Estetyka i historia sztuki średniowiecznej
1. Antyk a Średniowiecze
Nazwa epoki wywodzi się z łacińskiego określenia medius aevus (średni wiek), lub media tempora (wieki średnie). Została wprowadzona jeszcze w średniowieczu przez pobożnych chrześcijan, którzy uważali czasy, w których żyli, za interwał między pierwszym a drugim przyjściem Chrystusa.
Najczęściej za początek epoki przyjmuje się rok 476, koniec istnienia imperium rzymskiego, w którym został pozbawiony władzy ostatni cesarz zachodniorzymski, Romulus Augustulus
Za koniec średniowiecza przyjmuje się różne daty: wynalezienie druku przez Gutenberga (ok. 1450), zdobycie Konstantynopola przez Turków i upadek cesarstwa bizantyjskiego (rok 1453), koniec wojny stuletniej, dotarcie Krzysztofa Kolumba do Ameryki (rok 1492), a wreszcie wystąpienie Lutra w 1517 r.
Po upadku starożytnych szkół filozoficznych życie umysłowe wczesnego średniowiecza skupiało się głównie w klasztorach.
Dworskie capellae (kancelarie) np. Karola Wielkiego - centrum kształcenia i przygotowywania uzdolnionej młodzieży do pracy dyplomatycznej i pisarskiej.
z upadkiem rzymskich instytucji państwowych Kościół stawał się potęgą nie tylko religijną, ale również kulturową, ekonomiczną i polityczną, mającą decydujący wpływ na kształtowanie umysłowości i kultury średniowiecza.
Kultura Średniowiecza
duchowa jedność świata zachodniego i wykrystalizowała się jednolita kultura (uniwersalizm).
Przetworzono dziedzictwo grecko-rzymskiego, które zespolone z tradycją chrześcijańską stworzyło nową jakość.
powstanie Państwa Kościelnego w wyniku przekazania przez Pepina Krótkiego
Jedność kultury jest rezultatem wspólnego języka - łaciny. Łacina obowiązywała jako język szkoły, nauki, religii, dyplomacji i prawa. Była mowa ludzi wykształconych
Powszechność wzorców parenetycznych, mocno powiązanych z chrześcijańską wizją świata:
ideał świętego (ascety),
rycerza bez skazy
Ideał sprawiedliwego władcy.
2. Sztuka Bizancjum
W starożytności Bizancjum (gr. Byzantion), później Konstantynopol (gr. Konstantinupolis, łac. Constantinopolis, - miasto Konstantyna) - kolonia grecka założona w 660 p.n.e. w europejskiej części Bosforu, w 330 n.e. został stolicą Cesarstwa Wschodniorzymskiego,
324-1930 Konstantynopol,
1453-1930 nazwy Konstantynopol i Stambuł używane zamiennie,
od 18 marca 1930 oficjalna nazwa Stambuł
Okres pierwszy od założenia Konstantynopola do upadku ikonoklazmu w 843 r. nazywany jest często okresem wczesnobizantyjskim
Okres drugi (867 - 1204), renesans architektury, ogólniej sztuki bizantyjskiej, kończy zajęciem Konstantynopola przez krzyżowców w 1204; nazywany jest okresem średniobizantyjskim
Okres trzeci, związany z restauracją cesarstwa 1261 - 1453, kończy zdobycie Konstantynopola przez Turków, nazywany jest także okresem późnobizantyjskim
IKONOKLAZM
gr. eikōn „obraz"; - klazm z gr. klao "łamać„) - obrazoburstwo
transcendencja sacrum - sprawia, że zajmuje ono miejsce „poza" i „ponad" widzialnymi sprawami ludzkimi, a zatem nie może być przedstawiane.
„Nie będziesz czynił żadnej rzeźby ani żadnego obrazu tego, co jest na niebie wysoko, ani tego, co jest na ziemi nisko, ani tego, co jest w wodach pod ziemią" (Wj 20,4).
Ikonoklazm, (Kłótnia o Obrazy), ruch wrogi kultowi ikon, świętych obrazów, które stanowiły przedmiot adoracji we Wschodnim Cesarstwie Rzymskim.
Pojawił się w VIII i IX w. i przejawiał w prowadzonym na szeroką skalę niszczeniem ikonostasów, fresków, a nawet klasztorów i prześladowaniem osób adorujących ikony (ikonoduli).
W 730 roku cesarz Leon III Izauryjczyk (717-741), zakazał czczenia ikon Chrystusa, Dziewicy Maryi i świętych i nakazał zniszczenie istniejących wizerunków.
Sobór Nicejski II w roku 787 zezwolił ponownie na kult obrazów, zakazując surowo handlowania nimi. Uzasadnienie doktrynalne: skoro Chrystus się wcielił, wolno przedstawiać fizyczną postać Syna Bożego i malować wizerunki świętych.
Drugi ikonoklazm - kończy Teodora, regentka na rzecz nieletniego syna Michała III, proklamowała powrót do ikonolatrii w roku 843
3. Uniwersytety
Po upadku starożytnych szkół życie umysłowe skupiało się głównie w klasztorach.
W większych miastach na podobieństwo rzemieślniczych cech — powstawały związki (korporacje) mistrzów i uczniów, które dały początek szkołom wyższym, które nazywano początkowo studium generale, a potem universitas.
Uniwersytety posiadały pewną autonomię - wyłączne prawo nadawania stopni naukowych i nauczania w całym świecie chrześcijańskim.
Dysponowały także niezależnością prawną od władz miejskich.
W XII-XIII wieku powstała większość najsławniejszych uniwersytetów europejskich:
Uniwersytet Boloński
Uniwersytet Paryski
Uniwersytet Oksfordzki
Uniwersytet w Cambridge
Uniwersytet w Padwie
W XIV wieku:
uniwersytet w Rzymie (1307)
uniwersytet we Florencji (1321)
uniwersytet w Pizie (1343)
uniwersytet w Pradze (Uniwersytet Karola - 1348)
uniwersytet w Krakowie (Uniwersytet Jagielloński - 1364)
Filozofia św. Augustyna
System filozoficzny - konsekwentna próba przystosowanie klasycznego platonizmu do treści teologicznej doktryny chrześcijańskiej.
jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był Bóg.
Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów.
Bóg stworzył świat wedle liczby, miary i wagi
Dusza jest boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga.
do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją
teoria o ciągłym „podtrzymywaniu” istnienia świata materialnego przez wolę Boga
Człowiek nie jest twórcą piękna - dowodzi jego powszechne do niego upodobanie. Piękno jest więc obiektywną własnością rzeczy a nie tylko stosunkiem do niej człowieka.
„Coś podoba się dlatego, że jest piękne”
Piękno polega na harmonii, a harmonia na odpowiedniej proporcji, czyli stosunku części
Piękno dostrzegamy tylko wzrokiem i odbieramy słuchem, bo inne zmysły nie są w stanie postrzegać stosunków
Zgodność, porządek i jedność stanowią o pięknie. „Bóg urządził wszystko wedle liczby, miary i wagi”
Przeżycie estetyczne zawiera dwa składniki:
Bezpośrednio pochodzący ze zmysłów - wrażenia i postrzeżenia, barwy i dźwięki
Umysłowy składnik - gdy barwy i dźwięki przedstawiają, wyrażają coś.
Doznajemy piękna na sposób zmysłowy i umysłowy. Dlatego przeżycie piękna zalezy nie tylko od rzeczy ale i od nas samych: „Nie dość, aby rzeczy były piękne, trzeba ponadto abysmy mieli upodobanie do piękna, abyśmy go pragnęli dla niego samego”.
Świat jest piękny, bo jest tworem Boga. Nie może więc być niepiękny
Brzydota nie jest dziełem Boga, jest tylko rezultatem braku harmonii. Dlatego zawsze jest tylko częściowa. Ślady piękna są także w brzydkich rzeczach
Brzydota jest potrzebna, gdyż jest dla piękna tym, czym cień dla światła
Sztuka - mimetyzm - naśladuje przyrodę, dzieło Boga.
Sztuka łudzi, gdy naśladuje zewnętrzny wygląd rzeczy
Sztuka poszukuje piękna - potęguje ślady piękna w rzeczach
Bóg jest pierwszym twórcą i pierwszym artystą
Teoria mimezis - sztuka naśladuje dzieła Boga
Piękno człowieka ma charakter duchowy a nie fizyczny
Piękno to coś, co zwodzi, łudzi (przypowieść o złotym cielcu)
Piękno cielesne zwodzi człowieka z drogi doskonalenia duchowego (kusi do grzechu). Cielesność to zmysłowość - Ewa skusiła Adama
Ciało przeszkadza człowiekowi w osiągnięciu celu, zatem trzeba je trzymać w ryzach
HIERARCHIA SZTUK (św. Augustyna)
Muzyka - sztuka liczb i czystej proporcji
Architektura - charakter matematyczny
Malarstwo i rzeźba są niedoskonałą imitacją rzeczywistości zmysłowej, nie operują liczbą i mają za mało rytmu
Aktor jest oceniany na jednym poziomie z gladiatorem i woźnicą i heterą