Estetyka i historia sztuki starożytnej

• 1. Epoki historyczne

• Epoka starożytna (początek ok. 4000 r. p.n.e. do 476 r. n.e. - upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego lub 529 r. p.n.e. zamknięcie Akademii Platońskiej w Atenach przez Justyniana I Wielkiego)

• Średniowiecze (w historii filozofii najczęściej zaczyna się od św. Augustyna (354-430, w historii kultury i sztuki od roku 529). Średniowiecze umownie kończy upadek zdobytej przez Turków stolicy Bizancjum Konstantynopola - 1453 lub rok 1492 - odkrycie Ameryki przez Kolumba

• Epoka nowożytna (czasy nowe) - termin do kultury wprowadzony przez włoskiego poetą Francesco Petrarkę (1304-1374). W sensie historycznym zaczyna się od końca średniowiecza, w kulturze i sztuce należy ja rozpocząć od momentu wynalazku druku przez Gutenberga - ok. 1440 r.

• Współczesność - rozpoczyna się w historii od początków kapitalizmu (ok. 1750 jak np. w Historii estetyki Władysława Tatarkiewicza) bądź od Oświecenia (początek datuje się na rok 1692 [pierwsze opracowania naturalistyczne - koniec dominacji racjonalizmu] ).

• W kulturze i sztuce epokę współczesną rozpoczyna śmierć Hegla (ostatniego wielkiego filozofa racjonalisty) - 1831 bądź początek Pozytywizmu - ok. 1830 (jak w Historii filozofii Władysława Tatarkiewicza).

STAROŻYTNA GRECJA

1. KULTURA EGEJSKA

• nazwa zespołu kultur rozwijających się w okresie neolitu i w epoce brązu (III i II tysiąclecie p.n.e.) w basenie Morza Egejskiego

• obejmuje kultury:

1. kreteńską (minojską) na Krecie,

2. helladzką (zw. także w swej ostatniej fazie mykeńską) w Grecji lądowej

3. cykladzką na wyspach archipelagu Cyklady

A. KULTURA KRETEŃSKA

• Dzieje kultury kreteńskiej dzieli się na 3 okresy:

1. wczesnominojski (3000-2000),

2. średniominojski (2000-1600),

3. późnominojski (1600-1100)

• Nazwa minojska pochodzi od imienia legendarnego władcy Krety — Minosa

• nie jest znane pochodzenie ani przynależność etniczna i język Minojczyków (na pewno nie grecki)

B. KULTURA CYKLADZKA (ok. 2900-ok. 1100 p.n.e.)

• sztuka epoki brązu na wyspach archipelagu Cyklady

• Architektura z domami na planie prostokąta, najstarsza świątynia (23 m × 6 m) z XVII w. p.n.e. w Keos

• domy zdobione wielkimi malowidłami ściennymi

C. KULTURA HELLADZKA (ok. 3000-ok. 1100 p.n.e.)

• szczyt rozwoju osiągnęła w okresie końcowym (ok. 1600-1100 p.n.e.), zwanym kulturą mykeńską

• Po 1200 p.n.e. nastąpił upadek cywilizacji mykeńskiej. Tuż przed tymi niepokojami albo w ich trakcie umieszcza się zagładę Troi w Azji Mniejszej.

2. Chronologia sztuki greckiej

1. OKRES ARCHAICZNY

• Początki sięgają najazdu Dorów na Peloponez w XII wieku p.n.e. i upadku kultury mykeńskiej

• Kończy okres - początek II wojny perskiej (bitwa pod Salaminą) oraz zniszczenie Aten w 480 p.n.e.

• Dzieli się na 4 podokresy:

1. okres ciemny(XII w.p.n.e - ok. 900 p.n.e),

Zniszczenia dokonane przez najazd Dorów otworzyły tzw. okres Wieków Ciemnych

2. okres wczesnoarchaiczny, (IX w.p.n.e - VIII w. p.n.e)

Związany jest z początkami stabilizacji gospodarczej i początkowym stadium powstawania państw-miast.

Domy mieszkalne i świątynie powtarzały typ budynku zwany megaronem

3. okres dojrzałego archaizmu, VII w. p.n.e

Dominuje w nim styl zwany orientalizującym

Okres szybkiej kolonizacji obszaru basenu Morza Śródziemnego

upowszechnienie kamienia jako budulca - świątynie przybierają coraz bardziej monumentalne rozmiary

wykształcił się porządek joński

Najczęściej spotykane są rzeźby kurosa (nagiego młodzieńca) i kory (przyodzianej w luźne szaty dziewczyny). Oprócz figur ludzi i zwierząt pojawiały się także postacie herosów i bóstw wyróżniające się swoimi atrybutami.

4. okres późnego archaizmu. (VI w. - 480 r. p.n.e.)

W zabudowie miast wykształciła się agora, wokół której budowano najważniejsze budowle administracyjne i sakralne miasta.

Przełamanie zasady symetrii (rzeźba pasterza niosącego cielę - tzw. Moschoforos) i frontalności (Jeździec z Rampin)

Do siedmiu cudów świata starożytni zaliczyli Artemizjon, jońską świątynię Artemidy zbudowaną w Efezie ok. 580 - 560 p.n.e.

3. OKRES KLASYCZNY

• rozpoczyna ten okres data bitwy pod Salaminą (480 p.n.e.) a kończy go data śmierci Aleksandra Macedońskiego w 323 p.n.e., po której nastąpił podział jego imperium.

• umownie dzieli się na trzy etapy:

1. okres wczesnoklasyczny (480 - 445 p.n.e.), związany przede wszystkim z rozpoczętą po II wojnie perskiej odbudową Aten

Odbudowa miast greckich zniszczonych podczas II wojny perskiej

Dominacja Aten w kulturze greckiej

Rzeźba - technika chryzelefantynowa, okładanie drewnianych posągów płytkami ze złota - ubiór i kości słoniowej - ciało ukazywanych postaci bogów.

stosowano także świadomą archaizację w tzw. stylu surowym

• Podczas odbudowy zniszczonych miast stosowano prostokątną siatkę ulic. Trzymano się zasady rozdziału dzielnic mieszkalnych, handlowych, reprezentacyjnych.

• Domy mieszkalne budowano na planie prostokąta, wpisując je w wydzieloną działkę.

• Najważniejszym miejscem, wokół którego koncentrowała się zabudowa była agora.

• Oprócz agory w centrum miasta planowano agorę handlową.

2. okres klasyczny, (445-404 p.n.e.)

Tzw. Czas Peryklesa

Podczas odbudowy Akropolu, oprócz stosowanego wcześniej porządku doryckiego, zastosowano elementy porządku jońskiego

powstał pierwszy kamienny teatr zwany teatrem Dionizosa.

Tematyka dekoracji nawiązywała do mitologii i miejscowej tradycji.

Przy dekoracji Partenonu po raz pierwszy został zastosowany tzw. styl mokrych szat.

Apollodoros z Aten zastosował światłocień

3. okres późnoklasyczny (404 - 323 p.n.e.) po zakończeniu wojen peloponeskich i włączeniu Grecji do imperium Aleksandra Wielkiego

Wojny peloponeskie przyczyniły się do osłabienia potęgi Aten. Osłabienie gospodarcze miało wpływ na rozwój sztuki tego rejonu. Jednocześnie nastąpiło znaczne ożywienie rejonu Azji Mniejszej (Milet, Halikarnas, Efez)

Laicyzacja sztuki

nie wznoszono już tylu nowych świątyń a rzeźbiarze i malarze coraz częściej podejmowali tematykę życia codziennego

• Upowszechnił się rzadko wcześniej stosowany typ budowli - tolos, wznoszony na planie koła w porządku doryckim lub jońskim otoczony zewnętrzną, zazwyczaj wykonaną w porządku korynckim kolumnadą.

• Typ pomników nagrobnych - marmurowe lektyty o wysokości ok. 2 m, o dekoracji rzeźbiarskiej.

• Lizyp — twórca nowego kanonu proporcji (Apoksyomenos) i odkrywca rzeźbiarskiej głębi

4. OKRES HELLENISTYCZNY (323-30 r. p.n.e.)

• ramy czasowe wyznaczają: śmierć Aleksandra Macedońskiego oraz podbój Egiptu Ptolemeuszy, ostatniego, niezależnego państwa hellenistycznego).

• Sztuka - asymilacja nowych elementów, zwłaszcza orientalnych. Dominacja tematyki laickiej i uniwersalnej

• rozkwit urbanistyki i budownictwa użytkowego (latarnia morska na Faros). W miastach zakładanych na planie hippodamejskim (Aleksandria), wyodrębnione dzielnice (administracyjne, handlowe itp.),

• przestrzeń agory i świętych okręgów wytyczały i organizowały portyki (często piętrowe).

• Wznoszono monumentalne budowle świeckie i sakralne (świątynie, tolosy, ołtarze).

• W budownictwie mieszkalnym - dom z perystylem, malowidłami ściennymi, mozaikami posadzkowymi i urządzeniami kanalizacyjnymi (m.in. na Delos)

• W nauce nastąpił rozwój nauk przyrodniczych i filozofii.

• Zainteresowanie człowiekiem i jego rozwojem od niemowlęctwa do później starości w sztuce - portrety przedstawicieli wszystkich ras, warstw społecznych, ludzi zdrowych, kalekich i starców.

• Przedstawienia na reliefach i obrazach zamiast neutralnego tła otrzymały bogate pejzaże. Idealizacja została zastąpiona tendencjami naturalistycznymi a klasyczna harmonia ustąpiła miejsca ekspresji i kontraście piękna i brzydoty.

• Wprowadzono konstrukcję łuku z ciosów klinowych

---