Zwykła procedura ustawodawcza

Uregulowana artykułem 294 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej procedura tworzenia aktów prawa pochodnego Unii Europejskiej. Wprowadzona przez Traktat z Lizbony i od tego czasu podstawowa i najczęściej wykorzystywana procedura stanowienia prawa przez Unię Europejską.

Procedura ta wzorowana jest na występującej w regulacjach UE sprzed traktatu lizbońskiego (od Traktatu z Maastricht) procedurze współdecydowania.

Składa się z trzech etapów, tzw. czytań. Po przedstawieniu przez inicjatora (przeważnie przez Komisję) projektu aktu ustawodawczego w Parlamencie jej przebieg wygląda następująco

• pierwsze czytanie – Parlament uchwala swoje stanowisko w odniesieniu do projektu i przesyła je Radzie. Ta albo zatwierdza stanowisko Parlamentu (a procedura kończy się uchwaleniem aktu w kształcie nadanym przez Parlament) albo przyjmuje własne stanowisko (tzw. stanowisko Rady w pierwszym czytaniu) i przesyła je z powrotem do Parlamentu do drugiego czytania;

• drugie czytanie – jeśli w ciągu trzech miesięcy Parlament nie zajmie stanowiska lub zatwierdzi stanowisko Rady akt uważa się za przyjęty (w kształcie nadanym mu przez Radę). Jeśli natomiast Parlament (większością głosów członków wchodzących w jego skład) odrzuci powyższe stanowisko Rady to akt nie zostaje przyjęty. Trzecią możliwością jest zaproponowanie przez Parlament (analogiczną większością głosów) poprawek do stanowiska Rady. Zmodyfikowany projekt jest przesyłany do Rady oraz do zaopiniowania przez Komisję. Jeśli w ciągu trzech miesięcy Rada (większością kwalifikowaną, a w przypadkach poprawek negatywnie zaopiniowanych przez Komisję, jednomyślnie) przyjmie wszystkie poprawki, akt zostaje przyjęty. W przeciwnym przypadku przewodniczący Rady i Parlamentu Europejskiego zwołują komitet pojednawczy, który ma sześć tygodni na doprowadzenie do kompromisu. Jeżeli nie zostanie on osiągnięty akt uważa się za nieprzyjęty

• trzecie czytanie – Projekt w treści ustalonej porozumieniem komitetu pojednawczego trafia do Rady i Parlamentu. Instytucje te dysponują terminem sześciu tygodni na jego zatwierdzenie – Rada większością kwalifikowaną a Parlament większością oddanych głosów. W przypadku braku zatwierdzenia przez co najmniej jedną z tych instytucji akt nie zostaje przyjęty.

W wyjątkowych przypadkach, z inicjatywy Rady lub Parlamentu, terminy trzech miesięcy i sześciu tygodni mogą zostać przedłużone, odpowiednio, o miesiąc i dwa tygodnie.

Specjalna procedura ustawodawcza

Wbrew swojej nazwie jest to termin zbiorczy, obejmujący kilka różnych procedur nazwanych w ten sposób w tekście traktatów. Rada i Parlament mają w nich różną pozycję, przy czym najczęściej organem prawodawczym jest Rada, a Parlament jedynie konsultuje wydanie aktu lub wydaje na niego zgodę.

• Procedura konsultacji

W tej procedurze organem prawodawczym jest Rada. Parlament Europejski wydaje jedynie opinię, której treścią Rada nie jest związana. Wydanie opinii jest jednak istotnym wymogiem proceduralnym, jego naruszenie skutkuje nieważnością aktu. W niektórych odmianach tej procedury wymagana jest opinia jeszcze innej instytucji jak np. Europejskiego Banku Centralnego lub Komisji

• Procedura zgody

W tej procedurze organem prawodawczym jest Rada. Parlament Europejski musi jednak wyrazić zgodę na uchwalenie aktu. Rzadko występującą odmianą tej procedury jest proces stanowienia prawa przez Parlament za zgodą Rady.

• Procedura uchwalania budżetu

Procedura ta, mimo że jest nazwana specjalną procedurą prawodawczą, przypomina w dużej mierze procedurę zwykłą. Rada i Parlament mają w niej równorzędną pozycję.

Komitologia, określenie procesu współpracy Komisji Europejskiej ze specjalnymi komitetami reprezentowanymi przez przedstawicieli poszczególnych państw UE (eksperci). Celem wprowadzenia w życie takiego systemu współdziałania była chęć kontroli nad pracami Komisji, która jest odpowiedzialna za realizację uchwał podejmowanych przez Radę Unii Europejskiej. Komitologia oznacza więc proces przyjmowania przez Komisję aktów wykonawczych do aktów prawnych przyjętych uprzednio przez Radę Unii Europejskiej.

Wprowadzenie takiej kontroli było podyktowane obawą o nadmierny wzrost roli Komisji. Państwa członkowskie poprzez komitety ekspertów zachowały nadzór nad unijnymi aktami wykonawczymi. Skomplikowana procedura współpracy oceniana jest jednak negatywnie m.in. dlatego, iż doprowadziła do nadmiernego wzrostu liczby wyspecjalizowanych komitetów, z którymi Komisja powinna współpracować (istnieje ich ponad 300).

Komitety mające największy wpływ na decyzje Komisji Europejskiej:
1) Komitet doradczy (ang. advisory commitee) - wydaje opinie w sprawie projektu decyzji przedłożonego przez Komisję.

2) Komitet administracyjny (ang. management commitee) - jego negatywna opinia podjęta kwalifikowaną większością głosów, powoduje że Rada może, również na zasadzie większości kwalifikowanej, zmienić decyzję Komisji (procedura II).
3) Komitet regulacyjny (ang. regulatory commitee) - Komisja może przyjąć dany akt wykonawczy, jeśli wcześniej ten komitet przyjmie go kwalifikowaną większością głosów.