Istota pedagogiki Marii Montessori  polega na stwierdzeniu, że każde dziecko jest inne i powinno rozwijać się według stworzonych przez siebie indywidualnych planów rozwojowych. W planach tych zapisane są jego możliwości, kompetencje i umiejętności, umożliwiające mu naukę samodzielną i efektywniejszą.

Maria Montessori była prekursorką nowoczesnej pedagogiki „przenikniętej duchem miłości, humanitaryzmu i tolerancji”, w której najważniejsze miejsce zajmuje dziecko, doświadczające przez cały czas podmiotowości i współpodmiotowości. Podstawową formą jest tu zabawa i indywidualne zdobywanie doświadczeń przez dziecko. Pozwala na zorganizowanie przejścia od zabaw dziecięcych do elementów pracy. Opiera się na tym, co interesuje dziecko, pobudza jego ciekawość, sprzyja jego uniesieniom i sprawia mu satysfakcję, a tym samym prowadzi do sukcesu.

Maria Montessori wysuwała postulat wychowania naturalnego, co znaczy, że w wychowaniu należy uwzględniać naturalne prawa rozwoju, naturalne reakcje i naturalne tendencje występujące w zachowaniu wszelkich istot żywych. Była  przekonana, że poznawanie i opanowywanie rzeczywistości otaczającej człowieka dokonuje się nie tylko przez intelekt, ale także przez emocje oraz instynkty. Jeżeli wychowanie będzie dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka, wtedy poczuje ono potrzebę zdobywania wiedzy.

Maria Montessori  zanalizowała cykl rozwojowy jednostki ludzkiej, wskazując, jakie czynniki i sytuacje mogą zakłócać ten rozwój, a jakie przyczyniają się do wzmocnienia potencjału życiowego człowieka. Zwróciła uwagę na powstawanie „wrażliwych faz”. Są to etapy rozwojowe:

1. faza na język (mówiony i pisany), na ruch, zachowania społeczne i porządek (od narodzin do szóstego roku życia); nazwała ją „absorbującym duchem”;
2. faza na moralność, sprawiedliwość, dobro i zło , uczucia religijne, różne dziedziny nauki ( od 7 do 12 roku życia); dziecko zdobywa umiejętność „studiowania całości poprzez badanie detalu”;
3. faza na godność osobistą, odpowiedzialność, wiarę we własne siły ( od 13 do 18 roku życia)./1/

Z przedstawionych założeń wyłania się idea, że pedagogika powinna wzmacniać potencjał życiowy i brać pod uwagę potrzeby dziecka.

Maria Montessori to także odkrywca fenomenu „polaryzacji uwagi". Polaryzacja uwagi jest to proces psychiczny, będący konsekwencją głębokiej i długotrwałej koncentracji uwagi, w wyniku którego dziecko optymalizuje swój rozwój. Jak mówiła M. Montessori - to czas, w którym pogłębieniu i polepszeniu ulegają relacje ze światem rzeczy i ludzi. Budzi się jaźń. Dziecko staje się bardziej niezależne. Polaryzacja jest "fenomenem świadomości", który skutkuje poprzez związanie kompetencji rozwojowych z przedmiotem, z ruchem lub z procesem psychicznym. Prowadzi do normalizacji, a ta z kolei jest skutkiem przyzwyczajenia do skoncentrowanej pracy. Montessori dzieckiem „znormalizowanym” nazywa takie, które jest przyzwyczajone do skoncentrowanej pracy, wpływającej na zdobywanie bogatej wiedzy, samodzielności, odpowiedzialności za własne działania, wytrwałości i zdyscyplinowania

   W czasie polaryzacji uwagi, to co było nieuporządkowane, niejasne, rozproszone, organizuje się wewnętrznie w nowy wytwór o nowych jakościowo właściwościach. Maria Montessori zjawisko polaryzacji uwagi rozpisała w tzw. trójfazowy cykl aktywności:
    1.    faza ćwiczenia – jest to naturalny moment „szukania”; dziecko wydaje się rozproszone, a nawet zmęczone; 
    2.    faza wielkiej pracy – dochodzi do niej, gdy dziecko zgodnie z wrażliwą fazą znajdzie w otoczeniu pobudzające impulsy – dziecko oddaje się pracy w skupieniu, jakby „związuje się” z przedmiotem i tak na prawdę nie liczy się cel zewnętrzny, ale radość z działania, która przynosi korzyści; charakterystyczne są liczne powtórzenia; faza ta kończy się, gdy dziecko nasyci się tą aktywnością; 
    3.    faza kontemplacji – jest to okres odkryć, przepełniony przemyśleniami, poznawanie siebie (odkrywanie), nawiązanie relacji z innymi ludźmi i otoczeniem

Montessori stworzyła 3 nowe pojęcia:

Horme- czyli energia witalna, jest to istnienie w dziecku wrodzonej aktywności, siły rozwojowej. Horme prowadzi dziecko ku rozwojowi.

Nebula- opanowanie umiejętności czy sprawności typowo ludzkich, np. nauka mowienia od pojedynczych głosek do biegłego mówienia

Mneme- szczególna forma pamięci witalnej polegająca na absorbowaniu otoczenia. Dziecko wciela obrazy, dźwięki, które stają się częścią jego psychiki. Dzięki niej dziecko może rozpoznawać i na trwale zachować umiejętności nabyte w Nebule.

Przedszkola i szkoły typu Montessori znane i cenione są na całym świecie...W 1905 roku utworzyła Dom Dziecięcy, otwierając w ten sposób całkowicie nową ścieżkę pomocy dzieciom upośledzonym umysłowo oraz ekstremalnie zaniedbanym

Metoda Montessori opiera się na założeniu, że każdy człowiek w momencie narodzin otrzymuje trzy dary natury.

1. Pierwszym z nich jest zmysł poznania świata, tj. umiejętność spontanicznego przyjmowania sygnałów z otoczenia.

2. Drugi dar to wrodzone tendencje do samorozwoju.

3. Trzecim darem są trwające pewien czas zdolności rozwoju takich umiejętności, jak mowa, ruch i inne. Te proste obserwacje spowodowały, że opracowana przez nią metoda należy do najbardziej nowatorskich i specyficznych metod nauczania. Najbardziej charakterystycznymi elementami tej metody są: układ treści programowych, zestaw pomocy dydaktycznych i odpowiednio przygotowane otoczenie.

Montessori wychodziła z założenia, że każde dziecko ma w sobie wrodzoną skłonność do realizacji własnych predyspozycji i zdolności. Nauczyciel powinien nieustannie obserwować dziecko i podążać tuż za nim, tak, aby zapewnić mu optymalne warunki rozwoju. Stąd też wywodzi się zasada swobody wyboru: dziecko samo decyduje, co chce robić, natomiast rolą nauczyciela, obserwującego jego rozwój, jest troska o to, aby wyznaczać mu zadania społeczne i intelektualne zgodne z poziomem jego rozwoju. Jeśli okaże się, że dane zadanie jest za trudne, zostaje ono przeniesione na później ale musi zostać skończone.

OTOCZENIE DZIECKA

Aspekt materialny

Do przygotowanego otoczenia w aspekcie materialnym naley:

• budynek przedszkolny (lub szkolny),

• znajdujące się w nim sprzęty,

• pomoce rozwojowe Montessori,

• inne pomoce dydaktyczne wspierające rozwój dziecka.

Stąd autorka proponowała, aby budynek przedszkolny (szkolny) znajdujący się w ogrodzie był niski, przestronny, o dużych funkcjonalnych salach z dostępem do tarasu. Miał być pomalowany na jasny, ciepły kolor. Montessori zaproponowała zupełnie inne meble, jakich do tej pory nie używano w placówkach. Krytykując meble ciężkie, stabilne, nawet niekiedy przytwierdzone do podłogi (np. ławki szkolne), podkreślała, że naj- lepsze meble są lekkie, niskie, o prostej konstrukcji i wysokich walorach estetycznych. Meble takie powinny być na miarę wzrostu dzieci i w zasięgu ich wzroku oraz rąk. Wszystkie przedmioty, wśród których najważniejsze to pomoce rozwojowe, mają być widoczne, tak by w każdej chwili dziecko mogło po nie sięgnąć

Niski zlewozmywak ,sciereczki, mydło.

Na wszystkich meblach powinny pojawić się takie przedmioty, jak: wazoniki z kwiatkami, które dzieci same pielęgnują, różne ozdoby, np. sztuki ludowej, małe akwaria, zbiory przyrody nieoży- wionej (kamieni, muszli itp.). Na ścianach mogą wisieć obrazki o tematyce religijnej, przyrodniczej i historycznej. Nie powinno zabraknąć, zdaniem Montessori, kruchych przedmiotów, takich jak szklane dzbanuszki do przelewania wody czy podlewania kwiatów. D

Aspekt strukturalno-dynamiczny

Strukturalno-dynamiczny aspekt przygotowanego otoczeniado- tyczy:

• –  norm, kryteriów, właściwości budowy przygotowanego otoczenia,

• –  zasad budowy pomocy i zasad pracy z nimi (z wyodrębnieniem pracy nauczy-

ciela w czasie tzw. lekcji słownych) oraz

• –  zasady porządku i wolności tkwiącej w przygotowanym otoczeniu, w rela-

cjach pomiędzy dziećmi a otoczeniem i nauczycielem jako odzwierciedlenie antropologicznej, psychologicznej, moralnej i duchowej koncepcji rozwoju człowieka i Wszechświata.

Przygotowane otoczenie w zamyśle M. Montessori miało być „mikroświa- tem makro świata”, czyli odzwierciedleniem Wszechświata w mikroświecie – np. sali przedszkolnej. Autorce chodziło głównie o to, aby wszystkie najważniejsze zależności, związki i pojęcia dziecko mogło odnaleźć w swym najbliższym środo- wisku.

zasad estetyki, ograniczania izolacji trudności, kontroli błędów, aktywności zwią zanej z indywidualnym tempem uczenia się stopniowania trudności i kontynuacji Dzisiaj dodaje się też zasadę transferu.

estetyka-Wszystkie przedmioty w otoczeniu powinny przyciągać uwagę dziecka wyglądem, barwą, strukturą

Po drugie, uporządkowane otoczenie prowadzi dziecko ku porządkowaniu duchowemu i zrozumieniu zawartych w nim detali.

Istotną cechą budowy pomocy rozwojowych jest izolacja trudności. Wszystkie ele. W dotyku są gładkie, tego samego koloru, w przezdmiocie jest jedemn problem do rozwiązania.prowadzi i di budowania ładu moralnego.

Kontrola błedów pomoce są przemyslane tak aby dziecko szybko wychwyciło wzrokiem , dotykiem czy słuchem popełniony błąd.

Indywidualne tempo uczenia się dziecko wybiera pomoc , wewn stopień rozwoju określa zakres i czas pracy związanu z przedmiotem. Z zasadą tą wiąze się zasada stopniowania trudności w zalezności od wieku dziecko będzie budowało wieże na różne sposoby.

Zasada kontynuacji każda pomoc rozwojowa jest logicznie zbudowana i wiąże się z innymi pomocami. np.jesli dziecko liczy 1-10 można wprowadzić je w system dziesiętny. Pokazać liczenie na przedmiotach.

Aspekt osobowy

tworzy wymieszana wiekowo grupa dzieci, rodzice, personel pomocniczy oraz nauczyciel.

Stąd M. Montessori zalecała organizację szkoły w następujących grupach wiekowych: 3-6 roku życia, 7-9. roku życia i 10-12 roku życia.

Szkoła podstawowa oparta na koncepcji Montessori nie przewiduje standardowego podziału na roczniki, zastępując go grupowaniem pionowym, stąd też do jednej klasy uczęszczają najczęściej uczniowie z trzech różnych roczników. Szkoła podstawowa trwa w Holandii osiem lat, dlatego rozróżnia się tu podział na poziomy: niższy, średni oraz wysoki. W "klasach" o zróżnicowanej strukturze wiekowej uczeń może pracować samodzielnie albo zajmować się wybranym projektem wspólnie z innymi kolegami w grupie. Wspólne uczenie się na zasadzie "lepszy pomaga słabszemu" może być równie skuteczne, jak tworzenie grup zgodnie z umiejętnościami uczniów, pozwalając przy tym uniknąć wrażenia tworzenia "specjalnej oferty" dla dzieci zdolnych.


W placówkach typu Montessori ogromną wagę przypisuje się współpra- cy z rodzicami. Chodzi bowiem o to, aby rodzina i przedszkole (szkoła) starały się wspólnymi siłami prowadzić dziecko ku normalizacji. Stąd w domu dziecko powinno mieć „przygotowane otoczenie” do zabawy i nauki, a rodzice i najbliżsi krewni poprzez miłość i troskliwą pomoc mogli je wprowadzać w skomplikowany świat kultury i cywilizacji.

Stworzone dla dziecka otoczenie (do nauki) oparte jest raczej na motywacji oraz wsparciu niż na kontroli i dyrygowaniu ze strony nauczyciela.

Wychowawca – pisała autorka – musi przygotować się również wewnętrznie, musi wejść w głąb siebie w procesie autoobserwacji po to, by odkryć ograniczenia i słabości, które mogłyby przeszkadzać w relacjach z dzieckiem.

Dlatego rodzice, a później nauczyciele muszą się stać dla dziecka „łącznikiem, tłumaczem i interpretatorem skomplikowanego świata kultury.

Jeśli chce dawać wsparcie, musi iść za dzieckiem, swoje własne poczy- nania, postępowanie uzależnić od dziecka, nie odwrotnie.

Nie może więc oddziaływać na dzieci bezpośrednio, lecz pośrednio poprzez stwo- rzenie otoczenia o charakterze bodźcującym.

Nie oznacza to, że pomoc dorosłego jest niepotrzebna. Wręcz przeciwnie. Montessori podkreślała w swej twórczości niejednokrotnie, że w procesie samo- urzeczywistniania się, dążenia do samodzielności i niezależności, dziecko cały czas doświadcza swej słabości, niezręczności w ruchach, brak mu doświadczenia. Wtedy właśnie w ogromnym zaufaniu zwraca się do dorosłego człowieka i prosi go o pomoc.

Koncepcje Marii Montessori stosowane są coraz częściej w szkołach ponadpodstawowych. Stworzenie odpowiednich warunków oznacza tu umożliwienie uczniom dostępu do wszystkich potrzebnych pomieszczeń i gabinetów, np.: biblioteki, sali muzycznej, auli z równoczesnym poszerzaniem perspektywy środowiskowej poprzez wizyty w muzeach, rozmaitych instytucjach i ośrodkach, zwiedzanie zabytków, wyprawy do ogrodu botanicznego itp.

Materiały dydaktyczne Marii Montessori są estetyczne, precyzyjnie wykonane i trwałe. Dzięki tym pomocom możliwe jest samodzielne wykonywanie różnych zadań i doświadczeń, w myśl zasady, że jedyną drogą rozwoju dziecka jest jego własna praca.
Konstrukcja pomocy umożliwia zazwyczaj samokontrolę i korektę błędu. Materiały dydaktyczne uwzględniają zasadę stopniowania trudności i są dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka.
Opis przykładowych materiałów dydaktycznych:


1.Piramida 
To wycięte trójkąty równoramienne, ich ilość może być różna w zależności od ilości pięter, każdy brzeg trójkąta zaznaczony jest innym kolorem.


Termometr ()
To zafoliowany schematyczny rysunek termometru, flamaster suchościeralny, pasek do przesuwania (na przemian: z zapisaną temperaturą i rysunkiem termometru do samokontroli). Można zastosować paski ze zróżnicowanym stopniem trudności tj. temperatury dodanie i ujemne.
3.Zegar (rysunek 3)
To zafoliowana tarcza zegara, flamaster suchościeralny, pasek do przesuwania (na przemian:
z zapisaną godziną i tarczą zegara do samokontroli). Można również zastosować