ dóbr inwestycyjnych, tym większa możliwość spłaty
kredytów)
4. WPA
YW HANDLU ZAGRANICZNEGO NA EFEKTYWNOŚĆ GOSPODAROWANIA
8
III. Rola handlu międzynarodowego w gospodarce narodowej CA MSG, UMCS Ekonomia, 2004/2005
HZ pozwala na bardziej racjonalne zagospodarowanie posiadanych czynników wytwórczych, głównie poprzez
specjalizację MN. Specjalizacja MN postępuje w wyniku działania sił rynkowych, ale także w wyniku działań
interwencyjnych podejmowanych przez państwo.
1. Obniżenie kosztów jednostkowych dóbr wytwarzanych w kraju:
Rezygnując z produkcji towarów droższych na rzecz tańszych obniża się przeciętny koszt jednostkowy w całej
gospodarce.
Jednostkowy koszt wytwarzania zmienia się także w wyniku zwiększenia skali produkcji  zwiększenie rynku zbytu
ponad możliwości krajowe.
Większa skala produkcji umożliwia pełniejsze wykorzystanie aparatu produkcyjnego.
Większa skala produkcji umożliwia gromadzenie doświadczeń.
2. Postęp techniczny  prowadzenie badań naukowych i zastosowanie ich w praktyce.
3. Handel oddziałuje na producentów  poprawia się jakość, cena. Rozróżnienie produktów na rynek krajowy i na
eksport. Otworzenie na świat zmienia ten stan rzeczy. Występuje presja konsumentów, która w ekstremalnym
przypadku doprowadzić może najmniej efektywne firmy do bankructwa.
4. Import nowoczesnej technologii  import musi uwzględniać możliwości kraju (zasoby kwalifikowanej siły roboczej,
infrastruktura, itp.). Technologia powinna być lepsza i tańsza. Istnieją tendencje do zastępowania pracy kapitałem.
Nowe technologie są surowcooszczędne, mniej szkodliwe dla środowiska. Natomiast wszystko musi być objęte
rachunkiem ekonomicznym.
9