KONCEPCJA Państwa Idealnego PLATONA – POMIĘDZY IDEĄ A RZECZYWISTOŚCIĄ.
PAŃSTWO IDEALNE („Państwo”)
Konkretne zadania człowieka objawiają się w pełni - według Platona - nie w życiu jednostkowym, lecz w społecznym. szczegóły swej etyki rozważał na tle teorii państwa - takim jakim być powinno. Temat był nowy: teoria państwa, jaką budowali przedtem Grecy (np. sofiści), trzymała się stosunków rzeczywistych i dążyła co najwyżej do zracjonalizowania środków, ale nie stawiała państwu celów. Platońska zaś teoria państwa, wyłożona w Państwie i Prawach, była normatywną teorią państwa "najlepszego", skonstruowaną wedle idei dobra i sprawiedliwości.
a) Państwo najlepsze winno dążyć do zalet najwyższych i właściwych ideom; za takie Platon uważał powszechność i stałość. Ma przeto powodować się nie indywidualnymi pomysłami i aspiracjami, lecz ogólnymi zasadami; program Platona nie uwzględniał też różnorodnych warunków, w jakich państwa żyją, i różnorodnych temperamentów, jakie mają ludy; był jeden dla wszystkich, nie podlegał ani przystosowaniom, ani rozwojowi. Od obywateli wymagał stałości w sposobie myślenia i odczuwania; poeci, którzy podlegają na ogół zmiennym uczuciom, a przez sztukę swoją mogą w tym duchu oddziaływać na innych obywateli, powinni być wydaleni z doskonałego państwa. Uniwersalny charakter był pierwszą cechą tej teorii.
b) Państwo doskonałe ma jeden cel obowiązujący wszystkich; nie jest dopuszczalne, aby każdy obywatel dążył na swoją rękę do swojego dobra. Państwo ma być zbudowane jak organizm, a w nim każdy ma "robić swoje", to znaczy to, czego odeń wymaga wspólny cel wszystkich. Części państwa muszą zależeć od całości, a nie całość od części: wtedy tylko będzie w nim ład.
c) Państwo musi być oparte na wiedzy; bo, aby dobro czynić, trzeba dobro znać. Państwo będzie doskonałe dopiero, gdy na tronach znajdą się przedstawiciele największej wiedzy, filozofowie. Takie było intelektualistyczne hasło tej teorii państwa.
d) Do państwa mogą należeć tylko ci, którzy są dlań potrzebni; potrzebni zaś są, oprócz władców-filozofów, strażnicy państwa, to jest wojsko, oraz wykonawcy niezbędnych przedmiotów materialnych, to jest rzemieślnicy. Każda z trzech grup ma inne za-dania i musi przeto żyć w innych warunkach; tworzy zatem oddzielny stan społeczny. Państwo idealne ma więc być stanowe. Trzy stany, które doń należą, odpowiadają trzem częściom, z których składa się dusza; istnieje bowiem ścisła analogia między państwem a jednostką. Części państwa powinny mieć te same cnoty, co części duszy: cnotą władców jest mądrość, strażników - męstwo, rzemieślników - panowanie nad sobą. Gdy każdy stan czyni swoje, wtedy powstaje harmonijny ustrój państwa: ustrój sprawiedliwości. Części państwa, jak części duszy, nie są sobie równe: funkcja władców jest wyższa od funkcji strażników, a strażników od rzemieślników. Tworzą więc między sobą hierarchię i idealne państwo musi być hierarchiczne.
e) Idealne państwo jest ascetyczne, dąży bowiem do idealnego celu, którego osiągnięcie nie zapewnia obywatelom bezpośrednich korzyści ani rozkoszy, ani dóbr doczesnych. Przeciwnie, wymaga wyrzeczenia się dóbr doczesnych. Dla dwóch wyższych stanów zniesiona jest własność indywidualna; obowiązuje tam ustrój komunistyczny, w którym jednak wspólne jest nie posiadanie, lecz wyrzeczenie się. Stan najniższy nie podlega rygorom, ale dlatego, że-w duchu greckiego arystokratyzmu ~ nie bierze udziału w dążeniach do doskonałości. Ta utopia Platońska była oparta na pięknej zasadzie: na podporządkowaniu jednostek państwu, a państwa celom czysto moralnym, idealnym, powszechnym i stałym. Ale realizacja jej była doktrynerska, szczegóły dziwaczne, okrutne, nie liczące się z wolnością i szczęściem człowieka.
Założenie utopijnej społeczności, jest niemożliwe u samych podstaw. Dlaczego? Gdyż Platon zakładał, że poprzez cnotę mądrości, którą posiądą rządzący państwem, zostaną uchronieni przed pokusą tyranii i deprawacją wartości moralnych. Niestety nawet filozofowie są tylko ludźmi, którzy nigdy nie dotrą na wyżyny życia cnotliwego. Tutaj właśnie zasadza się cały idealizm Platona, który nie brał pod uwagę faktu, że nie każdy, opuścił „platońską jaskinię". Jak więc widzimy, próba utworzenia idealnego państwa spełzła na niczym. Co ciekawe, aksjomatycznego dowodu na to dostarczyła historia, której wyroków się nie podważa. Zresztą sam autor w późniejszych pismach, twierdził, że dążenie do stworzenia utopii, jest z góry skazane na niepowodzenie.
CECHY:
rozmiar państwa – nie może być ani za małe, ani za duże, optymalna liczba ludności to 5040, niebezpieczny szczególnie jest nadmierny rozrost państwa niewielkie (umożliwia to kontrolę nad nim, rozmiar ustalany na bazie idealnych liczb),
geograficzne położenie państwa – wywiera silny wpływ na jego stan i moralność (np. morze deprawuje)
niezmienne i powszechne/ uniwersalne (podobieństwo do idei – niezależne od warunków geograficznych i innych; postulat ten był również wynikiem doświadczeń ateńskich – przemiany prowadziły do degradacji i degeneracji),
funkcjonujące niczym organizm (jedność elementów w ramach całości, części zależą od całości – całość umożliwia jednostkom funkcjonowanie, zapewnia samowystarczalność),
mające strukturę przypominającą duszę (3 stany – przynależność zależy od wrodzonej duszy; ludzie nie są równi!),
harmonijne (współgranie części w ramach całości), niezależne (samowystarczalne – autarkia; oddzielone od innych państw i wpływów),
dążące do idealnego/ transcendentnego celu – idei dobra, czyli celu moralnego, powszechnego i stałego (z jednej strony – zgodne z ideałem; z drugiej – umożliwiające sprawiedliwe życie i dążenie do idei dobra),
rządzone przez ludzi mądrych (filozofów znających prawdę, dążących do idei dobra i postępujących sprawiedliwie)
Podstawa – prawo oparte na wiedzy (zawartej w rozumie), stanowione przez ludzi mądrych, umożliwiające dążenie do szczęścia wszystkim jednostkom -> podporządkowanie ludzi racjonalnemu prawu stanowionemu przez ludzi mądrych [prawo naturalne!]
Każdy zgodnie z naturą zajmuje się tym, do czego z natury jest predysponowany, przyczyniając się do dobra ogółu:
ludzie mądrzy to rządcy (mądrość), stanowiący prawa i będący najwyższą warstwą;
ludzie impulsywni to strażnicy (męstwo), chroniący praw;
ludzie zmysłowi to rzemieślnicy (pracownicy/ chłopi) (umiar), zapewniający środki do życia reszcie ludzi.
Przynależność do stanów nie jest dziedziczna, lecz ustalana w trakcie edukacji, funkcjonują 3 stany (niewolnicy nie byli uwzględniani jako ludzie, lecz jako narzędzia), odpowiadające naturze ludzi.
(brak wojowników – teoretycznie państwo ma być bytem samowystarczalnym i powinno istnieć w izolacji, w praktyce otoczone jest innymi państwami, wtedy musi atakować (w celu zdobywania niewolników) lub bronić się (w przypadku ataku z zewnątrz) -> ale atakuje warstwa nadzorcza, a bronią wszyscy obywatele
brak artystów – sztuka jest rodzajem polityki, może wpływać na obywateli i zaburzać ład w państwie, dlatego trzeba ją zwalczać – wyrzucać muzyków i poetów poza polis; ponadto zmiany w sztuce wpływają na zmianę polityki, a porządki w państwie powinny być wieczne i niezmienne, dlatego wszelkie nowości trzeba zwalczać)
WYCHOWANIE przygotowuje obywateli do życia w państwie:
po urodzeniu – wspólne wychowywanie
17 rok życia – mniej zdolni na rzemieślników, reszta – dalej kształcona (ćwiczenia fizyczne, muzyka – rozwój odwagi i siły)
20 lat – mniej zdolni na strażników, reszta – dalej kształcona (edukacja fizyczna i od 30 roku życia, filozofia)
35 lat – stanowiska publiczne
50 lat – refleksja, kształcenie innych, właściwa władza (nieograniczona – do dyspozycji wszelkie siły państwa, możliwość wpływania na jego kształt)
Wychowanie kształci umiar, męstwo i mądrość (dostępna najlepszym), dzieli ludzi na klasy i zarazem uniformizuje.
nie ma własności prywatnej i rodzin jako takich, gdyż przyczynia się ona do zazdrości i konfliktów, a przez to do rozkładu państwa – interes jednostkowy zaczyna być ważniejszy od interesu ogółu (w tym: wspólna własność kobiet i dzieci, przy czym kobiety również mogą aktywnie działać we wszystkich stanach) -> komunizm zapewniający jedność
wszystko podporządkowane celowi państwa – można tworzyć mity (potoczną mądrość) służące za drogowskazy dla jednostek nie potrafiących odkryć prawdy -> cel uświęca środki
obywatel to człowiek mieszkający w państwie (również kobiety – Platon przyznaje im pewne prawa!), pozostali to nie-ludzie, barbarzyńcy [Platon porusza problem niewolników, których traktuje jako część dobytku, a nie jako ludzi]
państwa rzeczywiste są zawsze mniej lub bardziej „chore”, mogą tylko zbliżać się do ideału – pod tym kątem należy je oceniać i zmieniać