Dyslalia

Dyslalia jest najczęściej spotykanym zaburzeniem !!!

Głoska – stanowi podstawowe pojęcie fonetyki, najmniejszy element mowy ludzkiej, który daje się wyróżnić, niesamodzielny element tekstu z jednej strony mówiącego, z drugiej słuchającego

Fonem – podstawowe pojęcie fonologii. Najmniejsza jednostka funkcjonalna systemu językowego, pozbawiona własnego znaczenia, pojęcie abstrakcyjne, który określa się zbiór cech artykulacyjnych głosek, które pozwalają je odróżnić od innych głosek w obrębie wyrazów - cechy te są znaczące, noszą więc miano relatywnych dystynktywnych .

Głoskę tworzy zespół względnie jednoczesnych pozycji i ruchów oddechowo – fonacyjno - artykulacyjnych (PIROFA). Każda z tych pozycji i każdy ruch jest źródłem wartości akustycznej. Ich struktura umożliwia słuchaczowi identyfikacje fonemową.

Dyslalia wywodzi się z foniatrii. Jest terminem międzynarodowym, ale nie zawsze oznacza to samo. Ta różnorodność wynika z faktu, iż jedni za podstawę biorą przyczyny inni objawy. W praktyce nie sposób opierać się wyłącznie na jednym kryterium, nie ma bowiem czystych przyczyn występujących w przypadkach, występują podobne zaburzenia przy różnych przyczynach. Istnieją przyczyny endogenne, egzogenne i inne kombinacje . po raz pierwszy, wprowadzona w 1827 r, przez J. Franka, oznacza zaburzenie mowy. Użył on tego terminu dla określania wszystkich rodzajów zaburzeń. Trzy lata pózniej Szultes użył terminu do określenia wad wymowy spowodowanych defektami narządów artykulacyjnych.

Ołtuszewski dyslalie nazwał wady wymowy nie spowodowane anatomicznymi wadami aparatu wymowy. Wyodrębnił od dwie formy dyslalii

• Funkcjonalną

• Audiogenną ( wady słuchu)

Wady wymowy spowodowane patologicznymi zmianami w aparacie artykulacyjnym nazwał dysglosją

Hurlock – określa zaburzeniami mowy, to co inni nazywają dyslalią, dzieli na dwa rodzaje

• Błędy wymowy ( są powszechne w dzieciństwie i znikają z chwilą rozpoczęcia nauki)

• Wady wymowy ( są zaburzeniami poważnymi, ze względu na ich wpływ i późniejsze przystosowanie jednostki

L. Kaczmarek – dyslalia to wadliwa realizacja fonemów odbiegająca od normy , odbiegającej od tradycji

I. styczek – opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, wskutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych

G. Demel – to nieprawidłowości w realizacji jednej głoski, kilku głosek, a nawet wszystkich ( bełkot), zachowane są rytm, melodia, akcent, ale mowa jest zatarta, mało zrozumiała

H. Spionek – zaburzenia mowy polegające na niemożności prawidłowej wymowy, określonych dźwięków

H. Rodak – symptom zaburzeń rozwoju mowy, dotyczący jednego aspektu artykulacyjnego

S. Grabias – zaburzenie realizacji językowej struktury fonologicznej, spowodowany niewłaściwemu funkcjonowaniu słuchu fonemowego

Mierzejewska – charakteryzuje się zakłóceniem dźwięków mowy, którym nie towarzyszą patologie,

Mieszczą się w tym terminie wszelkie zaburzenia artykulacji

Dyslalia rozwojowa – wynik wolniejszego tempa i rozwoju mowy.

Dyslalia obwodowa – izolowane formy zaburzeń w realizacji dźwięków mowy, jak i formy współistniejące

ICD -10

Wśród zaburzeń rozwoju psychicznego, wyróżnia się zaburzenia mowy i języka, są one zaburzeniami pierwotnymi , a nie wtórnymi (np. od głuchoty) lub innych zaburzeń. Z tej kategorii wyklucza się więc zaburzenia artykulacji, będące następstwem różnych schorzeń. Dyslalia występująca u dzieci jest tylko jedną z wielu form specyficznych zaburzeń artykulacji w którym posługiwanie się przez dziecko dźwiękami mowy jest poniżej poziomu odpowiedniego do wieku umysłowego. Ale w których poziom pozostających umiejętności językowych jest prawidłowy. U tych dzieci wzorzec mowy od początku początku nie jest prawidłowy, jest odchyleniem. Zaburzenie to nie obejmuje, afazji i dyfazji itp.

W ICD 10 – dyslalie jako jedno z zaburzeń artykulacji stwierdza się wtedy, gdy objawy obserwowanych zaburzeń przekraczają granicę odmiany prawidłowej dla wieku umysłowego dziecka, podczas gdy niewerbalna inteligencja i ekspresja są w normie, a zaburzenie artykulacji nie można przypisać nieprawidłowością zmysłowym, neurologicznym. Jest to specyficzne zaburzenie rozwojowe którym posługiwanie się przez dziecko w widoczny sposób odbiega od potocznego języka. Jest zaliczana do zaburzenia rozwoju mowy i języka odo zaburzenia charakteryzującego się upośledzeniem normalnych wzorców nabytych umiejętności językowych od wczesnych stadiów rozwoju, które często pociągają za sobą problemy dodatkowe , jak problemy w czytaniu i pisaniu, zaburzenia związków interpersonalnych oraz zaburzeń w rozwoju emocjonalnym i społecznym.

DSM IV

Nie używa terminu dyslalia lecz zaburzenia fonologiczne wcześniej nazwana rozwojowym zaburzeniem artykulacji. Termin ten odnosi się do zaburzeń wynikających z upośledzenia rozwoju. Podkreśla się, że nie należy do nich zaliczać zaburzeń artykulacji związanych z upośledzeniem motoryki .

zaburzenia fonologiczne charakteryzują się występowaniem licznych błedów w produkcji głosek. Opuszczanie głosek zwykle traktuje się jako poważniejsze od zastępowania ich, które z kolei jest uważane za poważniejsze od zniekształceń. Najczęściej błednie artykułowane głoski są najpóźniej pojawiające się w rozwoju. R- sz- ż-cz- dż, w cięższych przypadkach pozostałe spółgłoski czasem nawet samogłoski są wymawiane wadliwie. często zaburzenia fonologiczne są związane z błędami w doborze i kolejności dźwięków w sylabach i słowach. Stopień zaburzeń może być niewielki i wtedy nieprawidłowości nie mają wpływu na zrozumiałość mowy.

Zaburzenia wymowy

Nazywamy dyslalię rozwojową, motoryczną, audiogenna itp. W obu klasyfikacjach traktowany jest jako jeden z objawów zaburzeń powstających na wskutek uszkodzenia OUN, centralnie zlokalizowanych uszkodzeń narządów słuchu i upośledzenia umysłowego, a nie jako odrębne jednostki.

A – brak funkcji

Dys – zniekształcenia

Lalia – zaburzenia czynnościowe narządów artykulacyjnych zlokalizowanych na najniższym piętrze mechanizmów mowy.

Dysfuzja – zaburzenia usytuowane wyżej

Dyslalie określa się jako odrębną jednostkę, wtedy gdy przyczyny zaburzeń strony języka są zlokalizowane na najniższym Pietrze mechanizmów mowy. W sytuacji gdy przyczyny zlokalizowane są na wyższych piętrach, mówimy o zaburzeniach artykulacji o nieprawidłowej realizacji dźwięków a nie o dyslalii.

Ma to duże znaczenie przy planowaniu terapii, gdyż sugeruje że wada wymowy nie jest problemem pierwszoplanowym, w związku z czym ich korekta nie musi być na pierwszym planie.

Ten sam objaw może mieć różne przyczyny

- na najwyższym piętrze mechanizmów mowy (mózg) – afazja i specyficzne zaburzenia\

- na środkowym piętrze ( obwodowy system nerwowy) – anartria , dyzartria

- na najniższym ( narząd mowy) – dyslalie

Dyslalia uwarunkowana zmianami w budowie narządów artykulacyjnych wynika z konkretnej przyczyny. Zaburzenia w ich funkcjonowaniu nie należy zaliczać do zaburzeń mowy, których przyczyny tkwią poza obwodem

Dyslalie z foniatri dzielimy na:

- elizje (mogilalia) forma wadliwej wymowy, polegająca na braku realizacji jakiegoś fonemu w postaci osobnego segmentu ( głoski ). Forma występuje szczególnie przy zniekształceniu fonemów spółgłoskowych

Substytucja (paralalia) – występują wówczas, gdy realizacji jakiegoś fonemu mieści się w polu realizacji innego fonemu (zamiana), mówimy wtedy gdy dwa fonemy systemu ogólnego mają w wymowie ta samą realizacje

Deformacja – zachodzi wówczas, gdy realizacja jakiegoś fonemu wykracza poza właściwe pole realizacji tego fonemu, a zarazem nie mieści w polu realizacji innych fonemów, zaliczamy do nich głoski nietypowe dla danego systemu fonologicznego, np. głoski międzyzębowe i boczne

Spotykamy różne podziały dyslalii, przyczynowe i objawowe

Kryterium przyczynowe:

Dyslalia dokonywana w oparciu o wywołujące ją przyczyny, rozpatruje się od etiologii i ich mechanizmów

Dyslalia funkcjonalna – (środowiskowa, ekspresywna, czynnościowa) – rozumiana jako wadliwe wymawianie głosek, przy braku uszkodzeń w budowie aparatu mowy, , dotyczy przypadków kiedy nie występuje uszkodzenie organiczne

Dyslalia organiczna – uwarunkowana obwodowymi uszkodzeniami, anomalie jamy ustnej, uzębienia itp., podstawą są defekty anatomiczne narządu mowy

Dyslalia motoryczna – powstaje w wyniku zaburzeń przewodnictwa ośrodkowego od kory mózgowej do nerwów obwodowych

Dyslalia sensoryczna (audiogenna) – przyczyny w niesprawnym aparacie słuchu

Dyslalia pochodzenia ośrodkowego – wynika z niesprawności OUN

Dyslalia pierwotna – jest to zaburzenie polegające na niedorozwoju wędzidełka językowego i przyrośniecie go co uniemożliwia poruszanie

Kryterium objawowe :

Dyslalia głoskowa – gdy pacjent nie potrafi wypowiedzieć prawidłowo głosek ś – s, ż – z, substytucje, elizje

Dyslalia sylabowa – gdy pacjent opuszcza lub ustawia sylaby w izolacji, fonem może być realizowany w sylabie realizacje niewłaściwe ,głoski mogą być opuszczone, ustawiane, zastępowanie, przestawiane

Dyslalia wyrazowa – pacjent nie wymawia poprawnie określonego wyrazu pomimo że wymawia prawidłowo wszystkie głoski w tym wyrazie występują elizje, metatezy głoskowe, sylabowe, zniekształcenia wyrazu

Dyslalia zdaniowa – pacjent nie potrafi ze znanych mu wyrazów zbudować zdania

Dyslalia jednoraka – gdy tylko jeden fonem realizowany jest odmiennie

1. Prosta – zniekształcenie tylko dla jednej cechy dystynktywnej fonemu (dźwięk, artykulacja)

2. Złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych fonemu – ( miejsce artykulacji, miękkość, dźwięczność)

Dyslalia wieloraka – wadliwa realizacja fonemów w obrębie dwu lub więcej stref artykulacyjnych

1. Prosta – wadliwa realizacja fonemów w obrębie jednej strefy artykulacyjnej, zniekształceniom ulega jedna cecha dystynktywna fonemów

2. Złożona – jednoczesne zniekształcenie kilku cech dystynktywnych

Dyslalia całkowita – (alalia całkowita, anartria, dyzartria) wadliwa realizacja i wymowa obrębie kilku stref artykulacyjnych. Wymowa jest realizowana za pomocą elementów prozodycznych

Zaburzenia polegające na wadliwej realizacji fonemów:

Sygmatyzm

Rotacyzm

Kappacyzm

Gammacyzm

Lambdacyzm

Betacyzm

Mowa bezdźwięczna

Audiogenne uwarunkowania rozwoju mowy

Do prawidłowego rozwoju mowy rolę istotną pełni percepcja słuchowa, gdyż słuch jest istotnym elementem mowy dźwiękowej

- recepcja dźwięków mowy – słyszenie polega na dostrzeżeniu działania bodźca lub bodziec przestał działać

Rozróżnianie – utożsamianie dźwięków mowy rozpoznawanie co najmniej dwóch wrażeń odmiennie fonologicznie. Słuch mowny (fonematyczny)

Słuch fonemowy - odróżnianie utożsamianie dwóch wypowiedzi takich samych fonologicznie

Słuch fonetyczny – odróżnianie głosek (fonem)

Słuch prozodyczny – różnicowanie elementów prozodycznych wypowiedzi (akcent, melodia)

Analiza i synteza głoskowa – umiejętność świadomego wyróżniania głosek, sylab z zachowaniem ic kolejności i głosek łączenia w całość

Pamięć słuchowa wypowiedzi – przede wszystkim wyrazów i struktur prozodycznych – istotna cechą i rolą w procesie percepcyjnym pełnią wzorce słuchowe struktur prozodycznych. Pamięć słuchowa umożliwia przywołanie wyobrażeń

Asocjacje dźwięków mowy – przede wszystkim jest to umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych, wyrazów z odpowiednimi pojęciami przypisywanie znaczeń wypowiedzi, a co za tym idzie tworzenie się odmiennych reakcji na bodźce

Lateralizacje percepcji dźwięków mowy – dominacja prawo uszna dźwięków mowy

Kontrola słuchowa wypowiedzi – percepcja słuchowa własnych wypowiedzi, angażuje w różnym stopniu wymienione wyżej funkcje, przy jednoczesnym zaangażowaniu struktur mózgu, odpowiadna za procesy ekspresyjne

Percepcja mowy – jest procesem złożonym w którym udział biorą słuch fizjologiczny, słuch schematyczny, pamięć słuchowa, umiejętność kojarzenia wzorców słuchowych wyrazów z odpowiednimi pojęciami

Wg Demelowej – w procesie rozwoju w grę wchodzi nie tylko ostrość słuchu, ale też zdolność różnicowania dźwięków ich analizy i syntezy w korze mózgowej, czyli słuch fonematyczny

Wg Racławskiego – słuch fonemowy – zdolność do kwalifikowania wyróżnianych z potoku mowy, głosek jako przynależnych do określonej fonologicznie klas głosek, słuch fonetyczny – zdolność odróżniania głosek i zjawisk prozodycznych.

Na podstawie badań słuch fonemowy rozwija się w 3 kwartale życia w wieku 2 lat, jego stan pozwala na fonologiczne kwalifikowanie wszystkich głosek

Przetacznikowi uważa że 4 kwartał. Podstawową umiejętnością wykorzystywaną w nauce pisania jest analiza fonemowa, a w czytaniu synteza . synteza jest dla dzieci łatwiejsza i zdobywa tę umiejętność wcześniej. Analiza jest zależna od syntezy. Im lepiej ukształtowana synteza tym mniej błędów w analizie. Synteza sylabowa stanowi pomost dla syntezy fonemowej. Sylaby pojawiają się przed wyrazami, w 2 r.ż dziecko potrafi uzupełnić brakującą sylabę końcową.

Objawy zaburzeń słuchu fonematycznego

• trudności w zrozumieniu bardziej złożonych poleceń słownych

• trudności w zapamiętywaniu powtarzanych wyrazów i dłuższych zdań

• trudności w dokonaniu syntezy wyrazu

• trudności w pisaniu ze słuchu

• trudności w czytaniu literowym

• mały zasób słów, agramatyczne , prymitywne zdania

• zniekształcenie w dyktandach

• kłopoty z różnicowaniem j – i

• opuszczanie końcówek , elizje

• trudności w nauczania języka obcego

• trudności w uczeniu tabliczki mnożenia i zapamiętywaniem ciągów słownych

przyczyny dyslalii

1. ograniczająca liczba i charakter przyczyn dyslalii, zakłada że jest ona wynikiem tylko jednej grupy przyczyn – defektów strukturalnych i dysfunkcji struktur obwodowych , zakłócenia dźwięków wywołanych innymi, niż wymienione przyczyny nie powinny być nazywane dyslaliami

2. zakłada różnorodność przyczyn dyslalii. Spionek uważa że dyslalia nie jest jednostką chorobową, lecz zespołem objawów wywołanych różnymi czynnikami

1. zmiany anatomiczne narządu artykulacyjnego

• niepoprawna budowa języka, podniebienia

• zniekształcenia zgryzu / przodozgryz, tyło zgryz, zgryz otwarty, diastemie, retruzje itp./

• przerost migdałka

• polipy

• skrzywienie przegrody nosowej

• przerost śluzówki nosa

2. nieprawidłowe funkcjonowaniem narządów mowy

• niska sprawność języka

• trudności koordynacji pracy więzadeł głosowych z artykulacją nasady

• zakłócona praca mięśni napinających i przywodzących więzadła głosowe

• nieprawidłowa pracy zwierającego więzadła gardłowego

• brak pionizacji języka, infantylne połykanie prowadzące do wsuwania języka między zęby

3. nieprawidłowa budowa i funkcje narządu słuchu

• wybiórcze upośledzenie słuchu

• obniżenie słyszalności

• zaburzenie słuchu mownego

• różnicowanie dźwięków mowy, zaburzenia syntezy i analizy słuchowej

4. warunki niesprzyjające uczeniu się mowy

• nieprawidłowe wzorce mowy

• nieprawidłowa atmosfera

• styl wychowania

• brak stymulacji rozwoju mowy

5. nieprawidłowe funkcjonowanie OUN

6. psychiczne podłoże dyslalii (asocjacyjna)

• brak zainteresowania mową

• odczuwanie swoich wypowiedzi jako coś męczącego

7. opóźniony rozwój psychomotoryczny

sygmatyzm – najczęściej spotykane zaburzenie artykulacji

międzyzębowe seplenienie / interdentalne, śródzębne, międzyzębny/ - wymowa interdentalna to najczęstsza forma , która pojawia się przy zmianie uzębienia. W wymowie osób sepleniących międzyzębowo pozycja języka może pojawiać się również przy artykulacji innych głosek takich jak t,d , m,

sep. Interlabialne – gdy język wysuwa się między zęby

sep. Międzyzębowe boczne – brzegi języka wychodzą między zęby trzonowe

sep. Przyzębowe/ ad dentalne/ - płaskie ułożenie języka, zbyt mocno przylegamdo wewnętrznej strony siekaczy i zbyt mocnym strumieniem przechodzi powietrze, w efekcie brzmienie jest przytłumione, szmer jest osłabiony. Najczęstszą przyczyna są nieprawidłowe wzorce

sepl. Zębowo – wargowe /lobiodentalne/- bardzo wąska szczelina między dolną wargą , a górnymi siekaczami i odwrotnie. Język nie bierze udziału w artykulacji , warga zbliżająca się do zębów powoduje zniekształcenia głosek dentalizowanych .

sepl. Boczne/lateralny/ - artykulacja polega na niesymetrycznym ułożeniu całego języka, szczelina nie tworzy się w linii środkowej, lecz z boku przy kłach, zębach trzonowych. Szczelina może być poprzedzona zwarciem. Wargi rozchylają się w miejscu przechodzenia powietrza. Prąd powietrza wydechowego jest emitowany – prawostronnie, lewostronnie, obustronnie. Barwa głosek lateralnych zależy od miejsca szczeliny i jej wielkości

sepl. Nosowe – częściowe, brzmienie zniekształca nosowanie, układ języka prawidłowy , podniebienie miękkie nie jest zupełnie opuszczone, przez co wychodzi nosowanie

sepl. Nosowe – całkowite – układ języka nieprawidłowy, zwiera się z podniebieniem, powietrze wydostaje się do jamy nosowej szczeliną , wytwarzany dźwięk jest nieprzyjemny ( rozszczep, zmiany zapalne nosa, zapalenia ucha itp.)

sepl. Krtaniowe / laryngealne/ - tworzy się zwarcie krtaniowe i nie ma szumu , wytwarza się szmer, powstaje przy wiotkości krtani i nagłośni

sepl. Świszczące/stridensalne – bardzo ostre brzmienie głosek detalizowanych. Które powoduje silny prąd powietrza, powstały w wyniku tworzenia się rowka wzdłuż linii środkowej języka.

Sepl. Wargowe/ labialne/ - szczelina tworzy się między wargami a język pozostaje bierny, spowodowany nieumiejętnością wymowy, lub chwiejnościa stanów psychicznych

Sepl. Podniebienne /palatalne – język obniżony do podniebienia twardego powstaje trący szmer ( przy zgryzie otwartym itp)

Sepl. Przydechowe – na tworzeniu dźwięków syczących w takiej formie że przypomina szmer chuchający

Sepl. Szumiące – szmerowe i charczące

Sepl. Gardłowe – głoski wymawiane gardłowo przy rozszczepach i nieaktywnych podniebieniach

Przyczyny

Nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych

Niska sprawność języka

Upośledzenia słuchu

Choroby układu oddechowego

Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

Nieprawidłowe nawyki żywieniowe (smoczek itp. )

Rotacyzm

Wada polegająca na nieprawidłowej wymowie głoski r

Deformacje – rotacyzm właściwy, tworzenie dźwięków nie występuje w systemie danego języka. W wyniku zmiany artykulacji głoska r, powstaje na skutek drgań języczka, policzków, wari, brzmienie jest zdeformowane, rozróżniamy różne rodzaje rotacyzmu właściwego

• para rotacyzm (substytucje) zastępowanie głosek r innymi głoskami, większośc dzieci zamienia r – j, jeśli jednak trwa dłużej do 6 – 7 r. z staje się patologia i symptomem opóźnienia rozwoju mowy w zakresie artykulacji

• elizje (mogirotacyzm) – opuszczanie głosek, może być zjawiskiem rozwojowym,

• reranie języczkowe/uwularne – drganie wykonuje języczek znajdujący się na końcu podniebienia miękkiego. Podniebienie jest uniesione i zamyka przejście do jamy nosowej. Język nie bierze udziału. To odmiana rotacyzmu podniebiennego

• reranie wargowe/ labialne, zamiast języka w artykulacji biorą udział wargi

- dwuwargowa / bilabialna

- wargowo zębowa/ labiodentalna – dźwięki powstają w wyniku drgań danej wargi zbliżonej do górnych siekaczy lub górnej wargi zbliżone do dolnych siekaczy

* reranie międzyzębowe / interdentalne czubek języka wsunięty między zęby, rzadziej spotykana forma, przy któ®ej r powstaje między czubkiem języka, a górną wargą

* reranie policzkowe / lateralne – prąd powietrza skierowany jest w bok i wprawia w drgania policzki – powstaje dźwięk o nieprzyjemnym brzmieniu. Podczas tej realizacji może drgać również czubek lub krawędzie języka

* reranie podniebienne/ welarne – polega na zbliżeniu tylnej części języka do podniebienia miękkiego, podczas artykulacji wibruje całe podniebienie miękkie

* reranie gardłowe/ faryngealne – powstaje między nasadą języka a tylną ścianą gardła, może następować wymowa głoski r gardłowe z wibracjami języczka i podniebienia miękkiego

* reranie nosowe – realizacji nosowa, często występuje z nosową wymową głosek innych

* reranie boczne – boczna realizacja powietrze przeciska się między krawędzie boczne języka a górne dziąsła

* rerania krtaniowe – wadliwa krtaniowa realizacja r

* reranie językowo – wargowe – wadliwa realizacja językowo – wargowa głoski r

* reranie językowo boczne – wadliwa realizacja boczna

*reranie świszczące – wymowa przedłużona

Przyczyny

• - nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych

• Naśladowanie nieprawidłowych wzorców

• Zbyt wczesne namawianie dziecka do wymowy r

• Niedostateczne słuchowe rozróżnianie dźwięków

Lambdacyzm

Deformacje l

Międzyzębowo, b zwracania czubka języka, brak pionizacji języka

Para lambdacyzm – zastępowanie głoski inną

Mogilambdacyzm – nie ma głoski

Przyczyny – nieprawidłowa budowa narządó, złe wzorce itp.

Kappacyzm i gammacyzm – deformacja tych głosek jest wynikiem zwarcia krtaniowego, przyczyny niska sprawność narządów artykulacyjnych, mała ruchomość języka, niewłaściwa praca języka, zaburzenia analizatora słuchowego

Mowa bezdźwięczna

Nieumiejętność realizowania głosek dźwięcznych, zanik lub brak dźwięczności, zaburzenia w realizacji dźwięczności, które polegają na niewymawianiu głoski dźwięcznej i zastępowanie jej bezdźwięczną,

Mowa bezdźwięczna częściowa – w niektórych parach opozycyjnych obserwuje się rozróżnienie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych, przeważnie to stan przejściowy, wyjątek to zjawisko polegające na prawidłowych rozróżnianiu w-f , w pozostałych parach opozycyjnych korelacja dźwięków jest zaburzona

Mowa bezdźwięczna całkowita – polega na całkowitej zamianie dźwieczna na bezdźwięczne

Przyczyny

Niedokształcenie słuchu fonematycznego

Niedosłuch

Trudności pracy więzadeł

Niedokształcenie kinestezji mowy

Uszkodzenia OUN

Z reguły występuje obniżenie napięcia mięśniowego, wargi policzki są wiotkie, głos cichy i monotonny

Nosowanie zamknięte – głoski nosowe wymawiane jak ustne

Nosowanie otwarte – głoski ustne wymawiane jak nosowe, tzn łączą się z rezonansem nosowym

Nosowanie mieszane – brak lub osłabienie rezonansu nosowego przy wymowie głosek nosowych z jednoczesną nazalizacją głosek ustnych

Nosowanie możemy podzielić na przyczyny, czyli zaburzenie funkcji

• Funkcjonalne ( przy niedosłuchach)

• Organiczne ( rozszczep, krótkie podniebienie miękkie, wrodzony niedorozwój podniebienia)

Rynolalia wieloraka – dyslalia złożona,i rynolalia otwarta zaliczamy do sprzężonych zaburzeń mowy, występuje w rozszczepach i określamy mianem PALATOLALII. To szerokie pojęcie stosowane wówczas, gdy nosowaniu towarzyszą inne wady artykulacji. Terminem tym określa się wadę wymowy u dzieci, wynikającą z wrodzonych wad anatomicznych określonych narządów wykonawczych mowy, które prowadzą do wtórnych zaburzeń w układzie kostnym, mięśniowym, oddechowym, głosowym, słuchowym, i zaburzeń emocjonalnych

Najważniejszym objawem jest rynolalia otwarta. Natomiast wadami jest sygmatyzm. Rotacyzm, kappacyzm itp., zdarza się że w mowie dziecka występują tylko samogłoski

Przyczyny

W nosowaniu zamkniętym – przejscie do jamy nosowej jest zamknięte

• Przerost śluzówki

• Obrzęk, katar

• Migdał

• Polip

• Krzywa przegroda

Głoski wymawiane z rezonansem ustnym, warunkiem po prawy jest zlikwidowanie przyczyny

W nosowaniu otwartym – przejście do jamy nosowej cały czas otwarte

• Rozszczep

• Krótkie podniebienie

• Nieprawidłowa praca pierścienia zwierającego gardła co powoduje nosowe zabarwienie wszystkich głosek

Powstaje w wyniku niedostatecznego oddzielenia jamy ustnej od jamy nosowej, co powoduje rezonans nosowy( U,I), przy wymowie wszystkich spółgłosek miejsce artykulacji zostaje przesunięte do tyłu w kierunku podstawy języka, tylnej ściany gardła

Przy nosowaniu otwartym największemu zniekształceniu ulegają głoski szczelinowe i zwarte. Głoski KG, mogą być zastąpione przez zwarcie językowo – gardłowe h, głoski F W artykułowanie wargowe, głoska R cofnięta, wytwarzana przez zwarcie krtaniowe, bądź przez obsadę języka i tylną ścianę gardła. Wszystkie głoski niezależnie od ich realizacji, wymawiane są z silnym zabarwieniem nosowym.

Nosowanie mieszane – spowodowane jest niedostateczną drożnością j. nosowej, przy równoczesnej niedoczynności podniebienia miękkiego.

Diagnoza dyslalii

1. Badanie mowy (aspekt fonetyczny)

2. Badanie dłuższych wypowiedzi pacjenta ( obserwując dłuższe wypowiedzi pacjenta, otrzymujemy obszerną informacje, można nagrywać aby poddać analizie)

3. Badanie nazywania (kwestionariusz obrazkowy) 0 badania jednowyrazowe, nie dają pełnej informacji o komunikatywności tekstów nadawczych przez pacjenta ( SĄ łatwiejsze do realizacji, porównaniu ze zdaniami są łatwiejsze do kontrolowania)

4. Powtarzanie – gdy poprzednio omówione sprawdziany wskazują z którymi głoskami dziecko sobie nie radzi, prosimy o ich powtórzenie w izolacji, w sylabach, wyrazach itp. Badanie przez powtarzanie jest konieczne w przypadkach bardzo niezrozumiałych wypowiedzi Kwestionariusz jest wtedy mało potrzebny gdyż pacjenta może nie rozpoznać desygnatu. Uzyskany materiał powinien być poddany analizie w wyniku której uzyskujemy informacje

• Które głoski są w systemie wymawiania

• Które substytuujemy

• Które występują w wyrazach lub kontekstach fonetycznych

• Które są zniekształconeZestawienia tych informacji jest ważne, gdyż większość głosek można uzyskać przekształcając inne realizowane prawidłowo, dobra znajomość fonetyki pozwoli wychwycić brakujące wadliwe cechy wymawianych głosek w tych które dziecko posiada w swoim systemie wymawiania. Nie zawsze podczas badania udaje się nam uzyskać dużo materiału, na podstawie którego uzyskamy określimy wadę. Dziecko należy zbadać pod względem

• Leksykalnym

• Gramatycznym

• Ekspresyjnym

5. Badanie rozumienia – jeśli zachodzi taka potrzeba

6. Ustalenie przyczyny wady wymowy –

Ocena budowy i sprawności mownych

• Język ( za mały , za duży, wędzidełko itp.)

• Podniebienie miękkie, twarde, (gotyckie, podsluzówkowy rozszczep itp.)

• Wargi (wędzidełka )

• Uzębienie (wady , brak)

• Jama nosowa (drożność, katar itp)

• Migdałki

• Funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego (połykanie, motoryka, kinestezja, ruchomość)

• Funkcjonowanie aparatu fonacyjnego (jakość głosu)

• Funkcjonowanie aparatu oddechowego (nawyk oddychania ustami)

Nie wszystkie wady zgryzu skutkują wadami wymowy, rzadko mogą mieć związek z wadliwą realizacją głosek niedetalizowanych

Dzięki właściwościom kompensacyjnym w funkcjonowaniu narządów mownych

• Badanie słuchu fonematycznego ( gdy dziecko uporczywie myli i miesza głoski)

• Orientacyjne badanie słuchu fizjologicznego

• Badanie pamięci słuchowej

• Badanie pisania i czytania (analiza czytania i pisania)

• Głośne czytanie ze zrozumieniem

WYWIAD

• Kiedy dziecko zaczęło mówić

• Jak rozwijała się mowa

• Czy ktoś w otoczeniu miał wady wymowy

• Jak przebiegał rozwój mowy u rodziców

• Jakie choroby dziecko przechodziło

• Sposób karmienia (naturalne, sztuczne)

• Obserwacja osoby udzielającej wywiad

• Badania specjalistyczne ( audiologiczne, laryngologiczne, ortodontyczne, psychologiczne, neurologiczne itp.)

Diagnoza różnicowa

1. Z błędami wymowy ( najczęściej chodzi tu o naleciałość gwarową, cechującą środowisko w którym wzrasta dziecko, wady i błędy wymowy mogą mięć podobna postać

2. Z niedokształceniem mowy ( charakteryzuje się późniejszym rozpoczęciem mówienia, obejmuje wszystkie podsystemy języka, leksykalne, morfologiczne, fonologiczne), w takiej sytuacji usuwanie wadliwej artykulacji jest sprawą drugoplanową, zgodnie z prawidłowościami rozwoju mowy dziecka, podsystem fonologiczny opanowuje do 6 r.ż, składnia dysponują już 3 latki

3. Z giełkotem – jednym z objawów giełkotu są poza przyspieszonym tempem mówienia, niepłynnością, niestarannością, również zmiany głoskowe. W giełkocie istnieje możliwośc artykulacji, gdy dziecko mówi wolno.

W niektórych rodzajach dyslalii możemy obserwować błędy w piśmie będące odbiciem mowy i świadczą o niedostatecznym zróżnicowaniu słuchowym . w giełkocie również są kłopoty z pisaniem, ale pismo jest niestaranne, zlepki wyrazowe, opuszczanie liter

TERAPIA DYSLALII

Cele

• Usunięcie form wadliwych realizacji dźwięków

• Wytworzenie na ich miejsce nowych, prawidłowych

• Utrwalenie ich w mowie kontrolowanej i spontanicznej

Zasady terapii zaburzeń

• Nie należy poprawiać zniekształconej głoski lecz tworzyć nową głoskę

• Każde polecenie powinno być pokazane przez logopedę

• Konieczne są powtarzania

• Każde ćwiczenie głoski powinno być dobrze utrwalone, zanim przejdziemy do korygowania następnej (przynajmniej wymawiana w mowie kontrolowanej)

• Konieczne ćwiczenie głoski w różnych układach i kontekstach fonetycznych

• Unikać stosowania wyrazów w których występują więcej niż jedna z ćwiczonych głosek

• Zawsze pamiętać o słuchowym różnicowaniu wywołanej głoski z jej wcześniejszą nieprawidłową artykulacją

• Różnicowanie ćw. Głoski z głoskami podobnymi ( różniącymi się jedna cechą))

• Przy uczeniu nowych elementów języka należy uwzględniać frekwencyjność w wymowie dziecka

• Nie należy prowadzić ćw, na wyrazach których dziecko nie zna i nie rozumie

• W przypadku różnych form zaburzeń realizacji dźwiękowych, najpierw usuwa się elizje, substytucje, i deformacje

Etapy pracy korekcyjnej

1. Przygotowawczy

• Usprawniamy narządy artykulacyjne

• Ćw. Oddechowe

• Ćw. Rytmizujące

• Ćw. Słuchowe

Przy stwierdzonym zaburzeniu słuchu fonematycznego stosujemy różne ćwiczenia, są połączone z brakiem autokontroli, dlatego dobrze dziecko nagrywać. Jeśli mamy ewidentną wadę zgryzu, podniebienia itp. Musimy wysłać dziecko do specjalisty i prowadzić takie ćwiczenia by nie przeciwdziałały zabiegom. Niedosłuchy – mogą powodować zniekształcenia postaci dźwiękowej głosek, wymagają leczenia np. aparatem, czy implantem, jeśli nie ustalimy przyczyny – wizyta u specjalisty

2. Wywoływanie głoski

Krótki etap ( tylko R – wywołanie długie i żmudne, trwa nawet kilka miesięcy). Etap ten można pominąć, gdy głoska występuje w zasobie dźwięków mowy dziecka (w izolacji i niektórych sowach )

Metody i techniki

• Ze względu na udział pacjenta

1. Pasywne – ustawienie narządów mowy mechaniczne bez udziału dziecka np. szpatułki

2. Aktywne – uczestnictwo dziecka w tworzeniu dźwięków

• Ze względu na sposób wydawania lub korygowania

1. Metody fonetyczne – polegają na wykorzystaniu innych głosek już wymawianych przez dziecko, takie głoski się modyfikuje, przedłuża itp

2. Mechaniczne – punktem wyjścia jest ułożenie narządów mowy wg. No układu pokazanego przez logopedę

3. Met. Mechaniczno – fonetyczne – dźwięk pomocniczy przekształcony w dźwięk docelowy przy pewnej ingerencji mechanicznej

4. met. Lingwistyczne ( słowa kluczowe) polegają na wyszukiwaniu słów z zasobu leksykalnego dziecka, w których deformowany dźwięk wymawiany jest prawidłowo

Warunkiem niezbędnym jest dobra znajomość fonetyki . w przypadku cięższych zaburzeń kiedy dużo głosek jest wymawianych nieprawidłowo, nie zawsze wiemy od której głoski zacząć terapię naturalny rozwój mowy jest procesem ekonomicznym, więc powtarzania kolejności pojawiania się głosek jest główną zasadą, którą powinniśmy się kierować. Odstępstwo od niej czynimy wówczas gdy, są trudności w uzyskiwaniu głoski wcześniej, a później zaczyna się pojawiać np. w deformacjach

3. etap utrwalenia dźwięku

wprowadzania głosek do

• sylab

• wyrazów

• grup wyrazowych i zdań

każde ćwiczenia trzeba powtarzać . gloski utrwalamy w wyrazach ( obrazki przedmiotów rzeczywistych), rymowanki ( wierszyki, zagadki), samodzielne wypowiadanie na tematy pod kontrolą logopedy.

4. Etap automatyzacji

Wypowiadania się w środowisku rodzinnym, szkolnym itp. Pod kontrolą nauczycieli i rodziców, ten etap trwa najdłużej. Wskazane podczas ćwiczeń z dzieckiem, powinna być osoba, która nauczy dziecka ćwiczeń w domu. Muszą być prowadzone systematycznie w miarę możliwości kilka razy dziennie.

Organizacja

- czas trwania 30-40 minut,

- sprawdzenie opanowanych ćwiczeń,

- wprowadzenie nowego materiału

- krótkie zajęcia relaksacyjne

- zapisanie w zeszycie nowego materiału do ćwiczeń w domu

- rozmowa z opiekunem

Postępowanie

- przedstawiamy program terapii ( zeszyt), informacja o czasie terapii

-prowadzenie dokumentacji logopedycznej ( dokument obowiązujący w placówce, zeszyt prowadzony wspólnie przez logopedę i zeszyt dziecka)

- konieczność przeprowadzenia diagnozy która składa się na ocenę umiejętności

- zobowiązanie rodziców do stałej współpracy i wykonywania ćwiczeń.

Opis sposobów przekształceń w podanym systemie głosek pomocniczych

A >M –zwierając wargi podczas artykulacji A, otrzymamy M

M>B – zaciskamy dokładnie i delikatnie skrzydełka nosa w czasie artykulacji M

B>P – szeptem wymówione B przekształca się w P

A>L – delikatnie, zewnętrzną stroną dłoni podbijamy podbródek w czasie artykulacji A

L>R – palcem wskazującym szybko poruszamy pod czubkiem języka : język luźny,szeroki, policzki przyciśnięte

U>B – w czasie wymawiania U lekko zwieramy i rozwieramy wargi

U>W – przyciskamy dolną wargę do górnych zębów w czasie artykulacji U

W>F – szeptem wymawiane W przekształci się w F

F>S – rozciągamy szeroko wargi tak, aby zęby były widoczne w czasie artykulacji F, układamy buzię jak przy uśmiechu

W>Z – postępujemy j.w – głoski są dźwięczne

I>S - wykorzystujemy ułożenie warg typowe dla samogłoski I, polecamy długo i mocno kierować powietrze na palec wskazujący, trzymamy przed ustami w linii środkowej; nienależy dmuchać, ponieważ wtedy układa się wargi jak do dmuchania ( zaokrągla je); język zbliżamy do zębów

S>SZ – w czasie artykulacji S podnosimy czubek języka do dziąseł za pomocą sondy logopedycznej, zakończonej kółeczkiem

S>Ś – w czasie wymawiania długiego S, polecamy cofnięcie czubka języka jak najdalej od zębów i umieszczenie go na dole jamy ustnej

N>D – kilkakrotnie powtarzamy sylabę NA zaciskając przy tym nos

D>T – szeptem wypowiadane D zamienia się w T

D>G – w czasie artykulacji sylaby DO przyciskamy palcem lub szpatułką przód języka (chwyt Chwatcewa)

T>K - j. w głoski są bezdźwięczne

K>H – przedłużanie głoski K spowoduje jej przekształcenie w H

T>C – przy otwartych ustach kładziemy czubek języka na wewnętrzną powierzchnie dolnych zębów i staramy się stworzyć T, będzie on zbliżony do C, następnie polecamy zbliżyć zęby

C>S – przedłużenie artykulacji głoski C przekształca ją w S

S>Z – uruchomienie wiązadeł głosowych ( można wyczuć przykładając dłoń do krtani ), powoduje przekształcenie bezdźwięcznej głoski S w dźwięczną Z, dziecku możemy powiedzieć, że włączamy motorek , nie doprowadzać do napięcia mięśni

T’>Ć – w czasie wymawiania T’ cofamy język do tyłu za pomocą sondy

Ć>Ś – przedłużanie głoski Ć, przekształca się w Ś

SZ>Ż – uruchamiamy więzadła głosowe, tak jak we wszystkich parach korelacyjnych dźwięczna – bezdźwięczna

H’>Ś- wymawiamy długo i szeptem spółgłoskę H’ nie zmieniając pozycji języka, zęby łączymy wytwarzając przy tym odpowiednie zaokrąglenie warg ze ściśniętymi kącikami ust

J>Ś – sposób postępowania taki sam jak przy przekształceniu H’>Ś

Ń>DŹ –w czasie wymawiania długiego Ń zaciskamy nos

DŹ>Ć – wymawiane szeptem DŹ przekształci się w Ć, przedłużone Ć daje Ś

T>T – przy szeroko otwartych ustach wymawiając T, językiem trzeba dotknąć wałka dziąsłowego, można też uczulać metalową sondą miejsce artykulacji dziąsłowego T – czubek języka

T>CZ – z dziąsłowego T poprzez przyciśnięcie policzków w okolicy kącików ust i lekkie zaokrąglenie warg uzyskamy dźwięk CZ, można wyczuwać na dłoni ślad wydychanego powietrza

CZ>SZ – z przedłużonego CZ uzyskamy SZ

SZ>Ż – uruchamiamy więzadła głosowe przy SZ, co powoduje że uzyskamy Ż

Ż >R – lekkie i delikatne potrącanie wędzidełka podjęzykowego w czasie artykulacji Ż spowoduje przekształcenie w R, lub energiczne opuszczanie żuchwy w czasie przedłużania Ż

D>D – analogicznie jak przy T>T

D>DŻ analogicznie jak przy T>CZ

DŻ>Ż analogicznie jak przy CZ>SZ

D>R – tworzymy delikatnie, szybko bez wysiłku dziąsłowe D przy szeroko otwartych ustach; język wysoko podniesiony, w tylnej części napięty; silny wydech w czasie tworzenia D, oraz intencja, aby wprawić wibracje czubek języka doprowadzą do wywołania głoski R

T>D>R – wymawiamy lekko sylaby te-de, w których głoska D wymawiana przy dziąsłach (nie zębach) , samogłoski tworzone są cicho i krótko

R>SZ – osłabienie wibracji, wymawianie coraz ciszej głoski R, przy jednoczesnym zaokrągleniu warg przekształci ją w SZ, mówimy, że słychać odjeżdżający motor

Ważne jest również, aby nie wykonywać żadnych innych ruchów narządami mowy, poza tym, który jest istotny w danym momencie

ĆWICZENIA RYTMIZUJĄCE

• Marsz w rytm muzyki lub miarowego uderzania w bębenek, tamburyn, może być z zatrzymaniem na umówiony sygnał

• Poruszanie się w rytm wiersza

• Odtwarzanie usłyszanego rytmu ( ** *** *** *) poprzez klaskanie, tupanie, stukanie, granie na instrumencie, kląskanie językiem itp.

• Rozpoznawanie rytmu zgodnego z układem przestrzennym

• Odtwarzanie rytmu za pomocą rysowania kropek, kółek, kresek itp.

• Odtwarzanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym

• Wystukiwanie rytmu i wiązanie go z układem przestrzennym

• Rytmizowanie imion

• Zabawy rytmiczne , połaczone z ćwiczeniami ortofonicznymi – wykorzystanie tekstów obfitujących w onomatopeje

A M B P

L

R SZ U V F S B Ś

Z I N D G K X (CH,H) T K

T C S Z

T ’ Ć Ś Ź

X’ J

Ń DŹ Ć Ś

T T CZ SZ Ż

D D DŻ Ż SZ

ĆWICZENIA SŁUCHOWE (ĆWICZENIA UWAGI I PAMIĘCI SŁUCHOWEJ ORAZ SŁUCHU MOWNEGO)

• Identyfikowanie naturalnych dźwięków otoczenia np. kapanie wody, glos chłopca, kobiety, kroki, tykający zegar, rysowanie mazakiem, przewracanie kartek, pstrykanie, przelewanie wody, rwanie papieru itp.

• Naśladowanie naturalnych dźwięków otoczenia

• Odróżnianie dźwięków wydawanych prze instrumenty, bębenek, flet, gitara

• Identyfikowanie znanych piosenek

• Różnicowanie melodii (szybka, wesoła, smutna, skoczna)

• Powtarzanie krótkich zdań

• Odtwarzanie wystukiwanych rytmów w różnych zestawach i o różnej długości; jeden dźwięk krótki, długi, mieszany

• Zabawa w kończenie wyrazów wskazywanych na obrazku, następnie wizualna podpowiedź

• Wymyślanie słów na daną sylabę

• Dobieranie parami słów, których nazwy się rymują

• Różnicowanie słów, które różnią się jedną głoską Góra – kura itp. Oczekujemy od dziecka odpowiedzi czy wyrazy są takie same

• Rozpoznawanie ilości słów w zdaniu

• Dzielenie słów na sylaby, przez klaskanie, tupanie, itp.

• Wyodrębnianie pierwszej i ostatniej sylaby w słowie

• Zabawa w zgadnij co powiem

• Wyszukiwanie przedmiotów, których nazwy zaczynają się lub kończą na daną głoskę

• Dzielenie słów na głoski – zabawa w pociąg z wagonikami, podskakiwanie itp.

• Zabawa w tworzenie słów rozpoczynających się ma pierwszą lub ostatnią głoskę podanego wyrazu

• Zabawa rymami

• Różnicowanie wymowy prawidłowej od nieprawidłowej, umowna reakcja dziecka na poprawną i niepoprawną wymowę słów

• Rozwiązywanie rebusów