Joanna Pieczyńska, Jolanta Fryśna
Wpływ zaburzeń
wodno-elektrolitowych
na skórę
The effect of the water-mineral balance
disorders on the skin
Joanna Pieczyńska1, Jolanta Fryśna2
1
Katedra i Zakład Bromatologii i Dietetyki, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu, kierownik Katedry:
prof. dr hab. J. Biernat
2
Studentka III roku Niepublicznej Wyższej Szkoły Kosmetycznej We Wrocławiu, Wydział Profilaktyki Zdrowia
Streszczenie
Problem zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej dotyka coraz większą grupę społeczeństwa. Najczęściej stanowi
powikłanie wielu chorób przewlekłych, a te coraz częściej wynikają z nieodpowiedniego stylu życia. Skóra to narząd, który
wiele tych niekorzystnych zmian odzwierciedla. Typowymi objawami skórnymi zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej
są: świąd, suchość, przyspieszone starzenie skóry. Objawy te można łagodzić za pomocą kosmetyków, kosmeceutyków
i zabiegów kosmetycznych. W procesie leczenia poważnych zaburzeń współpraca lekarza z kosmetologiem może przynieść
poprawę samopoczucia oraz wyglądu skóry chorego.
Słowa kluczowe: równowaga wodno-elektrolitowa, skóra, zabiegi kosmetyczne, dieta
Summary
Water-mineral balance disorder problems apply to mounting group of community. It s complication of many maintenance
diseases mostly, and results from inadequate life style. Skin is the organ which reflect many of water-mineral balance
disorders. Pruritus, dry skin, quickened skin ageing are typical symptoms of skin water-mineral balance disorders. These
symptoms we can mollify using cosmetics, cosmeceutics and cosmetic treatments. During the treatment of grievous
disorders doctor-cosmetologist co-operation can lift spirits and skin condition of patient.
Key words: water-mineral balance, skin, cosmetic treatments, diet
Wstęp
Niedostateczna podaż pierwiastków z pożywieniem, stany choro- Najwięcej wody zgromadzonej w skórze znajduje się w górnej
bowe zwiększające ich wydalanie bądz
uniemożliwiające ich wyko- warstwie skóry właściwej, związanej z włóknami łącznotkankowymi.
rzystywanie, intensywne uprawianie sportu, niektóre leki  wszystkie Dzięki proteoglikanom, które zatrzymują wodę, skóra właściwa
te czynniki powodują rozregulowanie gospodarki wodno-elektroli- stanowi jej zbiornik. Ciągle przemieszcza się ku naskórkowi,
towej organizmu. skąd odparowuje (około 5 g wody/m2/h). Skóra traci więc około
Problem zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej i ściśle związa- 300-400 ml wody na dobę, jednak nieustannie jest uzupełniana
nej z nią gospodarki kwasowo-zasadowej dotyka coraz większą gru- drogą dyfuzji. Zjawisko to nosi nazwę przeznaskórkowej utraty
pę społeczeństwa. Najczęściej stanowi powikłanie wielu chorób prze- wody  TEWL (Transepidermal Water Loss) [1, 2]. Woda warunkuje
wlekłych, a te coraz częściej wynikają z nieodpowiedniego stylu życia. prawidłowość procesów fizjologicznych na poziomie komórki.
Skóra to narząd, który wiele tych niekorzystnych zmian odzwier- Jest środkiem transportu, głównie w krwiobiegu, ale także między
ciedla. Badanie i ocena stanu skóry może być jednym z elementów dia- komórką i jej środowiskiem zewnętrznym. Ponadto jest regulatorem
gnozy danego schorzenia, a kosmetolog, potrafiący nieprawidłowości temperatury, bo parując, odprowadza ciepło ciała na zewnątrz.
takie dostrzec i powiązać ze schorzeniem, może jako pierwszy zwrócić Dzięki niej skóra jest gładka, a śluzówki wilgotne [1,3]. Elektrolity,
uwagę na to, że problem nie dotyczy tylko skóry . takie jak Cl-, Na+, K+, Ca + i Mg+, stanowią 18% naturalnego
16
16
Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009
 Wpływ zaburzeń wodno-elektrolitowych na skórę
czynnika nawilżającego skórę (NMF), czyli substancji znajdującej się nerek, chorej wątroby. Może być związany z gromadzeniem
w otoczeniu korneocytu. Elektrolity, aminokwasy, mocznik, mleczany w organizmie metabolitów lub zbyt wysokim stężeniem niektórych
i cukry składają się na tę substancję i razem pełnią funkcję czynnika minerałów [8]. W hipermagnezemii magnez może wpływać na
uelastyczniającego skórę, poprzez zatrzymanie wilgoci w naskórku. uwalnianie histaminy z mastocytów [1]. Podwyższone stężenie
W sytuacji gdy jego skład jest nieprawidłowy (również przy wapnia i fosforanów może przyczyniać się do powstawania
zaburzeniach elektrolitowych), pogarsza się spójność korneocytów, zwapnień śródskórnych, które drażnią zakończenia nerwowe
zwiększa się skórna utrata wody i naskórek staje się suchy, popękany, odpowiedzialne za świąd [8]. W leczeniu świądu i łagodzeniu jego
pokryty zmarszczkami oraz fałdami [2, 4, 5]. objawów duże znaczenie oprócz leczenia farmakologicznego
ma nawilżanie skóry, gdyż jej suchość towarzyszy świądowi.
Ponieważ ciepło i wysoka wilgotność nasilają świąd, zaleca się
Zaburzenia gospodarki noszenie lekkiej odzieży, spanie w chłodnej sypialni. Przed snem
chory może wziąć prysznic, nie używając mydła, a zamiast
wodno-elektrolitowej
niego specjalne preparaty do mycia suchej skóry, zawierające
Dwoma podstawowymi pojęciami związanymi z zaburzeniami w swoim składzie substancje nawilżające i łagodzące (np. mo-
gospodarki wodno-elektrolitowej są odwodnienie oraz obrzęki. cznik, gliceryna, masło karite, oleje: argonowy lub jojoba, wita-
Odwodnienie jest to nadmierna utrata wody przez organizm, miny A, E, F, alantoina, bisabolol, skwalan). Wśród preparatów
połączona ze stratami elektrolitów. Przyczyną mogą być: wy- przynoszących ulgę należy wymienić balsamy zawierające mentol,
mioty, biegunki, obfite pocenie, silne krwotoki, rozległe opa- kamforę lub fenol, preparaty z kwasem mlekowym, wazeliną oraz
rzenia, hiperwentylacja, diureza, zbyt mała ilość aldosteronu, emulsjami wodno-olejowymi. Szczególnie ważne jest stosowanie
zaburzenia funkcji nerek, nieprawidłowe odczuwanie pragnienia, emolientów, czyli preparatów lub ich składowych, które nałożone
niedostateczna podaż wody z pożywieniem. Objawy odwodnienia na skórę działają na zasadzie okluzji, tworząc powłokę chroniącą
zależą od ilości niedoboru wody. W lekkim odwodnieniu napięcie skórę przed utratą wilgoci, zmiękczają ją i wygładzają, działają
skóry i jej kolor są w normie, a śluzówki suche; w średnim  napięcie przeciwzapalnie i przeciwświądowo. Emolienty to w zasadzie
skóry obniża się, staje się ona blada, śluzówki są suche; przy ciężkim osnowy tłuszczowe dla innych preparatów. Najpopularniejsze
odwodnieniu z utratą masy ciała 12-15% napięcie skóry i kolor z nich to estry prostych kwasów tłuszczowych z izoalkoholami,
są znacznie obniżone, a śluzówki stają się szare i lepkie. Dopiero oleje roślinne lub ich polihydroksylowane pochodne, woski
po utracie ponad 4 litrów płynów dochodzi do zmniejszenia się roślinne, zwierzęce i mineralne [8, 9, 10].
objętości krwi i zaburzeń pracy serca. Zaburzeniu ulega również
termoregulacja i wzrasta temperatura ciała. Przy utracie 5-10 Sucha skóra
litrów  zmniejsza się wydzielanie moczu. Zatrzymane zostaje
usuwanie z organizmu związków azotowych i nieazotowych, Suchość skóry jest patologicznym jej stanem, polegającym na nad-
powstających z przemiany materii. Rośnie poziom mocznika we miernym złuszczaniu, zaczerwienieniu, towarzyszącym świądzie,
krwi oraz poziom kreatyniny. Odwodnieniu może towarzyszyć szorstkości i pękaniu. Sucha skóra może towarzyszyć chorobom
wstrząs oligowolemiczny  w zależności od przyczyny wywołującej skóry, chorobom narządów wewnętrznych, zaburzeniom różnych
niedobór krwi  krwotoczny, urazowy bądz
oparzeniowy. Do zgonu układów, ale może też nie być z nimi powiązana. Może być
dochodzi przy utracie 12-15 litrów płynu [1, 6]. jednym z objawów starzenia się skóry, dając uczucie dyskomfortu.
Obrzęki  powstają przy ograniczonej możliwości wydalania wody Charakterystyczna jest jej wrażliwość na bodz
ce chemiczne i fizy-
i jednoczesnych zmianach stężenia substancji mineralnych. Dzieje czne. Często odzwierciedla nieprawidłowe procesy zachodzące
się tak, gdy zaburzona zostaje równowaga pomiędzy czynnikami w organizmie, w tym również zaburzenia gospodarki wodno-
zatrzymującymi płyn w naczyniach a tymi, które sprzyjają jego -elektrolitowej [2,10,11].
przechodzeniu na zewnÄ…trz naczynia. PÅ‚yn gromadzi siÄ™ w przestrzeni Niekorzystne zmiany w warstwie rogowej powodujÄ… nad-
międzykomórkowej tkanek lub w jamach ciała [1, 6, 7]. mierną ucieczkę wody z organizmu. Zmiany te to przede
wszystkim zmniejszenie syntezy lipidów, przez co bariera chro-
niąca skórę ulega załamaniu. Keratynocyty nie są właściwie
Typowe objawy skórne jako efekt uwodnione, a występujące zaburzenia elektrolitowe wpływają na
nieprawidłowość w składzie NMF, który warunkuje elastyczność
zaburzeń wodno-elektrolitowych
i odporność na uszkodzenia skóry. Zachwiane są funkcje
oraz metody postępowania
korneocytów i ich wzajemne przyleganie do siebie [2,11].
Do czynników wewnątrzpochodnych powodujących wysu-
Świąd skóry szenie skóry można zaliczyć choroby ogólnoustrojowe, przebie-
gajÄ…ce z zaburzeniami gospodarki wodnej i elektrolitowej (prze-
Świąd skóry jest dokuczliwym objawem, spowodowanym chorobą wlekła niewydolność nerek, cukrzyca, niedoczynność tarczycy, no-
skóry, ale często też towarzyszący chorobom wewnętrznym. Może wotwory narządów wewnętrznych, skórne rewelatory nowo-
być objawem zmian w organizmie, dotyczących zaburzeń wodno- tworów). Suchość skóry może pojawić się przy odwodnieniu
-elektrolitowych lub efektem ubocznym zażywania leków. Uczucie (w stanach gorączkowych, przy biegunkach, wymiotach, pod-
świądu obejmuje nie tylko skórę, ale również błony śluzowe, czas stosowania leków moczopędnych) przy niedoborach ży-
górny odcinek układu oddechowego i spojówki. W diagnozie wieniowych oraz przy zaburzeniach hormonalnych (głównie u ko-
ważna jest ocena stanu skóry  sucha wiąże się z nadczynnością biet po okresie menopauzy). Towarzyszy też chorobom skóry
przytarczyc, ciepła i wilgotna  z nadczynnością tarczycy, grzybicza  atopowemu zapaleniu, genetycznie uwarunkowanej rybiej
 z cukrzycą. Świąd bywa objawem przewlekłej niewydolności łusce, łuszczycy, wypryskom [1, 9, 11].
17
Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009
Joanna Pieczyńska, Jolanta Fryśna
Zabiegi  stosuje się zabiegi pielęgnacyjne, mające na celu za- sy organiczne (glikolowy, migdałowy, cytrynowy, jabłkowy i mle-
pewnienie skórze odpowiedniego stopnia nawilżenia, regenerację kowy), które zmniejszają grubość warstwy rogowej, poprawiają
uszkodzonej bariery naskórkowej, zmniejszenie utraty wody metabolizm, nawilżają, redukują zmarszczki, witamina A i jej
z powierzchni skóry. Mogą to być zabiegi łączące peeling enzy- pochodne, które przenikając przez błonę komórkową, dostają
matyczny, masaż, nałożenie maski i preparatów typu krem lub się do jądra. Fitoestrogeny, czyli związki chemiczne pozyskiwane
serum, połączone z zabiegami fizykalnymi ( jonoforeza). W pielę- z roślin, mają podobne działanie do estrogenów. Kosmetyki je
gnacji suchej skóry ważne jest ograniczenie długich, gorących zawierające są polecane kobietom, u których ustaje produkcja
kąpieli, unikanie mydeł i silnych detergentów. Mydła należy estrogenów. Centella asiatica to roślina działająca silnie przeciw-
zastępować kostkami myjącymi typu SYNDET (zawierającymi zmarszczkowo. Poprawia też mikrokrążenie w skórze oraz wpływa
składniki nawilżające i natłuszczające). Kosmetyki do pielęgnacji na wzrost syntezy kolagenu i kwasu hialuronowego [13,14,15].
suchej skóry muszą zawierać substancje utrudniające utratę W kosmetykach korzysta się również z substancji działających
wody, odbudowujące bariery przeciw utracie wilgoci, ułatwiające w skórze przeciwutleniająco, chroniąc przed szkodliwym
wiązanie wody. Substancje takie to związki higroskopijne, mo- działaniem wolnych rodników. Substancje te to: witamina
gÄ…ce wchÅ‚aniać siÄ™ w skórÄ™, zatrzymywać wodÄ™ z preparatów, C, witamina E, ²-karoten, likopen, enzymy, koenzym Q10,
wpływając w ten sposób na zwiększenie stopnia nawilżenia war- flawonoidy (rutyna, miłorząb japoński), minerały (selen, miedz
,
stwy rogowej. Związki te nazywa się humektantami i jeśli połączy magnez), zielona herbata i wyciąg z pestek winogron [2,12,14].
się je ze związkami keratolitycznymi  razem tworzą skuteczne Wśród zabiegów stosowanych w celu odmłodzenia skóry za
struktury nawilżające [11,12,13]. pomocą aparatury można wymienić radiofrekwencję, która jest
Pielęgnując suchą skórę, można stosować wiele substancji, stosowana od niedawna. Zabieg polega na elektrostymulacji
w zależności od charakteru tego schorzenia. Może to być reti- skóry prądami dużej częstotliwości, zbliżonej do częstotliwości
nol, alfa-hydroksykwasy, beta-hydroksykwasy lub witamina C, fal radiowych. Prądy te przegrzewają wybiórczo warstwy
która poprawia syntezę lipidów warstwy rogowej. Wśród skła- skóry właściwej, na co ma wpływ drganie jonów organizmu,
dników działających nawilżająco poprzez wnikanie do warstwy pobudzonych elektromagnetycznie. Przegrzanie tkanek powoduje
rogowej i wiązanie wody w naskórku należy wymienić też kwas ich przebudowę oraz obkurczenie skóry [16].
pirolidynokarboksylowy, glicerynę, kwas hialuronowy i mlekowy. Inny zabieg stosowany na skórę starzejącą się to np.fototerapia,
Inną grupą substancji są te, które zapobiegają dehydratacji, wykonywana za pomocą lasera, który powoduje dermoablację.
uszczelniając barierę wodną  fizjologiczne lipidy (ceramidy, Zabieg taki może przeprowadzić lekarz. Skóra po nim goi się
skwalen, trójglicerydy, fosfolipidy, kwasy tłuszczowe), woski, ole- dosyć długo i mogą wystąpić powikłania. Dochodzi do destrukcji
je roślinne i zwierzęce, kwasy owocowe [2,11,12]. Preparaty wybranych tkanek i sfagocytowania ich przez komórki żerne.
stosowane w pielęgnacji skóry suchej powinny zawierać także W ten sposób zamyka się rozszerzone naczynia krwionośne,
alantoinę, mocznik oraz kolagen. likwiduje przebarwienia, przykurcza włókna kolagenowe (efekt
wygładzenia skóry). Efektem jest lepiej napięta, pozbawiona
Starzenie się skóry przebarwień i plam pigmentacyjnych skóra [17].
Starzeniem skóry nazywamy szereg procesów zachodzących
w skórze, których efektem jest zwiotczenie, ścieńczenie, bruzdy, Dieta i płyny w zapobieganiu
zmarszczki, przebarwienia. Procesom tym towarzyszÄ… zaburzenia
zaburzeniom gospodarki
gospodarki wodno-elektrolitowej. Najwcześniej widoczne są
wodno-elektrolitowej
zmiany wokół oczu, gdzie skóra jest delikatna i pozbawiona tkanki
tłuszczowej. Opada owal twarzy; skóra staje się mało elastyczna
i sucha. Pojawiają się też plamy i przebarwienia [2,14,15]. Niedobór Dieta
kwasu linolowego, będącego składową jednego z ceramidów,
prowadzi do zmniejszenia spoistości cementu międzykomórkowego Sposób żywienia znajduje odzwierciedlenie w stanie naszego
naskórka, a zatem również do zwiększenia transepidermalnej zdrowia, a co za tym idzie, także w wyglądzie skóry. W procesie
ucieczki wody. Skóra staje się sucha i łuszcząca. NMF nie pełni swojej trawienia i przyswajania substancji odżywczych zachodzą różne
funkcji. Warstwa rogowa pogrubia się, ale jej struktura powoduje, interakcje biochemiczne. Niedobory składników mineralnych
że nie jest już w stanie zatrzymać w naskórku wilgoci. Zaczyna też zaburzają pracę ustroju, mogąc doprowadzić do wielu schorzeń.
brakować receptorów wiążących wodę [2,14,15]. Do takiej sytuacji może dojść podczas długotrwałych głodówek,
Na wszystkie te procesy ma wpływ także gospodarka hor- przy z
le zbilansowanej diecie, przy niedoborach żywieniowych
monalna oraz działanie wolnych rodników tlenowych, niszczących u alkoholików lub w stanach patologicznych, w których zaburzone
wszelkie struktury występujące w organizmie, a przede wszystkim jest trawienie i wchłanianie substancji odżywczych. Utrata ape-
białka komórkowe i DNA [2,14,15]. tytu, powodująca niedobory żywieniowe, może dotyczyć osób
Zabiegi pielęgnacyjne, służące poprawie stanu skóry starzejącej cierpiących na różne choroby wewnętrzne, przede wszystkim doty-
się, mają za zadanie proces ten zatrzymać lub spowolnić. czące przewodu pokarmowego, może też pojawiać się u osób
Konieczna jest stymulacja skóry poprawiająca ukrwienie, chorych psychicznie, przy anoreksji, u narkomanów, chorych
regenerację, odżywienie. Stymulacja taka musi pobudzić podziały na AIDS, kobiet w ciąży, którym długo dokuczają mdłości,
komórkowe, aktywować fibroblasty [14,15]. osób leczonych chemioterapią i radioterapią. Niedostateczne
Stosuje się kosmetyki, preparaty poprawiające stan nawilżenia dostarczanie pokarmu, a co za tym idzie  składników mineralnych
i natłuszczenia skóry. Substancje aktywne zawarte w nich to dotyczy osób nieprzytomnych, rozlegle poparzonych, po zabiegach
np. kawior, który poprawia napięcie i elastyczność skóry, kwa- operacyjnych w obrębie układu pokarmowego i u osób starszych,
18
Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009
 Wpływ zaburzeń wodno-elektrolitowych na skórę
zniedołężniałych. Do jakościowych niedoborów żywieniowych, mocą suplementów diety. Mogą więc zapobiegać deficytom wi-
podczas których nieprawidłowo wchłaniane są pojedyncze tamin i minerałów. Zawierają one w swym składzie różne zestawy
składniki pokarmowe lub ich grupy, dochodzi podczas chorób substancji, w tym także wyciągów z ziół, mogą dzięki nim wpły-
przewodu pokarmowego, przy zaburzeniach hormonalnych, przy wać na funkcje w organizmie [19, 24].
zażywaniu niektórych leków lub w chorobach nowotworowych. Rynek oferuje szeroką gamę suplementów diety, a ich zażywanie
Zaburzenia jakościowe mogą też pojawić się u ciężko pracujących nie jest powiązane z koniecznością konsultacji lekarskiej. Preparaty
w trudnych warunkach, u kobiet w ciąży i karmiących, u młodzieży takie mogą być sprzedawane nawet w gabinecie kosmetycznym [24].
w czasie intensywnego wzrostu i rozwoju [1,6,18]. Coraz szerzej Przykładem suplementów diety wpływających na gospodarkę
stosowana w Polsce dieta krajów wysoko rozwiniętych dostarcza wodno-elektrolitową może być preparat Aqua-Femin. Przezna-
zbyt wielu kalorii, kosztem niedoborów minerałów, błonnika czony jest dla kobiet w okresie menopauzalnym. Działa drenująco
i witamin. Procesy technologiczne stosowane w produkcji żywności i wspomaga wydalanie z organizmu toksyn i nadmiaru wody, dzię-
wysokoprzetworzonej obniżają wartość odżywczą pożywienia ki naturalnym składnikom roślinnym (liść brzozy, jagoda jałowca,
i pozbywają je cennych składników [18,19, 20]. liść pietruszki, liść mącznicy lekarskiej) [24].
Niedobory w pożywieniu pierwiastków uczestniczących w go- Inny preparat  Capivit Hydro Control może działać regenerująco
spodarce wodno-elektrolitowej powodują zachwianie homeo- i nawilżająco na suchą, podrażnioną skórę. Jego główny składnik
stazy organizmu. W zależności od czasu utrzymywania się niedo- to olej z nasion ogórecznika, bogaty w niezbędne nienasycone
borów efekty są mniej lub bardziej widoczne. Można zaobserwo- kwasy tłuszczowe. Zawarty w nim kwas linolenowy odpowiada
wać zmiany zachodzące w skórze, włosach oraz paznokciach, od- za tworzenie ceramidów w naskórku i łącznie z witaminami A i E
zwierciedlające zmiany w pracy organów wewnętrznych [1,6,19]. poprawia stopień jego nawilżenia. Preparat łagodzi podrażnienia
Prawidłowo zbilansowana dieta powinna dostarczać orga- i pomaga eliminować wolne rodniki.
nizmowi odpowiednich ilości składników odżywczych, w tym Zastępując niedobory żywieniowe za pomocą suplementów,
również niezbędnych pierwiastków. Składniki mineralne, które należy pamiętać, że witaminy syntetyczne w nich zawarte nie
odgrywają podstawową rolę w gospodarce wodno-elektrolitowej działają tak, jak organiczne, a skład niektórych minerałów może
i w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej, to Na, K, Cl. być zbyt wysoki w stosunku do zapotrzebowania [19, 24].
Nieco mniejsze znaczenie majÄ… Ca, Mg i P [18,19, 21].
W stanach chorobowych można pomóc organizmowi odpo- Płyny
wiednim żywieniem. Stosuje się diety u osób z nadciśnieniem tęt-
niczym, w chorobach układu krążenia, w otyłości, w chorobach ne- Na prawidłowe żywienie składają się nie tylko produkty stale,
rek, w chorobach dotyczących układu pokarmowego. W przy- ale także płyny. Oprócz czystej wody dostarczamy organizmowi
padku biegunek, w trakcie których dochodzi do zaburzeń równowagi płynów w postaci herbaty, kawy, naparów ziół, soków, zup, na-
wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, niezależnie od etiologii pojów lub mleka. Wraz z wodą dostarczamy ustrojowi niezbę-
zawsze stosuje się dietę oszczędzającą błonę śluzową jelit i jak dnych składników mineralnych. Ich zawartość zależna jest od ty-
najszybciej wyrównuje się straty wody i elektrolitów. W przypadku pu wody. Szczególnie cenne składniki mineralne występujące
bardzo ostrych biegunek leczenie zaczyna się 2-3-dniową głodówką, w wodzie to wapń i magnez. Tych składników najczęściej brakuje
w trakcie której poi się chorego lekko posoloną wodą, herbatą bez w diecie. Na rynku dostępne są różne typy wód, o różnym składzie.
cukru lub rumiankiem. W razie konieczności włącza się też odżywianie Nie każda woda w butelce jest wodą mineralną. Wśród wód spotyka-
pozajelitowe. Bardzo ważne jest wyrównanie strat płynów i mine- nych na rynku można wyróżnić naturalne wody mineralne, wysoko-,
rałów. Jeśli biegunka miała charakter alergii pokarmowej, należy z die- średnio- i niskozmineralizowane, naturalne wody z
ródlane i wody
ty wykluczyć pokarmy alergizujące [1, 6,18]. mineralizowane (stołowe). Dostępne są również wody lecznicze,
W żywieniu ważnym aspektem jest również dbałość o stan ale ich stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem [23, 25].
równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Nieodpowiednia Wody mineralne różnią się składem minerałów, mają też różne
dieta powoduje zmianę pH, powiązanej z równowagą wodno- właściwości. Według Ministerstwa Zdrowia stopień mineralizacji
-elektrolitową. Pożywienie można podzielić na dwie grupy. W je- powinien wyznaczać nazwę wody:
dnej znajdują się produkty zakwaszające organizm, a w drugiej " woda mineralna niskozmineralizowana  w której suma
alkalizujące. Długotrwałe zakwaszenie pozbawia organizm skła- składników mineralnych nie przekracza 500 mg/l (z niską
dników mineralnych (wapnia, sodu, potasu i magnezu ). Składniki te zawartością sodu),
są pobierane z narządów i z kości, w celu zneutralizowania kwasów. " woda mineralna średniozmineralizowana  w której suma
Może dojść do poważnych zmian w organizmie, których efektem są składników mineralnych mieści się w przedziale 500-1000
uszkodzenia nerek lub wątroby. Należy tak komponować posiłki, aby mg/l (mało sodu, dużo chlorków wapnia),
zawierały wszystkie niezbędne składniki odżywcze, ale również należy " woda mineralna wysokozmineralizowana  w której suma
pamiętać o tym, by odpowiednio łączyć ze sobą produkty. Produkty składnikow mineralnych przekracza 1500 mg/l (polecana
zakwaszające organizm muszą być podawane łącznie z tymi, które sportowcom i osobom ciężko pracującym) [25].
wpływają alkalizująco [1, 22, 23]. Wody mineralne pochodzą z udokumentowanych zasobów
podziemnych. Są czyste pod względem mikrobiologicznym i che-
Suplementy diety micznym. Muszą mieć stały skład, który podaje się na etykie-
cie butelki. Wody z
ródlane natomiast zawierają do 500 mg/l
Nie zawsze dietą można zapewnić odpowiednie ilości substancji składników mineralnych i skład ten może ulegać wahaniom.
odżywczych, witamin i minerałów. Gdy nie jest możliwe dostar- Jest to również woda mikrobiologicznie i chemicznie czysta,
czanie organizmowi wszystkich niezbędnych składników w natu- pochodząca z udokumentowanych zasobów podziemnych [25].
ralnym pożywieniu, można niedobory te wyrównywać za po- Woda stołowa powstaje po zmieszaniu wody z
ródlanej z wodą
19
Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009
Joanna Pieczyńska, Jolanta Fryśna
mineralną. Może mieć też dodane sole lub inne składniki mineralne. 5. Bullock J., Boyle J., Wang M.B., Fizjologia, Wydawnictwo Medyczne
Urban & Partner, Wrocław 2000.
Woda lecznicza charakteryzuje się natomiast silnym stężeniem
6. Bułanowski M.,Ficek R., Kokot F., Trusz-Gluza M., Gospodarka wodno-
jednego lub kilku składników mineralnych (solanki, szczawiany,
-elektrolitowa i kwasowo zasadowa w stanach fizjologii i patologii,
wody siarczkowo-siarkowodorowe) [25]. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005.
7. Kokot F., Hyla-Klekot L., Zaburzenia gospodarki potasowej w praktyce
Przeciętnemu Polakowi brakuje około 100 mg magnezu i 200 mg
lekarza rodzinnego, Przewodnik Lekarza 1, 2008, s. 28-29.
wapnia w codziennej porcji pożywienia. Picie dużych ilości kawy
8. Krajnik M., Żylicz Z., Świąd w zaawansowanych chorobach wewnętrznych.
i herbaty wypłukuje magnez z tkanek oraz narusza równowagę Patogeneza i leczenie, Polska Medycyna Paliatywna 1 (2), 2002, s. 27-40.
9. Christophers E., Stander M., Zarys dermatologii i wenerologii,
pierwiastków w tkankach. Woda może te braki wyrównywać, jeśli
Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1999.
zawiera 50-100 mg magnezu i powyżej 150 mg wapnia w 1 l.
10. Sikora M., Mocznik w preparatach kosmetycznych, Kosmetyka i Kosme-
Nie wszystkie wody mineralne zawierają takie ilości. W wodzie tologia 1, 2008, s. 29-30.
11. Wojnowska D., Chodorowska G., Juszkiewicz-Borowiec M., Sucha skóra
mineralnej znajdują się też wodorowęglany alkalizujące kwasy
 patogeneza, klinika, leczenie, Postępy Dermatologii i Alergologii 2, 2003,
żołądkowe, regulujące pH krwi. Osoby cierpiące na niedokwaśność
s. 98-100.
nie powinny pić wód z dużą zawartością wodorowęglanów. Wody 12. Fink E., Kosmetyka  przewodnik po substancjach czynnych i pomo-
cniczych, MedPharm Polska, Wrocław 2007.
z dużą ilością sodu zalecane są natomiast sportowcom, osobom
13. Winyard G., Przewodnik zdrowia i urody, cz.1 i 2, Wydawnictwo
ciężko pracującym fizycznie oraz podczas upałów [18,19, 25].
Lekarskie PZWL, Warszawa 1994.
Wodę bogatą w minerały należy stosować również do 14. Zegarska B., Woz
niak M., Przyczyny wewnÄ…trzpochodnego starzenia
się skóry, Gerontologia Polska 14 (4), 2006, s. 153-158.
gotowania. Nie powinno się jednak do tego celu używać ciepłej wo-
15. Zegarska B., Woz
niak M., Wpływ estrogenu na zmiany zachodzące
dy sztucznie zmiękczanej. Woda taka pozbawiana jest soli wapnia
w skórze, Przegląd menopauzalny 4, 2007, s. 233-235.
i magnezu, w celu uniknięcia osadzania się kamienia w rurach 16. Szwedo J., Radiofrekwencja  innowacja w odmładzaniu, Les Nouve-
lles Esthetiques&SPA, maj-czerwiec 2, 2008, s. 37-38.
z ciepłą wodą. W czasie gotowania twarda woda jest zmiękczana
17. Latocha-Walencka B., Fototerapia  skuteczna metoda odmładzania,
kosztem wapnia, ale bez strat magnezu. Picie wody twardej
Gabinet 4, 2005, s. 20-22.
zmniejsza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych [4, 26].
18. Ziemlański Ś., Bułhak-Jachymczyk B., Niedz
wiecka-KÄ…cik D., Panczenko-
-Kresowska B., Wartanowicz M., Normy żywienia człowieka. Fizjologiczne
Dziennie powinno się wypijać 1,5-2 litry wody, a w czasie
podstawy, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
upałów nawet do 3,5 litra. Wody i składników mineralnych mo-
19. Biernat J., Żywienie, żywność a zdrowie, Wydawnictwo Astrum, Wrocław
że dostarczać nie tylko woda. Bogate w minerały są soki, spo-
2001.
20. Kamińska J., Dobra dieta to najlepszy kosmetyk, Cabines, lipiec-
rządzane w domu bezpośrednio przed spożyciem, oraz zupy.
-czerwiec 28, 2008, s. 27-29.
21. Rutkowska U., Kunachowicz H., Iwanow K. i wsp., Jakość zdrowotna
krajowych racji pokarmowych  badania analityczne i ocena teorety-
czna, cz. V, Zawartość wapnia, fosforu, magnezu, żelaza i potasu,
Literatura
Żywienie Człowieka i Metabolizm 27, 2000, s. 20-42.
22. www.odzywianie.info.pl
1. Kokot F., Zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-
23. Kohan J., Biologicznie aktywna woda  rola w organizmie człowieka,
-zasadowej, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001.
Nutrition&Health 1(40), 2008, s. 1-12.
2. Martini M.C., Kosmetologia i farmakologia skóry, Wydawnictwo
24. www.doz.pl
Lekarskie PZWL, Warszawa 2007.
25. Stokłosa B., Pij na zdrowie, www.zdrowiekwartalnik.pl/?page_id=85
3. Jakubiak I., A
yk zimnej wody, Kosmetyka 1, 2007, s. 59-60.
26. Brzozowska A., Składniki mineralne w żywieniu człowieka, Wydawnictwo
4. Sylwanowicz W., Michajlik A., Ramotowski W., Anatomia i fizjologia
AR, Poznań 2002.
człowieka, PZWL, Warszawa 1989.
20
Postępy kosmetologii vol. 1/1 2009