Bruno Jasieński urodził się 17 lipca 1901 roku w Klimontowie pod Sandomierzem. Jego prawdziwe imię i nazwisko to Wiktor Zysman. Został on później usynowiony, nadano mu nazwisko Jasieński. W 1919 rozpoczął studia na UJ w Krakowie na Wydziale Filozoficznym. Rok później wysłał swoje 2 wiersze do „Skamandra”, lecz zostały one odrzucone. Tego samego roku nastąpił jego debiut poetycki na łamach czasopisma „Formiści” utworami „Cafe” i „Panienki w lesie”. W tym czasie Jasieński prowadził występy futurystyczne. W styczniu 1921 ukazał się jego debiutancki tom „But w butonierce” ; poeta odpisał go przybranym imieniem Bruno. Od tej pory swoje publikacje podpisywał jako Bruno Jasieński. Twórca dalej działał z krakowskimi futurystami (Czyżewski, Młodożeniec) , którzy w 1921 roku porozumieli się z warszawskimi futurystami (A. Stern, A. Wat). Także w tym roku ukazały się w pod redakcją Jasieńskiego w Krakowie manifesty futurystyczne. Był on autorem 4 najważniejszych. Mimo skandalów nadal działała Katarynka- klub futurystów. Opublikował także „Nuż w bżuhu”. Do roku 1924 razem z tym twórcą Jasieński tworzył i publikował manifesty i poezję. W 1925 został korespondentem dziennika lwowskiego „Gazeta Poranna” i z racji tej funkcji udaje się do Paryża. We Francji napisał min. „Słowo o Jakubie Szeli”, które wywołało burzliwą reakcje. W 1927 roku rozpoczął on pracę nad powieścią „Palę Paryż”, która została ukończona w 1928 roku. Zanim przedstawię ten utwór, chciałabym wspomnieć o czynnikach warunkujących charakter powieści.
W 1928 roku Jasieński został przyjęty do Francuskiej Partii Komunistycznej, co było odzwierciedleniem jego sympatii politycznych. Jego kontakty z Moskwą miały również miejsce na płaszczyźnie literackiej. Pochlebnie o jego utworach wyrażał się Tomasz Dąbal, który równocześnie drukował utwory Jasieńskiego w ZSRR. W swoim utworze pisarz rozprawia się z burżuazyjnym światem, zachodnią cywilizacją, kulturą, religią. Wymowa tekstu była złożona. Z jednej strony to ideologiczny twór skierowany przeciw kapitalistycznej obyczajowości, choć można też spojrzeć na to jak na anarchistyczną deklarację jako wizję niszczenia „starych” struktur społecznych.
Jednak na wyburzonym miejscu powstaje „nowy świat”- Republika Proletariacka, opisywana w utopijny sposób tzw. „komunistyczna Arkadia”. Oryginalnym językiem powieści jest francuski. Impulsem do napisania książki była nowela Paula Moranda „Palę Moskwę”, która opisywała upadek miejskiej burżuazji. Jasieńskiemu nie podobał się ten utwór i w odpowiedzi na niego postanowił „spalić” Paryż. Publikacja wywołała wielki skandal, demonstrowano pod redakcją gazety, w której powieść wydawana była w odcinkach. Żądano nawet usunięcia Jasieńskiego z Paryża. Mimo negatywnych reakcji paradoksalnie dzieło odniosło sukces. Drukowano ją min. W Niemczech i ZSRR. Z drugiej strony jego najgłośniejszy utwór prozatorski otworzył mu drogę do kariery politycznej i literackiej w ZSRR, co było jego celem. Został także mianowany pisarzem proletariatu, poważnie zaangażowanym w ruch komunistyczny.
Pierre, porzucony przez swoją narzeczoną z powodu utraty pracy, ląduje bez środków do życia na ulicy. Włóczy się po Paryżu, przez co zostaje zatrzymany w areszcie. Tam styka się z robotnikami, którzy demonstrują przeciw masowym zwolnieniom z fabryk. Pierre nie bierze udziału w ich dyskusjach na temat rewolucji proletariackiej. Odzyskawszy wolność, spotyka przypadkowo kolegę, który ułatwia mu otrzymanie pracy. Kolega zaś pracuje jako sprzątacz w Instytucie Pasteura. Pewnego razu oprowadza Pierre'a po instytucie, pokazuje mu zamknięte w szafach probówki z różnymi chorobami zakaźnymi, w tym z dżumą. Pod wpływem impulsu Pierre kradnie je, po czym następnego dnia wylewa do zbiornika wodnego zasilającego wodociąg Paryża. Jest to jego prywatna zemsta na Jeanette oraz na bogatej warstwie społecznej miasta, która – jak sobie uroił – odebrała mu ją na zawsze. W Paryżu szybko wybucha zaraza, dokładnie w dniu rocznicy rewolucji francuskiej. Miasto zostaje otoczone kordonem sanitarnym i tym samym odcięte od świata.
Następnie czytelnik poznaje Chińczyka, P’ana Tsiang-kueja, którego ojciec zginął w wypadku, kiedy P’an był dzieckiem. Od tamtego momentu chłopiec żył na ulicy i był często bity przez starsze dzieci i dorosłych. Nieco starszy trafił do przytułku prowadzonego przez katolickich misjonarzy z Europy, gdzie zdobywał edukację. Pewnego razu poznał studentów, którzy prowadzili tajne komunistyczne kółko, czytali Marksa i interesowali się wydarzeniami politycznymi w Rosji. Wytłumaczyli P'anowi na czym polegają wielkie nierówności klasowe w Chinach oraz uprzywilejowane miejsce w społeczeństwie, jakie zajmują biali cudzoziemcy z Europy. Misjonarze odkrywają jego przynależność do komunistycznego kółka i wyrzucają go ze szkoły. Jako młodzieniec P’an bierze udział w rozruchach społecznych po stronie komunistycznego Kuomintangu. Z ramienia partii zostaje wysłany jako szpieg do Paryża, gdzie zostaje "uwięziony" przez wybuch epidemii. W Paryżu dochodzi do podziału miasta na małe państewka-dzielnice. Najpierw "niepodległość" ogłaszają Chińczycy pod wodzą P’ana Tsiang-kueja, potem Żydzi, następnie rosyjscy białogwardziści, anglo-amerykańscy kapitaliści, oraz francuscy komuniści, którzy ogłaszają powstanie Republiki Radzieckiej Belleville, i monarchiści. Wszystkie te "państewka" toczą ze sobą zaciętą wojnę o zapasy jedzenia i starają się przeciwdziałać skutkom epidemii. Między niektórymi dochodzi do sojuszy (min. komuniści paryscy i Chińczycy).
Czytelnik poznaje całą plejadę postaci, np. bogobojnych Żydów, którzy interpretują wydarzenia przez pryzmat zesłanej kary bożej na lud Izraela, a także kilku milionerów, którzy wraz z niektórymi Żydami próbują wydostać się z Paryża, nie bacząc na to, że w ten sposób mogliby rozlać zarazę po całej Francji i świecie.
Po sześciu tygodniach zaraza zabija ostatniego paryżanina. Jedyną grupą, która przeżyła, są więźniowie, nieświadomi zupełnie tego, co się działo poza murami więziennymi. Jak się okazuje, ci więźniowie są robotnikami aresztowanymi za rozruchy społeczne (Pierre poznaje ich na początku książki).
Po wydostaniu się z więzień robotnicy postanawiają utrzymywać resztę świata w przekonaniu, że w Paryżu wciąż szaleje zaraza. W mieście organizują struktury państwa komunistycznego, a na dachach budynków instalują anteny, aby w odpowiednim momencie ogłosić odezwę przez radio do robotników i chłopów. Po wielu miesiącach przygotowań orędzie zostaje ogłoszone w momencie rozpoczęcia ataku francuskich wojsk na komunistyczną Ukrainę. Zakończenie książki sugeruje rozpoczęcie francuskiej rewolucji proletariackiej.
„Palę Paryż” zawiera wszystkie cechy apokaliptycznej wizji: nie tylko drobiazgowy opis samej katastrofy, ale i charakterystyczne cechy formalne katastroficznego nurtu. Symbolizująca ją rewolucja została w utworze ukazana pod postacią dżumy zesłanej na Paryż– symbol mieszczańskiej kultury– przez mszczącego się za swoje miłosne niepowodzenia robotnika. Śmierć milionów ludzi ukazana jest nie jako zło konieczne, ale jako wyrok sprawiedliwości.
Powieść Jasieńskiego to rezultat fascynacji poglądami komunistycznymi, choć w wielu miejscach odbiega ona od marksistowskiej ideologii, co było powodem ostrej krytyki wielu komunistów– katastrofa Paryża dokonuje się bowiem przypadkiem, w wyniku całkowicie prywatnego miłosnego rozczarowania bohatera, a nie wskutek nabrzmiałych konfliktów klasowych. Jednak łatwość, z jaką dokonuje się rozprzestrzenienie paryskiej rewolucji wskazuje, że zmiana ta była oczekiwana i pożądana przez proletariat całej Francji. Zgliszcza starej cywilizacji stają się placem budowy, na którym błyskawicznie tworzy się utopijne państwo komunistyczne.
W tekście możemy zauważyć na każdym kroku rozbudowane metafory. Silny akcent ma tu też wiara w ostateczne zwycięstwo słabszych, niższych warstw społecznych. Przeplata się tu wizjonerska fantazja i odwaga pomysłu z brutalnym realizmem.
Moim zdaniem wybór tematyki i sposób jej przedstawienia można połączyć ze stosunkiem Jasieńskiego do Paryża. Początkowo miasto było traktowane jako spełnienie marzeń pisarza, nie tylko tych literackich. Rodzinie Jasieńskich udało wyjechać się mimo braku dużych środków finansowych, liczyli też na to, że ich sytuacja ulegnie poprawie. Jednak Paryż nie był dla nich zbyt łaskawy. Ciągle przeprowadzki, życie na skraju nędzy mogły przysporzyć wielu zmartwień, choć paradoksalne miało to być miejsce uzyskania finansowej niezależności. Pochłaniał się pracy dziennikarza i korespondenta, która przynosiła dochody. Z powodu ubóstwa był on również wyszydzany, lecz mimo to deklarował odcięcie od części środowiska syndykatu (Syndykat Korespondentów Polskich w Paryżu). W 1926 roku, rok po przyjeździe Jasieńskiego do stolicy Francji, znalazł się tu także Wat, opisując przy tym jego biedę i proces „komunizowania się”. Gdy pogłębił swój kontakt z Szymkiewiczami (Emilia- dawna sympatia z czasów lwowskich i jej mąż- Jakub), Jasieński z wyalienowanego twórcy emigracji, poczuł wspólnotę z ludźmi z kręgu komunistycznego.
Tak więc według mnie Jasieński próbował zemścić się na Paryżu uśmiercając w nim to, co było piękne, a co nie dawało mu korzyści, jakich się spodziewał. Ważnym czynnikiem była też fascynacja komunizmem, a co za tym idzie, ukazanie wspólnoty funkcjonującej według zasad tego światopoglądu. „Palę Paryż” to splot szeregu różnych ludzkich losów, który kończy się w zaskakujących okolicznościach. Dostrzec i wyczuć można tu brak jednoznacznego zakończenia. Czytelnik zastanawia się czy proletariacka republika przetrwała, jakie były jej dzieje. Ja miałam poczucie, że ta historia miała miejsce naprawdę. Jednak mimo to w powieści można dostrzec ciągle aktualną historię ludzkiego serca, które marzy o lepszym jutrze, dąży do szczęścia.