ABY WARBURG (1866 - 1929)

Scharakteryzuj rolę tradycji antycznej w sztuce nowożytnej w koncepcji A. Warburga.

• schizofreniczna koncepcja sztuki

• dialektyczne relacje Mnemosyne (muza pamięci, przypomnienie) i Sophrosyne (rozwaga)

• pamięć społeczna, nie dziedziczna

• antynomia natury i kultury

• w pamięci społecznej pozostają obrazy antyczne, tak jak w antyku pozostawały obrazy prymitywne (wąż w Laokoonie)

• powtórzenie antyku w renesansie jest paralelne do rozumowania Hegla, do kategorii Insichgehen, wiedzą przedwiedzy lub inaczej ponownym dokonaniem dokonanego

• renesans zasadza się an antyku w dwojakim sensie

1. na mimetycznych możliwościach wypracowanych w starożytności

2. na przedstawieniu człowieka o ekspresyjnej mimice

• zewnętrzne siły wytwórcze muszą być odzyskiwane

• wewnętrzne siły wytwórcze chronione są przez społeczną mneme i nie dają się wymazać

• opracowanie motywu poruszonych szat, charakterystycznego dla malarstwa florenckiego XV wieku

• dostrzeżenie związku z hellenistycznymi dziełami sztuki

• Warburg zakładał, że związek ten nie miał charakteru jedynie artystycznego zapożyczenia, a musiał być uzasadniony konkretnym momentem historycznym, jego początkowe plany rozwinięcia tego motywu szły nawet w kierunku analizy materialistycznej

• związek z sytuacją społeczną we Florencji

• emocjonalizacja takich właśnie poruszonych elementów (fałdy szat) wskazywała na zmianę stosunku odbierającego sztukę społeczeństwa do tematu ciała i mimiki

• anamneza antyku do pewnego stopnia znamionowała racjonalizację i zeświecczenie działalności artystycznej wcześniej organicznie związanej z Kościołem

• stanowiło to otwarcie obszaru zakazanego

• antyk stanowił rezerwuar form artystycznych, które jednak podejmowane były na nowo pod określonym społecznym naciskiem, nie zaś autonomicznie w procesie rozwoju sztuki

• antyczne wzorce ekspresji i mimiki w twórczości Botticelliego

• projekt atlasu Mnemosyne - do śmierci Warburg zapełnił czterdzieści tablic zbierając około tysiąca fotografii, co ciekawe, nie ograniczał się jedynie do dzieł sztuki z wyższej półki, a wykorzystał m.in. grafikę reklamową

• w ujęciu Warburga tradycja antyczna miała być starą tłocznią, która sztancuje z ekspresyjnych zdarzeń formuły według historycznego wzorca

Omów badania A. Warburga nad sztuką renesansu i jej kulturowymi kontekstami.

• założenie, ze badanie sztuki musi wiązać się z badaniem kontekstu kulturowego

• nie wiązało się to z żadnym systemem metafizycznym, kontekst kulturowy w ujęciu Warburga nie był zakorzeniony w heglizmie

• związek sztuki florenckiej XV wieku z tradycją hellenistyczną (fałdy szat, ekspresja i dynamika)

• Warburg zakładał, że związek ten nie miał charakteru jedynie artystycznego zapożyczenia, a musiał być uzasadniony konkretnym momentem historycznym, jego początkowe plany rozwinięcia tego motywu szły nawet w kierunku analizy materialistycznej

• związek z sytuacją społeczną we Florencji

• emocjonalizacja takich właśnie poruszonych elementów (fałdy szat) wskazywała na zmianę stosunku odbierającego sztukę społeczeństwa do tematu ciała i mimiki

• anamneza antyku do pewnego stopnia znamionowała racjonalizację i zeświecczenie działalności artystycznej wcześniej organicznie związanej z Kościołem

• analizy Boticelliego

• w silnie zgiętym ramieniu Wenus Wolfflin widział wyraz temperamentu artysty - Warburg pojmuje dzieło nie w kategorii stylu, a motywu

• to motywowi, a nie artyście przypisana jest ekspresyjność

• Primavera: nadnaturalnie poruszone ciało i szaty; stylizacja charakterystyczna dla motywów z reliefów starożytnych, przejęta przez malarstwo nowożytne

• Warburg nawiązuje do źródeł literackich, które w podobny sposób obrazują motyw szat antycznych

• ekspresyjne dążenie u artysty nie ma nic wspólnego z naturą (wcześniej myślano, że natura zostaje przetransformowana w osobowości i temperamencie artysty w formę ekspresyjną)

• eksponowanie pierwiastka dionizyjskiego w badaniach Warburga (rozróżnienie Nietzschego między Apollinem a Dionizosem

• freski Ghirlandaia z Santa Maria Novenna we Florencji

• analiza zespołu motywów

• interpretacja schizofreniczności kultury

• antynomia i dialektyka Mnemosyne i Sophrosyne

• reminiscencja magicznego stosunku do obrazu (braku dystansu między symbolem a jakością czy bóstwem, które reprezentuje)

• nieposkromiona żywotność siły twórczej powstrzymywana przez przymus Kościoła - potrzeba wyładowania nagromadzonej energii w mimice, ekspresji postaci - odnalezienie takich wzorów w antycznej sztuce

Omów rolę ekspresji ciała w dziejach przedstawiania według A. Warburga.

• ciało było pierwotnym medium, przez które człowiek wyrażał swój stosunek do świata

• ekspresja ciała wywodzi się z pierwszej fazy kultury, z prymitywizmu

• kultura prymitywna była magiczna - brak dystansu między symbolem a bóstwem

• taniec miał wymiar magiczny, rytualny, był ważnym motywem

• sztuka wywodzi się z pierwotnej cielesnej ekspresji

• jakości kojarzone z pierwotną ekspresją ciała to dzikość, uleganie namiętnościom, prymat natury (pojmowanej dychotomicznie w związki z kulturą)

• zgodnie z koncepcją kulturowego ewolucjonizmu następuje ciągłość odzwierzęcej formy człowieka

• kultura obrazowa powstała na wyższych etapach rozwoju kultury zachowała zatem pamięć tych pierwotnych ekspresji

• kultura obrazowa powstawała w tym czasie co mitologia, a mitologia przedstawiała szeroki repertuar skrajnych emocji i stanów psychicznych

• w przedstawieniu obrazowym następowała sublimacja działań sił pierwotnych i wyobrażeń

• antyk łączyły silne więzi z prymitywizmem

• człowiek antyczny w pamięci przechowywał obraz prymitywizmu i pierwotności, niczym nieskrępowane namiętności

• przedstawienia takie występowały w sztuce

• przykłady: motyw szalejącej menady, formuła patosu (emocja, namiętność, gniew, wzruszenie, ból, ekstaza)

• antynomia natury i kultury powoduje, że mneme jest ograniczana przez Sophrosyne

• sztuka staje się polem dialektycznego ścierania się Mnemosyne i Sophrosyne

• pierwotne, prymitywne obraz ekspresji ulegają różnego rodzaju transformacji, racjonalizacji, okiełznaniu

• formuły patosu i motywy antycznej ekspresji ukształtowane u podstaw kultury obrazowej są przechowywane w społecznej mneme, przekształcane według woli twórczej artysty i powtarzane w sztuce nowożytnej

• archetypiczne formuły patosu za sprawą Sophrosyne mogą występować w zmienionym kontekście i w dystansie do przedstawienia obrazować inne wątki

• szalejąca menada mogła zostać przetransformowana w Marię Magdalenę pod Krzyżem

• przykłady nowożytne: Botticelli, Ghirlandaio, Durer (Saturn jako alegoria melancholii)

Scharakteryzuj ujęcie sztuki jako wyrazu ludzkiej psychiki w koncepcji A. Warburga.

• schizofreniczny charakter kultury

• napięcia w psychice

• inspiracje filozoficzną atmosferą fin de sieclu

• modernizm, Schoppenhauer, dekadentyzm

• psychoanaliza, Freud

• paralele do Junga

• Henri Bergson i elan vital - zainteresowanie korzeniami kultury w prymitywizmie, pierwotna ekspresja ciała i dionizyjskość kultury echami zainteresowania elan vital u Warburga

• koncepcja dzieła sztuki zbliżona do pojęcia sublimacji u Freuda (sublimacja w sztuce - odwrócenie popędu od celu bezpośredniego, ale nagannego ku pośredniemu i społecznie akceptowanemu zaspokojeniu)

• w kulturze zmaga się rozum i demonizm

• forma artystyczna jest celem ujścia emocji i energii twórcy, jak w przypadku Ghirlandaia

• dialektyczny związek natury i kultury w psychice człowieka (to co pierwotne, zwierzęce, naturalne, fizjologiczne hamowane jest w procesie socjalizacji przez czynniki kulturotwórcze) przekłada się na dialektykę społecznej Mnemosyne i według pojęć socjologicznych wykształconej w procesie socjalizacji Sophrosyne

• istnienie pamięci społecznej podsuwającej artystyczne formy ekspresji

• psychiczna, fizjologiczna pamięć człowieka pierwotnego, pozostała w świadomości w rezultacie ciągłego procesu kulturowego ewolucjonizmu

• procesy psychiczne zostają przełożone na dzieło pojmowane jako zespół motywów, które poddają się lekturze dekonstrukcjonistycznej (  ) - motywy przynależą do różnych języków, do różnych form, w przedstawieniu religijnym można znaleźć ślad pierwotności, prymitywnej, dzikiej ekspresji

• Warburg nazwał się psychohistorykiem

Wyjaśnij znaczenie A. Warburga dla wypracowania metody ikonologicznej.

• Dvorak i Warburg prekursorami ikonologii

• postrzeganie obrazu jako zespołu motywów było prototypowym dla ikonologii ujęciem

• zakorzenienie refleksji nad sztuką w szerszym kontekście kulturowym

• interdyscyplinarność Warburga - łączenie szeregu dziedzin odzwierciedlone w jego słynnej bibliotece

• odejście od historii formy

• rozumienie obrazu w związku z mentalnością, psychiką i świadomością

• wspólne zainteresowanie Cassirerem ze strony Warburga i Panofsky'ego

• w 1912 roku w jednym z tekstów Warburga o freskach z Ferrary po raz pierwszy pada słowo „ikonologiczny”

---