Historia sztuki sredniowiecznej cw


Historia sztuki średniowiecznej- ćwiczenia

jsikorska@mnw.art.pl

Jerzy Żarnecki, Sztuka romańska, Kraków 2005

Ars i artifex w sztuce romańskiej

XI w.

Zmiana podejścia do artysty

Pierwsze tysiąclecie- nośnik doktryny, to pozostało- od Grzegorza Wielkiego

Do końca XI w. artystami są głównie duchowni, w XI w. pojawia się wiele środowisk dworskich, a także rozwijają się miasta- nowi zleceniodawcy i nowe środowisko społeczne.

Modyfikacja: zmiana różnicy słowo-obraz, gdzie słowo jest na dużo wyższej pozycji niż obraz, w romanizmie zmienia się to na rzecz obrazu, który może być nawet ważniejszy- Hugon od św. Wiktora (szkoła Wiktorianów pod Paryżem), 1. połowa XII w.- De arca Noe myshica- opis arki Noego jak obraz z wymiarami i kolorami

Bernard z Clairvaux- ekspresyjne opisy rzeźby romańskiej

XII-XIII w. „sribere”- termin, którym było podpisywane dzieła plastyczne np. Hugo d'Oignies, Oprawa ewangeliarza, początek XIII w., Namur, Notre-Dame- Hugo był jednocześnie wykonawcą i fundatorem

Artes mechanicae- artes liberales

Usus- scientia

W XI w. próba udowodnienia, że do artes mechanicae także potrzebna jest scientia

Zwierciadło większe, Wincent z Beauvais, druga połowa XIII w.

Podnoszenie się człowieka z upadku może dojść do skutku przez scientia, practica (aspekt moralny, cnotliwe postępowanie) oraz mechanicae (wykonawstwo).

XII w.: koncepcja artifex doctus- artysta uczony (teologia i matematyka- nauka liczb, miar i proporcji- geometria)

Szkoła katedralna w Chartres- wielokrotny komentarz fragmentu z Księgi Rodzaju, że „Bóg stworzył świat za pomocą miary, wagi i liczb”- docenienie geometrii

Owidiusz- ars auro priori- sztuka cenniejsza niż złoto

XII-XIII w.- docenienie wkładu artysty w dzieło sztuki

Inskrypcja na krużganku bazyliki św. Pawła za murami- „dekoracja dzieła przewyższyła dzieło”- Cosmati, zajmujący się inkrustacją w marmurze

Plakietki emaliowane Henryka z Blois, biskupa Winchester, połowa XII w., Londyn, British Museum

Henryk z Blois- brat króla, biskup, mnich, znany kolekcjoner, który sprowadził do Anglii statki ze spoliami

„sztuka jest cenniejsza niż złoto i drogie kamienie. Et prior omnibus autor”

Autor: fundator, wykonawca

Tympanon kościoła św. Jerzego w Mervilliers, XII w.

Rozbicie funkcji fundatora i wykonawcy- przedstawienie rycerza Rimbaud, który daruje swoją pobożną donację św. Jerzemu- inskrypcja: pobożna donacja jest dobrym środkiem do zdobycia odkupienia- na otoku, przechodzi na banderolę, która spływa na kolana mnicha, który ją wypisuje- autor programu został umieszczony w obrębie sceny donacyjnej

Autor osobą wykształconą, niekoniecznie tożsamy z autorem fizycznym

Traktat Teofila Prezbitera, XI/XII w.

3 części poprzedzone wstępami

Ksiega I- o technikach malarskich

Księga II- o witrażach i emalii

Księga III- o odlewnictwie- najbardziej rozbudowana i najlepiej ukazująca realia pracy warsztatowej w średniowieczu

Niektóre elementy księgi III są powiązane tylko w niewielkim stopniu z tematem- jak np. rzeźba w kości słoniowej czy rytowanie gemm

Z powodu rozbudowania księgi III można wnioskować, że kwestia rzeźbiarstwa była mu najbliższa.

Wstępy- dyskurs estetyczny

Potencjalny odbiorca: rzemieślnik

Koncepcja sztuki: forma zachwycenia Boga

Kryteria piękna: decorum, preciositas (materiał), ordo (porządek, staranność wykonania zgodnie z regułami), claritas (lśnienie, blask), varietas (różnorodność dekoracji)

Księga III: opis kadzielnicy- wskazanie źródła biblijnego (przypadek jednostkowy)

Cel: jedynie techniczne pouczenie, dla programów ikonograficznych oddzielne zbiory tituli

Teofil: literati, znający tekstów teologicznych oraz dzieł antycznych, jak pisma Pliniusza Starszego, znający dorobek całej Europy- od wschodu do zachodu (podróże lub środowisko sprowadzające precjoza z całej Europy)

Teophilus- przydomek? Miłujący Boga, odesłanie do Grecji, w XI/XII w. ogromny był wpływ Bizancjum

Od końca XI w. zaczyna się w piśmiennictwie dyskurs między benedyktynami a cystersami

Benedyktyni- forma oprawy liturgii jest istotnym elementem w koncepcji benedyktyńskiej

Rola pracy

Kięga III- odwołanie do dzieła Ruperta z Dutz- De operibus sancti spiritus- początek XII w.: dary Ducha Świętego są odpowiedzialne za talenty, także rzemieślników

Dobór cytatów biblijnych, szczególnie z Psalmów, są zbieżne z argumentacją Bernarda z Clairvaux Apologii…

Utożsamienie z Rogerem z Helmalshausen- wątpliwa podstawa „quiet Rugerus”- analizy wskazują, że dopisek pochodzi z XVII w.

Traktat nie zachował się, zachowane kopie pochodzą z XII w.

Pojawia się w traktacie wzmianka:

Pergamin bizantyjski z włókien bawełny- pierwsze wzmianki o papierze

Jeśli papier, to za pośrednictwem Arabów, więc półwysep Iberyjski

Dzieła wiązane z Rogerem z Helmalshausen

Portatyl z fundacji Heinricha Werla, biskupa Paderborn, ok. 1120

Srebrna okładka Ewangeliarza, skarbiec w Trewirze

Portatyk z Abdinghof, po 1115

Portatyl- rodzaj przenośnego ołtarza, pojawił się po raz pierwszy w VII w., do odprawiania mszy w czasie podróży, na nim musiały zmieścić się vasa sacra, a w środku musiały być relikwie

Helmalshausen- XII w.- jeden z czołowych ośrodków artystycznych środkowo-północnych Niemiec, związane z klasztorem założonym przez Ottona I

1107-koniec lat 20. Roger z Helmalshausen- stylistyka pozostała aż do końca XII w.

Bogato iluminowane rękopisy, przede wszystkim z fundacji Henryka Lwa

Cechy stylu Rogera:

Postać w dość swobodnej, przestrzennej pozie- ukazanie w ruchu

Na mensie ołtarzowej- zbiór v-kształtnych fałd- sposób na uzyskanie większej plastyczności postaci- bardzo charakterystyczne dla Rogera

XI-XII w.- dążenie do coraz bardziej przestrzennego i naturalnego ukazywania postaci ludzkiej

Za tydzień: Żarnecki- rzeźba

Modena

1099- rozpoczęcie budowy, kolejnej katedry, tym razem romańskiej

Poprzednia katedra była zapewne także realizacją z XI w.

1099-1106 pierwsza część prac

30.06.1106- uroczyste przeniesienie ciała św. Geminiana do katedry (czasowo przeniesione na czas budowy)

1106- musiała być ukończona część prezbiterialna

1124- konsekracja

Magistra Campionesi- zapiski z budowy

Budowa przeciągnęła się do lat 20. XIII w.

Druga faza powstawania budowli

Przekaz o rzemieślnikach- architekt Lanfranco, rzeźbiarz Wiligelmo

Obaj znani są nie tylko z archiwów, ale także z inskrypcji na elewacji

k. XII- pocz. XIII w. Magistra Campionesi- grupa rzemieślników, kamieniarzy, architektów i rzeźbiarzy; grupa zawodowa czynna w Lombardii, Emilii i dalej na północy

podobnie: komaskowie i magistra antelavi

Campionesi podawali Campione jako miejsce swojego pochodzenia, stąd nazwa.

Okres szczególnej aktywności w końcu XII i cały XIII w.

Matylda z Canossy- współfundatorka pierwszego etapu budowy katedry; wiadomo z Vita Matildis spisany pod koniec życia margrabiny Canossy, 1111-1112 oraz Relatio translationis corporis Sancti Geminiani- opis czterech etapów budowli katedry w Modenie

Lanfranco- opisany jako autor koncepcji architektonicznej, ale też jako princeps operis (kierownik budowy)

Wysokie, ślepe arkady- z architektury lombardzkiej (np. kościoły mediolańskie)

Arkady wprowadzają wyraźną powtarzalność motywu, stającego się podstawowym elementem artykulacji.

Fryz arkadkowy pod oknami

Galeria arkadkowa z tryforiami- motyw z Lombardii (tam od połowy XI w.)- rozrzeźbienie bryły

Kamienna okładzina z kamienia z Vincenzy, imitującego marmur- podkreślenie waloru światłocieniowego oraz jest istotny przy porównaniu z wnętrzem- różnice

* sklepienie rekonstruowane, formy z XV w.; pierwotnie katedra była przykryta drewnianym stropem

Różnice wnętrze-fasada: we wnętrzu wątek ceglany, w środku bryła jest cięższa (niższe arkady; alternacja podpór- romańska; okna bazylikowe; trójdzielny podział ściany- ślepa galeria tryforialna (nie było to popularne w sztuce romańskiej)

Wpływy:

Architektura lombardzka- fasada schodkowa

oraz własne pomysły Lanfranca

XII/XIII w. magistri campionesi- przekształcenia w partii transeptowej, tworząć pseudotransept oraz w fasadzie- kształt portalu domkowego oraz przebicie ściany rozetą

Przekształcenia struktury sklepiennej

Dodane dwa portale boczne (ich kształt wymusił przesunięcie części motywów pierwotnej rzeźby- motyw historii Genesis, które na początku były pewnie na jednej linii i tworzyły fryz)

Elewacja zachodnia

Porta Maggiore

Zasadnicza część dekoracji z warsztatu Wiligelma

Inskrypcja na tablicy trzymanej przez dwóch proroków starotestamentowych- tych wziętych z ciałem do nieba: apologia Wiligelma

Kontekst- układ jak w tablicach erekcyjnych podtrzymywanych przez geniuszy- w Antyku

Tablica na elewacji apsydy wschodniej- XI/XII w. lub kopia wcześniejszej tablicy z początku XIII w.: „Lanfranco znany ze swego talentu, książę tego dzieła, rektor i mistrz”, dodatkowo dwie postacie- wykonawców Aimuna i Bodzalinisa

Aimun (1110 wspomniany jako mistrz szkoły katedralnej w Modenie)- mógł być zaangażowany w konstrukcję programu ikonograficznego

Bodzalinus- administrator budowy katedry za Magistri Camponesi

Styl Wiligelma

Pierwszy uchwytny w źródłach pisanych rzeźbiarz włoski, którego styl wpłynął na styl rzeźbiarstwa przez stulecia (Niccolo i Antelami później w opozycji do Wiligelma)

Operowanie bryłą, masą, w postaciach atlantów ciało ugina się pod masą.

Cztery monumentalne tablice z Genesis (wysokie na ok. 1m)

Istnieje teza, że pierwotnie fryzy te miały znajdować się we wnętrzu, na przegrodzie chórowej (długość fryzu odpowiada szerokości nawy głównej)- nie jest to powszechnie uznana teoria.

Bardzo zróżnicowana głębokość reliefu- szczególna tektonika postaci- są masywne (deformacje ciał oraz dążenie do sugestywności przedstawień przez powiększenie najbardziej znaczących motywów)- powiększanie głów, szczególne przedstawienia oczu (głęboko wwiercone źrenice), powiększanie nóg

Tło z arkadek nie determinuje całkowicie przedstawienia (najbardziej widoczne w postaci Adama)

Inspiracja: mała sztuka karolińska i ottońska, ale bardziej lokalnej sztuki póżnoantycznej, szczególnie rzeźby sarkofagowej np. dwa reliefy z geniuszami gaszącymi pochodnie

Inskrypcje w reliefach- „dialogowe” np. spotkanie Boga i Kaina- inskrypcja „gdzie jest twój brat”- kwestia Boga w tej scenie

Być może ten cykl mógł być związany z tekstem Gry Adama (1125-1175), najstarszego dramatu paraliturgicznego; mogło to być tło dramatu- elewacja mogła uczestniczyć w uroczystościach roku liturgicznego

Porta Maggiore

Brak tympanonu- charakterystyczna cecha sztuki północnowłoskiej tego czasu; pierwsze tympanony figuralne w latach 30-40. XII w., rzeźbione przez mistrza Niccolo

Brak ościeży uskokowych- jednopłaszczyznowa struktura z dekoracją lic węgarów z wicią zaludnioną, wewnętrzne lica z arkadami z reliefami proroków ST

Prorocy z przeskalowanymi głowami i stopami

Motyw (powtarzany w XII w.) wachlarzowych układów draperii szat (rozwijają się)

Elewacja północna?- Porta dei principi

Najstarszy znany i zachowany portal typu protilo (portal portykowy, dwupiętrowy- później charakterystyczny dla rzeźby północnowłoskiej)

Pierwotnie na elewacji południowej, bliżej wschodu, przesunięty przez późniejszy warsztat

Od początku wejście dla kleru

Na licu wić zaludniona,na spodzie belki nadproża motyw atlantów (charakterystyczne dla Wiligelma), we wnętrzu węgarów 12 Apostołów, na licu belki epizody z życia św. Geminiana (w tym wyprawa do Konstantynopola i uratowanie córki cesarza- idea jego żywota spisanego w połowie XI w.)

Elewacja południowa- Porta Dela Hesperia

Dawniej znajdował się przy targu rybnym, droga dla pielgrzymów i Via Emilia (najważniejszy szlak regionu)

Wić zaludniona

Na licu belki nadproża- fantastyczne stwory, źródła z antycznych phisiologusów (w XI w. pojawiały się także zwarte formy kompilacje moralitetów z potworami)

Archiwolta- przedstawienia legendy arturiańskiej (najstarsza jej redakcja została spisana w Historia regni britaniae 1136- czyli po stworzeniu tego przedstawienia, zatem źródłem jest przekaz ustny); wnętrze węgarów- prace miesięcy

Program związany z umieszczeniem przedstawień

1209-1220 umieszczenie Porta Regia w miejsce Porta Dei Principi

Znów portal portykowy, ale zupełnie inna koncepcja struktury portalowej- bliższa północy Europy (Magistri Campionesi związani z rzeźbą prowansalską)- portale uskokowe, motyw zawęźlonej pary kolumn- charakterystyczne dla warsztatu, skomplikowane kolumny sześciokątne

Magistri Campionesi

Pulpit i przegroda chórowa 70.-80. XII w.

Draperia mniej dekoracyjna

Nie ma przeskalowania części ciała

Dzieło przynajmniej dwóch twórców- czasami postaci nachodzą do siebie, ale czasami narastanie w układzie pionowym, nie przestrzenności

Mniej masywne i bardziej szczegółowe przedstawienia

Czyt. Wojciech Marcinkowski, Przedstawienia dewocyjne jako kategoria sztuki gotyckiej

Tadeusz . Chrystus Bolesny na Drzewie Życia, artykuł w książce Literatura i kultura Polski średniowiecza, człowiek wobec świata symbolicznego red. Janusz Pelc, 1995, Warszawa

25.03

Miniatury

Stamelot, Monte Cassino- opat W

Sztuka mozańska XI-XII w.

Liege- jeden z najbardziej rozwiniętych, także gospodarczo, teren Europy

Zakon premonstratensów- założony w 1120 w Clermont przez Norberta z Santen

Idea wędrownego kaznodziejstwa, z diecezji Laon, gdzie zostało założone, trafiło do doliny Mozy

Oprócz działalności misyjnej w związku z krucjatami, kładli nacisk na rozwój duchowy i intelektualny- rozwój skryptoriów

Szkoła Metz, IX w.

Biblia ze STavelot, 1093-1097, Londyn, British Library

Goderan (Goderalus) i Ernestus (znani są skrybowie, pierwszy jako znaczący iluminator)

Oraz:

Mistrz Pentatum

Mistrz Maiestas

Mistrz Św. Łukasza

Szkoła Tours- tam pojawiają się pierwsze wielkie iluminowane rękopisy; biblie dwutomowe

W wyniku kongregacji kulniackiej, do 1130 r. aż do wszelkich znaczących szkół miniatorstwa romańskiego

Kongregacja kluniacka i z Hirsau- mówią o roli Biblii w przestrzeni klasztornej i kościelnej

Rola naczelna

Karta: Chrystus w Mandorli- mistrz Maiestas

Płaskie przedstawienie, układy geometryczne, tło gładkie

Ze sztuki ottońskiej- mistrz Registrum Gregori, szkoła Eckerham?

Wschodznie inspiracje w latach 70. XI w. i wcześniej na przełomie XI i XII w.

Mistrz Pentateum

Wysmuklone, realistyczne postaci- inspiracje karolińskie

Więcej ruchu, roztańczenie

Posługiwanie się środkami linearnymi- głownie formy kaligraficzne, jedynie delikatnie kolorowane- jedna z form iluminacji rozwiniętej silnie w drugiej połowie XI w. w dolinie Mozy i Anglii, po doświadczeniach szkoły Reims

Dekorowane inicjały- figuralne już w tradycji merowińskiej, w karolińskiej inicjał historyczny, w którym niezależnie od wypełnienia, nie jest jedynie dekoracją, a ma związek z opowiadaną historią, od drugiej połowy XI w.

Biblia z Floreffe, ok. 1153, Londyn, British Library

Opactwo norbertanów we Floreffe, zał. 1121, niedaleko Naimes

Dwutomowa

Odejście od płaskiej barwy lokalnej- pastelowa paleta

Dążenie do urealnienia postaci- maniera wilgotnej szaty

XII w. pojawia się większa ilość złota w miniaturach mozańskich

Przedstawienie narracyjne: dynamika póz postaci

Ewangeliarz z Anerbode, ok. 1165-1180

Opactwo Norbertanów, dolina Mozy

Ostatnia ćwierć XII w., ok. 1170- nasilenie związków iluminacji ze złotnictwem

Miniatura, Boże Narodzenie: rozbicie na 2 pasy, przedstawienie Dzieciątka w żłobie z prorokami Starego Testamentu- typ-antytyp, jeszcze z malarstwa ottońskiego

Silny rozwój w XI w., wprowadzenie ikonografii alegoryczno-typologicznej do dekoracji

Antiquitates Judaicae, ok. 1170-1180, Chantilly

Dzieło Józefa Flawiusza Ze starożytności Żydów

Medaliony z przedstawieniami- z grupy Ewangelistarza z Uty, późna szkoła ottońska

Układ iluminacji podporządkowany strukturze litery- mają być odczytywane zgodnie z kierunkiem ruchu ręki skryby przy pisaniu

Miniatura, 6 dni stworzenia świata i jeden dzień odpoczynku

Dołączone przedstawienia w medalionach: Salomon (prefiguracja Chrystusa), Mądrość Boża (antytyp przedwiecznego Logosu)

Przedstawienie Salomona w połączeniu z Mądrością Bożą- egzegeza ksiąg sapiencyjnych, zestawienie charakterystyczne dla sztuki wschodniej, szczególnie w dojrzałej sztuce Komnenów

XII w.- nowy typ dekoracji do rękopisów encyklopedycznych, np. Liberum Floritus, Korpus Deliciarum

Podobny rozwój sztuki w metalu w dolinie Mozy

XII w.- silne oddziaływania sztuki mozańskiej na inne regiony

- połowa XII w. Francja: Burgundia (filiacje reformy benedyktyńskiej), przebudowa Saint-Denis

- XII w. Polska: związki instytucjonalne, Malonnes- z tej filiacji biskup Płocka Aleksander i biskup Wrocławia Walter; importy historyczne, np. Ewangeliarz Anastazji, Ewangeliarz Płocki (spłonął w czasie II wojny światowej), drzwi płockie

- obszary naddunajskie: Mikołaj z Verden; 1177-1181 ambona dla kościoła Norbertanów w Klosterneuburg (pierwsze jego dotąd znane dzieło)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Historia sztuki sredniowiecznej(1) , Historia sztuki średniowiecznej
kurs historii sztuki sredniow renesans, SZTUKA RENESANSU
Renesans, ZARYS HISTORII SZTUKI ŚREDNIOWIECZNEJ I NOWOŻYTNEJ
Historia sztuki średniowiecznej polskiej dr G
hist sztuki sredniow cw
historia sztuki średniowiecznej powszechnej
Estetyka i historia sztuki ŚREDNIOWIECZE 2
Ikonografia sredniowieczna, ODK, wstęp do historii sztuki
HISTORIA SZTUKI POLSKIEJ SREDNIOWIECZNEJ
EPOKA ŚREDNIOWIECZA Historia sztuki (1)
Historia sztuki arkusz rozsz
Przedmiot i metody historii sztuki, ODK, wstęp do historii sztuki
13. ABY WARBURG, metodologia historii sztuki
panofsky znow, ODK, wstęp do historii sztuki
005 Historia sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej, wykład, 11 09
HISTORIA SZTUKI WSPÓŁCZESNEJ POLSKIEJ, WYKŁAD II, 10 10
013 HISTORIA SZTUKI WCZESNOCHRZEŚCIJAŃSKIEJ I BIZANTYJSKIEJ, WYKŁAD,# 02 10

więcej podobnych podstron