Narodowy Bank Polski (NBP) – polski bank centralny z siedzibą w Warszawie. Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.
NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej. Do zadań NBP należy także:
-organizowanie rozliczeń pieniężnych,
-prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi,
-prowadzenie działalności dewizowej,
-prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa,
- regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie,
-kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego,
-opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.
Rada Polityki Pieniężnej (RPP) – organ Narodowego Banku Polskiego. Zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń i realizacja polityki pieniężnej państwa. Rada ustala wysokość podstawowych stóp procentowych, określa zasady operacji otwartego rynku oraz ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Zatwierdza plan finansowybanku centralnego oraz sprawozdanie z działalności NBP.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzi prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący i dziewięciu członków, powoływanych po trzech przezprezydenta, Sejm i Senat na okres 6 lat.
Funkcje podstawowe[edytuj]
Narodowy Bank Polski, jak większość banków centralnych w gospodarkach rynkowych, pełni trzy podstawowe funkcje.
Bank emisyjny. NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.
Bank banków. NBP pełni w stosunku do banków funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. Organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym. Narodowy Bank Polski jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków, sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przepisów prawa bankowego. Ponadto NBP nadzoruje systemy płatności w Polsce.
Centralny bank państwa. NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.
Pozostała działalność[edytuj]
Działalność statystyczna. W ramach działalności statystycznej zbierane, przetwarzane i publikowane są m.in. dane dotyczące: bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, statystyka pieniężna i bankowa, oczekiwania inflacyjne osób prywatnych, inflacja bazowa.
Analizy i badania ekonomiczne. NBP prowadzi i wspiera działalność analityczną i badawczą w zakresie szeroko rozumianej ekonomii i finansów. Wyniki tej działalności publikowane są m.in. w następujących opracowaniach:
Raport o inflacji – kwartalna ocena sytuacji gospodarczej przez Radę Polityki Pieniężnej,
Informacja o kondycji sektora przedsiębiorstw ze szczególnym uwzględnieniem stanu koniunktury – raport kwartalny opracowywany na podstawie wyników badań ankietowych przedsiębiorstw,
Sytuacja na rynku kredytowym – wyniki kwartalnej ankiety do przewodniczących komitetów kredytowych,
Raport o stabilności systemu finansowego – publikacja roczna,
Bank i Kredyt – recenzowane pismo naukowe o ekonomii i finansach, ukazujące się 11 razy w roku,
Materiały i Studia – nieperiodyczne zeszyty prezentujące badania i opracowania naukowe (tzw. working papers)
Edukacja ekonomiczna. W ramach Programu Edukacji Ekonomicznej podejmowane są działania służące upowszechnieniu tematyki ekonomicznej, zrozumieniu zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, promocji przedsiębiorczości. Celem działań jest przybliżenie społeczeństwu nie tylko zasad funkcjonowania i roli NBP, ale także popularyzacja wiedzy o szeroko rozumianej ekonomii i finansach. Dotarcie do powszechnego odbiorcy następuje poprzez media, szkolenia, publikacje, konkursy, stypendia oraz Portal Edukacji Ekonomicznej NBPortal.
Podpis elektroniczny. Bank prowadzi Narodowe Centrum Certyfikacji, pełniące funkcję głównego urzędu certyfikacji w ramach infrastruktury bezpiecznegopodpisu elektronicznego w Polsce.
Banki komercyjne (ang. commercial banks) - są wyspecjalizowanymi instytucjami finansowymi trudniącymi się obsługą i organizowaniem ruchu pieniądzamiędzy jednostkami gospodarującymi i ludnością. Podstawowe zadania to gromadzenie środków pieniężnych, udzielenie kredytów i pożyczek oraz dokonywanierozliczeń pieniężnych w obrocie krajowym i zagranicznym. Świadczą usługi klientowi masowemu. Usługi świadczone przez banki komercyjne są na gruncie prawa bankowego określane mianem czynności bankowych.
Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy (ROR) - rachunek bieżący przeznaczony dla osób fizycznych, na który mogą być przekazywane wynagrodzenia,emerytury, renty oraz stałe dochody z innych źródeł, z wyjątkiem wpływów z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.
LOKATY:
Lokata terminowa – jest to umowa między bankiem a klientem dotycząca lokowania środków pieniężnych zawierana na czas określony. Bank zobowiązuje się wypłacić kapitał wraz z odsetkami na koniec okresu umowy.
Lokaty dzielą się na odnawialne i nieodnawialne. Przy pierwszej opcji po upływie terminu lokata jest automatycznie odnawiana. W przypadku tych drugich, po upływie terminu środki zostają zwrócone klientowi.
Lokata dynamiczna – jest to umowa z bankiem dotycząca lokowania środków, z której klient może się wycofać przed końcem okresu trwania tej umowy bez niebezpieczeństwa utraty odsetek. W zamian za korzystanie z pieniędzy klienta bank zobowiązuje się wypłacać odsetki. Wkłady te są zwykle niżej oprocentowane niż w lokacie terminowej.
Lokata rentierska - jest to umowa między klientem a bankiem dotycząca lokowania środków pieniężnych na okres długoterminowy, polegająca na tym, że bank wypłaca odsetki od wkładu w regularnych odstępach czasu.
Lokata pieniężna - oprocentowany dochód z odrębnego konta-lokaty pieniężnej, polegający na często krótkoterminowym "zamrożeniu" określonej kwoty pieniężnej celem osiągnięcia zysku po upływie tego terminu (zysk powyżej stopnia inflacji).
lokata dwuwalutowa - nazywana też Dual Currency Deposit, jest formą lokowania wolnych środków pieniężnych opartą na pochodnych instrumentach finansowych (opcjach walutowych). Jest to połączenie lokaty z transakcją terminową dotyczącą danej pary walut.
Najprostszym, a raczej najpopularniejszym instrumentem finansowym są lokaty. Fakt, że mają swoje zalety, a chyba największą zaletą jest prostota obsługi. Wystarczy pójść do banku, podpisać umowę, wpłacić pieniądze i po określonym okresie czasu wyciągnąć nasz kapitał wraz z zyskami. Tu jednak pojawia się problem: jak policzyć ten zysk samemu i nie dać się naciągnąć? No i jak porównać oferty różnych banków?
Zacznę od najprostszego przykładu, czyli wpłacam pieniądze na rok, na stały procent. Ogólny wzór jest taki:
WP=WK x (1+OP)
Gdzie:
WP – Wartość Przyszła
WK – Wartość Kapitału
Op – Oprocentowanie
Dla przykładu wpłacając 1000zł na lokatę oprocentowaną 3% w skali roku otrzymujemy:
WP=1000zł x (1+0.03)=1030zł
Procent we wzorze podajemy w zapisie dziesiętnym, żeby łatwo się liczyło.
Współwłaściciel to jedna z osób, będąca posiadaczem konta wspólnego. Każdy ze współwłaścicieli ma pełne prawo do samodzielnego dysponowania rachunkiem oraz zgromadzonymi na nim środkami. Może dokonywać wpłat i wypłat z rachunku oraz wnioskować o dowolne usługi bankowe dostępne w ramach danego konta. Współwłaściciele w równym stopniu odpowiadają za wszelkie zobowiązania powstałe wobec banku, niezależnie od tego kto je poczynił. Każdy ze współwłaścicieli ma również prawo do samodzielnego ustanowienia pełnomocnika do rachunku. W przypadkuMultiBanku jedynym ograniczeniem jest liczba pełnomocników, która nie może przekroczyć 2.
Pełnomocnik działa
w imieniu posiadacza rachunku i na jego rzecz, nie ma prawa
zawierania ani wypowiadania umów. Zakres pełnomocnictwa ustala
posiadacz rachunku w ramach dostępnych w danej instytucji
finansowej. MultiBank umożliwia ustanowienie do rachunku
pełnomocnictwa rodzajowego i szczególnego.
Pełnomocnik rodzajowy może dokonywać różnego rodzaju dyspozycji
do rachunku (z wyłączeniem zmiany warunków umowy, udzielenia
dalszego pełnomocnictwa, złożenia wniosku kredytowego, zamknięcia
rachunku, zamówienia karty oraz złożenia dyspozycji na wypadek
śmierci). Pełnomocnik szczególny ma jedynie prawo do korzystania
ze środków zgromadzonych na rachunku za pośrednictwem karty
wydanej do konta.
Pełnomocnikiem rodzajowym może być osoba, która ukończyła 13
lat i ma status rezydenta.
Bankowy
zapis na wypadek śmierci
Osoby,
które chcą zadysponować środkami zgromadzonymi w banku mogą
złożyć w banku tzw. Zapis na wypadek śmierci. Jest to dokument,
który podobnie jak testament, wskazuje osoby upoważnione do
podjęcia pieniędzy z rachunków wskazanych przez zmarłego. Różnica
polega zaś na tym, że zapisu na wypadek śmierci można dokonać
wyłącznie na rzecz krewnych (rodzeństwa, zstępnych do drugiego
stopnia, czyli dzieci i wnuków, oraz wstępnych do drugiego stopnia,
czyli rodziców i dziadków) i współmałżonka. Zapis jest również
mocno ograniczony pod względem wysokości kwot, jakie można
przekazać jednej osobie.
Kwota
jaką zmarły może na podstawie zapisu na wypadek śmierci przekazać
wskazanej w dokumencie osobie nie może przekroczyć
dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w
sektorze przedsiębiorstw, czyli obecnie ok. 68 000
złotych.
Podobnie
jak pieniądze wypłacone za podstawie rachunków za pogrzeb, środki
wypłacone na podstawie zapisu na wypadek śmierci nie wchodzą do
masy spadkowej, co może dodatkowo uprzywilejować jednego –
wybranego – spadkobiercę.
Samo
złożenie dyspozycji – zapisu na wypadek śmierci, nie wymaga
szczególnych zabiegów. Każdy bank ma gotowy formularz. Za jego
pośrednictwem można wskazać osoby upoważnione do odbioru
pieniędzy. Raz złożony zapis na wypadek śmierci można odwołać
lub zmieniać dowolnie często. Nadwyżka na rachunkach w każdym z
banków przekraczająca wskazany limit wchodzi w skład spadku i jest
ona przedmiotem podziału między spadkobierców.
Żyrant (poręczyciel) – osoba potwierdzająca możliwość spłaty zobowiązania finansowego innej osoby. W przypadku gdy osoba odpowiedzialna za regulację zobowiązania nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, ich ciężar przejmuje żyrant. Ma on wtedy prawo dochodzenia tych należności od dłużnika. Umowę poręczenia regulują przepisy Kodeksu cywilnego.
Bankowy Fundusz Gwarancyjny (BFG) - instytucja gwarantująca depozyty polskich banków. Realizuje także działalność pomocową w stosunku do instytucji bankowych zagrożonych upadłością. Powstała na mocy ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym[1] z dnia 14 grudnia 1994 r.
Limit gwarancji środków zgromadzonych w banku przez jednego deponenta wynosi obecnie równowartość 100 tys. euro. Środki te podlegają 100% gwarancji. W przypadku środków na rachunkach wspólnych (np. współmałżonków) limit gwarancji 100 tys. euro dotyczy każdego ze współposiadaczy rachunku. Podstawa prawna podwyższenia limitu gwarancyjnego: ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1724).
Spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa (SKOK) – instytucja parabankowa, zaliczana do szerokiej kategorii instytucji finansowych. W rozumieniu prawa SKOK nie jest bankiem – dzięki takiemu sformułowaniu prawnemu nie podlega kontroli przez te same instytucje, które kontrolują banki.
Można wyróżnić następujące elementy systemu SKOK:
spółdzielcze kasy oszczędnościowo kredytowe (w lipcu 2006 było ich 73, wg stanu na sierpień 2007 r. istnieje 68 SKOK-ów, posiadających 1631 placówek w 563 miejscowościach);
Kasa Krajowa – będąca związkiem rewizyjnym wobec SKOK – to KSKOK pełni rolę kontrolera poszczególnych SKOK-ów, decyduje też w bardzo dużej mierze o ich działalności. W roku 1995 dzięki lobbingowi osób tworzących ruch SKOK (od początku związany z NSZZ "Solidarność") wprowadzono ustawę nakazującą SKOK-om zrzeszać się w KSKOK.
Spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe działają w Polsce od 1992 roku. Są to spółdzielnie, a więc stosuje się do nich przepisy ustawy Prawo spółdzielcze. Zgodnie z tym Prawem "spółdzielnia jest dobrowolnym zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób o zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym, które w interesie swoich członków prowadzi wspólną działalność gospodarczą".
Celem działalności SKOK jest gromadzenie środków pieniężnych wyłącznie swoich członków, udzielanie impożyczek i kredytów, przeprowadzanie na ich zlecenie rozliczeń finansowych oraz pośredniczenie przy zawieraniu umów ubezpieczenia. Do rozliczeń stosuje się odpowiednie przepisy ustawy Prawo bankowe o bankowych rozliczeniach pieniężnych. Należy zauważyć, że w ustawie wyraźnie jest powiedziane, że SKOK-i prowadzą działalność niezarobkową (non-profit), i sprowadza się ona przede wszystkim do umożliwienia dostępu do tańszych pożyczek i kredytów osobom, które ze względu na niezbyt wysokie dochody nie mogą takich uzyskać w bankach.
Członkami SKOK mogą być osoby fizyczne, połączone więzią o charakterze zawodowym lub organizacyjnym, a w szczególności pracownicy zatrudnieni w jednym lub kilku zakładach pracy, względnie osoby należące do tej samej organizacji społecznej lub zawodowej. Aby mimo takich obostrzeń członkami SKOK mogli zostać ludzie nie będący w jednej wspólnocie, stworzono między innymi Stowarzyszenie Krzewienia Edukacji Finansowej (działające przy SKOK Stefczyka) czy Stowarzyszenie Wspierania Spółdzielczych Kas Oszczędnościowo-Kredytowych "KREATOR" (działające przy SKOK Kopernika). Chcąc skorzystać z produktów SKOK wystarczy zapisać się do takowego stowarzyszenia.
Organami SKOK są: rada nadzorcza, zarząd oraz komisja kredytowa. Członkami rady nadzorczej i zarządu mogą być osoby, które nie były prawomocnie skazane za przestępstwo karno-skarbowe. Krajowa SKOK określa wymogi kwalifikacyjne członków zarządu, dając rękojmię prowadzenia działalności kasy z zachowaniem bezpieczeństwa środków pieniężnych i wkładów w niej zgromadzonych. W skład zarządu wchodzi nie mniej niż 3 członków kasy. Do zadań komisji kredytowej należy w szczególności przedstawienie zarządowi: opinii w sprawie wniosków o udzielanie pożyczek i kredytów oraz przymusowego ściągnięcia niespłaconych w terminie pożyczek i kredytów.
Gospodarka finansowa SKOK polega na tworzeniu i wykorzystywaniu funduszy określonych w ustawie. Fundusz udziałowy powstaje z wpłat udziałów członkowskich lub innych źródeł określonych w odrębnych przepisach. Fundusz zasobowy powstaje z wpłat przez członków wpisowego, nadwyżki bilansowej, wartości majątkowych oraz innych źródeł określonych w odrębnych przepisach. Straty bilansowe są pokrywane z funduszu zasobowego, a w części przekraczającej fundusz zasobowy z funduszu udziałowego. Środki pieniężne, które nie są wykorzystywane na pożyczki i kredyty dla członków kasy, mogą być inwestowane z zachowaniem najwyższej staranności:
w obligacje i inne papiery wartościowe emitowane lub gwarantowane przez Skarb Państwa lub Narodowy Bank Polski,
jako lokaty, wkłady lub udziały w Kasie Krajowej,
jako lokaty w bankach do wysokości gwarantowanej przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny,
w jednostki uczestnictwa funduszy rynku pieniężnego, o których mowa w art. 178 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych (Dz.U. z 2004 r. Nr 146, poz. 1546).
Kasa ma obowiązek utrzymywać rezerwę płynną w wysokości nie mniejszej niż 10% funduszu oszczędnościowo-pożyczkowego. Rezerwę płynną stanowią środki pieniężne zgromadzone w kasie w formie gotówki lub w innych formach ustalonych przez Kasę Krajową.
Kasa jest obowiązana wypłacić po śmierci członka z jego wkładu członkowskiego i oszczędności:
koszty pogrzebu członka w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w środowisku zmarłego - osobie, która przedłoży rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią wydatków,
kwotę nieprzekraczającą ogółem sumy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej, ogłaszanej przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, w okresie 5 lat kalendarzowych poprzedzających wypłatę – jeżeli członek pisemnie wskazał kasie osoby, na których rzecz wypłata ma nastąpić; osobami wskazanymi przez członka mogą być jego małżonek, zstępni, rodzice, dziadkowie i rodzeństwo,
kwotę równą wpłatom na rachunki, dokonanym przez organ rentowy z tytułu świadczeń z ubezpieczeń i zabezpieczeń społecznych, które nie przysługiwały za okres po śmierci posiadacza rachunków, wskazaną we wniosku organu rentowego skierowanym do kasy, wraz z podaniem numerów rachunków, na które dokonano wpłat.
Do przekształcenia pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej w spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową wymagana jest uchwała walnego zebrania członków (delegatów) pracowniczej kasy zapomogowo-pożyczkowej.
Funkcje nadzorcze i lustracyjne wobec kasy spółdzielczej pełni Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo Kredytowa z siedzibą w Sopocie. KSKOK jest jedynym w prawie polskim obowiązkowym związkiem rewizyjnym wobec zrzeszonych w niej spółdzielni. Obowiązek zrzeszania kas spółdzielczych zagrożony jest sankcją likwidacji i wykreślenia kasy spółdzielczej z rejestru sądowego. Wydaje się iż Kasa Krajowa jako spółdzielnia jest kontrolowana przez Krajową Radę Spółdzielczą będącą naczelnym organem samorządu spółdzielczego. Ponadto Kasa Krajowa jest przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej i podlega kontroli na zasadach określonych w ustawie, a sprawowanej przez organy administracji publicznej, np. Inspekcję Pracy.