GOTTFRIED SEMPER (1803 - 1879)

• zajmował się architekturą i rzemiosłem

• najważniejsze dzieła:

• Cztery pierwiastki sztuki budowniczej, 1851

• Nauka, przemysł i sztuka - artykuł jako komentarz do Wielkiej Wystawy Światowej w Londynie, w 1851 r.

• Styl w sztukach technicznych i tektonicznych albo estetyka praktyczna

• wystawa światowa w Londynie, 1851 r. - ważne wydarzenie w historii myśli o sztuce

• w związku z wydarzeniami Wiosny Ludów Semper opuścił Niemcy i wyjechał do Anglii (w 1849 r. wystosowano list gończy dotyczący Sempera)

• idea renesansu rzemiosła i sztuk użytkowych w Anglii

• zainteresowanie tradycją gotycką - liczne reinterpretacje w XIX w.

• styl naturalny w architekturze - wynika z charakteru materiału i tworzywa, nie jest wydumany

• pojęcie stylu łączącego architekturę z rzeźbą i malarstwem (witraże)

• dążenie do idei syntezy sztuk

• Richard Wagner był przyjacielem Sempera, propagator idei jedności sztuk

• namysł nad współczesnością u Sempera (charakterystyczny aspekt myślenia każdego historyka sztuki):

• sformułowanie postulatywnej teorii estetycznej, wyzwanie dla sztuki jemu współczesnej

• XIX w. - nurt historycystyczny (patrz: architektura Wiednia w epoce panowania Franciszka Józefa); wiek historii (zwłaszcza po Heglu); historia królową nauk; zainteresowanie historyzmem w różnych dziedzinach wiedzy

• historyzm - rozwój neostylów (np. neoklasycyzm)

• rozwój teorii ewolucjonistycznych

• wystawa w roku 1851 obnażyła kondycję sztuk użytkowych; aspekt etnologiczny - zestawienie wyrobów współczesnych z pierwotnymi (założenie Muzeum Victorii i Alberta kolekcjonującego obiekty rzemiosła artystycznego)

• pojawiało się pytanie: czy powinna istnieć zasada korzystania ze stylów architektonicznych?

• kwestia stylu w architekturze nie była już zależna od budownictwa i technik tektonicznych

• wystrój architektoniczny był tzw. kostiumem stylowym

• nowoczesne techniki budowlane + historycystyczny styl

• pojęcie eklektyzmu

• przesilenie w architekturze

• fałsz kostiumu stylowego

• Semper odkrywał historię architektury, a prawdy o niej szukał u źródeł

• próbował odpowiedzieć na pytanie, jaka była naturalna, prawdziwa reguła architektury

• teoria ewolucji formy

• historyczne, naukowe uzasadnienie jego teorii

• u swych źródeł kostium stylowy był naturalnie związany z techniką budowlaną, z konstrukcją architektoniczną

• u Hegla forma była wyrazem ducha

• Semper w formie widział wytwór czynników materialnych

• proces historycznego rozwoju architektury i rzemiosła był odpowiedzą na potrzeby, funkcje i możliwości dostępnego materiału

• sam Semper zainteresowany był formami renesansowymi

• propagator funkcjonalizmu

• w XIX w. coraz popularniejsze było żeliwo

• postulat Sempera: wyprowadzać nowe formy z nowych konstrukcji i technik, które pozostawałyby ze sobą w czytelnym związku

• strukturalny symbolizm - formy architektoniczne symbolizują swoje funkcje i sposoby wykonania (tak było u źródeł)

• logika posługiwania się architekturą

• koncepcja ewolucjonistyczna

• ciągłość rozwoju ze względu na źródła budowlane

• formy nie były ogniwem w łańcuchu, lecz elementem w procesie ewolucji

• Semper zadawał pytanie o to, skąd wzięła się forma i jakie są jej źródła

• problem genealogii form

• rozwój sztuki Semper wyprowadził ze sfery ludzkich potrzeb

• cztery pierwiastki sztuki budowniczej:

• ognisko - potrzebne pierwotnym ludziom; ogień był świętością; łącznik użytkowy i duchowy; sztuka wyłaniała się z potrzeby podtrzymywania ognia ( palenisko)

• ziemny nasyp

• dach

• ogrodzenie - pierwotnie gałęzie osłaniające ogień od wiatru

• garncarstwo, metalurgia, murarstwo  przejawy doskonalenia pierwotnych form

• ciesielstwo  rozwój pierwotnych pierwiastków sztuki budowniczej ze względu na potrzebę przekrycia dachu

• konstrukcje ścian wytworzyły się z pierwotnego ogrodzenia

• pierwotne ogrodzenie (z gałęzi)  tkane maty, płot  ornament plecionki, girlandy, wieńce  ciągłość formy tkanej maty  dywan (akcentowanie przestrzeni); symboliczne znaczenie dywanu, jego funkcja rdzenna; potrzeba przegradzania powierzchni

• zwrócenie uwagi na język, etymologię słów, źródła pojęć, np. płot pochodzi od pleść (plecionki, ogrodzenie z powiązanych gałęzi)

• u źródeł forma była tożsama ze swoją rolą

• w ramach rozwoju przedmioty pozostawiają przy swoim symbolicznym znaczeniu

• wiązania cegieł, wątki murarskie - wywodzą się ze sztuki tkackiej

• nauka powinna poszukiwać źródeł słów, pewnego języka pierwotnego

• Semper - genealogia, etymologia form

• mata  dywan  kilim  ...  malarstwo

• ciągłość sztuki

• Semper zauważa związek między architekturą a malarstwem - te same źródła sztuki

• istnieją praformy w języku i sztuce - typy form, typy struktur

• forma symbolizuje swoje pierwotne znaczenie, np. wieniec tylko symbolizuje pierwotny wieniec, jego początkową funkcję

• artysta, architekt sięga po nowe techniki, idzie do przodu, ale jednocześnie ponawia tradycję i pierwotne formy

• przykład: technika kamienia przejmowała struktury drewniane

• baldachim - symbol potęgi i mocy

• etymologia świątyni greckiej

• dwuaspektowe spojrzenie Sempera na sztukę:

• aspekt funkcjonalny: związek między formą a techniką wykonania, materiału

• aspekt symboliczny - sięganie do źródeł, tradycji, do praform

• uproszczony semperyzm  formę wyprowadzano wprost z techniki budownictwa

• pojęcie sztuki u Sempera:

• sztuka rodzi się tam, gdzie forma jest wypracowana przez tradycję, a nie ogranicza się do materializmu i funkcjonalizmu

• istotą architektury jest odniesienie do wymuszonych przez materiały i techniki form

• metafora maski w architekturze - musi być dopasowana do twarzy

• potwierdzenie lub negacja rzeczywistej roli

1. Przedstaw model rozwoju sztuki w ujęciu Sempera.

2. Scharakteryzuj koncepcję ciągłości sztuki w ujęciu Sempera.

1. Gottfried Semper (1803-1879) pod wpływem panującego w drugiej połowie XIX w. stylu oficjalnego stylu historyzującego i eklektycznego (czego świadectwem może być nowa zabudowa Wiednia) skłaniał się ku refleksji na temat istoty sztuki architektonicznej, jako że jej wytwory charakteryzował w głównej mierze kostium historyczny, a styl nie był już zależny od charakteru materiału budowlanego i technik jego obróbki. Teoria rozwoju sztuki w ujęciu Sempera miała charakter ewolucjonistyczny, co było znamienną cechą myślenia, zapoczątkowaną już w Oświeceniu (m.in. Diderot), kiedy coraz częściej odwoływano się do przykładów z naturalnego stanu świata. W jednym ze swoich ważniejszych dzieł, w Czterech pierwiastkach sztuki budowniczej z roku 1851 (w tym samym roku odbyła się Wielka Wystawa Światowa w Londynie) przedstawił swoją koncepcję początków i rozwoju sztuki, którą zrealizował w opozycji do „złączonego z antykwarstwem materializmu” naznaczonego - według Sempera - licznymi błędami. Rozpoczął swój namysł nad sztuką - przysłowiowo ab ovo, czyli od analizy „prastarych stanów ludzkiej społeczności”, by ustrzec się popełnianych przez wcześniejszych badaczy uchybień w toku naukowej refleksji. W efekcie takiego ujęcia wyróżnił Semper cztery pierwiastki, które w dobie ludzi pierwotnych zadecydowały o rozwoju sztuki - są to: ogień, ziemny nasyp, dach i ogrodzenie. Zdecydowanie najważniejszym spośród nich jest ogień - konieczny w procesie przejścia od nomadycznego do osiadłego trybu życia, posiadający właściwości ożywcze i ogrzewające, chroniący przed śmiercią z wyziębienia, odstraszający dzikie zwierzęta i umożliwiający ugotowanie ciepłej strawy. W ogniu upatruje Semper prapierwiastka scalającego pierwsze więzi międzyludzkie i plemienne, a więc arche rozwoju społeczeństwa - pierwotni ludzie spotykali się wokół ogniska, ognisko też kryło w sobie od zarania dziejów element świętości. Nieprzypadkowo w starożytności bóstwa sprawujące opiekę nad rodziną (Hestia, Westa) miały za atrybut święty ogień. Pierwotną funkcją pozostałych, wyróżnionych przez Sempera pierwiastków sztuki budowniczej była ochrona życiodajnego ognia przed siłą trzech zagrażających mu żywiołów. Według Sempera te pierwiastki były rożnie rozwijane i wchodziły między sobą w zróżnicowane korelacje, wysuwając to jedne, to drugie na plan pierwszy - zależało to od klimatu, kraju, zdolności człowieka itp. Wszystkie pierwotne dziedziny rzemiosła ukształtowały się właśnie w oparciu o te prymarne składniki sztuki budowniczej. Semper wymienia garncarstwo i późniejszą metalurgię jako wywodzące się od ognia; roboty wodne i murarskie od ziemnego nasypu; roboty w drzewie, a więc ciesielstwo od dachu i wreszcie plecionkarstwo i wyrabianie dywanów od ogrodzenia. Pierwotne ogrodzenie stanowiły splecione gałęzie drzew (Semper twierdził, że taka plecionka znana była każdemu, dzikiemu nawet, szczepowi). Umiejętność ta została następnie rozwinięta w formie plecenia łyka w matach i pokrowcach, a na dalszym etapie w formie plecenia tjanin z nici roślinnych. Plecionki, maty i dywany jako pokrowce na podłogę służące osłonie przed słońcem i zimne oraz odgraniczaniu przestrzeni miałyby poprzedzać wytworzenie murowanej ściany. Wcześniej sztuka murarska miała rozwijać się wokół ziemnego nasypu w całkiem innych warunkach stylowych. Jednak ściana murowana zachowała elementy swojego pierwotnego charakteru związanego z plecionką - przetrwała w niej istota ściany. Dowody wskazujące na słuszność takich twierdzeń podsuwała Semperowi etymologia wyrazów w języku, i tak w niemieckim: Wand (ściana) i Gewand (szata) pochodzą od tego samego rdzenia, co wskazuje na materię tkaną jako ich wspólny korzeń. Pierwotne wątki mogły zostać zastąpione innymi, idącymi z duchem czasu, zgodnymi z aktualnymi tendencjami czy potrzebami, jednak u zarania sztuki takie dziedziny jak: malarstwo, plastyka w drzewie, wyprawie, stiuku, glinie palonej, metalu, czy kamieniu początkowo stanowiły wierne, mimetyczne naśladownictwo ścian w formie mat i dywanów.

---