Awangarda w literaturze i sztuce
AWANGARDA (w sztuce pojawia się ok. 1910 r.)
(z franc. avant garde - straż przednia):
tendencje i trendy w sztuce początku XX wieku programowo odrzucające dotychczasową tradycję.
Cecha charakterystyczna to poszukiwania odrębnego języka i środków wyrazu artystycznego oraz programowe odrzucenie sztuki naśladowczej - kopiowania rzeczywistości (realizmu).
Termin stosowany również współcześnie dla określenia artystycznych eksperymentów i dzieł, które nie poddają się klasyfikacjom i wykraczają poza przyjęte schematy w sztuce
Pierwszy użył terminu awangarda
Henri Saint-Simon w 1825 r.
Świat zewnętrzny przestaje obchodzić twórców. Każdy wybrany temat, jest tylko pretekstem do rozwinięcia jakiegoś dyskursu artystycznego.
Oryginalność w sztuce staje się najwyższą, ale za to demokratyczną wartością. Dlatego w Europie pojawia się tak wielu genialnych twórców wyprzedzających swa epokę.
Nurty w awangardzie XX wieku
kubizm,
futuryzm,
konstruktywizm,
ekspresjonizm,
sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)
dadaizm,
surrealizm.
Podstawą estetyki awangardy jest HISTORYCYM - przekonanie, że historia wyznacza sens działania jednostek i grup społecznych.
-deindywidualizacja dzieła sztuki i procesu twórczego;
-przekonanie o postępującym rozwoju sztuki;
-kult maszyny i cywilizacji przyszłości
-społeczny i artystyczny radykalizm
Dzieło sztuki jest posłaniem i projektem nowej organizacji świata
FUTURYZM
powstał ok. 1909 r. we Włoszech jako ruch środowisk literackich (Filippo Thomaso Marinetti 20.02.1909 r. w Le Figaro ogłasza Manifest futuryzmu).
Program futurystów:
Kult dynamizmu życia współczesnego;
Kult szybkości, techniki i maszyny;
Gloryfikacja wojny, siły i zniszczenia.
dołączają malarze Umberto Boccioni, Giacomo Balla, Carlo Carrà, Luigi Russolo, Gino Severini, Enrico Prampolini.
Poeci: Aldo Pallazzeschi, Ardengo Soffici
Architekt A. di Sant'Elia
Pierwsza wystawa futurystów luty 1912 w Paryżu.
Konstruktywizm
powstał w r. 1913 w Rosji;
Podstawowym wyróżnikiem konstruktywizmu jest stosowanie dyscypliny formalnej ograniczonej do prostych elementów geometrycznych: koła, trójkąta i linii prostej. Z założenia wzajemne oddziaływania tych form wywołują wewnętrzne napięcie wewnątrz obrazu.
Celem konstruktywistów było poszukiwanie nowej ekspresji estetycznej, a metodą świadoma rezygnacja z prezentowania widzialnej rzeczywistości oraz odejście od skojarzeń ze światem przedmiotów.
Uważali, że estetyka nie polega na dekoracji, lecz na znalezieniu funkcji przestrzeni i przedmiotu adekwatnej do istniejącej potrzeby [maszyny do mieszkania].
Pierwszymi konstruktywistami w sztukach plastycznych byli Kazimierz Malewicz i Aleksander Rodczenko.
Bauhaus (1919-1932)
Funkcjonalność oparta nie tylko na przesłankach mechanicznych (jak np. wymiary ciała człowieka), ale także psychologicznych. Potrzeby emocjonalne są uznane za równie ważne jak pragmatyczne.
Znaczenie czynników społecznych (dobro i rozwój człowieka), uważane za ważniejsze niż wymogi czysto estetyczne, ekologiczne i techniczne.
Odkrycie, że zorganizowana przestrzeń wpływa na działania i myślenia ludzi, stąd architekt to „projektant życia społecznego". Architektura reguluje też relacje między krajobrazem, przyrodą, techniką a człowiekiem. W projektowaniu uwzględnia się biologię, socjologię, psychologię, ergonomię.
Wartość nowoczesnej architektury zależy tylko od ludzi. Społeczeństwo otrzymuje taką architekturę do jakiej dojrzało. Należy ludzi wychowywać do odpowiedniego odbioru. Idea wychowania przez sztukę.
Wprowadzanie do formy architektonicznej warunków regionalnych, klimatów, krajobrazów i zwyczajów mieszkańców.
Używanie powtarzalnych form, czyli standardowych elementów (prefabrykatów). Elementy powinny być tak wytwarzane, by umożliwiały powstanie różnych kombinacji. Starania o modularyzację.
Powstaje pojęcie „technologicznego" lub „nietechnologicznego" użycia materiałów.
Projektowanie jest nauką i sztuką. Jako nauka korzysta z metodologii socjologii i innych nauk o człowieku, określa cele funkcjonalne, stosuje metody matematyczne - jako dziedzina artystyczna wprowadza pomysł formalny i właśnie sztukę.
Ekspresjonizm
Ekspresja (z łac.) to wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki.
Początki: 1905 Drezno: powstałą grupa „Die Brücke”.
Cechy charakterystyczne to deformacja i ostro malowywane kontury przedmiotów. Ekspresjonizm miał na celu wyrażenie uczuć artysty. Przeciwstawiał się naturalizmowi i mieszczaństwu. Wyraźna mimika w teatrze, w kinie kontrast barw.
Konieczna jest „odnowa sztuki" (dzięki deformacji konkretnej rzeczywistości przedstawianej w dziełach uzyskuje się obraz realności „bardziej ludzkiej", co prowadzić ma do moralnej odnowy ludzkości)
protest przeciw naturalizmowi i impresjonizmowi (kopiowaniu rzeczywistości), także tendencjom konstruktywistycznym sztuki Cezanne'a w imię skrajnego subiektywizmu w odczuciach i sposobach ich artystycznego wyrazu.
CECHY:
stosowanie sugestywnego koloru, często w kontrastowych (dysonansowych) zestawieniach, użycie aktywnych faktur, eksponowanie graficznego szkieletu kompozycji, lapidarność formy, deformacja uwypuklająca brzydotę (antyestetyzm).
niekiedy ważniejsza forma niż treść obrazu.
pismo „Die Weissen Blätter": „Koncentracja, oszczędność, ogromna siła, starannie skomponowana forma, patos wyrażający wewnętrzne napięcie".
egzaltacja, deformacja, paroksyzm.
Ekspresjonizm w kinie
W niemieckim kinie ekspresjonistycznym istniały dwa nurty: nurt społeczno-psychologiczny i nurt fantastyczny
Nurt społeczno-psychologiczny określany w Niemczech mianem KAMMERSPFIELM - opowiadał o kłopotach, samotności, samobójstwach, obłędach i tragediach rodzinnych. Piętnował obojętność świata wobec ludzkich problemów. Cechowała go niewiara w człowieka.
Nurt fantastyczny - to najczęściej filmy grozy, spowite aurą tajemniczości, obłędu, z pojawiającymi się zjawami, koszmarami nocnymi i atmosferą opadającą na bohatera niczym sieć pajęcza.
Sztuka abstrakcyjna (nieprzedstawiająca)
Dzieło abstrakcyjne stanowi całość oderwaną od świata. Niczego nie przedstawia ani nie naśladuje.
Przedstawia odrębną rzeczywistość zbudowaną z brył, linii, barw i kształtów.
Źródło inspiracji twórczej - intuicja
Sztuka taka jest wyrazem wrażliwości i inwencji twórczej, wyraża ekspresję osobowości i emocje artysty
W sztuce abstrakcyjnej zarysowały się 2 podstawowe nurty:
abstrakcja geometryczna, polegająca na operowaniu różnorodnymi formami geometrycznymi
abstrakcja organiczna, której są stosowane formy nieregularne sugerujące kształty organiczne (kubizm).
Abstrakcja geometryczna jest wynikiem indywidualnych poszukiwań artystów. Nie jest przypadkowa, ale prezentuje formy elementarne poddane rygorystycznym regułom kompozycji.
DADAIZM
Dadaizm - ruch w sztuce XX w., którego głównymi hasłami były dowolność wyrazu, zerwanie z wszelką tradycją i odrzucająca jakiekolwiek kanony swoboda twórczości.
Nazwa ruchu wzięła się od słowa "dada", wybranego przez Hugo Balla na chybił trafił ze słownika Larousse'a i oznaczającego w języku francuskim drewnianą zabawkę, konika
dadaizm powstał w 1916 r., w czasie I wojny światowej, jako reakcja na jej absurd i falę nacjonalistycznego szaleństwa, które ogarniało wówczas kraje Europy Zachodniej. W latach 1919-1921 zdołał przyciągnąć pewną uwagę twórców i publiczności, zwłaszcza we Francji, Szwajcarii, Niemczech i Stanach Zjednoczonych.
W wyniku waśni między czołowymi przedstawicielami zanikł już w roku następnym.
Ideologia dadaizmu była samounicestwiająca się - sztuka oderwana od tradycji, nie odwołująca się do wspólnoty pojęć między twórcą a jej odbiorcą, oparta na nonsensie, chaosie i zupełnej dowolności, na zdrowy rozum nie może istnieć.
Dadaizm miał szokować i robił to skutecznie: dadaiści zbierali się w kawiarniach i klubach pisząc absurdalne „poezje", komponowali „muzykę hałasu", przedstawiali przedmioty codziennego użytku jako dzieła sztuki. Słynny jest obraz Marcela Duchampa będący reprodukcją Giocondy, której Duchamp dorysował wąsy i hiszpańską bródkę, po czym podpisał własnym nazwiskiem. \
Wystawa Maxa Ernsta w Kolonii przyciągała uwagę czym innym - wchodziło się do niej i wychodziło przez ustęp.
SURREALIZM
Przesłanki obrazowania surrealistycznego zawierało metafizyczne malarstwo G. de Chirico oraz twórczość dadaistów, z których wielu stało się surrealistami.
Termin ten stworzył w 1917 Guillaume Apollinaire.
W założeniach miał to być bunt przeciw klasycyzmowi, realizmowi, empiryzmowi, racjonalizmowi, utylitaryzmowi i konwencjom w sztuce.
Teoretykiem tego nurtu był filozof i poeta Andre Breton.
W malarstwie założeniem surrealizmu było „wyrażanie wizualne percepcji wewnętrznej". Artyści starali się wykreować obrazy burzące logiczny porządek rzeczywistości. Często były to wizje groteskowe, z pogranicza jawy, snu, fantazji, halucynacji, a odsunięcie od racjonalizmu.
Duże znaczenie miał dla nich także element zaskoczenia, absurdu i nonsensu.
Celem ich działania było zbadanie sfery podświadomości, uważali bowiem, że człowiekiem rządzą ukryte siły (według Junga i Freuda). Przypisywali ogromną rolę niepohamowanej wyobraźni.