"Mendel Gdański" to nowela, która powstała w roku 1889. Maria Konopnicka w swym utworze dotyka kwestii żydowskiej, jednej z najistotniejszych w pozytywizmie. Właśnie w pozytywizmie, poprzez literaturę zarówno Maria Konopnicka jak i inni twórcy, chcieli wyedukować społeczeństwo. Poprzez edukację i wzbudzanie tolerancji dla ludności żydowskiej w polskim społeczeństwie można było uniknąć okrutnych tragedii, czyli tak zwanych pogromów ludności żydowskiej. Pogromy spowodowane były nienawiścią i niechęcią do Żydów. Byli oni traktowani jak obcy a nieznajomość ich tradycji jeszcze wzmagała niechęć. Pogromy polegały na napadaniu, ograbianiu a nawet mordowaniu Żydów. Ludność polska mieszkająca w sąsiedztwie Żydów wchodziła do ich dzielnic, niszczyła domy i sklepy, nienawiść doprowadzała do prawdziwych tragedii.
|
|
Aby zapobiec pogromom i zmienić stosunek ludności polskiej do Żydów przedstawiano ich jako bohaterów literackich. Ukazywano ich trud i troski, ukazywano ich jako zwyczajnych sąsiadów, związanych ze środowiskiem polskich miast i wsi. Jednym z takich bohaterów był Żyd przedstawiony w noweli Marii Konopnickiej. Bohater jest już staruszkiem ma sześćdziesiąt siedem lat, a od dwudziestu siedmiu mieszka w Gdańsku. Jest spokojny ma przyjazne stosunki z sąsiadami. Jest rzemieślnikiem prowadzi zakład introligatorski. Nie ma wykształcenie ale mimo tego wydaje się być bardzo mądrym człowiekiem. Jest wrażliwy i bardzo doświadczony przez los. Gdyby nie wnuk byłby także bardzo samotny. Chłopak jest jego jedyną rodziną, to syn jego córki, która zmarła jako młoda kobieta. Chłopak ma na imię Jakub. Stary Żyd wychowuje chłopaka w tolerancji i miłości dla Polski, w której mieszka. Jednocześnie dba także, by chłopak czuł się dobrze w Polsce i nie obarczał się poczuciem niższości, poprzez to, że jest obcy. Prócz tego marzy także aby Jakub wykształcił się i $dzięki temu mógł być użytecznym w społeczeństwie.
Bohater żyje w Polsce od dawna, a dzięki temu, ze ma dobre stosunki z sąsiadami, nie czuje się zagrożony. Nie uważa także aby jego pochodzenie miało stać się powodem do jego prześladowania. On sam bowiem traktuje ludzi jednakowo, niezależnie od ich wykształcenia, pochodzenia, wyznania, zawodu. Jego zdaniem każdy ma prawo być szczęśliwym i może mieszkać w Polsce. Jednak ku jego zdumieniu sytuacja w jego dzielnicy radykalnie się zmienia...
Jakub wraca ze szkoły smutny. Skarży się dziadkowi, że koledzy w szkole wypominali mu jego pochodzenie. Przypomnieli mu, że jest Żydem. Chłopak nie rozumie przykrości, które go spotkały ponieważ dziadek wychował go w poczuciu tolerancji i zrozumienia. To jednak nie koniec przykrości, które spotykają Mendla i jego wnuka. Żyd rozmawia z zegarmistrzem, który ma swój zakład naprzeciwko introligatorni Mendla. Zegarmistrz mówi, że Żydzi mają zostać zabici. Mendel jednak nie przejmuje się tym, co powiedział mu zegarmistrz. Uważa, że nic złego nie może mu się przydarzyć, a poza tym nie wstydzi się swego pochodzenia. Wybuchają jednak zamieszki. Ludność żydowska jest zagrożona, wzburzony tłum niszczy ich domy, demoluje warsztaty, w których pracują. Sąsiedzi Mendla widząc co się dzieje, chcą przyjść mu z pomocą. Wszak od tylu lat mijali się na ulicy i świadczyli sobie pomoc sąsiedzką. Jednak Mendel nie zgadza się na nią. Jest zbyt dumny i zbytnio ufa w ludzką dobroć. Jego zaufanie znika jednakowoż całkowicie gdyż tłum nie oszczędza jego, jego wnuka i zakładu Mendla. To wydarzenie napawa mendla ogromnym smutkiem, oto miasto, które tak kochał odpłaciło mu za jego uczciwość przemocą i okrucieństwem. Poczuł się jak obcy w kraju i w mieście, które traktował jak swą ojczyznę.
Głównym problemem, który porusza Maria Konopnicka w swej noweli jest bolesny problem antysemityzmu. Pisarka ukazuje Żyda Menda, jako człowieka dobrego, uczciwego i związanego z miastem, w którym mieszka. Jest także bardzo lubiany przez innych mieszkańców i sąsiadów. Tym samym więc Maria Konopnicka łamie stereotyp Żyda, który funkcjonuje wśród Polaków. Postrzegali oni Żydów jako niezwykle chciwych i nieuczciwych ludzi, dla których liczyły się tylko pieniądze. W dodatku także takich, którzy bogacą się poprzez wyzyskiwanie uczciwych Polaków. Konopnica piętnuje antysemityzm poprzez ukazanie jego negatywnych skutków, i przez wskazanie jak wiele szkód może on wyrządzić. Na skutek nienawiści i niechęci ucierpiał uczciwy i dobry człowiek.