Estetyka o żywiole apollińskim i dionizyjskim
Fryderyk Nietsche - „narodziny tragedii z ducha muzyki”
próba pokazania roli dramatu słowno muzycznego Wagnera - opery + libretto ( fabuła - tematy z mitów germańskich ), marzyło mu się idealne połączenie muzyki i słowa, wierzył że opera to sztuka przyszłości., idea dramatu = Szekspir, idea muzyki - Bethowen,.
Wagner walczył z operą włoską, gdzie wszystko było podległe muzyce. Dla Wagnera muzyka była najwyższą formą sztuki, ale uważał że można ją dopełnić poezją. Dźwięko-słowa, widowisko - sztuka przyszłości - kompozycja wielu tworzyw, totalnie oddziałujących na widzów - sztuka totalna.
Źródło inspiracji - tragedia grecka ( Wagner wierzył że właśnie w starożytnej Grecji istniał jego ideał)
Oparcie fabuły na snach
Fryderyk Nietsche - „narodziny tragedii z ducha muzyki”
To również próba niby-historycznego przedstawienia rozwoju tragedii, jego własna wizja kultury antycznej
dwoistość
kultury greckiej
/ \
Sztuka dionizyjska sztuka apollińska
sztuka dionizyjska - kult Dionizosa
we wczesnych pismach Nietschego, także „narodziny tragedii” Dionizos jest bóstwem związanym z mitem kolektywistycznym -tworzeniem wspólnoty, zatracaniem się w niej.
Obrzęd - spełniany w sposób biorowy, jednolita, zgrana zbiorowość, radość
w późnych pismach, np. „tako rzecze Zaratustra” mit indywidualistyczny, człowiek odniesieniem dla Dionizosa. Jednostka gardząca zbiorowością, wroga jej.
Elementy wspólne
- fascynacja żywiołem
- upojenie życiem
- aprobacja świata
- Dionizos - bóg wina - bóg odradzającej się natury
- kult wschodni
sztuka apollińska - kult Apollina
Apollo - bóg snu, świat fantazji, iluzji, pięknego pozoru. Łączono go ze sztukami plastycznymi jak malarstwo - służą uwolnieniem ludzi od cierpienia
Apollo cenił to co jasne, przejrzyste, harmonijne, wymagał miary, ukazaniu piękna musiał towarzyszyć samopoznanie i umiar. Estetyka + harmonia - wartość duchowa.
Sztuka naiwna - nie jest jednak samoistnie tworząca się, pokazywała jedność człowieka z naturą.
Naiwność - zwycięstwo iluzji, naśladownictwo językiem poezji, korygowanie, upiększanie. Wg Nietschego np. Homer
Jednostka odróżnia się od innych, samopoznanie, stawianie granic.
Przeciwstawienie barbarzyństwu
Ucieczką od życia jest sen
Oba aspekty uzupełniają się, dopełniają - co widoczne było wg Nietschego właśnie w tragedii greckiej gdzie dochodziło do zniesienia przeciwieństw.
Pojawia się fabuła. Aktor ( sfera apollińska ) przeciwstawia się chórowi ( sfera dionizyjska ) - połączenie przeciwieństw i powstanie teatru. Tragiczność wynika z połączenia dionizyjskiego upojenia i apolińskiego snu. Powstawała wzniosłość, tragiczność. Bohaterowie są dionizyjscy ( nawet jeśli nie są Dionizosem ) są cierpiący w pierwotnej tragedii widzami był chór - nie było innych widzów był to obrzęd. ( teatr emancypował się z obrzędu - odrodzenie teatru w średniowieczu - od obrzędu do emancypacji - zerwanie z jednością sceny i widowni)
sfera dinozyjska - bóstwo pełne sprzeczności. Bóg radości i żałoby, narodzin i tragedii, skrajność., dadość życia, aprobata życia wbrew zagładzie wpisanej w życie, ale też ucieczka przed życiem w rytuały misteriów. Ucieczką od życia - szał.
-ból częścią życia - forma rozkoszy. Upojenie życiem - dojście do stanu jedności.
-z jednej strony zniesienie cierpienia, ale też trans wspólnoty. Wg Nietschego celem tragedii greckiej było by jednostka była bytem bezosobowym złożonym z wielu istnień. Wszystko to co wielkie, potężne, twórcze, co wykraczało ponad miarę, była związana z Dionizyjską kulturą.
Dionizos - wieczny powrót - dzieje świata
-muzyka - przypisana Dionizosowi - śpiewając, tańcząc łatwiej jest wejść w trans - wchodzenie w grupę - społeczność. Ekstaza życia
-sprzeczność - należy cieszyć się życiem mimo że kończy się śmiercią
-Dysharmonia. Wg Nietzschego np. Archiloch - artysta, który wprowadził do literatury pieśń ludową - stopienie muzyki i słowa - poezja uzależniona od muzyki
Nietzsche:
- tragicznośc - radośc wielości nie wynika z oczyszczenia, radosc estetyczna, afirmacja życia - pełnia zycia, afirmacja radości i bólu
- każda prawdziwa tragedia miała nieść metafizyczną pociechę
- tragiczne to co radosne, związane z tworzeniem, afirmacją przypadku, konieczności stawania się w samym bycie jako wielości.
- dionizyjski chór + iluzja apollińska, sen
- dramaty satyrowe - chór przebrany za satyrów (?)
- kres tragedii to dla niego zlikwidowanie wartości chóru ( przyczynił się do tego Eurypides )
- popularyzacja Dionizosa w XX w. (?) modernizm
- wizji tragicznej ( Dionizos + Apollon ) przeciwstawił wizję dialektyczną ( śmierć tragedii ) bo wiązała tragicznośc z tym co negatywne ( życie - cierpienie bo kończy się śmiercią). Życie jest radosne, a śmierć jest konieczna do odrodzenia.
- Sokrates wg Nietzschego - demon dekadencji - osądza życie przez idee, wina dialektyki jest to że ona uważa że życiu potrzebne jest usprawiedliwienie, idea, dla Nietzschego natomiast życie było wartością samą w sobie, niepotrzebującą idei.
wizja chrześcijańska wg Nietzschego - z wizji Dionizos-Sokrates powstało Dionizos-Chrystus
- Dionizos - życie nie wymaga usprawiedliwienia, afirmuje cierpienie i ból.
- Chrystus - cierpienie jest ważniejsze od życia, usprawiedliwia ludzkie życie, stawia je w stan skażenia. Żyjemy poto by cierpieć, ofiara z życia dla innych dóbr. Nihilizm - negacja radości życia, generowania winy, grzeszność, pomnażanie bólu, wyrzeczenia, ból ofiarowany Bogu