HISTORIA ADMINISTRACJI

I WYKŁAD:

I RP- od konstytucji nihil novi (1505r)

II RP- od odrodzenia Polski 1918r- do wojny 1939/45r

III RP- od przełomu lat 80/90

Bolesław Krzywousty- rozbicie dzielnicowe; okres wczesnopiastowski- MONARCHIA PATRYMONIALNA.

Władysław Łokietek- MONARCHIA STANOWA:

*państwo zaczyna być uznawane za rzecz publiczną

*podział społeczeństwa na stany (zróżnicowanie społeczeństwa):

a)uprzywilejowane- duchowieństwo, szlachta

b)nieuprzywilejowane- mieszczaństwo, chłopstwo

Grupy uprzywilejowane dążyły do wpływania na władzę w państwie.--> KSZTAŁTOWANIE SIĘ SEJMU.

W sejmie powstaje: izba poselska- szlachta na zasadzie swoistych wyborów, izba senatorska- biskupi i najbardziej znaczący urzędnicy państwa, możnowładcy, na zasadzie mianowania.

I RP: Konstytucja nihil novi, przeznaczona była dla króla, który nie może zrobić nic bez zgody sejmu.

II RP: jest rzeczą wszystkich, całego narodu, PAŃSTWO TYPU KAPITALISTYCZNEGO:

*nie wszyscy mają podobne warunki życia- wewnętrznie zróżnicowane państwo.

* 1944-1989r- POLSKA LUDOWA

+od 1944- 22.07.1952r- nazwa Rzeczpospolita Polska

22.07.1952r- nowa konstytucja, zmiana nazwy własnej państwa na POLSKA RZECZPOSPOLITA LUDOWA.

ADMINISTRACJA- instytucje powiązane z organami władzy wykonawczej.

*wymiar funkcjonalny- administracja zajmuje się zarządzaniem sprawami publicznymi.

Celem zarządzania sprawami publicznymi jest osiągnięcie celów społecznie użytecznych. (np. w przypadku kataklizmu państwo udziela pomocy)

Zarządzaniem sprawami prywatnymi zajmuje się zarządzanie/ marketing, ich celem jest osiągnięcie zysku.

Co państwo nam „daje”: służbę zdrowia, pracę, szkolnictwo, kulturę, utrzymanie dóbr publicznych, infrastrukturę, pomoc socjalną, reguluje procesy gospodarcze, renty i emerytury itd.

*jest to wiele w porównaniu z tym czym państwo zajmowało się kiedyś do okresu oświecenia: bezpieczeństwo- ochrona państwa, zbieranie podatków (chłop płacił swojemu panu, a pan płacił podatki), opieka socjalna czy medyczna była królowi obojętna, tak jak rozwój kulturalny.

Obszary działalności:

*polityka zagraniczna (kanclerz)

*bezpieczeństwo zewnętrzne (wojewoda, hetman)

*pozyskiwanie środków finansowych (podskarbi x 2)

*zapewnienie wymiaru sprawiedliwości (sąd)

?Instytucja dożywocia- osoba starsza przepisuje ziemię na rzecz rodziny lub zakonu w zamian za utrzymanie, zapewnienie warunków do życia.

?Roki królewskie- król zobowiązany jest 3 razy w roku stawić się w danym mieście.

Sędziowie reprezentanci króla do rozstrzygania sporów- postepowanie I instancyjne.

*dwuinstancyjność sądów: Trybunał Koronny (jako instytucja odwoławcza); trybunał litewski za czasów Stanisława Batorego.

JUSTYCJARIUSZ (oprawca)- urzędnik królewski, który miał zaprowadzić porządek na traktach, miał bardzo szerokie uprawnienia, mógł zatrzymywać, wydawać wyroki i karać. Szlachcie nie podobało się to dlatego te uprawnienia zostały odebrane.

Doktryna chrześcijańska- społeczeństwo podzielone na stany jest wolą Boga, natomiast OŚWIECENIE- to doktryna antyreligijna- kierowanie się rozumem, a także inny sposób wyrażania państwa.

*Thomas Hobbes, John Locke- państwo jako wynik umowy społecznej, aby zapewnić obywatelą lepsze warunki.

*Myśliciele oświecenia mówili: „Wszyscy ludzie są równi”

*J. Locke – 3 prawa naturalne do: 1. Życia 2. Wolności 3. Własności

*Eudajmonizm-człowiek powinien zabiegać o SZCZĘŚCIE, a nie o zbawienie.

*ustrój państwa Monteskiusz- TRÓJPODZIAŁ WŁADZ

*pojawiają się maszyny parowe, manufaktury

*broń strzelecka- eliminacja siły fizycznej na sprawność intelektualną

*państwo musiało stworzyć struktury administracyjne, ma tez nowe obowiązki; oferowanie publicznej edukacji, opieki zdrowotnej, infrastruktury, dbanie o bezpieczeństwo i porządek  PAŃSTWO MA PRZYSPARZAĆ SZCZĘŚCIA. Zajmuje się tym POLICJA.

* 1775r- powstaje w Polsce Rada Nieustająca, centralny organ władzy wykonawczej- dzisiejszy Rząd- Rada Ministrów. Skład 5 ministrów: 1. Do spraw interesów cudzoziemskich (spraw zagranicznych), 2.do spraw wojskowych (obrony narodowej), 3.sprawiedliwości, 4.skarbu (finansów), 5. Do spraw policji.

Podstawowym problemem Polski była zła sytuacja gospodarcza, urzędnicy Rady Nieustającej zaczęli myśleć co zrobić żeby to poprawić. 3 elementy nędzy gospodarczej: bieda na wsi, pobór do wojsk państw obcych, nadmierna skłonność ludzi do wybierania kariery duchownych. Urzędnicy departamentu policji wyszukali przepis zabraniający od pewnego wieku wstępowania do zakonu, jednakże z tego nie skorzystano, a inna propozycją było w Warszawie wzbogacenie infrastruktury w o numerację budynków.

W Polsce w XVII w panuje przekonanie, że państwo nie może ograniczyć się tylko do 4 obszarów działalności.- pojawia się policja, która ma sprawiać że mieszkańcom będzie żyło się lepiej.

• Powołano tzw. Komisje Brukową- komisja dobrego porządku, za panowania S.A. Poniatowskiego. Podobało się to poddanym ale chcieli więcej. Aparat policyjny nie był w stanie odpowiedzieć na to żądanie, dlatego z policji wykształciły się departamenty: utworzono departament spraw zewnętrznych i wewnętrznych.

• Księstwo warszawskie: 5 resortów, jest 5 ministrów, ale obowiązki ministra do spraw policji przejmuje minister spraw wewnętrznych-administracja świadcząca skoncentrowana w jego rękach.

• Wyodrębniono wiele resortów np. Zdrowia, edukacji, wyznań, gospodarki itd.

• Tego typu rozwój państwa oznaczał coraz większe podatki.

MERKANTYLIZM- aktywna postawa państwa w procesach gospodarczych, państwo powinno popierać eksport, a zniechęcać do importu. Była to pierwsza doktryna odnosząca się do aktywnego uczestnictwa w gospodarce.

KAMERALISTYKA- powiązana z krajami niemieckimi. W jaki sposób podatki mogłyby wpływać do kamery/skarbca pruskiego szerokim strumieniem?

KAPITALIZM- zakwestionował zasadność działań merkantylizmu. Uznawał wolny rynek.

FIZJOKRATYZM- doktryna uznająca, że państwo może ingerować w produkcję naturalną (rolnictwo), odrzucała ingerencję w produkcję przemysłową.

DOKTRYNA LIBERALNA- zakwestionowała jakąkolwiek ingerencję państwa w dziedzinę wytwórczości, rola państwa miało być tylko zapewnienie bezpieczeństwa, ładu i porządku. Państwo uznawane jako zbyt potężny podmiot.

II WYKŁAD: (19.10.2011r)

*OŚWIECENIE- spotykają się dwie tendencje:

a) monarchia absolutna:

- władza w rękach panującego

-wyróżniana pozycja króla: „To co się podoba władcy ma moc prawa.”

„Suwerenność jest niepodzielna jak punkt w geometrii.”

-przekonanie, że władza pochodzi z rąk Boga, król=pomazaniec boży

-zasada jednostronności- prawo obowiązuje tylko poddanych, a król i jego organy mają swobodę w interpretowaniu prawa.

-budowa aparatu administracyjnego: król=władza ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza, król wydawał we Francji były to ORDYNANSE, a w Polsce KONSTYTUCJE (odpowiednik dzisiejszych ustaw).

[ 3 maja 1791r- Sejm ustanawia konstytucję 3 maja, dotyczyła ona całości państwa, Sejm określił ją mianem „ustawy rządowej”, aby pokazać jej odmienność.]

b) monarchia stanowa:

- instytucje o charakterze przedstawicielskim (Sejm w Polsce XV/XVIw)

*FRANCJA: (jest przykładem dla innych krajów jeśli chodzi o monarchie absolutną)

1302r- Parlament we Francji- Stany Generalne.--> Pozycja panującego wspierana przez Parlament.

We Francji panowało rozdrobnienie feudalne, Filip Piękny dążył do ujednolicenia państwa. Jednak utrudniał to królowi kościół (bogatszy od króla). Kościół mógł wykląć, rzucić klątwę.

Król Filip chce pozyskać wolę narodu, zneutralizować wpływ kościoła, dlatego zwołuje Stany Generalne, chce aby kościół został poddany nacjonalizacji. 2 stany zgadzają się na to, w wyniku tego król nacjonalizuje część majątku kościelnego.

Drugi problem Filipa to zakon Templariuszy, ponownie zwołano Stany Generalne.

*we Francji proces remonstracji: ordonans najpierw składany był w Parlamencie (władza sądownicza), jeśli został przyjęty wtedy wchodził w życie, jeśli nie odsyłany był do króla, który nanosił poprawki lub drugi raz wysyłał do Parlamentu i wtedy już ordynans musiał być zaakceptowany.

W monarchii absolutnej dostojnicy i szlachta zastąpiona jest przez Ministrów- słudzy panującego. Polski król nie miał prawa zmieniać Ministrów odbywali swój urząd dożywotnio, natomiast król francuski mógł.

*Ministrowie we Francji: Kanclerz, Generalny kontroler finansów i 4 sekretarzy stanu, którym król przydziela 4 części Francji; wschodnia, zachodnią, północną i południową- zarząd tymi stanami zajmują sekretarze w imieniu panującego, mieli oni kompetencję terytorialną.

-Tego typu zarząd państwem okazał się niezbyt skuteczny. Zastąpiono kompetencję terytorialną, kompetencją rzeczową- wyodrębnienie resortów.

Powstał resort: marynarki, wojny, domu królewskiego i spraw zagranicznych.

[ 4 resorty uznawane są za klasyczne: spraw zagranicznych, sprawiedliwości, wojny i finansów.]

Ministrowie byli organem jednoosobowym. Jednak we Francji występowały również organy kolegialne np.

* Rada Stanu (Państwa), tzw. „Tajna Rada”- zbierała się z udziałem króla i debatowała.

*Rada Depesz (Sprawozdań) pierwowzór sądownictwa administracyjnego, rozstrzygała o sporach między instytucjami państwa.

*Rada do spraw handlowych- zajmowała się kwestiami kolonii.

Pojawiają się organy jednoosobowe i kolegialne funkcjonujące zależnie od woli panującego, mają określone kompetencje terytorialne lub rzeczowe.

*Administracja terytorialna na zasadach centralizmu i biurokratyzmu.

CENTRALIZM- administracja jest kilkustopniowa, organy niższego szczebla podporządkowane organowi wyższego szczebla.

BIUROKRATYZM- przekonanie, że administracja powinna być zbudowana w sposób planowy i jednolity(czytelny). Funkcje administracji powinny być pełnione wedle kompetencji, a nie pochodzenia czy znajomości.

Intendenci- urzędnicy administracji terytorialnej we Francji

Monarcha absolutny ma władzę po to, aby przysparzać korzyści poddanym. Musi usprawnić swój zarząd. Nowe techniki zarzadzania administracją mogą być wprowadzane we Francji: podział urzędników, biurokracja, centralizacja.  podwaliny obecnego systemu.

Monteskiusz- krytykuje zasadę jednolitości władzy, według niego powinna ona być podzielona- trójpodział. Rzecznik depersonalizacji władz, państwo ma być kierowane przez prawo, nie przez osoby wybrane, lepsze. Nie można powierzyć troski o państwo jednemu człowiekowi.7

Jan Jakub Rousseau- zasada głosząca suwerenność ludu, suwerenem w państwie jest lud i on decyduje kto w jego imieniu będzie sprawował władzę.

Denis Diderot- przyznał społeczeństwu prawo do obalenia złej i niesprawiedliwej władzy.

[Sprawa oporu, wykształciło się pojęcie zbrodni stanu (w Polsce w XVIw na gruncie prawa stanowionego) przeciwko królowi.]

• Wielka rewolucja Francuska – maj 1789r- przyczyna prawna: Ludwik XVI wydaje kolejny ordonans, Parlament nie chce go zarejestrować. Ten rodzaj sprzeciwu powoduje po 150 latach zwołanie Stanów Generalnych. Stan 3 mówi o niesprawiedliwości, chce on głosować większością głosów (stan 3 był dużo liczniejszy). Król rozwiązał Stany Generalne, a stan 3 i tak obradował dalej.

• W 1791r rewolucja doprowadziła do przyjęcia konstytucji- Francja 3 września 1791r stała się monarchią konstytucyjną.

• Ludwik XVI został ścięty za zdradę rewolucji, w styczniu 1791r Francja stała się REPUBLIKĄ.

*ANGLIA:

1620-1660r- I rewolucja

1649r- Anglia republiką

1658r- po śmierci Cromwell‘a, restytucja monarchii na tronie Stuart.

1688r- II rewolucja- „chwalebna”, nie pochłonęła żadnych ofiar, polegała na tym, że IV Stuart- Jakub II został skłoniony do abdykacji. Anglicy wybrali Wilhelma Orańskiego.

• W Anglii nowy sposób zarządzania- SYSTEM PARLAMENTARNO-GABINETOWY- ponieważ panujący nie wyrażali zainteresowania władaniem, w imieniu władcy zaczynają rządzić ministrowie, którzy nabierają coraz większego znaczenia. W czasie nieobecności króla zbierają się w gabinecie króla (10 ministrów)- ta rada była określona mianem gabinetu.

• I Lord administracji – stał na czele gabinetu (dziś premier), on decydował o zwołaniu gabinetu i o omawianych sprawach.

• W Anglii pojawia się instytucja centralnego, kolegialnego organu władzy. Urzędnicy podejmujący najważniejsze decyzje w sprawach państwa.

• Panujący traci swoje prerogatywy, pojawia się instytucja KONTRASYGNATY, aby decyzja króla była ważna potrzebował poparcia danego ministra,

• Tym samym pojawiła się zasada nieodpowiedzialności- król nie ponosi odpowiedzialności politycznej.

• W Anglii wykształciły się dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. Polityczna

2. Konstytucyjna (łamanie prawa)

TEMAT 3: Polska myśl administracyjna i administracja u schyłku I RP

„Polska nierządem stoi” – niewielkie kompetencje organów centralnych