Historia sztuki średniowiecznej polskiej dr G. Jurkowlaniec g. 13.30-15.30
s.105 BUW


opracowuję tematy, jako zwykle. :] co jakiś czas wkleję skończone.


1.
Podział dziejów na 4 okresy. Cezury średniowiecza. Źródła terminów : sztuki romańskiej i gotyckiej. Pojęcie stylu.

2. Architektura i sztuka przedromańska.
Stan badań i jego uwarunkowania. Teorie. Zachowane relikty:
- Poznań, katedra - ok. 968 [ dwubiegunowa konstrukcja, recepcja wzorów arch. karolińskiej i ottońskiej. Funkcje westwerku.]
- Wiślica, rotunda i palatium
- Giecz, palatium z rotundą. Kościół św. Jana.
- Przemyśl, palatium z rotundą.
- Ostrów Lednicki ,palatium z kaplicą.
- Wawel, zabudowa wzgórza. [rotunda św. Feliksa i Adaukta ]

3. Architektura romańska. Stan badań i jego uwarunkowania.
Architektura i jej dekoracja :
- Wawel, kościół św. Gereona - 1038-58 [chór na przesklepionej krypcie, dwie apsydy ołtarzowe. Dekoracja krypty. Fragmenty kapiteli.]
- Gniezno, katedra - 1040-1064 [bazylika trójapsydowa, zachowane masy murów i fragmenty posadzki]
- Wawel, katedra - 1090-1142 [krypta św. Leonarda, 1118 - attyckie bazy, kapitele kostkowe, elementy dekoracyjne przeniesione. Posadzka.]
- Płock, katedra
- Opatów, kolegiata [addycyjność bryły - wzorce ottońskie, dekoracja fasady pasem płaskorzeźb i fryzem arkadkowym - wzorce lombardzkie]
- Kraków, kościół św. Andrzeja.
- Kruszwica, kolegiata - ok. 1125 [spójna bryła, czytelne podziały, skromna dekoracja. Chrzcielnica wapienna z Jutlandii]
- Tum pod Łęczycą - 1140-1161 [dwuchórowe, oszczędna dekoracja, wnętrze z emporami. Portal uskokowy, z kolumienkami spiętymi architrawami; w tympanonie Maria z dzieciątkiem, zapowiedź męki. + fragmenty dekoracji wewnętrznej]
- Czerwińsk, klasztor kanoników [w dekoracyjnych arkadkach z figurkami apostołów - wzory prodeńskie]
- Strzelno, zespół dwóch kościołów - 1216 - Trójcy Świętej [dekoracja figuralna na trzonach kolumn, cnoty i występki; kilka tympanonów] i rotunda św. Prokopa [tympanon fundacyjny].

4. Sztuka i liturgia.
Alegoreza rememoratywna. Typy liturgii [dedicatio eclesiae].
Drzwi i portale [ostium, symbolika wejścia] :
- Drzwi Płockie - maiestas domini
- portal w Tumie pod Łęczycą - wątki męczeństwa i wcielenia
- portal Czerwiński - Chrystus w mandorli
- portale z opactwa na Ołbinie - bogate dekoracje archiwolt, łączone z cyklem narracyjnym, dzieciństwo Chrystusa. Tympanon ze zdjęciem z krzyża i zaśnięciem Marii. Tympanon fundacyjny - Chrystus w mandorli
Przegroda chórowa : - Tum pod Łęczycą
Apsyda : maiestas domini.
Ołtarz : cykliczność przedstawień. Korporał. Grób.
Księgi liturgiczne : sakramentariusz/ mszał/ antyfonarz/ graduał/ ewangelistarz. Tegitur [typologie ofiary Chrystusa]. Sakramentarz Tyniecki.
Naczynia [vasa sacra]: kielich i patena [novum sepulchrum Christi]:
- czara włocławska, ok. 900
- kielichy i pateny z Tyńca, XI w.
- kielich agatowy św. Wojciecha
- kielich trzemeszeńskie - niellowany i królewski.

5. Wątek komemoracji.
Treści retro i prospektywne. Prawo patronatu. Pochówek ad sanctos.
Fundator na naczyniu liturgicznym : kielich z pateną z Trzemeszna, patena kaliska, kielich i patena fund. Konrada Mazowieckiego.
Schemat fundacji wg San Vitale, Hagia Sophia, plakieta z kości słoniowej Otto I, krzyż Matyldy, Psałterz Egberta, Ewangelistarz Egberta.
Fundatorzy:
-Drzwi Płockie;
-tympanony - Strzelno, kościoła norbertanek i rotundy św. Prokopa; Wrocław, tympanon Ołbiński i kościoła PM na Piasku [kobieta fundator],
-Wiślica, kolegiata [posadzka].
Nagrobki [oznaczone miejsca pochówku, płyta oznaczona krzyżem + symbol; XIII w - typizujące wizerunki zmarłych] :
-Wąchock, nagrobek opata z pł XIIIw, [pastorał]
-Radom, Sandomierz, Strzelin - nagrobki rycerzy [miecz]
Relikwiarze [ produkty masowe z Limoges, Relikwiarz wtórny św. Stanisława]

6. Architektura cysterska.
Brak reguły cysterskiej. Kwestia wpływów autorytetów. Tło historyczne [Cluny i filiacja, Bernard z Claivaux, gotyk katedralny].
Bezpośrednie filiacje z Morimond, w Małopolsce:
- Jędrzejów - 1140 [forma pierwszego okresu cysterskiego, elewacja romańska, sklepienie krzyżowo-żebrowe]
-Sulejów - 1176 [masywna bryła, elewacja romańska, sklepienie krzyżowo-żebrowe, w małych pomieszczeniach elementy gotyckie - kapitularz, dekoracja kapiteli romańska]
-Wąchock - 1189
- Koprzywnica - 1185
[spójna grupa, plan - dekoracja]
Filie Morimond przez Pfortę, na Śląsku:
-Lubiąż I - 1163 [zarys murów podobny] Lubiąż II - pł XIII w [gotycki]
a. Trzebnica - 1203 [odmienność - system wiązany, apsydy, empora nad nawą główną, obszerna dekoracja figuralna]
b. Henryków - 1227 [rozbudowany chór, proste zamknięcie, kaplice]
[od 1140 elementy gotyckie; dwa nurty gotyku, cysterski i katedralny rozwijają się równolegle - z czasem cysterski zapożycza elementy katedralnego]

7. Nurty w architekturze XIII wieku - recepcja klasycznego gotyku i rozwiązania antyklasyczne.
- Trzebnica, kościół cysterek - 1240 [trójapsydowy, system wiązany, rzeźba w tympanonie - wpływ romańskich warsztatów katedry Bamberskiej]
- Wrocław 1240-70 [chór o układzie prostokątnym z obejściem, system wiązany; cysterskie wzorce dla Śląska - Walkenreied zakończone apsydą, Riddagshausen - prostokątnie; Laon, katedra gotycka - prostokątnie. +wczesnogotyckie formy detalu i dojrzały maswerk, pęki służek podwieszony ] Cegła barierą formalną.

Mendykanci: dominikanie i franciszkanie - 1230-1250 [prostota, skromność, funkcjonalność; ubóstwo manifestacyjne - bez wież, jedynie prezbiterium sklepione]
- Sandomierz, kościół dominikanów [dekoracja kratkowa szczytów, brak transeptu, wydłużone prezbiterium, dekoracja ceramiczna]
- Kraków, kościół franciszkanów - 1237-1270 [chór w formie krzyża greckiego]
- Zawichost, kościół franciszkanów i klarysek - 1257 [jednonawowy, układ wielkiej Sali]
[trzy nurty : cysterski/ katedralny/ mendykancki]
- Trzebnica, kaplica św. Jadwigi - 1268-75 [recepcja gotyku katedralnego; maswerkowe okna, prostokątne przęsła, służki sprowadzone do posadzki, dekoracja rzeźbiarska - triumf Marii, elementy trójwymiarowe]
- Ziębice, fara - ok. 1275 [redakcja form katedralnych bazylikowych na potrzeby planu halowego - forma miejska]
- Złotoryja, fara [halowy, portal, rozeta w fasadzie, wimperga]
[wpływ : oszczędny, drobne osiągnięcia rzeźbiarskie, nie konstrukcyjne]
- Lwówek Śląski, fara [masyw zachodni romański, brak dekoracji + dojrzały portal gotycki, tematem koronacja Marii, w archiwoltach uzupełnienie wątku, panny mądre i głupie z konsolami-baldachimami]
[brak jednorodnych grup, jedynie mendykanci]

8. Eschatologia i polityka
Klasztory fundowane przez Piastów:
- Lubiąż II, fund. 1163 przez Bolesława Wysokiego [ Lubiąż II - wzory katedralne, maswerki, sklepienia]
- Trzebnica, fund. 1202-1203 przez Henryka Brodatego
-Henryków, fund. 1227 przez Henryka Brodatego
Nagrobki, XIII/XIV w :
- Bolesław Wysoki/ Przemko Ścinawski/ Konrad Żagański [ przedstawienia reprezentacyjne w przestrzeni -architektonicznej - arkada, inskrypcje, relief praski]
- Piotra Włostowica i żony [nagrobek dla osób dawno zmarłych, kształt tumby na pokrywie zmarli jako fundatorzy]
[dwa typy nagrobków : płyta i tumba]
- Wrocław, kolegiata św. Krzyża, fund. 1288 przez Henryka Probusa [ monumentalny chór, dwupoziomowy]
- nagrobek Probusa: dwie odrębne części, tumba i płyta; niekonwencjonalne przedstawienie zmarłego, motywy arch. w dekoracji tumby, żałobnicy, inskrypcje, dekoracje heraldyczne]
[nagrobek jako pomnik - monumentalny, dostępny publicznie, upamiętnienie]
[treści : a. religijne - motyw przejścia, poza czasowość; b. polityczne - retrospekcja, testament/stan posiadania - program heraldyczny]
- nagrobek Henryka VI
- nagrobki Bolka I (ok. 1301) i Bolka II (ok. 1368)
- nagrobek Bolka III Ziębickiego i Juty
[ książęta piastowscy ściśle związani z klasztorami; konsekwencja nagrobków tubowych]

trochę chaotyczne, nie miałam własnych notatek :/

9. Polskie katedry gotyckie
Katedra gotycka jako kościół królewski.
- Wrocław, katedra - chór z 1244-1270, korpus z 1320-1376 [w korpusie artykulacja pozioma, wysokie sklepienie, brak służek, okna - brak maswerków, łuki odciążające; pseudotransept, zredukowana tradycja transeptu]
- Kraków, katedra - chór z 1320-1346, korpus od 1364 [ kościół biskupi, królewski; sanktuarium św. Stanisława - grób Stanisława centrum ideowym i formalnym; kamienno-ceglany, system filarowo-szkarpowy w nawach bocznych, w uproszczonej fasadzie rozeta]
[katedra gotycka jako kościół królewski - St. Denis, Westminster, Praga - kościoły koronacyjne, nekropolie władców.]
- nagrobek Łokietka, fund. Kazimierza Wielkiego z 1340 [zapoczątkowuje cykl nagrobków królewskich, najprostszy schemat
- nagrobek Kazimierza Wielkiego - 1370 lub 1380 [zmiana materiału na czerwony marmur, zmiana programu tumby]
- Gniezno, katedra - chór z 1342-1370, korpus ok. 1370-XIV/XV [brak funkcji koronacyjnej; masywne ściany, brak spójności, fryz w podłuczach arkad; filary ośmioboczne w korpusie, dekoracje ze sztucznego kamienia - świecki charakter]
- Poznań, katedra - chór z pł. XIII w. dostawiony do korpusu z 2. pł. XI w [niespójność, triforia, pionowa artykulacja w korpusie]
- nagrobek Bolesława Chrobrego fund. Kazimierza Wielkiego - 1360
- Włocławek, chór 1340-1365, korpus 1365-1383 [ nic wspólnego z planem katedralnym]

mam problem z katedrą w Poznaniu - i z datacją, która na slajdach jest mętna, i z tym co na wykładzie o niej powiedziano.

1346-1364 korpus, chór do 1410 , fundacja- nie mam pojęcia, notatki-'najbogatsza jeśli chodzi o fazy przebudowy -niespójność stylistyczna prezbiterium (triforia) i nawy, wyłącznie pionowa artykulacja, nagrobek Chrobrego w Złotej Kaplicy na osi prezbiterium'
żałosne wiem

10. Hale i bazyliki - architektura Krakowa w XIV w.
[hale przebudowywane, problem długiego chóru , uproszczenia gotyku i długie prezbiteria]
- Kraków, kościół dominikanów - długi chór pł. XIII w. [pierwotny kościół zachowany jako refektarz, zamknięty prostokątnie, dostawiony do hali bez pośrednictwa transeptu, zachowana jedynie długość]
- Kraków, kościół Mariacki [pod kątem do rynku, korpus halowy, wieże -prestiż]
- Kraków, katedra - 1320 [wzór korpusu i elewacji wewnętrznej, system filarowo-przyporowy, łączenie kamieni i cegieł, 1340 - długi wysmukły chór zakończony wielobocznie; wyrafinowany detal rayonnant; skrzyżowanie tradycji mendykanckiej i gotyku poklasycznego]
[fundacje satelickich miast królewskich, Kazimierz i tzw. Florencja, schemat katedra + dwa zakony mendykanckie]
- Olkusz, kościół św. Andrzeja, fund. Kazimierz Wielki przed poł. XIV w
- Kraków, kościół św. Katarzyny [pięcioboczne zamknięcie, pinakle, sterczyny, bez wieży]
- Kazimierz, kościół Bożego Ciała [skromne]
- Wiślica, kolegiata - 1350-1352 [prezbiterium długie, hala dwunawowa, brak konsekwencji sklepień, przez środek filary, wyrafinowane sklepienia gwiaździste]
- Stopnica/ Niepołomice/ Szydłów - od pł XIV wieku [hale, sklepienie trójpodporowe z trój promieniem, bogatsze rozwiązanie od wiślickiego]
- Sandomierz, kolegiata - fund. przed 1370 [hala trójnawowa, jasne, czytelne podziały]

11. Fundacje Władysława Jagiełły.
Problem gustu artystycznego fundatora. Uwarunkowania polityczne i religijne.
- Poznań, kościół Bożego Ciała - fund. 1406, przebud. 1465-70 [również monstrancja]
- Lublin, kościół Brygidek - 1412-1426 [wotum za zwycięstwo pod Grunwaldem]
- Wiślica, malowidła - 1397-1400 [warsztat wschodni, próba przeniesienia motywów w przestrzeń łacińską]
- Sandomierz, malowidła - 1421
[kontynuacje fundacji kazimierzowskich]
- Lublin, kaplica Trójcy Świętej [ dwukrotne przedstawieni Jagiełły : wręczającego fundację i konno]
- Matka Boska Częstochowska - w XV w przemalowana w manierze italizującej [koniec stylu bizantynizującego]
- nagrobek Władysława Jagiełło - daty sporne 1421/1434/1440 [brak dekoracji gotyckiej, proste formy, styl miękki; realistyczna twarz, brak idealizacji; heraldyka symboliczna]

12. Państwo krzyżackie w Prusach.
Zakony rycerskie. Założenia o funkcjach obronnych i klasztornych. [1225 - początek chrystianizacji Prus. XIII/XIV budowa zamków na większą skalę]
Wzór konwentualny :
- Radzyń Chełmiński - k. XIII - lata 30. XIV w [układ klasztorny, na planie czworoboku, jednym ze skrzydeł kościół o wyższych oknach - wewnątrz wieloboczne prezbiterium]
[cegła, wzory z zendrówek, większy masyw ścienny]
- Gniew - k XIII w
- Golub - 1305-1311 [ dwukondygnacyjny kościół]
- Lidzbark Warmiński - pł XIV w [masywny, nie pełnił funkcji militarnej, wieżyczki dobudową po 1442]

- Malbork - zamek wysoki z k XIII w [początkowo ta sama forma co Radzyń i Gniew, później dopasowana do nowej funkcji] od 1330, zamek średni.
[układ czworoboczny z wąskimi gankami, kapitularz z portalem, cegły glazurowane naśladują kamień; masywne ściany, nie ma kontynuacji sklepień - sposób kazimierzowski pół wieku przed Kazimierzem]
Kościół zamkowy [ złota brama - cykl panien mądrych i głupich; trybuna 1331 - akcentowany kult grobu; posąg Marii z dzieciątkiem pokryty mozaiką 1340]
Kaplica świętej Anny [ dolna część dodanego przęsła, skomplikowany program rzeźbiarski portali - koronacja Marii i legenda krzyża świętego + sceny na ścianach tarczowych]
Wielki refektarz, 1320 [sklepienie dekoracyjne, pozorna dwunawowość]
Pałac Wielkiego Mistrza, 1389-99 Nicolaus Fellenstein [ przylega do zamku średniego, wyrafinowane formy okien w letnim refektarzu]
Zamek niski, XIV/XV w

-Bytów - 1398-1406 Nicolaus Fellenstein [mury obwodowe na polnym kamieniu, dopiero w obudowie budynki, zmiany kształtów baszt]
- Kwidzyn, zamek kapituły i katedra 1322~ [katedra ceglana, pseudobazylika, redukcja programu katedralnego, dwukondygnacyjne prezbiterium, poniżej krypta, cykl malowideł ściennych] oraz mozaika nad wejściem 1380 [święty Jan w czasie próby oleju, obok biskup]

[współpraca z zakonami]
-Pelpin, kościół cystersów do 1557
- Oliwa [rozbudowana po najazdach Prusów i husytów]
- Toruń, kościół świętego Jakuba - 1309-1340 [cegła, pinakle, dekoracyjne płytki glazurowane; sklepienia o różnych formach gwieździstych, dekoracja malarska]
- Toruń, kościół świętych Janów - chór ok. 1300, korpus pł XV w [wieża i kaplice 1475-1480; zaginiona Piękna Madonna k XIV w]
- Toruń, kościół Wniebowzięcia Panny Marii - od XIII w [bryłowata, asymetryczna, wysmukła hala; nad nawą południową empora, malowidła 1380-1390]

13. Rzeźba i malarstwo drugiej połowy XV wieku
Zmiana stosunku do tworzywa w rzeźbie. Przemiany stylistyczne [styl łamany - ostre, kątowe kształtowanie form]. Późnogotycki realizm. Nastawy ołtarzowe - XIII w.
Hans Multscher, Szwabia:
-Ulm, fara, retabulum Konrada Karga - 1433 [połączenie dwóch substancji, oddzielne figury łączone złotą draperią, budowa przestrzeni]
- figura Marii z dzieciątkiem, Landsberg am Lech - 1437 [styl miękki i łamany, zwiastun zmian stylowych]
- figura św. Marii Magdaleny, Heiligkreuztal bei Riedlingen/Donau - 1450 [styl łamany]
Nikolaus Gerhaert z Lejdy:
- krucyfiks z cmentarza w Baden-Baden - 1467 [kontrast ciało a draperie]
- nagrobek cesarza Fryderyka II - 1415-1493
Mikołaj Haberschrack z podkrakowskiej Nowej Wsi:
- 1468 umowa na wykonanie obrazów do głównego ołtarza kościoła Augustianów [więcej elementów przestrzennych, próba różnicowania fizjonomii]

Wit Stosz - ur. 1447, Horb nad Neckarem, zm. 1533 Norymberga;
- Kraków, kościół Wniebowzięcia Marii, retabulum ołtarza głównego - 1477-1489 [5 figur w osiach, wyraźnie oddzielonych, wzór szwabski; schemat kompozycyjny zachowany nawet dla narracyjnej sceny osi środkowej; ostro łamana szata, autonomizacja fizjonomii, fizyczność - fizjologiczność]
-Kraków, kościół Wniebowzięcia Marii, Krucyfiks tzw. Slackerowski - 1495 [brak skosu ramion, statyczna kompozycja, wygładzone realistyczne ciało; polichromia tworzy iluzję drewna, - por. z Cristo de Burgos, ok. 1370]
-nagrobek Kazimierza Jagiellończyka - 1492 [majestat, leżące ciało, agonalny skręt szyi, dynamiczne szaty; marmur plamisty]
- płyta epitafijna Kallimacha, odlew z zakładu Vischerów - 1503 [retrospekcja, symbolicznie funkcja uczonego/urzędnika, stylizacja bordiury na kartę książki; brak perspektywy,niespójność]

---