Historia Administracji

Egzamin 29 maja 2010r 12.00 - 13.30 (3 grupy)

Test 20 pytań (10 tak nie, 10 uzupełnianka)

Wymogi pisania pracy:

WSAP Szczecin Autorzy: ……… ………. ……….. Tytuł: ADMINISTRACJA STAROŻYTNA-POLIS GRECKA Praca napisana pod kierunkiem dr Anny Barczak Szczecin 2010

/int.ask.com

Wprowadzenie 3-4 zdań

Rozwinięcie 3 podrozdzielniki

Zakończenie 4-5 zdań

Strona końcowa- wykaz cytowanej literatury przedmiotu, (3 źródła)

Praca ma zawierać przypisy

Praca napisana:

• Arial

• Interlinia 1,5

• Przypisy 10

• Miedzy wierszami w przypisach 1,0

Wstaw -> odwołanie-> przypis dolny

Na egzaminie : tego co nie zdążymy omówić znajdziemy w skrypcie

• Skrypt ,,historia administracji zamiast wykładu''

Literatura uzupełniająca:

T. Ćwik ,,historia administracji od połowy XVIII w Warszawa 2005

Dubel, ,,historia doktryn politycznych i prawnych do końca XIX w Warszawa 2002

G. Górski ,,historia administracji'' Warszawa 2002

H. Izabelski ,,historia administracji;; Warszawa 2001

T. Maciejewski ,,historia administracji'' Warszawa 2006

J.D. Malec ,,historia administracji i myśli administracyjnej;; Kraków 2003

Administracja - pochodzi z języka łacińskiego administratio, administrare, ministrare, co oznacza służyć, wykonywać, zarządzać, posługiwać. Kształtowała się w starożytnym Rzymie.

Definiując administracje prawo publiczne kieruje się dobrem ogólnym, interesem publicznym, ten element służy także do definiowania administracji. Granice administracji nigdy nie były klarowne. Definiując administracje możemy ująć ją w aspekcie negatywnym jak i pozytywnym.

Definicje negatywne

• Lorenz von Stein - stwierdził że to czego nie umiem nazwać to jest administracja

• Ernest Forsthoff - stwierdził że administracji nie można zdefiniować, można ją tylko opisać.

• Walter Jedlinek, Otton Mayer - wskazali że administratio jest to działalność państwowa która nie jest ustawodawstwem ani wymiarem sprawiedliwości ( definicja wielkiej reszty)

Definicje pozytywne:

• Od strony podmiotowej to osoby, zespoły osób wykonujące funkcję administracyjne, organy administracyjne i inne jednostki administracyjne

• Od strony przedmiotowej administracja wiąże się z aktywnością powyższych podmiotów

• Od strony podmiotowo - przedmiotowej czyli mieszana - administracja to określona struktura i szczególne działanie

PODSTAWY DOKTRYNAJLNE DOBY ABSOLUTYZMU

• Merkantylizm

• Kameralistyka

• Nauka policji

• Fizjokratyzm

Merkantylizm

główna doktryna ekonomiczna doby absolutyzmu jej nazwa pochodzi z języka łacińskiego od słowa Mercami co oznacza handlować, zgodnie z nią miarą bogactwa państwa była ilość ……….…przez nie kruszców. Źródłem dla ich uzyskania był korzystny eksport i import aby go realizować merkantyliści domagali się usunięcia wszelkich przeszkód hamujących swobodny przepływ towarów i pieniędzy. Początkowo nie dostrzegano jeszcze związku między produkcją rodzimą a wielkością dochodu narodowego. Z czasem doczęto to doceniać zwracając uwagę na rozwój produkcji krajowej zamiast kosztownego importu. Kierując się zasadą samowystarczalności w dziedzinie importu, merkantyliści zaczęli postulować ograniczenie się do przywozu niezbędnych surowców w zakresie eksportu nastawienia się na handel gotowymi wyborami. Merkantylizm zwalczał import, chronił i popierał produkcję rodzimą i to miało dać nadwyżki budżetowe. Merkantylizm najwcześniej rozwinął się w Hiszpanii i Portugalii ok. XV wieku. W następnym stuleciu zaczęły go realizować Holandia i Francja w XVII - XVIII wieku.

KAMERALISTYKA I NAUKA POLICJI

W XVIII wieku zaczęły pojawiać się całościowe programy planowego oddziaływania państwa na życie gospodarcze i społeczne będące zarazem uogólnieniem dotychczasowego absolutyzmu. Ideologami a po części praktykami wszechobecności państwa stali się przedstawiciele kameralistyki i nauki policji zwani kameralistami i policystami. Kameralistyka w ścisłym znaczeniu była nauką o sposobach jak najlepszego zapełniania skarbu monarszego tzw kamery. Programy policystów były znacznie bardziej kompleksowe. Ich punktem wyjścia było bowiem przysługujące monarchiom z samego tytułu suwerenności państwowej prawo do regulowania wszelkich spraw o znaczeniu społecznym tzw. Prawo policji. Nauka policji osiągnęła swój szczytowy rozkwit na zachodzie Europy na przełomie XVII - XVIII wieku, stanowiąc wówczas klasyczny wręcz model wskazań dla kształtowania aparatu administracyjnego państw absolutnych. Policyści głosili że podstawowym celem państwa jest zapewnienie szczęścia (eudajmonizm) i dobrobytu. Państwo powinno realizować ten cel wszelkimi dostępnymi środkami by stać się państwem dobrobytu. Kameralistą i policystą obca była liberalna myśl o istnieniu praw człowieka i obywatela , publicznych praw podmiotowych jednostki w które mógł wkraczać ze swoją władczą działalnością aparat państwowy. Kolebką nauki policji była przede wszystkim XVIII wieczna Francja i Rzesza Niemiecka. We Francji nurt ten zrodził się z praktyki zarządu wewnętrznego państwa przybierając formę modelu polityki administracyjnej, natomiast w Niemczech była ta doktryna głównie produktem rozważań teoretycznych.

FIZJOKRATYZM

• przeciwieństwo merkantylizmu

• prymat rolnictwa w życiu gospodarczym

• państwo nie powinno wtrącać się do gospodarki

• tylko produkty rolne kopalniane tworzą nową wartość ekonomiczną natomiast handel i przemysł to pasożyty

POLITYKA FUNKCJONOWANIA ADMINISTRACJI W EUROPEJSKICH PAŃSTWACH ABSOLUTNYCH W XVII I XVIII WIEKU

• Francja

• Rosja

• Austria

• Prusy

Reformy zarządu we Francji - zasady

• Centralizmu

• Biurokratyzmu

• Resortowości

• Monarchiczne podporządkowanie

• Kolegialność

Zasada centralizmu związana była z obowiązkiem podporządkowania się organu niższego wyższemu a ostatecznie podporządkowanie całej struktury władzy monarszej. Centralizm był podstawą rządów absolutnych.

Zasada biurokratyzmu - cechował zawodowy charakter administracji, profesjonalizm jej przedstawicieli, czyli urzędników podległych zarówno osobowo jak i służbowo.

Zasada resortowości - polegała na podziale kompetencji wykonawczych administracji pomiędzy niezależnie od siebie piony organizacyjne czyli tzw resorty na których czele stali ministrowie. Posiadali oni podległy sobie zespół działających w terenie urzędników.

Do najwcześniej wyodrębnionych resortów należały

• Spraw zagranicznych

• Skarbowości

• Wojskowości

• Spraw wewnętrznych

• Wymiar sprawiedliwości

Zasada hierarchicznego podporządkowania - wiązała się ściśle z zasadą centralizacji. Cały aparat terenowy podlegał panującemu, który osobiści podejmował decyzje i bezpośrednio ingerował w obsadę personalną.

Zasada kolegialności - stanowi jeden z najistotniejszych cech administracji XVII I XVIII wieku. Kolegia w przeciwieństwie do urzędów jednoosobowych dających więcej szans na rywalizowanie z monarchą, wydawały się dla władzy bezpieczniejsze. Szefowie kolegiów nie odgrywali decydującej roli, pełnili gównie funkcje koordynacyjne.

Zalety zasady kolegialności

• Przy wieloosobowym składzie kolegiów, decyzje podejmowane były większością głosów, członków obecnych na posiedzeniu

• Wzajemna samokontrola członków kolegium utrudniała skorumpowanie administracji

• Przy podejmowaniu decyzji brano pod uwagę zdanie większej liczby osób, poprzedzone dyskusją, a tym samym bardziej zobiektywizowane.

Wady zasady kolegialności

• Trudno było określić odpowiedzialność personalną, bowiem rozkładała się ona na wielu

• Rozkład kompetencji pomiędzy poszczególne organy często był nieostry, co prowadziło do sporów kompetencyjnych

• Niełatwo było koordynować ich działania

• Były to ciała ociężałe, spowalniające funkcjonowanie administracji publicznej.

Władza królewska we Francji za panowania Ludwika XIV ( 1661-1715)

Władza królewska była:

• Nieograniczona

• Nie poddawano jej żadnej kontroli

Sam władca :

• Nie podlegał żadnym prawom, poza boskimi

• Nie był tez przed nikim odpowiedzialny

☻Król stanowił jedną władzę w państwie - ,,to co podoba się władcy ma moc prawa''

☻Skupiał w swym ręku najwyższe ustawodawstwo, władzę wykonawczą i sądowniczą

☻Wola panującego jest jednym źródłem prawa

☻podległe mu organy miały jedynie głos doradczy

☻Poddany nie posiadał żadnych uprawnień w stosunku do organów władzy, był to system administracyjnego widzimisię.

Relacja:

• Władca -aparat administracyjny

• Hierarchicznie zorganizowany aparat administracji zależny był wyłącznie od panującego

• Urzędnicy podlegali wyłącznie władcy, nie państwu

• Cały aparat związany był bezwzględnie wskazaniami ze strony panującego

• Władca i podległy mu aparat administracyjny rządzili bezpośrednio według swobodnego uznania.

Organ centralny:

• Urzędy ministerialne

◦ kanclerz

◦ generalny kontroler finansów

◦ czterech sekretarzy stanu

• Rady królewskie

◦ Rada Stanu

◦ Rada Depesz

◦ Rada Stron Procesowych

◦ Rada Finansów

◦ Rada ds. Handlowych

Urzędy ministerialne - kanclerz

• Był to strażnik pieczęci

• Do jego kompetencji należało:

◦ kontrola wszystkich aktów wychodzących z kancelarii królewskiej

◦ zwierzchnictwo nad sądami

◦ nadzór nad funkcjonowaniem rady królewskiej

Urzędy ministerialne - generalny kontroler finansów

• Od połowy XVII wieku przejął naczelne kierownictwo w sprawach skarbowych

• Wysunął się na czoło urzędów ministralnych

• Zakres kompetencji obejmował niemalże całą gospodarkę państwa tj.:

- administrację finansów - przemysł

- roboty publiczne - handel

- rolnictwo - komunikacja

Urzędy ministerialne - sekretarze stanu ( cz. 1)

• Wywodzili się od notariuszy kancelarii królewskiej

• Nazwa urzędu pochodzi z XVI wieku

• Pierwotnie każdy z nich kierował sprawami jednego z czterech regionów geograficznych Francji oraz prowadził politykę zagraniczną obejmującą stosunki z określoną grupą państw obcych

Urzędy ministerialne - sekretarze stanu ( cz. 2)

• Pod koniec XVI wieku wprowadzono podział kompetencji oparty na kryterium rzeczowym, tworząc resorty w których kierownictwo powierzano jednemu z czterech sekretarzy stanu.

• Były to resorty :

- spraw zagranicznych

- wojny

- domu królewskiego ( obejmujący też sprawy wyznaniowe) oraz marynarki, któremu podlegały również sprawy kolonii

Urzędy ministerialne - sekretarze stanu ( cz. 3)

• Każdy z nich obok zadań ściśle resortowanych sprawował rząd nad przydzielonym sobie obszarem kraju - brak było bowiem odrębnego resortu spraw wewnętrznych

• Po zniesieniu podziału Francji na cztery regiony geograficzne, administracja wewnętrzna przeszła faktycznie pod kontrole Ministra Skarbów (generalnego kontrolera finansów)

• W XVII wieku sekretarzy stanu zaczęto nazywać Ministrami królewskimi

Urzędy ministerialne:

• Wymienieni dygnitarze tworzyli tzw. Ministeriat

• Był to wyłącznie organ dobroczynny króla , będący zarazem wykonawcą jego woli

• Ministrowie nie mogli samodzielnie podejmować decyzji, ponosili odpowiedzialność wyłącznie przed królem.

• W celu koordynowania działań ministratu powoływany był niekiedy tzw. Pierwszy minister ( po 1743 roku instytucja ta zanikła)

Rady królewski:

• Instytucja wywodząca się ze średniowiecza

• Decydujące znaczenie miał wiek XVI

• Wtedy dokładniej sprecyzowano jej kompetencje, skład wyodrębniono poszczególne sekcje.

• W XVII wieku główne znaczenie osiągnęły cztery kolejne zorganizowane sekcje

• Organy te pełniły istotną rolę administracyjną jak również funkcje doradcze, współdziałając w podejmowaniu przez króla decyzji

• Wydawane przez radę postanowienia nie podlegały rejestracji ze strony parlamentu, w przeciwieństwie do innych rozporządzeń króla ( ordonansów) które dla swej ważności wymagały wpisu do rejestru

• W wieku XVIII rady przestały pełnić role głównych instytucji na których forum monarcha podejmował wszystkie zasadnicze decyzje.

Rada Stanu ( Rada Tajna, Rada Ministerialna)

• Najważniejsza ze wszystkich sekcji

• Zbierała się pod przewodnictwem króla w składzie nie przekraczającym 7 osób

• Członków zwano ministrami stanu

• Zadania rady:

- sprawy z zakresu polityki zagranicznej

- sprawy wewnętrzne szczególnej wagi

• Z czasem ograniczono jej działalność do spraw zagranicznych

Rada Depesz: ( Rada Sprawozdań)

• Liczyła ok. 12 członków

• W skład niej wchodzili ministrowie zasiadający w Radzie Stanu, kanclerz, sekretarz stanu, czasem generalny kontroler finansów oraz radcowie powołani przez króla

• Zajmowała się sprawami zarządu wewnętrznego czyli administracji, a ponad to orzekała w sprawach spornych z zakresu administracji jako pierwsza instancja bądź instancja odwoławcza od zarządzań intendentów.

Rada Stron Procesowych ( Rada Prywatna)

• Była kontynuacją dawnej rady królewskiej

• Działa pod przewodnictwem kanclerza

• W skład niej wchodzili : czterej sekretarze stanu oraz 30 radców ( 3 ze stanu duchowego , 3 ze szlachty rządowej, 24 ze szlachty urzędniczej) a także referendarze

• Sprawowała wyłącznie funkcje sądowe jako:

- sąd kasacyjny

- sąd kompetencyjny

- sąd mogący wywołać każda sprawę zawisłą już w innym sądzie

Rada Finansów

• Składała się z generalnego kontrolera finansów, radców oraz kanclerza, który jej zazwyczaj przewodniczył

• Zajmowała się sprawami finansów państwa a zwłaszcza ustaleniem wysokości podatków i ich rozdziałem na poszczególne okręgi

• Posiadała także uprawnienia kasacyjne w stosunku do orzeczeń w sparwach podatkowych

Rada ds. Handlowych:

• Powołana na początku XVIII wieku

• Był to organ o charakterze wyłącznie doradczym, zajmujący się głównie sprawami kolonii

Zarząd lokalny we Francji - intendenci

• Intendent - jako podstawowy urząd powołany do realizacji celów państwa absolutnego w terenie

• Od połowy XVII wieku intendenci mianowani byli przez króla na wniosek generalnego kontrolera finansów, w każdej chwili mogli być odwołani

• Rekrutowali się z nowej szlachty bądź burżuazji

• Intendenci sprawowali władzę w okręgach generalnych zwanych intendenturami, których było 34

• Reprezentowali króla i byli wykonawcami jego woli

• Służbowo podlegali bezpośrednio radzie depesz ale jednocześnie generalnemu kontrolerowi finansów oraz sekretarzom stanu

• Kompetencje intendentów

◦ administracja (kontrola wszelkiej działalności policyjnej związanej z rolnictwem, handlem, przemysłem, komunikacją, opieka administracyjna nad miastem)

◦ skarbowość (ściąganie podatków, określenie ich rozkładu, kontrola systemu podatkowego)

◦ sądownictwo (nadzór nad sądami w ich okręgach oraz orzekanie w sprawach przeciwko bezpieczeństwu państwa)

◦ niektóre sprawy wojskowe

Zarząd lokalny we Francji - subdelegaci

• Niższy szczebel zarządu, rezydujący w głównych miastach okręgu

• Mianowani i odwoływani przez intendenta a także przed nim wyłącznie odpowiedzialni

• Zasięg ich działania obejmował określoną część terytorium okręgu

Reformy administracji w Rosji

• Za panowania Piotra I Wielkiego (1682-1725) oraz Katarzyny II

• Objęły niemal wszystkie dziedziny życia (oprócz administracji, także wojsko, gospodarkę, oświatę i kulturę, cerkiew, finanse i obyczaje)

Władza królewska

• Cesarz był monarchą samowładnym

• Nie ponosił przed nikim odpowiedzialności

• Nie podlegał żadnemu prawu i niczyjej kontroli

• Nawet w sukcesji tronu posiadał prawo mianowania swego następcy

• Cesarz stał na czele kościoła prawosławnego

Administracja centralna - Senat Rządzący

• Utworzony w 1711 roku początkowo jako organ doradczy cesarza w sprawach zarządu państwem a w - konsekwencji instytucja kontrolująca - był najwyższą instytucją państwową

• Skład: 9 sekretarzy, obersekretarz, po 1718 roku prezydenci kolegiów w liczbie 12

• Kompetencje:

◦ finanse i skarbowość

◦ kontrola wykonywania ustaw a także opracowywanie, publikacja dekretów

cesarskich i komentarz do nich

◦ handel zagraniczny

◦ kontrola administracji i sądownictwa

◦ funkcja Sądu Najwyższego

◦ zastępował cesarza podczas jego nieobecności (przez pewien czas)

◦ decyzje Senat Rządzący podejmował jednomyślnie z obowiązkiem kontrasygnaty

przez każdego z senatorów, brak jednomyślności uniemożliwiał nadanie dekretowi

mocy obowiązującej

◦ posiadał własną kancelarię a także osobne urzędy

◦ na czoło wysunął się urząd fiskałów ( sprawując nadzór nad urzędnikami wszystkich szczebli i donoszący o ich nadużyciach)

◦ Senat Rządzący również został poddany kontroli ze strony mianowanego przez cesarza generał - rewizora ( ale tylko przez pewien czas)

ADMINISTRACJA CENTRALNA - PROKURATURA

• W 1722 roku zorganizowano przy Senacie prokuraturę z mianowanym przez cesarza generał - prokurator na czele. Urzędnik ten pełnił funkcję ,,oka monarchy'' sprawując nadzór nad działalnością senatu i wykonywaniem jego zarządzeń ,,Jest to oko nasze i stróż praw państwowych''- głosił jeden z artykułów dekretu tworzącego tę instytucję

• Prokurator generalny był jednocześnie naczelnikiem kancelarii senatu, zwoływał posiedzenia senatu i przewodniczył na nich.

• Miał prawo sprzeciwu wobec decyzji Senatu Rządzącego

• Poprzez podległych mu prokuratorów przy kolegiach i organach lokalnych sprawował nadzór i kontrole nad administracją i sądownictwem w całym kraju

• Sama prokuratura nie była skonstruowana hierarchicznie w związku z czym prokurator na szczebli guberni nie podlegał prokuratorowi przy kolegium lecz bezpośrednio generał - prokuratorowi

• Prokuratorzy mieli prawo sprzeciwu wobec decyzji organów przy których byli ustanowieni

• Tym sposobem Senat Rządzący przekształcał się stopniowo z organu zarządu państwem w instytucję kontrolującą

• Katarzyna II w 1763 roku w celu usprawnienia pracy oraz szybszego załatwienia zaległych spraw zorganizowała senat dzieląc go na 6 departamentów: (sprawami administracji lokalnej zajmował się Departament V ) ustanawiając przy każdym departamencie osobnego ober - prokuratora

ADMINISTRACJA CENTRALNA - KOLEGIA

• Utworzona przez Piotra I w latach 1717 - 1720

• Początkowo było ich 9 później liczba ich stopniowo wzrastała aż do 16

• Zorganizowano je zgodnie z zasadami rzeczowego podziału kompetencji i kolegialności wedle których wszystkie decyzje zapadły w wyniku głosowania członków tworzących ten organ

• Skład: prezydent (jako przewodniczący), wiceprezydent, rządcy (4), asesorowie (4),

• Każde kolegium miało swoją kancelarię, urząd fiskała, prokuratora.

• Kolegia zorganizowane były na podstawie wydanego przez cesarza 28 lutego 1720 roku Regulaminu generalnego albo statutu kolegiów państwowych liczącego aż 56 rozdziałów

• Pierwsze 9 kolegiów stanowiły :

◦ trzy tzw. ,,główne'' lub ,,państwowe - wojskowe, marynarki i spraw zagranicznych''

◦ trzy gospodarcze - górnicze, przemysłowe i handlowe

◦ trzy finansowe - przychodów, rozchodów i kontroli

Jako 10 ustanowiono kolegium sprawiedliwości

• Wszystkie podporządkowane zostały senatorowi jednak z zastrzeżeniem że jego polecenia nie będą pozostawać w sprzeczności z wolą monarchy

ADMINISTRACJA CENTRALNA - PRIKAZY

• Istniały w tych działach administracji w których nie powołano kolegiów (np. prikaz do spraw pocztowych, prikaz aptekarski, niektóre prikazy terytorialne)

• Na czoło wysunął się prikaz Przeobrażeński będący swoistym resortem bezpieczeństwa wewnętrznego, rozpatrywał głównie sprawy o charakterze przestępstw politycznych.

APARAT URZĘDNICZY

• Pochodzący z 1720 roku regulamin generalny wprowadzał w kolegiach zasadę stałego urzędowania

• Wszystkie sprawy rozstrzygane były na wspólnych posiedzeniach w kolejności ich wpływania do urzędu z zastrzeżeniem pierwszeństwa dla spraw wagi państwowej

• Opinie na temat rozpatrywanej kwestii wypowiadali kolejno członkowie od zajmującego najniższe stanowisko po przewodniczącego, który zabierał głos na końcu.

• Przesłuchiwane strony odpowiadały na pytania stojąc z wyjątkiem osób szczególnie godnych.

Rozbudowany aparat urzędniczy prowadził w Rosji do …………liczby patologii urzędniczych natomiast polityka zastraszania z jednej a nagradzania z drugiej strony do szerzenia się plagi donosicielstwa

• Wobec skorumpowanych urzędników stosowano surowe kary (konfiskaty mienia, więzienia, zesłania, przepędzenia przez rózgi)

• W dniu 22 stycznia 1722 roku Piotr I wydał ,,Tabelą o rangach'' łącznie ustanowiono 14 rang podzielonych na 3 grupy, we flocie w siłach lądowych, cywilne

ADMINISTRACJA LOKALNA - REFORMY PIOTRA I

• 
  
  Guberni

Ok. 50 prowincji

Uprawnienia policyjne

REFORMY KATARZYNY II

Gubernie

(gubernator, zarząd gubernialny) 51 guberni Istniał w guberniach i

powiatach:

samorząd szlachecki

(gubernie i powiatowe

zgromadzenie szlachty

Powiaty

(ziemscy insprawnicy (kapitani) tworzyli niższy sąd ziemski

W 1782 roku wydana została ustawa Dobrego Porządku która określała zakres działania policji i sądownictwa policyjnego. Funkcje policyjne w miastach sprawowali. horodniczowie w miastach społecznych oberpolicmajstrzy, w miastach gdzie garnizony - komendanci.

ADMINISTRACJA W AUSTRII

• Reformy kraju przeprowadzono za panowania Marii Teresy ( 1740 - 1780) i jej syna Józefa II

• Istotny wpływ na ich kształt wywarł też kanclerz Austrii Wenzel von Kaunitz

• Przeprowadzone reformy określa się mianem reform terezjańsko-józefińskie

• Administracja oparta na zasadzie centralizmu i biurokratyzmu

• Wprowadzono także wyraźny rozdział pomiędzy administracją i sądownictwem.

Administracja centralna

• Zarząd centralny powierzono pięciu kolegialnie zorganizowanym instytucjom resortowym

• Nadworna Rada Wojenna utworzona jeszcze w XVI wieku zajmowała się sprawami zarządu wojskiem. W połowie XVIII wieku podzielona została na 3 wydziały:

- rekrutacji, kwaterunku i zaopatrzenia w żywność

- ds. sądowniczych

- ekonomiczny

• Nadworna Izba Skarbowa także istniała od XVI wieku zajmowała się sprawami finansów państwa, czyli tzw. zarządem skarbu. Początkowo działała w formach klasycznie kolegialnych (postanowienia zapadały w formie uchwał na zebraniach radców, później zreformowana została w duchu biurokratycznym poprzez przekazanie uprawnień decyzyjnych reformatorom.) Jednocześnie dla kontroli nad rachunkowością utworzono w 1762 roku - Nadworna Izba Rachunkowa która działała do 1854 roku.

• Najwyższa Izba Sprawiedliwości utworzona w 1740 roku pełniła funkcję naczelnego zarządu Wymiaru Sprawiedliwości a zarazem sądu najwyższego początkowo przewodniczył jej kanclerz, później prezydent. Składała się z kilkudziesięciu radców obradujących w trzech (później 4) wyodrębnionych na zasadzie terytorialnej senatach.

• Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko - Austriacka wyodrębniła się w 1761 roku po zniesieniu dwu osobnych kancelarii: Austriackiej i czeskiej. Był to organ zajmujący się sprawami zarządu wewnętrznego czyli administracji państwowej. Przewodniczył mu pierwszy kanclerz wraz z dwoma zastępcami (kanclerzem i podkanclerzem). Kierownictwo poszczególnymi gałęziami zarządu wewnętrznego powierzono podległym kancelarii osobnym instytucjom takim jak: Ministerstwo Policji, Najwyższa Komisja Kościelna, Dyrekcja Edukacyjna i inne.

• Rada stanu - powołana w 1761 jako organ doradczy monarchy, a także kontrolujący wszystkie władze w państwie. Instytucja ta opiniując działalność organów centralnych na potrzeby panującego, zapewniała jednolity oparty na wspólnych zasadach kierunek zarządu spraw publicznych. Jako jedyna obejmowała swym zasięgiem wszystkie posiadłości Habsburgów, a także Węgry posiadające odrębną strukturę administracji

. Aparat urzędniczy

• Wydany w 1783 r. przez Józefa II okólnik skierowany do wszystkich urzędników dokonał reorganizacji stanu urzędniczego w duchu oświeconego absolutyzmu.

• Stanowił on swoisty kodeks moralny urzędnika nakazując:

☻ punktualność w sprawowaniu czynności urzędowych

☻ znajomość obowiązującego prawa

☻ zamiłowanie w służbie i gotowość do poświęceń

☻ przestrzeganie przed formalizmem i przekupstwem oraz bezdusznością w

załatwianiu spraw

☻ bezstronność w sprawach wyznaniowych i narodowych, staranność w czynnościach

zawodowych i wykazywanie czynnej miłości do ojczyzny i współobywateli

• Urzędnicy byli mianowani i odwoływani wyłącznie przez panującego lub podległe mu władze centralne i ponosili tylko przed nimi odpowiedzialność.

• Pod koniec rządów Marii Teresy wprowadzono stałe wynagrodzenie dla urzędników płatne z budżetu państwa -funkcjonariusz przestawał być sługą strony, został sługą państwa.

• Zakazano tym samym w 1752 roku tolerowanego dawniej przyjmowania dodatkowego wynagrodzenia od interesantów tzw. łapówki.

• Istnienie tzw. list zachowań - tajnych sprawozdań oceniających gorliwość urzędnika, jego przydatność zawodową, subordynację, moralność oraz przekonania polityczne sporządzane w sposób dyskrecjonalny przez przełożonego uzależniały nie tylko sprawy awansów ale i dalsze zatrudnienie.

Administracja lokalna w Austrii

Zarząd lokalny

Gubernie/ starostwa 6 guberni

Gubernatorzy/starostowie krajowi

Cyrkuły

Starostowie obwodowi

Samorząd w Austrii

Miasta Dominia

Wydział miejski, Wójt z Przysiężnikami, Mandatariusz,

magistrat z burmistrzem Justycjariusz

Wójt z przysiężnikami zarządzał majątkiem gromadzkim, sprawowali sądownictwo polubowne od którego orzecznictwa przysługiwało odwołanie do justycjariusza. Justycjariusz był arbitrem w sporach członków gromady pomiędzy sobą a Panem wsi. Mandatariusz z kolei został powołany do wykonywania zlecanych przez Cyrkuły funkcji administracyjnych. Mianowany i opłacany był przez właściciela wsi

PRUSY

Reformy administracji w Prusach

• Głównymi autorami reformy administracji państwa byli Fryderyk Wilhelm I oraz jego syn Fryderyk II Wielki

.

Władza królewska

- król sprawował rządy osobiste

- koordynował całą działalność podlegających mu ministrów

- przyjmował ich raporty, lecz decyzje podejmował sam w formie tzw. nakazów

gabinetowych bądź marginaliów będących odręcznymi decyzjami władcy

- pełna jedność zarządu państwowego realizowana była wyłącznie przez samego króla w jego gabinecie ( tzw. rządy gabinetowe )

Administracja centralna

• Generalny Dyrektoriat

• Ministerstwo gabinetowe

• Ministerstwo Sprawiedliwości

Generalny Dyrektoriat - 1723 r.

• Powstał z połączenia Generalnego Komisariatu Wojny i Generalnej Dyrekcji Finansów; obradował pod przewodnictwem króla, zajmował się administracją, policją, wojskiem i finansami.

• Wewnętrznie dzielił się na 5 tzw. realnych departamentów, na których czele stali ministrowie. Rozdział kompetencji pomiędzy poszczególne departamenty oparty był jeszcze częściowo na kryterium terytorialnym, częściowo już na rzeczowym - znacznie nowocześniejszym.

GENERALNY DYREKTORAT

• Fryderyk II w 1746 roku utworzył 6 a następnie kolejne departamenty (w 1768 roku 7 a w 1770 ósmy) zajmujące się sprawami wojska, handlu, przemysłu, akcyzy, ceł, górnictwa, hutnictwa oraz lasów. Te nowe jednostki posiadały już charakter wyłącznie resortowy

• Generalny Dyrektorat działał na podstawie pisemnych instrukcji królewskich

( Fryderyka Wilhelma I z 1722 roku oraz Fryderyka II z roku 1748)

◦ Ministerstwo Sprawiedliwości wyodrębnione od 1737 roku działające pod

przewodnictwem kanclerza i kilku ministrów zajmowało się sprawami związanymi z

wymiarem sprawiedliwości oraz sprawami wyznaniowymi

◦ Ministerstwo Gabinetowe utworzone w 1728 roku zajmowało się sprawami

zagranicznymi

ADMINISTRACJA LOKALNA

Departament Kamer - Kamery Wojny i Domen(na czele prezydent)

Powiaty (na czele landraci - starostowie)

Miasta (radcy skarbowi)

APARAT URZĘDNICZY

• Aparat urzędniczy był niezwykle rozbudowany

• Zorganizowano go na zasadzie centralizmu i biurokratyzmu

• Urzędnicy byli ślepymi wykonawcami decyzji panującego

• Urzędnicy byli wynagradzani, były to jednak niewielkie pensje

• Urzędnicy rekrutowali się nie tylko ze stanu szlacheckiego

Cnoty urzędnicze:

• Wierność i poczucie odpowiedzialności

• Posłuszeństwo

• Poczucie humoru i lojalności

• Prostota stylu życia

• A przede wszystkim pracowitość, bezinteresowność

REPUBLIKI W XVIII WIEKU ( oświecenie)

• Stany Zjednoczone Ameryki

• Francja

POJĘCIE REPUBLIKI

Termin wywodzi się z języka łacińskiego -res publica- sprawa publiczna, interes państwa. Forma ustroju w którym władza, łącznie z głową państwa (kolegialną lub jednoosobową) powoływana była do pełnienia swoich czynności przez lub w drodze wyborów.

STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI

• głowa państwa

• administracja centralna

• administracja terytorialna

Głowa państwa - prezydent

• Wymagania:

◦ obywatel Stanów Zjednoczonych od urodzenia

◦ ukończone 35 lat

◦ zamieszkiwanie w Stanach Zjednoczonych przez co najmniej 14 lat

• Kadencja (4 lata z prawem reelekcji)

• Wybór : wybory pośrednie

KOMPETENCJE PREZYDENTA

• Mianowanie przedstawicieli dyplomatycznych, urzędników federalnych, sędziów Federalnego Sądu Najwyższego, dowódców armii i floty (za radą i zgodą Senatu)

• Dowództwo nad armią, flotą i milicją stanową

• Prawo zawierania za radą i zgodą Senatu, traktatów międzynarodowych

• Stosowanie prawa łaski

• Prowadzenie polityki zagranicznej

• Kierowanie sprawami administracji będącymi w gestii federacji

• Wystawianie aktów nominacyjnych

ADMINISTRACJA CENTRALNA

• Departamenty (będące odpowiednikami ministerstw) z sekretarzami stanu na czele, mianowanymi i odwoływanymi przez prezydenta

• Pierwotnie wytworzyły się 3 departamenty:

◦ Departament Stanu

◦ Departament Wojny

◦ Departament Skarbu

Potem utworzono kolejne

SEKRETARZE STANU

• Nie mogli być członkami Kongresu, odpowiedzialność polityczna ponosili przed prezydentem , konstytucyjną przed Kongresem

• Posiadali jedynie stanowisko oficjalnych doradców prezydenta

ADMINISTRACJA TERYTORIALNA

• Kraj dzielił się na stany

• Stan miał własną konstytucję, stolicę, godło i flagę

• Zakres kompetencji stanu był szeroki (szkolnictwo opieka zdrowotna, komunikacja samorząd lokalny większość dziedzin prawa itp.)

• Władza wykonawcza należała do gubernatora w niektórych stanach noszącego tytuł prezydenta (kadencja 1 rok, wyłaniany w wyborach bezpośrednich)

Stany północne:

• Podstawową jednostką była GMINA (zgromadzenie gminne, zarząd gminy)

• Zgromadzenie gminne wybrało zarząd gminny i lokalnych urzędników

• Wyższą jednostką było HRABSTWO

Stany południowe:

• Podstawową jednostką było HRABSTWO na czele z szeryfem mianowanym przez gubernatora

• Niższą jednostką była PARAFIA

FRANCJA (1792 - 1804)

• Głowa państwa

• Administracja centralna

• Administracja terytorialna

GŁOWA PAŃSTWA

• Komitet Ocalenia Publicznego (1793 - 1795) pełniący funkcję faktycznego rządu

• Skład 9 członków

• Kompetencje:

◦ najwyższa władza w sprawach wojny, pokoju i zwalczania kontrrewolucji

◦ mianowanie ministrów i generałów

◦ prowadzenie polityki zagranicznej

Dyrektoriat:

• 5 dyrektorów wybieranych na 5 letnią kadencję przez Radę Starszych spośród dziesięciu kandydatów, którzy ukończyli 40 lat przedstawionych prze Radę Pięciuset

• Dyrektorzy w sprawowaniu swego urzędu zmieniali się co roku, ich władza była niepodzielna. Nie ponosili odpowiedzialności politycznej. Jedynie odpowiadali pewnie przed Najwyższym Trybunałem. Nie posiadali uprawnień ustawodawczych

CENTRALNA ADMINISTRACJA

• Dyktatura jakobińska- funkcję ministerialne pełnili poszczególni członkowie Komitetu Ocalenia Publicznego , dzieląc między siebie określone działy administracji

• Rządy Dyrektoriatu - nominacja ministrów i sprawowanie nad nimi kontroli należały do kompetencji urzędującego aktualnie dyrektora

ADMINISTRACJA TERYTORIALNA

• Administracja była w zasadnie trójstopniowa

Departament

Dystrykt

Gmina

ROZBUDOWA ADMINISTRACJI W POLSCE W LATACH 1764 - 1794

Okres przemian z punktu widzenia dziejów ustroju politycznego i administracyjnego dzieli się ma 4 podokresy

• Reformy w latach 1764 - 1775

• Reformy Sejmu Czteroletniego 1788- 1792

• Reformy Sejmu grodzieńskiego 1793

• Reformy insurekcji kościuszkowskiej 1794

Reformy rządu w Polsce w latach 1764 - 1775

• Komisja Skarbowa

• Komisja Wojskowa

• Komisja Dobrego Porządku

• Komisja Edukacji Narodowej

• Rada Nieustająca

• Komisja nad Szpitalami

KOMISJA SKARBOWA

• Istnienie w latach: 1764 c- 1794

• Dwie komisje dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Komisjom przewodniczyli podskarbiowie (koronny i litewski)

• Obok nich dla każdej komisji powołano 9-16 członków

• Kadencja trwała 2 lata

• Zadaniem Komisji Skarbowej było prowadzenie reform gospodarczych ,, ku pożytkowi Rzeczypospolitej ściągających się''

• Kompetencje obejmowały wszelkie sprawy skarbowo - podatkowo - sądowe

• Z czasem komisje przejęły sądownictwo w sprawach skarbowych i handlowych

• Stworzony przez nie aparat administracyjno skarbowy uchodził za bardzo nowoczesny i fachowy zwłaszcza w Koronie, gdzie reformy były o wiele poważniejsze niż na Litwie

• Komisję Skarbową można uznać za pierwsze polskie Ministerstwo Skarbu

KOMISJA WOJSKOWA

• Istnienie w latach 1764 - 1776

• Dwie komisje dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Przewodniczyli hetmani (Koronny i Litewski)

• Obok nich dla każdej korony powołano 9 - 16 członków

• Kadencja trwała 2 lata

• Komisja Wojskowa osiągnęła gorsze rezultaty niż Komisja Skarbowa, mimo to:

☼ rozpoczęto unowocześnianie armii poprzez rozwój artylerii

☼ ograniczono liczbę kawalerii na rzecz piechoty

☼ organizowano aprowizacje wojska

☼ organizowano szkolenia wojskowe

• Szczególną roję odegrała powołana w 1765 roku Szkoła Rycerska

KOMISJE DOBREGO PORZĄDKU

• W latach 1765 - 1768 powołano je w celu podniesienia z upadku miast królewskich i uzdrowienia ich gospodarki

• Zajęły się:

☼ porządkowaniem miast

☼ sprawą ich oczyszczania

☼ odbudową ulic i domów wg nowego planu regulacyjnego

☼ wybrukowaniem ulic

☼ sprawami związanymi z z bezpieczeństwem przeciwpożarowym

• Komisje istniały od 1789 roku. Sejm Czteroletni przekazał ich kompetencje Komisjom Porządkowym cywilno - wojskowym

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ

• Powołana w 1773 roku

• Uchodziła za 2 na świecie - po austriackiej komisji z 1760 roku - Ministerstwo Oświaty

• Skład 8 członków

• Kadencja 6 lat

• Podlegały jej wszystkie szkoły publiczne (oprócz wojskowych)

• Reformom zostały poddane najpierw uniwersytety zwane dotąd szkołami głównymi) następnie szkoły średnie a na koniec szkoły parafialne

• Wszystkie szkoły były hierarchicznie podporządkowane

• Przy komisji działało Towarzystwo do Ksiąg Elementarnych wydało ono około 30 podręczników

• Efektem działalności komisji była:

☼ laicyzacja szkolnictwa

☼ rozwój nauki matematyczno - przyrodniczych, humanistycznych i politycznych

☼ ograniczenie analfabetyzmu

☼ restrukturyzacja szkolnictwa

☼ rozwój pensji dla dziewcząt

• Dzieło komisji przynosiło owoce jeszcze długo po rozbiorach

RADA NIEUSTAJĄCA

• Utworzona została w 1775 roku istniała do końca 1789 roku

• Miała pełnić funkcję rządu centralnego ograniczając jednocześnie maksymalnie władzę królewską

• Wbrew intencją jej twórców przyczyniła się jednak do wzmocnienia pozycji króla

• Skład: 36 członków

- 18 ministrów

- 18 konsyliarzy ze ,,stanu rycerskiego''

• Co 2 lata miał zmieniać się 2/3 składu Rady

• Nazywano ją ,,Zdradą Nieustającą''

MARSZAŁEK RADY NIEUSTAJĄCEJ

• Stał na jej czele

• Kadencja trwała 2 lata, powtórnie miał prawo kandydować na ten urząd dopiero po 4 latach

• Kompetencje:

☼ przewodniczył posiedzeniom Rady

☼ przeprowadzał głosowania i ogłaszał ich wyniki

☼ obok króla i najwyższego godnością konsyliarza podpisywał uchwały Rady

☼ sprawował opieką mad archiwum i pieczęciom Rady Nieustającej

DEPARTAMENTY RADY NIEUSTAJĄCEJ

• Składał się z 5 departamentów

◦ interesów cudzoziemskich

◦ Policji albo Dobrego Porządku

◦ Wojska

◦ Sprawiedliwości

◦ Skarbu

• Pierwszy Departament liczył 4 członków któremu przewodniczył król, pozostałe składały się z 8 członków i przewodniczyli im właściwi ministrowie (marszałek, hetman i kanclerz)

KOMPETENCJE RADY NIEUSTAJĄCEJ

• Kompetencje Rady były bardzo szerokie

• Do Rady w szczególności należało

◦ kierownictwo i nadzór nad administracją w państwie

◦ inicjatywa ustawodawcza

◦ kontrola urzędników centralnych

◦ a od 1776 roku także interpretacja obowiązującego prawa

KOMISJA NAD SZPITALAMI

• Powołanie w 1775 roku

• Powołana odrębnie dla Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego

• Do jej zadań należało :

◦ zakładanie nowych szpitali

◦ stworzenie powiatowej służby zdrowia

◦ powołanie kolegium lekarzy, aptekarzy i akuszerek

◦ zwalczanie żebractwa

◦ zapobieganie epidemiom itp.

REFORMY ADMINISTRACJI NA SEJMIE CZTEROLETNIM (1788 - 1792)

• W dniu 3 maja 1791 roku uchwalona została uchwała zasadnicza (Konstytucja 3 Maja)

• Organy władzy wykonawczej:

◦ król

◦ straż praw

◦ komisje wielkie

KRÓL

• W zakresie władzy ustawodawczej

◦ utrata pozycji odrębnego stanu sejmującego, przewodniczenie jedynie Senatowi

◦ pozostawiono mu w prawdzie inicjatywę ustawodawczą ale wespół ze Strażą Praw

◦ odebrano prawo sankcji ustawodawczej

◦ zachował prawo zwoływania sejmu, lecz ten w określonych przypadkach mógł

zbierać i obradować bez jego udziału

◦ wszystkie ustawy były ogłaszane w imieniu władzy

◦ posiadał prawo łaski z wyjątkiem spraw o zbrodnię stanu

• W zakresie władzy wykonawczej

◦ do króla należała nominacja najwyższych urzędników w tym ministrów

◦ przewodniczący Straży Praw

◦ przyjęto przy tym wzorem angielskim zasadę nieodpowiedzialności monarchy (zanik prawa oporu) wprowadzając odpowiedzialność zasiadających w Straży Praw ministrów, którzy musieli kontrasygnować wszystkie wydawane w jego imieniu akty prawne

STRAŻ PRAW

• Była odpowiednikiem rządu

• Stała na czele całej Administracji Publicznej

• Skład:

◦ Król (przewodniczący i szef rządu)

◦ prymas (głowa duchowieństwa i przewodniczący Komisji Edukacji Narodowej)

◦ pięciu ministrów policji (1 z marszałków) pieczęci czyli spraw wewnętrznych (1 z

kanclerzy) interesów cudzoziemskich (2 kanclerzy) wojny (1 z hetmanów) i skarbu

(1 z podskarbich)

◦ marszałek sejmu oraz pełnoletni następca trony bez prawa głosu

• Ministrów do Straży Praw powoływał król z pośród wszystkich ministrów Korony i Litwy których łącznie było 16

• Nominację przeprowadzano podczas sesji sejmowej na której posłowie mogli wyrazić wobec kandydata wotum nieufności

• Ministrowie ponosili odpowiedzialność parlamentarną i konstytucyjna

• Odpowiedzialność parlamentarną ministrowie ponosili przed sejmem (obydwie izby)który większością 2/3 mogły wobec nich uchwalić wotum nieufności za kierunki i celowość prowadzonej przez nich polityki

• Odpowiedzialność konstytucyjną (za naruszenie prawa) ministrowie ponosili przed sądem zwykłą większość głosów połączonych Izb. Sąd sejmowy mógł orzec wszystkie kary łącznie z karą śmierci a król nie mógł wtedy skorzystać z prawa łaski

• Konstytucja nie wprowadziła natomiast odpowiedzialności solidarnej ministrów, którzy nadal odpowiadali indywidualnie

KOMISJE WIELKIE (RZĄDOWE)

• Podporządkowane były Straż Praw

• Wspólne były dla Korony i Litwy

• Było ich czterech :

◦ Policji

◦ Wojska

◦ Skarbu

◦ Edukacji Narodowej

• Były to kolegialne zorganizowane ministerstwa złożone z członków wybranych przes Sejm

• Kierowali nimi ministrowie nie należący do Straży co niewątpliwie osłabiło zasadę centralizmu w administracji

KOMISJA POLICJI

• Utworzona w czerwcu 1791 roku (istniała do 1792)

• Podlegały jej głównie miasta królewskie

• Kraj podzielono na 8 - podległych komisji - wydziałów policyjnych zwanych ,,intendencjami'' na których czele stali intendenci policji, mający do pomocy strażników

ZADANIA KOMISJI POLICJI

• Do jej zadań należały nie tylko sprawy bezpieczeństwa i spokoju mieszkańców a więc sfera działań policji porządkowej lecz także sprawy tzw. ,,wygody publicznej'' czyli szeroko podjęta administracja

• Sprawy komisji polskiej obejmowały

◦ policje bezpieczeństwa, obyczajową , budowlaną i handlową

◦ zagadnienia zdrowia i opieki społecznej czyli tzw. ,,dobroczynność'' do której

zadań należało m.in. kierowanie żebraków i ubogich do domów pomocy pracy

przymusowej

◦ czuwanie nad ochroną praw autorskich

◦ zbieranie danych statystycznych o stosunkach ludnościowych

◦ dbanie o kontrolę cen i środki komunikacji

KOMISJI POLSKI NIE WOLNO BYŁO:

• Naruszać ,,przyrodzonych i zabezpieczonych ustawami Rzeczypospolitej praw wolności i własności osobistej obywateli''

• Rozciąga ć swej władzy poza miasta królewskie na miasta i wsie prywatne (w tym przypadku mogła służyć ,,Radą i ostrzeżeniami'')

• Zaciągać długów publicznych

• Nakładać podatków i opłat

• Stanowić praw

• Przejmować kompetencji innych władz

ADMINISTRACJA TERYTORIALNA

• Organami administracji lokalnej były utworzone w 1789 roku komisje porządkowe cywilno - wojskowe dla województw, ziem i powiatów albowiem nie wprowadzono jeszcze wówczas systematycznego podziału kraju

• W skład komisji wchodzili komisarze zebrani przez sejmiki na 2 lata spośród szlachty danego okręgu a także komisarze miejscy (po 3) dołączeni na podstawie prawa o miastach

• Łącznie liczba komisarzy wyniosła z każdej komisji (16 - Koronie, 15 -Litwie)

KOMPETENCJE KOMISJI PORZĄDKOWYCH CYWILNO - WOJSKOWYCH

• Sprawy wojskowe (pobór, rekruta, kwaterunek)

• Wydawanie paszportów i kontrola ruchu ludności

• Sprawy ogólne związane z handlem, rzemiosłem, rolnictwem, szkolnictwem, opieką społeczną (np. nadzór nad szkolnictwem parafialnym, udzielanie porad z zakresu szkolnictwa, pobieranie inicjatyw w rzemiośle i handlu)

PODZIAŁ ADMINISTRACYJNY KRAJU

• Wprowadziła ustawa z dnia 2 listopada 1791 roku

• Kraj podzielony został na:

◦ województwa

◦ powiaty

◦ ziemie

Ustrój administracyjny w ustawodawstwie sejmu grodzieńskiego i w czasie insurekcji kościuszkowskiej.

Reformy sejmu grodzieńskiego - Rada Nieustająca

• Na czele władzy wykonawczej stanęła Rada Nieustająca

• Kadencja trwała 4 lata

• Skład: król i 24 członków wybieranych przez sejm

• Kompetencje rady były bardzo szerokie, faktycznie nie była przez nikogo kontrolowana w czasie między sesjami sejmu

• Radę Nieustającą podzielono na 6 departamentów:

1. Interesów cudzoziemskich

2. policji

3. sprawiedliwości

4. wojska

5. skarbu

6. edukacji

• pozostałe departamenty sprawowały nadzór i kontrolę nad działaniem odpowiednich komisji resortowych

• utrzymano również Komisje Wielkie

• władza królewska ulegała silnemu ograniczeniu; król pozostał właściwie honorowym reprezentantem wpływu na rządy w kraju

• utrzymano także wojewódzkie komisje porządkowe mające siedzibę co do zasady w każdej ziemi

Reformy insurekcji kościuszkowskiej

• na czele powstania stanął Tadeusz Kościuszko jako naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej który objął faktyczną władzę dyktatorską - nie detronizując króla, ale usuwając go od władzy

• naczelną władzą rządowo - administracyjną była początkowo Rada Zastępcza Tymczasowa ( na terenie centralnej Polski) a od końca maja 1794 roku Rada Najwyższa Narodowa (w całym kraju)

• na Litwie utworzono podległą władzom centralnym w Warszawie Deputację Centralną Wielkiego Księstwa Litewskiego

Rada Najwyższa Narodowa

• dzieliła się na 8 wydziałów:

1. porządku

2. bezpieczeństwa

3. sprawiedliwości

4. skarbu

5. żywności

6. potrzeb wojskowych

7. interesów zagranicznych

8. instrukcji narodowej

• w jej skład wchodzili:

- Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej

- 8 członków - kierowników poszczególnych resortów

- 32 zastępców

Administracja terenowa została powierzona komisjom porządkowym

• najwyższym szczeblem administracji powstańczej a zarazem i sądownictwa państwowego w zakresie stosunków wiejskich były dozory na których czele stali dozorcy

• dozorcą mógł zostać każdy mieszkaniec powiatu ,,jakiegokolwiek bądź stanu i kondycji …………umiejący czytać, pisać i rachować dobrą sławę w okolicy mający.''

• Dozorcy pełnili funkcję arbitrów w sprawach spornych pomiędzy dworem a wsią , stając się pierwszymi reprezentantami władzy państwowej na szczeblu wsi stanowiących dobra prywatne, wcześniej wyłączonych spod władztwa administracji publicznej

• Odwołania od decyzji dozorców miały rozstrzygać wojewódzkie komisje porządkowe

• Ponadto do obowiązków dozorców należało:

☻ sporządzanie spisów ludności

☻ nadzór nad utrzymaniem dróg i mostów, nad rozwojem rolnictwa, ochrona lasów

oraz szkolnictwem wiejskim

• Dozorcy stanowili jedyny w systemie władz powstańczych urząd nienoszący na sobie piętna tymczasowości

PODSTAWY DOKTRYNALNE ADMINISTRACJI W XIX STULECIU

• Autokratyzm

• Liberalizm

• Pozytywizm prawniczy

• Myśl socjalistyczna

AUTOKRATYZM

Termin pochodzi od angielskiego słowa ,,autocracy'' co oznacza ,,samowładztwo''

• Autokratyzm jest systemem rządów w państwie oznaczającym skupienie całej władzy w rękach jednego podmiotu i sprawującego ją arbitralnie

• Główną cechą autokratyzmu jest to że panujący może w dowolnym czasie, w dowolny sposób i bez możliwości odwołania się wywrzeć wpływ na życie każdego ze swych poddanych

• Autokratyzm postrzega się jako ,,wynaturzenie'' absolutyzmu, ponieważ władza autokratyczna jest nie tylko absolutna ale i arbitralna.

LIBERALIZM

• Pochodzi od łacińskiego słowa /liberalis/- wolność

• Liberalizm za fakt podstawowy przyjmuje istnienie praw naturalnych

• Za najważniejszą funkcję państwa natomiast uważa ich ochronę

• Według liberałów wszyscy ludzie są równi mają te same upoważnienia oraz że żadna władza nie może tych uprawnień człowiekowi odebrać

• Społeczeństwo liberalne jest nazywane społeczeństwem otwartym

POZYTYWIZM PRAWNICZY

• Twórcy pozytywizmu prawniczego koncentrowali się na normie prawnej

• Opracowali teorię tak zwanego ,,państwa prawnego'' opierającego się na poszanowaniu prawa reprezentującego zarówno interes zbiorowości jak i jednostki

• Interwencjonizm państwowy powinien znajdować oparcie w konkretnej normie prawnej

• Pozytywiści uważali że prawo obowiązuje w sposób absolutny

• Według pozytywistów jedynym realnie istniejącym prawem jest prawo stanowione

• System prawny winien być hierarchicznie uporządkowanym zbiorem aktów (konstytucja, ustawy, rozporządzenia…)

• Akta niższego szczebla powinny być zgodnie z aktami szczebla wyższego i w zasadzie mogły być wydawane tylko na ich podstawie

• Dwa nurty: anglosaski (commonlaw) oraz kontynentalny (Europa kontynentalna)

• Nurt anglosaski reprezentowany był przez Johana Austrina

• Nurt kontynentalny reprezentowany przez Rodolfa Ihering i Georga Jellinka

MYŚL SOCJALISTYCZNA

• ,,socjalizm'' pochodzi od łacińskich słów ,,socius'' co oznacza wspólny złączony oraz ,,societas'' wspólnota udział, zjednoczenie

• ,,myśl socjalistyczna'' to doktryny, teorie, poglądy socjalistyczne jakie pojawiały się w życiu umysłowym społeczeństwa XIX wieku i początków XX wieku.

• Naczelną zasadą stała się reguła sprawiedliwości społecznej

• Socjalizm łączy się bardzo często z przymiotnikami ,,utopijny'' lub ,,naukowy''

• Przedstawicielami socjalizmu utopijnego byli głównie Claudie Heri Saint - Simon i jego uczniowie Charles Fourier oraz Robert Owen

• Socjalizm naukowy reprezentowany był przede wszystkim przez Karola Marksa oraz Fryderyka Engelsa

Administracja publiczna w XIX wieku

• Prusy

• Austria

• Rosja

• Ziemie Polskie pod zaborami

Administracja a konstrukcja państwa prawnego

• Pojawiła się w I połowie XIX wieku przede wszystkim w państwach niemieckich

• Ugruntowała się i upowszechniła w dopiero w 2 połowie XIX stulecia, po Wiośnie Ludów

• W państwie prawnym zachodzi istotna przemiana modelu administrowania charakterystycznego dla XVIII wiecznych państw policyjnych stanowiąc ich przeciwieństwo pod każdym względem.

• Przede wszystkim mamy do czynienia z zasadami konstytucjonalizmu oraz hierarchiczności aktów prawnych co stwarza konieczność zgodności wszystkich aktów niższego rządu z ustawami, tych natomiast z konstytucją.

Administracja zobowiązana jest działać w ramach przepisów prawa oraz na ich podstawie

1. przepisy te nie mogą być narzucone prze panującego, lecz tworzone w drodze ustawodawczej przez parlamenty

2. charakter norm administracyjnych staje się dwustronnie obowiązujący, wiąże zatem już nie samych obywateli lecz również aparat administracyjny

3. organy administracji nie mogą ingerować w sferę praw obywateli w dowolnych przypadkach i formach, zaś dopuszczalna ingerencja administracji - gdy przybiera podstawę w przepisach prawa

4. administracja poddana zostaje kontroli ze strony legislatywy a w szczególności poprzez wprowadzenie możliwości pociągana ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej i parlamentarnej

5. innym istotnym przejawem zewnętrznej kontroli administracji staje się sądownictwo administracyjne, rozpatrujące odwołania obywateli od sprzecznych z prawem decyzji administracyjnych

6. w państwie prawnym następuje rozwój samorządu terytorialnego

7. konstytucja państwa prawnego ugruntowała poddanie administracji ,,rządom prawa''

PRUSY

• Pierwszy etap reform zarządu centralnego i administracji lokalnej przeprowadzony został na początku XIX wieku z inicjatywy dwóch pruskich ministrów : Karola von Steina i Karola Augusta von Herdenberga

• W wyniku tych reform Prusy nie stały się jeszcze państwem prawnym

• Dopiero po Wiośnie Ludów z chwilą otrzymania konstytucji w 1850 roku Prusy stają się państwem prawnym

ADMINISTRACJA CENTRALNA

• Władzę wykonawczą sprawował król prze swych ministrów

• W 1808 powołano 5 odpowiedzialnych ministrów stojących na czele resortów:

1. Spraw Zagranicznych

2. Wojny

3. Skarbu

4. Sprawiedliwości

5. Spraw wewnętrznych (do tego ostatniego należała cała administracja kraju oraz nadzór nad szkolnictwem i kościołem)

• W roku 1850 dokonano reorganizacji tworząc 9 resortów

☻ Spraw Zagranicznych

☻ handlu

☻ rolnictwa

☻ sprawiedliwości

☻ wyznań

☻ spraw wewnętrznych

☻ domu królewskiego

☻ wojny

☻ finansów

• W 1878 roku przybyło jeszcze 1 ministerstwo (robót publicznych) i taki stan rzeczy przetrwał do 1918 roku

• Ministrowie sami kierowali resortami i byli za nie odpowiedzialni

• W 1810 roku wprowadzono urząd kanclerza jako organu nadzorującego i koordynującego działalność ministerstw

• Do roku 1814 stał on na czele rady ministrów zwanej Ministerstwem Państwa w skład której wchodzili wszyscy ministrowie

• Po 1822 roku w miejsce kanclerza przewodnictwo rady objął prezydent ministrów (od 1848 premier)

• W 1817 roku utworzono Radę Państwa będącą jedynie organem doradczym króla, głownie w sprawach legislacyjnych a nadto rozstrzygającym sprawy w których splatały się interesy różnych ministerstw

ADMINISTRACJA LOKALNA

• W latach 1808 - 1815 dokonano reorganizacji władz lokalnych

• W II połowie XIX wieku zorganizowano samorząd na wszystkich szczeblach zarządu lokalnego

• W 1815 roku wprowadzono jednolity system administracji terytorialnej

• Kraj podzielono na:

☻prowincje

☻rejencje

☻powiaty

☻gminy wiejskie, miejskie

PROWINCJE

• Prowincji było 10 (w 1918 -12)

• Na czele stali nadprezydenci

• Przy nadprezydencie utworzono radę prowincjonalną do której kompetencji należało współdziałanie w wydawaniu rozporządzeń policyjnych oraz rozstrzyganie zażaleń od decyzji wydziału obwodowego

SAMORZĄD PROWINCJONALNY

• Samorząd prowincjonalny na poziomie prowincji wprowadzony został w 1879 roku

• Organy:

☻ sejm prowincjonalny na czele z marszałkiem jako organ uchwałodawczo - kontrolujący - członków wybierały sejmiki powiatowe oraz rady miejskie

☻wydział prowincjonalny na czele z dyrektorem krajowym jako organ wykonawczo - zarządzający - wybierany przez sejm prowincjonalny (7 - 15 osób)

• Nadzór nad samorządem prowincjonalnym sprawował nadprezydent prowincji

REJENCJE

• Prowincje dzieliły się na rejencje na czele których stali prezydenci rejencji mianowani przez króla

• Na szczeblu rejencji nie utworzono samorządu

• Były to wyłącznie jednostki administracji rządowej

• Z rezydentem rejencji od 1883 roku współdziałał wydział dowodowy złożony z prezydenta oraz członków w części mianowanych przez wydział prowincjonalny który pełnił funkcję sądu administracyjnego II instancji

POWIATY

• Po 1872 otrzymały podwójną postać : z jednej strony okręgów administracji państwowej z 2 tzw związków powiatowych

• Na czele powiatowej administracji ogólnej stali landraci (starostowie) mianowani przez króla w zasadnie spośród kandydatów przedstawionych przez sejmik powiatowy ( nie było to jednak dla króla wiążące)

• Landraci stali na czele organów wykonawczych samorządu powiatowego łącząc tym samym w swym ręku funkcję urzędników administracji rządowej z kompetencjami samorządowymi

• Podlegały im wszystkie sprawy administracji i policji powiatu

SAMORZĄD POWIATOWY

• Sejmik powiatowy jako organ uchwałodawczy - złożony z 25 członków wybieranych przez specjalne kolegia (kurie) wyborcze na 6 lat. Przewodniczył mu landrat. Do kompetencji sejmiku należały wszystkie uchwały w sprawach lokalnych oraz wybór delegatów do sejmu prowincjonalnego jak również członków wydziału powiatowego

• Wydział powiatowy jako organ wykonawczy samorządu powiatowego a jednocześnie organ administracji rządowej złożony z landrata oraz 6 członków wybieranych na sejmiku. Wydział sprawował nadzór nad samorządem gminnym był też sądem administracyjnym pierwszej instancji

GMINY

• Gminy były korporacjami prawa publicznego którym powierzono samorząd we własnych sprawach a także lokalną administrację państwową

• Każda z gmin miała opracować własny statut określający jej organizację oraz zakres działania

• Nadzór nad samorządem gminnym sprawowany był przez prezydenta rejencji a w ostatniej instancji padprezydenta prowincji przede wszystkim z punktu widzenia legalności podejmowanych uchwał i postanowień

• Gminy i wiejskie i miejskie

GMINY MIEJSKIE

• Samorząd miejski powstał najwcześniej bo już w 1808 roku z inicjatywy Steina

• Organami samorządu miejskiego były:

☻ Rada miejska (zgromadzenie miejskie) pochodząca z wyborów, będąca organem uchwałodawczym i sprawująca kontrolę nad organami wykonawczymi gmin

☻Burmistrz wybierany prze radę miejską oraz powoływany prze tę radę ministrat złożony był z burmistrza i ławników

• Rada miejska stanowiła o majątku miejskim zajmowała się rozkładem podatków i obciążeń przypadających na mieszkańców gminy, ustala budżet miasta i przyjmowała rachunki miejskie

• Magistrat miasta stanowiły zwierzchność miejscową i jako władza administracyjna miasta zarządzał majątkiem gminy jej dochodami oraz instytucjami użyteczności publicznej. Reprezentował też miasto na zewnątrz

Kompetencje samorządu miejskiego podzielono na 2 grupy:

• Własne

• Poruczone

• Do zakresu spraw ,,własnych'' gmin zaliczano w szczególności wszystko to co służy dobrobytowi ogółu i materialnemu interesowi i duchownemu rozwojowi jednostek a także tworzenie i wspomaganie zakładów służących temu celowi (np. rozbudowa dróg, środków komunikacji, gazownie, elektrownie, szkoły)

• Poruczony przez państwo zakres spraw obejmował zagadnienia administracji ogólnej np. policję miejscową. W tym zakresie gminy związane były nie tylko ustawami i rozporządzeniami lecz także instrukcjami nadrzędnych organów rządowych

GMINY WIEJSKIE

• Organami gminy wiejskiej byli:

☻ przedstawicielstwo (zgromadzenie gminne) jako organ uchwałodawczo - kontrolujący

☻ przełożony (naczelnik gminy) wraz z ławnikami jako organ wykonawczy

• Przedstawicielstwo gminne wybierane było przez mieszkańców gminy którzy zamieszkiwali w niej co najmniej do roku i płacili podatki. Ono z kolei wybierało naczelnika i ławników

• Kompetencje samorządu gminnego określono ogólnie stwierdzając że gminy wiejskie mają prawo samorządnego administrowania swymi sprawami.

Stosunki między administracją rządową a samorządową

• Na szczeblu gmin istniał tylko samorząd

• W powiatach z kolei doszło do znacznego zespolenia organów samorządu i administracji rządowej

• Na poziomie rejencji była tylko administracja rządowa choć z kolegialnym i częściowo wybieralnym organem jakim był wydział obwodowy

• Wreszcie na szczeblu prowincji rozdział pomiędzy samorządem a administracją rządową był niemal całkowity i prowadził do dualizmu obu form wykonywania władzy.

ADMINISTRACJA NA ZIEMIACH POLSKICH

• W 1815 utworzono Wielkie Księstwo Poznańskie

• Księstwo miało początkowo szerokie uprawnienia i odrębność (nazwa, własny herb oraz flaga)

• Od innych prowincji pruskich Wielkie Księstwo odróżniało się także instytucją namiestnika królewskiego

• Namiestnik posiadał jedynie uprawnienia o charakterze reprezentacyjnym nie miał natomiast żadnych kompetencji w zakresie spraw administracyjno - politycznych zastrzeżonych dla nadprezydenta prowincji, prezydentów rejencji. Oni też w praktyce sprawowali pełnię władzy administracyjnej tak jak w pozostałych prowincjach monarchii pruskiej.

• Do kompetencji namiestnika należało pośredniczenie między monarchią a ludnością

• W ramach tego mieściło się :

☻ przyjmowanie próśb i zażaleń do króla

☻ nadawanie w jego imieniu tytułów godności i orderów

☻ informowanie ludności o zamiarach rządu

☻ zwoływanie sejmików

• Inną formą odrębności ustrojowej Księstwa było powołanie w 1824 roku stanowego zgromadzenia prowincjonalnego zwanego sejmem składającego się z 48 posłów reprezentujących wszystkie stany

• W 1828 utworzono stanowe sejmiki powiatowe. Stanowiły one organ doradczy landratów w zarządzaniu powiatem, rozkładzie podatków i przedstawianiu kandydatów na urząd landrata co odebrano im w 1833 roku.

AUSTRIA

• Do 1848 roku w Austrii pozostawiono w zasadzie ustrój administracyjny wprowadzony w ramach reform terezjańsko - józefińskich

• Monarchia austriacka nadal rządzona była absolutnie

• Całością spraw państwowych kierował osobiście cesarz odbywający konferencję z urzędnikami tworzącymi ścisły gabinet

• Na początku XIX wieku gabinetowi temu zaczął przewodniczyć minister odgrywający w praktyce rolę zbliżoną do premiera rządu

• Utrzymano wszystkie istniejące wcześniej kolegialne instytucje

• Nie nastąpiły również zmiany w kształcie administracji terytorialnej

• Upadek rządów absolutnych w Austrii nastąpił dopiero w 1859 roku

ADMINISTRACJA CENTRALNA

• W 1848 roku władze wykonawczą cesarz sprawował z pomocą mianowanych i odwoływanych przez siebie ministrów którzy tworzyli Radę Ministrów.

• Stworzony został system rządów gabinetowych

• Wśród powołanych wówczas do życia resorów najważniejszymi były:

☻ ministerstwo spraw zagranicznych i domu cesarskiego

☻ ministerstwo spraw wewnętrznych

☻ ministerstwo sprawiedliwości

☻ ministerstwo wojny

☻ ministerstwo skarbu

• Początkowo ministrowie ponosili odpowiedzialność wyłącznie przed cesarzem

• Dopiero w 1867 roku wprowadzona została odpowiedzialność konstytucyjna ministrów przed Trybunałem Państwa jak również polityczna prze parlamentem

• Odpowiedzialność polityczna wiązała się z wprowadzeniem zasadny kontrasygnaty aktów cesarskich przez właściwych resortowo ministrów ponoszących z tego tytułu odpowiedzialność parlamentarną

• Po 1867 roku powołano dwa odrębne rządy dla krajów austriackich i węgierskich

• Jedynie 3 resorty pozostawiono wspólnie:

☻ spraw zagranicznych

☻ wojny

☻ finansów

• Powstały oddziały administracji miały osobną hierarchię

• Wszyscy ministrowie byli powoływani i odwoływani przez cesarza do niego też należało tworzenie nowych resortów

• Z czasem cesarz zaczął tworzyć gabinety mające poparcie większości parlamentarnej. Często zresztą złożone z osób z poza parlamentu za to mających długoletnią praktykę na niższych szczeblach biurokratycznych

ADMINISTRACJA LOKALNA

• Kraj dzielił się na:

Kraje Koronne powiaty

(od 1849) (od 1867)

KRAJE KORONNE

• Na czele zarządu kraju stał początkowo gubernator a następnie namiestnik (w mniejszych krajach władzę powierzono prezydentom krajowym)

• Wszyscy oni byli powoływani i odwoływani przez cesarza

NAMIESTNIK

• Był reprezentantem cesarza oraz szefem administracji rządowej w kraju. W tym ostatnim zakresie podlegał rządowi centralnemu i ponosił wobec niego odpowiedzialność. Namiestnikowi podporządkowani byli starostowie w powiatach, starostom natomiast podlegał samorząd gminny

• Należał do niego także nadzór nad władzami autonomicznymi

• Kierował on przeprowadzeniem wyborów do sejmu krajowego

• Posiadał też prawo inicjatywy ustawodawczej w sejmie

• Badał legalność działań reprezentacji państwowej

• Sprawował swą władzę za pomocą urzędu zwanego namiestnictwem

POWIAT

• Na czele powiatu postawiono starostę

• Był on najniższym ogniwem administracji rządowej a jednocześnie organem zwierzchnim i nadzorującym w stosunku do gmin

• Organem pomocniczym starosty było starostwo powiatowe

WŁADZE AUTONOMICZNE I SAMORZĄDOWE

• W 1861 roku obok administracji rządowej wprowadzono:

☻ władze autonomiczne w krajach koronnych

☻ samorząd powiatowy istniejący wyłącznie w 4 krajach: Czechach, Galicji, Syrii, Tyrolu)

☻samorząd gminny

WŁADZE AUTONOMICZNE

• Organy: sejmy krajowe i wydziały krajowe

• Sejm krajowy składał się z wirylistów (osób wchodzących do sejmu z tytułu piastowanej godności, byli to biskupi i rektorzy wyższych uczelni) oraz posłów wybieranych w sejmie kurialnym. Ogół wyborców przyporządkowano do jednej z 4 kurii wyborczych:

☻ wielkiej własności

☻ izb przemysłowo - handlowych

☻ miast

☻ reszty gmin

• Kompetencje sejmu krajowego obejmowały:

☻ zmiany przepisów statutu krajowego

☻ sprawy kultury krajowej ( rozumiane jako rolnictwo, hodowla, ustrój agrarny itp.)

☻ ustawodawstwo w sprawach publicznych budowali na koszt kraju

☻ ustawodawstwo w przedmiocie zakładów dobroczynnych utrzymywanych w

funduszy krajowych

• Na czele sejmu krajowego stał Marszałek krajowy mianowany przez cesarza na 6 lat

Wydział krajowy składał się z marszałka krajowego jako przewodniczącego oraz 6 członków wybieranych w połowie przez kurie wyborcze a w połowie prze sejm

• Był to organ wykonawczy sejmu a zarazem komisja sejmowa przygotowująca m.in projekty ustaw

• Wydział pełnił także funkcję w zakresie bieżącej administracji (m.in. zarządu majątkiem krajowym)

SAMORZĄD POWIATOWY

• Organy:

1. Rada powiatowa jako organ uchwałodawczo - kontrolujący

2. wydział powiatowy jako organ uchwałodawczo - zarządzający

• Rada powiatowa wybierana była w systemie kurialnym na 6 lat w wyłaniała ze swego grona wydział powiatowy na czele którego stał marszałek powiatu zatwierdzany przez cesarza. Do zakresu działania rady należały sprawy komunikacji, zdrowia, bankowości.

• Organy samorządu powiatowego sprawowały nadzór nad gminami

• Z kolei nadzór nad reprezentacją powiatową należał do Wydziału Krajowego i namiestnika

SAMORZĄD GMINNY

• Gminy wiejskie i miejskie

• Organy samorządu miejskiego

Rada Miejska Magistrat

(organ uchwałodawczo - kontrolny) (burmistrz, prezydent, organ

wykonawczo - zarządzający)

Organ samorządu gmin wiejskich

Rada gminna zwierzchność gminna

(organ uchwałodawczo - kontrolny) (naczelnik gminy, wójt, organ

wykonawczo - zarządzający)

ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO

• Dzieliły się na 2 grupy:

☻własne

☻poruczone

• Do zakresu własnego należały sprawy:

☻ zarządu majątkiem

☻uchwalenie budżetu

☻sprawy komunikacji

☻szkolnictwa

☻zakładów dobroczynnych

☻wydawanie przepisów w zakresie policji miejscowej itp.

• Do spraw poruczonych zaliczano kwestie przekazane do wykonania prze władze państwowe (np. ściąganie podatków)

GALICJA

• Zmiany ustrojowe w zakresie organizacji i działania administracji jakie zostały wprowadzone w Galicji można ująć w 2 okresy:

☻okres przedautonomiczny

☻ okres autonomiczny (po 1860 roku)

• W Galicji działały 2 systemy władz: krajowy (autonomiczny) oraz rzadowy

• Istniał tu także samorząd powiatowy i gminny zorganizowany odpowiednio do innych części cesarstwa

WŁADZE AUTONOMICZNE

Sejm krajowy wydział krajowy

(na czele z marszałkiem krajowym) (organ wykonawczy)

Najwyższa władza autonomiczna

ADMINISTRACJA RZĄDOWA

• W 1871 roku utworzono ministra dla Galicji, który jako minister bez teki wchodził w skład austriackiej Rady Ministrów

• Urzędował stale w Wiedniu

• Poza 1 wypadkiem stanowisko piastowali Polacy z Galicji

• W razie sporów z którymś z ministrów resortowych sprawę rozstrzygał rząd

• Minister Galicji opiniował wszystkie projekty aktów prawnych dotyczące tej prowincji

• Krajowym organem administracji rządowej był namiestnik od 1849 roku

• Mianował go cesarz w uzgodnieniu z prezesem koła Polskiego w parlamencie austriackim

• Namiestnik urzędował we Lwowie

• Do kompetencji namiestnika należało:

☻reprezentowanie cesarza

☻kierowanie administracją rządową w kraju koronnym

☻nadzorowanie władz autonomicznych

☻przeprowadzanie wyborów do sejmu krajowego

☻realizowanie w sejmie inicjatywy ustawodawczej rządu

☻badanie legalności działań reprezentacji powiatowej itp.

• Namiestnik był podporządkowany i odpowiedzialny prze rządem austriackim

• Swoją władzę sprawował przy pomocy urzędu zwanego namiestnictwem

ADMINISTRACJA SZKOLNICTWA

• W 1867 roku w Galicji wprowadzono trójstopniowy samorząd szkolny na szczeblu:

1. krajowym

2. powiatowym

3. gminnym

system nie obejmował wyższych uczelni mających autonomię

Rada Szkolna Krajowa organ administracji szkolnej na stopniu krajowym

(namiestnik)

Okręgowe rady szkolne powiatowym

(starostowie)

Miejscowe rady szkolne gminnym

(przewodniczący)

ROSJA

• Rosja w XIX wieku nadal była monarchią absolutną (do 1917 roku)

• Cesarz zachował nieograniczoną władzę

• Przeobrażeniom podlegała jednak struktura zarządu państwem, aczkolwiek nienapuszająca w niczym fundamentalnej zasady ustrojowej państwa rosyjskiego

• Nie znalazła zastosowania konstrukcja państwa prawnego

ADMINISTRACJA CENTRALNA

• Pierwszym nowym organem centralnym była utworzona w 1801 roku Rada Nieustająca składająca się z 12 członków pochodzących z arystokracji. Był to organ doradczy cesarza ze stale urzędującą kancelarią

• W 1802 roku skasowano kolegia tworząc w to miejsce urząd ministrów wraz z podległymi im ministerstwami. Początkowo było 8 ministerstw później liczba zwiększyła się do 11. Dzieliły się one na departamenty na których czele stali dyrektorzy.

• W 1812 zorganizowano Komitet Ministrów jako kolejny organ doradczy cesarza, pozbawiony możliwości samodzielnego decydowania. Składał się on z ministrów, szefów departamentów, Rady Państwa oraz kierowników urzędów centralnych. Przewodniczył mu osobiście cesarz. Od 1861 roku przewodnictwo komitetu przekazano najstarszemu wiekiem ministrowi. Komitet obradujący z udziałem monarchy zyskał natomiast miano Rady Ministrów. Poza funkcjami doradczym organ ten otrzymał w niektórych sprawach także prawo podejmowania ostatecznej decyzji, przejmując tym samym prawne uprawnienia rządu centralnego.

• W 1810 roku utworzono Radę Państwa z chwilą jej powołania zakończyła działalność Rada Nieustająca

• W 1802 roku zreorganizowano Senat Rządzący

☻oprócz funkcji Sądu Najwyższego o uprawnieniach kasacyjnych

☻ powierzono mu nadzór nad wypływami z podatków i wydatkami państwowymi oraz nad wszystkimi ministerstwami

☻stojąc na straży prawa i praworządności spełniał rolę trybunału administracyjnego

☻ do niego należało także ogłaszanie ustaw

☻ dzielił się na departamenty (9) przy których funkcjonowali oberprokuratorzy podlegli prokuratorowi generalnemu (był nim minister sprawiedliwości)

ADMINISTRACJA LOKALNA

• Jednostki podziału administracyjnego

Gubernie Generał - gubernatorstwa

(gubernatorzy) (Generał - gubernatorzy)

Powiaty

(sądy ziemskie)

Stany

(przystawi)

Gromady gminy

Funkcjonariusze administracji państwowej

• W związku z rozbudową biurokratycznego systemu organizacji rządu państwa znacznie zwiększono ich ilość

• Rosyjski korpus urzędniczy charakteryzowała:

☻ wielostopniowa struktura w każdym pionie administracji

☻hierarchiczna zależność organów niższego stopnia od wyższych i taka sama podległość służbowa

☻ Zasada mianowania na stanowiska

☻działanie według generalnych regół postępowania w administracji

REFORMA ZIEMSKA

• Została przeprowadzona w 1864 roku

• Wprowadziła ograniczony samorząd na szczeblu guberni i powiatu

• Jednostkami samorządu były tzw ziemstwa o dość skromnych kompetencjach do których należały sprawy gospodarcze, komunikacyjne, opieku zdrowotnej itp.

• Istotny wpływ na działalność ziemstw mieli gubernatorzy oraz minister spraw wewnętrznych

• Nie wszędzie samorząd ziemski został………………….

ORGANY ZIEMSTW

1. Zgromadzenie powiatowe 1. Zgromadzenie gubernialne

(organ uchwałodawczy) (organ uchwałodawczy)

2. Zarząd powiatowy 2. Zarząd gubernialny

organ wykonawczy organ wykonawczy

powiaty gubernie

REFORMA MIEJSKA

• Samorząd miejski powołano do życia w 1870 roki

• Organy:

Duma miejska zarząd miejski prezydent

KOMPETENCJE SAMORZĄDU MIEJSKIEGO

• Zarządzanie majątkiem i uchwalanie budżetu miasta

• Sprawy porządku publicznego

• Opiekę zdrowotną i społeczną

• Sprawy gospodarki i kultury

• Wiele spraw z zakresu poruczonego przez administrację rządową

GUBERNIE

Gubernator

Prowincje - wojewoda

Dystrykty -komisarze ziemscy

---