1. Czym jest umysł?

• to złożony system poznawczy, wyspecjalizowany w odbiorze i przetwarzaniu informacji;

• nie jest on tożsamy ze świadomością;

• materialnym podłożem działania umysłu jest mózg, tzn. że funkcje umysłowe zachodzą na materialnym podłożu tkanki nerwowej, czyli nie mogą istnieć inaczej niż tylko w ścisłej zależności od procesów przebiegających w tej tkance.

2. Na czym polega ekonomia poznawcza i czym się przejawia w funkcjonowaniu umysłu?

• przetwarzanie wszystkich dostępnych informacji nie miałoby sensu, ponieważ większość z nich jest bezużyteczna z punktu widzenia wymagań sytuacji, w której się znajdujemy;

• umysł cechuje ograniczona pojemność, dlatego człowiek nie jest w stanie przetworzyć wszystkich docierających do niego informacji;

• człowiek to skąpiec poznawczy - z reguły angażuje tylko część dostępnych mu zasobów poznawczych, chroniąc się przed przeciążeniem systemu;

• ekonomia poznawcza przejawia się poprzez:

→ selekcję danych, którą umożliwia mechanizm zwany uwagą;

→ kontrolę poznawczą - hamowanie zbędnych reakcji i procesów mentalnych,

zdolność do samodzielnego inicjowania własnych działań;

→ stosowanie heurystyk, schematów, stereotypów;

→ tworzenie coraz bardziej stabilnych struktur poznawczych (trwałych elementów

umysłu), np. wiedzy, sądów, przekonań i schematów poznawczych.

3. Jedność poznania i działania.

• związek poznania z działaniem jest bardzo ścisły i wielowarstwowy;

• odruch orientacyjny - reakcja na wydarzenie nagłe i nieoczekiwane; obserwuje się wówczas znieruchomienie i ukierunkowanie receptorów na odbiór bodźców, zmiany w aktywności serca;

• zachowanie eksploracyjne - aktywne poszukiwanie informacji w otoczeniu, niekoniecznie w odpowiedzi na konkretne zapotrzebowanie, tzw. Bezinteresowna ciekawość;

• interioryzacja - większość czynności poznawczych najpierw ujawnia się w zachowaniu, aby dopiero później stopniowo się uwewnętrznić;

• zasada jedności poznania i działania - każdy akt poznania albo sam jest aktem działania albo też jest przyporządkowany działaniu; natomiast każde działanie jest poznaniem albo wymaga poznania albo do niego prowadzi; każdy akt poznania jest czynnością (Tomaszewski).

4. Metafora komputerowa.

Komputerowa metafora umysłu - porównanie elementów ludzkiego systemu poznawczego do analogicznych elementów systemu komputerowego - komputer też działa według reguły przetwarzania oddolnego: odbiera dane na wejściu i przetwarza je zgodnie z algorytmami, informacja na wyjściu.

5. Blokowe modele umysłu.

• Informacja jest przetwarzana sekwencyjnie i oddolnie (bottom-up) - od wejścia sensorycznego po wyjście behawioralne;

• Blok - zespół procesów przetwarzania informacji o podobnym charakterze i zadaniach, obsługujący daną czynność poznawczą (np. spostrzeganie, pamięć, kontrolę motoryki).

• Wyróżniono następujące bloki: wejście sensoryczne, uwagę, spostrzeganie, pamięć, procesy myślowe, decyzyjne, wyjście behawioralne;

• BLOKOWY MODEL ATKINSONA I SHIFFRINA

• system składa się z magazynów pamięci: rejestru sensorycznego (na wzór pamięci ikonicznej), pamięci krótkotrwałej (b. ograniczona), pamięci długotrwałej (nieograniczona);

• selekcja informacji na każdym etapie;

• procesy kodowania pamięciowego - informacje są zapisane w odpowiednim formacje;

• generator reakcji - reakcja może wystąpić w odpowiedzi na informacje dopływające z każdego z bloków pamięci.

6. Modułowe modele umysłu.

Metaforą umysłu modularnego jest skrzynka z narzędziami, w której znajdziemy mnóstwo różnych specjalistycznych przyrządów, ale nie znajdziemy narzędzia uniwersalnego;

Jerry Fodor - umysł składa się z 3 rodzajów budulca:

• przetworników - pozyskiwanie energii dopływającej do organizmu i przekształcanie jej w postać dostępną dla pozostałych mechanizmów psychologicznych;

• systemów centralnych - wnioskowanie i tworzenie przekonań, myślenie, poznanie;

• modułów - pośredniczy między przetwornikami a systemami centralnymi.

Cechy modułów:

• Zależność od dziedziny - każdy moduł może działać tylko na określonej klasie bodźców (twarz ludzka, dźwięki…), każdy moduł jest wyspecjalizowany w 1 funkcji i nie może pełnić żadnej innej,

• Automatyczność działania - raz uruchomiony moduł nie może wyhamować, dopóki nie wykona swego zadania. Działa szybko i nie angażuje uwagi, pamięci roboczej.

• Moduły działają niezależnie od siebie. Domeną modułów jest przede wszystkim percepcja i sterowanie motoryką, moduły obsługują wejście i wyjście systemu poznawczego, a centralne funkcje tego systemu obsługuje uniwersalny „procesor” wszechstronnego zastosowania (jego funkcja jest np. myślenie).

7. Sieciowe modele umysłu.

→ Założenia modelu: przetwarzanie informacji dokonuje się dzięki aktywności bardzo

licznych i prostych jednostek (które aktywują się w tym samym czasie) - tworzą one

sieć; poznanie jest równoległym i rozproszonym przetwarzaniem informacji;

→ przetwarzanie informacji polega na odbiorze danych z otoczenia przez warstwę

wejściową u przekazywaniu dalej poprzez warstwy ukryte aż do efektorów

sterowanych neuronami warstwy wyjściowej;

→ połączenia mają różną wagę, niektóre połączenia mogą mieć funkcję hamowania;

→ sieci mają zdolność do uczenia się.

8. Koncepcja poziomów przetwarzania.

Teorie poziomów przetwarzania (Craik i Lockhart, 1972) - przełomowa alternatywa, trwałość śladów pamięciowych wiąże się z głębokością przetworzenia stymulacji. System pamięciowy jednorodny choć angażuje różne systemy poznawcze. Ślady pamięciowe są zapisem operacji poznawczych składających się na proces jego percepcji nie zaś odwzorowaniem bodźca. Dlatego proces odpamiętania jest próbą odtworzenia sytuacji percepcyjnej.

9. Podstawowe pojęcia:

• Percepcja - organizacja i interpretacja wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia. Percepcja to postrzeganie, uświadomiona reakcja narządu zmysłowego na bodziec zewnętrzny, sposób reagowania, odbierania wrażeń.

• bodziec dystalny - zewnętrzny, znajdujący się poza systemem poznawczym,:

• bodziec proksymalny - powstaje wskutek bezpośredniego kontaktu z narządem zmysłu; wewnętrzny i bliski;

• deprywacja sensoryczna - znaczne obniżenie poziomu stymulacji, prowadzi do wystąpienia halucynacji (nie odpowiadające rzeczywistości wrażenia) oraz do urojeń (myśli);

• Spostrzeganie jest procesem oddolnym - przebiega w kierunku od rejestracji wrażeń do identyfikacji obiektów; za odbiór i kodowanie wrażeń zmysłowych odpowiedzialne są detektory cech, a za krótkotrwałe przechowywanie efektów recepcji bodźców - magazyny informacji sensorycznej

• Spostrzeganie jest również procesem odgórnym. Reprezentacja percepcyjna obiektu jest konfrontowana z danymi umysłowymi. Dowody na odgórny charakter percepcji:

• stałość spostrzegania (stałość wielkości, kształtu, jasności i barwy):

• stałość wielkości - ten sam obiekt reprezentuje zawsze tę samą wielkość niezależnie od absolutnego dystansu pomiędzy obserwatorem a spostrzeganym obiektem;

• stałość kształtu - pozwala na korektę wrażeń związanych z dystansem względnym; obserwowanie figur geometrycznych pod różnym kątem mogłoby dawać błędne wyniki wnioskowania o ich kształcie.

Wpływ nastawienia na spostrzeganie (wstępne przygotowanie umysłu do odbioru określonej informacji - Bugelski i Alampay - łysy i szczur). Złudzenia i błędy w spostrzeganiu (trójkąt Penrose'a, sześcian Neckera). Wpływ kontekstu na spostrzeganie.

10. Magazyny informacji sensorycznej.

• Magazyn ikoniczny (wzrok) - czas przechowywania-500 ms, pojemność jest zmienna w czasie, sposób kodowania jest ściśle sensoryczny, związany z fizyczną charakterystyką sygnału, jaka może być zakodowana przez najprostsze detektory cech;

• Magazyn echoiczny - dłuższy czas przechowywania, ale mniejsza pojemność.

11. WSZKAZÓWKI DOTYCZĄCE SPOSTRZEGANIA GŁĘBI. Proces percepcji głębi - prezentowany na siatkówce obraz dwuwymiarowy widzimy w trzech wymiarach. Składa się na nie widzenie absolutnego dystansu (odl od obserwatora do obiektu) i względnego dystansu (odl poszczególnych obiektów, znajdujących się w polu wzrokowym, od siebie). Proces widzenia 3d ułatwiają wskazówki:

• wskazówki okulomotoryczne - wynikają ze zmiany położenia obserwatora względem obiektu lub różnych obiektów względem siebie. Śledząc zmiany położenia obiektów dochodzi do kolejnych fiksacji oka, akomodacji soczewki. Zmiany napięcia mięśni w soczewce są informacją w jakiej odległości znajdują się przedmioty, a siła sygnału przesyłanego nerwowymi drogami wzrokowymi wywołuje zmiany napięcia mięśni soczewki co również jest informacją o odległości obiektów od obserwatora.

• wskazówki wizualne - znane są dwa rodzaje takich wskazówek:

• monokularne - wymagające użycia jednego oka. Wśród wskazówek jednoocznych można wyróżnić 7 podstawowych informacji, które pozwalają na widzenie głębi. 6 pierwszych dotyczy wskazówek statycznych, są to: perspektywa liniowa ( równoległe linie w miarę oddalani się zbliżają się do siebie), wielkość cienia, ocena kontrastu (bliższe obiekty wydają się być bardziej kontrastowymi, wyraźnymi niż obiekty dalsze), szczegóły powierzchni (zmiana faktury), porównanie względnej pozycji obiektów z polu wzrokowym ( obiekty bliższe przesłaniają obiekty dalsze, wyjątek złudzenie Kanizsy), znajomość wielkości obiektu (prace Itellsona - prezentował znane obiekty, których rozmiarami manipulował i sprawdzał jak badani ocenią odległość od przedmiotu). Wskazówka siódma, związana jest z ruchem, jest to paralaksa ruchowa. Mając dwa obiekty, jeden dalej drugi bliżej, poruszające się z ta samą prędkością, badany stwierdza, że obiekt dalszy pokonał krótszą drogę, co pozwala określić odległość obiektów od badanego. Działą to też w drugą stronę - dwa statyczne obiekty i ruchomy obserwator.

• binokularne - korzystają z informacji zgromadzonych przez oboje oczu. W przypadku binokularnych wskazówek możemy mówić o: konwergencji dwuocznej - opiera się na informacjach o napięciu mięśni odpowiadających za ruchy gałek ocznych (Widzenie z bliska - kąt między gałkami ocznymi rozwarty, widzenie z daleka - kąt ostry) i na informacji o różnicach w obrazie wysyłanym przez prawe i lewe oko (wynika z odległości ok 65 mm między oczami, w procesie widzenia ta różnica jest pomijana), co pozwala ocenić który przedmiot jest bliżej, a który dalej (im bliżej znajdują się obiekty tym większe zróżnicowanie w obrazie wysyłanym przez oczy, im dalej jest obraz tym mniejsze zróżnicowanie w obrazie)

12. PRAWA KOJARZENIA - TEORIA ASOCJACYJNA. Wg teorii asocjacyjnej spostrzeżenie jest sumą prostych wrażeń, powstaje z ich połączenia. Wrażenia to wrażenia słuchowe, wzrokowe, węchowe, dotykowe. Teoria ta głosi prymat części, wrażenia nad całością, spostrzeżeniem. Wrażenia łączą się ze sobą na zasadzie praw kojarzenia Arystotelesa.

• I prawo kojarzenia - prawo styczności zdarzeń w czasie - spostrzeżenie dotyczy zdarzeń występujących w tym samym czasie lub połączonych związkiem czasowym, np.: smak alkoholu identyfikujemy z dobą zabawą a trakcie jego picia i kacem następnego dnia.

• II prawo kojarzenia - prawo styczności zdarzeń w przestrzeni - spostrzeżenie składa się z wrażeń występujących razem w określonej przestrzeni, np.: gorąco i pustynia.

• III prawo kojarzenia - prawo kojarzenia wrażeń przez podobieństwo - spostrzeżenie powstaje z połączeń wrażeń które z jakiegoś powodu uznajemy za podobne do siebie, np.: pod względem barwy i kształtu

• IV prawo kojarzenia - prawo wzajemnego kontrastu - człowiek mały ciałem uznawany jest za wielkiego duchem.

13. PRAWA PRECEPCJI POSTACI - TEORIA POSTACIOWA Teoria postaciowa (Koffka, Werteimer) mówi o prymacie całości nad częścią, bo wg nich spostrzeżenia są pierwotne, pierwsze, a wrażenia wtórne. Argumentami tej tezy są: zjawisko ruchu pozornego, spostrzeganie konstelacji gwiazd wcześniej niż poszczególnych elementów (Navon). Prawa percepcji postaci:

• I Prawo podobieństwa-elementy są grupowane w całości ze względu na podobieństwa. do siebie.

• II Prawo kontynuacji-całości są postrzegane ze względu na pewien kierunek zgodnie z którym te elementy przebiegają.

• III Prawo zamykania (closer)-brakujące części figury uzupełniamy w taki sposób że postrzegamy tę figurę jako całość. Giętkość spostrzegania - dostrzeganie całości, domykanie ich. Bardzo złożone figury są rozpoznawane i dostrzegane pośród innych.

• IV Prawo bliskości-postrzegamy całość jako grupujące ją elementy położ. są blisko siebie. Prawo zamykania i kontynuacji-są szczególnie ważne, tworzą tzw. dobrą postać - taką która jest najłatwiej spostrzegana.

14. TEORIA WZORCÓW Jej fundamentem jest założenie, że proces identyfikacji obiektu przebiega na zasadzie porównania obrazu percepcyjnego z jego umysłowym wzorcem (template). Wzorzec poznawczy - holistyczne jednostki, nie podlegają rozbiciu na elementy składowe. Proces porównania - sprawdzenie poziomu korespondencji (zgodności) docierającego bodźca z jego obrazem przechowywanym w LTM. Obiekt zostaje rozpoznany jako ten najlepiej pasujący do schematu pamięciowego. Teoria ta ma pewne istotne niedociągnięcia:

• porównanie może zachodzić gdy obiekt porównywany do wzorca znajduje się w typowym środowisku, sytuacji percepcyjnej;

• konkretność i holizm wzorców poznawczych sprawia, że mogą nie „rozpoznać” zróżnicowanych obrazów percepcyjnych;

• koncepcja nie pokazuje w jaki sposób konkretne wzorce różnią się os siebie. Badania Philipsa - wypełnione i niewypełnione okienka tabelki, następnie po upływie określonego czasu pokazywano badanym inną tabelkę (była umieszczona tak samo, albo o rząd niżej) i pytali czy to ta sama. Wyniki pokazały, że bodźce prezentowane w tej samej lokalizacji - poprawność́ maleje, przy dużym odstępie czasu pokazanie w tym samym miejscu tabeli nie pomagało, a w przypadku przesunięć i opóźnienia nie było znaczenia, bo wszystko zawsze było źle. Eksperyment ten pokazał, że koncepcja identyfikacji bodźców przez porównanie całościowych obrazów percepcyjnych jest możliwa do zaakceptowania na poziomie sensorycznym tylko.

15. TEORIA CECH

Podejście to zapoczątkowała Gibson. Jest to teoria będąca w opozycji do teorii modeli/wzorców. Badaczka stwierdziła, że rozpoznawanie obiektów odbywa się w procesie spostrzegania dystynktywnych, charakterystycznych cech obiektu, co pozwala go odróżnić

od innych. Zaproponowała ona 4 zasady, które pozwalają na wyróżnienie cech kryterialnych. Zasady te to:

• Cecha kryterialna musi przyjmować różną wartość dla różnych wzorców,

• Konkretna wartość́ cechy kryterialnej przypisana konkretnemu modelowi nie może zmieniać́ się̨ w zależności od punktu i właściwości obserwacji.

• Wszystkie cechy kryterialne powinny układać́ się̨ w jeden unikatowy wzorzec.

• Liczba cech kryterialnych powinna być relatywnie mała.

Zgodnie z tą teorią szybkość́ podejmowania decyzji o różności obiektów zależy od ilości cech wspólnych i cech kryterialnych (badania Gibson, Shapiro, Jonas z porównywaniem liter).

16. TEORIA OBLICZENIOWA David Marr proces spostrzegania polega na generowaniu pewnej serii reprezentacji spostrzeganego środowiska . Reprezentacje te zawierają opisy właściwości obiektów obecnych w polu percepcyjnym. Marr wyróżnił 3 główne formy odzwierciedleń (3 wymiary) 2D, 2 1/2D, 3D.

• reprezentacja pierwotna - dwuwymiarowy obraz, pozbawiony głębi, odpowiadają za niego najprostsze detektory w siatkówce oka: krawędzie, kolory, kontury linie. Zjawisko przechodzenia przez krawędź - wyróżnienie krawędzi figury dzięki oddzieleniu dwóch obszarów o różnej luminacji światła. Pierwotne reprezentacje można podzielić jeszcze na:

• surowe - mapa punktów świetlnych, te reprezentacje są tworzone nieustannie,

• pełne - odzwierciedlają kształty obiektów, efekt przefiltrowania wielu reprezentacji surowych.

• reprezentacja 2 2/1 wymiarowa - opis obiektów w kategorii głębi oraz obrazu powierzchni. To odzwierciedlanie jest zależne od punktu obserwacji. Jest tworzone przy pomocy receptorów wzrokowych i wskazówek wzrokowych (efekt trwałej wiedzy dotyczącej świata zewnętrznego oraz fizjologicznych mechanizmów narządu wzroku). Dowodem na istnienie tego wymiaru są niewidomi, którzy potrafią rozpoznać kształty.

• odzwierciedlenie 3D - ostateczny produkt procesu percepcji - pełny trójwymiarowy obraz, niezależny od kąta obserwacji tworzony przy udziale kory wzrokowej. Marr i Nishihar wyróżnili 3 dystynktywne cechy wymiaru 3D: są łatwo dostępne i konstruowane, niezależne od obiektu widzianego z różnych perspektyw oraz elastyczne. Proces detekcji wklęsłości - podział obiektu na poszczególne części przedstawione za pomocą walców.

17. TEORIA EKOLOGICZNA Twórcą tej teorii jest Gibson. Według niego poznajemy otaczającą nas rzeczywistość bezpośrednio, bez konieczności posługiwania się danymi pamięciowymi dotyczącymi spostrzeganych obiektów. Spostrzeganie wg tej teorii polega na nabywaniu wprawy przez mechanizmy selektywnej uwagi, odnośnie do tego na co należy nakierowywać percepcję. Dlatego ten sam zestaw bodźców może być inaczej postrzegany na różnych etapach życia człowieka. Mamy tu oddolne podejście do procesów spostrzegania, informacje docierają do receptorów w szyku optycznym (hierarchicznie ze względu na intensywność światła). Poszczególne cechy obiektów są wykrywane bezpośrednio np.: spostrzegamy dystans za pomocą gradientu struktury powierzchni (to co daleko ma mniej wyraźna strukturę, a to co blisko bardziej wyraźne). Percepcja ma też charakter motoryczny - paralaksa ruchowa (Obiekty położone dalej lub lokalizowane poza kierunkiem ruchu przybliżają się i oddalają znacznie wolniej niż obiekty położone bliżej, zjawisko to umożliwia prostą detekcję głębi i dystansu). Pozwala to na stwierdzenie, że właściwością priorytetową obiektów jest ruch. Do właściwości pola percepcyjnego należą:

• niezmienniki - właściwości, które się nie zmieniają wraz ze zmianą punktu obserwacji, ważne z punktu widzenia przebiegu procesu percepcji.

• zmienniki - cechy podlegające zmianom.

Złudzenia percepcyjne wg Gibsona są wynikiem unieruchomienia obserwatora w jednym punkcie obserwacyjnym, przez co nie może przyjrzeć się obiektowi z różnych perspektyw, tak aby możliwe było wykrycie stałości w analizowanej sytuacji percepcyjnej np.: pokój Amesa. Percepcyjnie dane są afordancje - akty lub zachowania, których wykonanie umożliwiają nam pewne obiekty, miejsca lub zdarzenia.

18. CYKL PERCEPCYJNY WG NIESSERA. Neisser przyjmuje istnienie wrodzonych schematów eksploracyjnych, czyli schematów uzyskiwania informacji na temat świata. Dzięki schematom eksploracyjnym jednostka uczy się specyficznych sposobów pobierania informacji z otoczenia. Do takich sposobów należą techniki przeszukiwania wzrokowego - ostrość i kształt obiektu, czytanie. Gdybyśmy przyjmowali, iż spostrzeganie jest odpowiedzią na zmiany w otoczeniu, to nasze spostrzeżenia oraz reakcje byłyby zawsze spóźnione w stosunku do tego, co dzieje się w naszym otoczeniu.

Spostrzeganie ma charakter cykliczny, bez wyraźnie zaznaczonego początku czy końca (są jednak takie sytuacje, gdy zapoczątkowuje je: albo odbiór informacji z otoczenia albo schemat lub też procesy eksploracji) , a równoprawnymi częściami cyklu są pobieranie informacji z otoczenia oraz poszukiwanie tych informacji. Spostrzeganie nie jest samoistnym procesem, lecz stanowi jeden z elementów procesów odpowiedzialnych za sterowanie zachowaniem.

19. OBRONNOŚĆ PERCEPCYJNA

Zjawisko obniżenia progu rozpoznawania materiału zagrażającego jednostce. Wydaje się, że z pozoru nieadaptacyjne zjawisko obronności percepcyjnej pełni pozytywne funkcje adaptacyjne. Funkcje te polegają na uruchomieniu procesów emocjonalnych, które wprawdzie blokują pełne rozpoznawanie bodźca, ale jednocześnie przygotowują organizm do energicznego działania. Działanie to nie jest już precyzyjnie sterowane przez specyficzną treść bodźca, lecz tylko przez jego znaczenie emocjonalne. Emocja pełni tu prostą funkcję orientacyjną.

20. 5 PODSTAWOWYCH ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA UWAGI:

• selekcja źródła informacji - kiedy, gdzie jak zachodzi proces wyboru bodźców ważnych (sygnały) przy odrzuceniu zakłóceń (szumów) i dystraktorów;

• przeszukiwanie pola percepcyjnego - wiąże się z aspektami takimi jak: zasada selekcji, szum, dystraktory;

• przedłużona koncentracja na określonym typie obiektów/czujność uwagi - pozwala to na monitorowanie otoczenia przez dłuższy czas w poszukiwaniu bodźców określonego typu;

• podzielność uwagi - zdolność do koncentracji na więcej niż dwóch źródeł informacji;

• przerzutność - zdolność uwagi do przełączania się między dwoma zadaniami obsługiwanymi przez niezależne procesy przetwarzania informacji.

21. Teorie uwagi; Teorie selekcji źródła informacji:

Zasada „wszystko albo nic” Broadbenta (model zwrotnicy)

• Pole uwagi ma zbyt małą przepustowość, aby opracować wszystkie informacje docierające z narządów zmysłowych.

• Informacje, które zostają przepuszczone przez filtr uwagowy, blokują całkowicie drogę innym informacjom, czyli potrafimy odbierać informacje tylko z jednego kanału (prawego lub lewego ucha czy z lewego lub prawego pola widzenia).

• Traktuje uwagę jako rodzaj filtra. Przypomina on swoim działaniem zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy.

a) Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym przez okres 20 sekund

b )Informacje, na które nie zwracamy uwagi, ulegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.

Selekcja następuje dopiero po kodowaniu zmysłowym i po przejściu informacji przez magazyn pamięci krótkotrwałej.

Model osłabiacza Treisman (model szyjki od butelki)

• Uważa, że selekcja następuje nie na podstawie cech fizycznych, lecz na podstawie znaczenia. Jednostka reaguje nie tylko na właściwości percepcyjne, lecz także na pierwotne właściwości semantyczne (odróżnienie tekstu znanego od nieznanego). Ujawnia się wieloetapowość procesu uwagi.

• Ludzie analizują komunikat nieśledzony.

• Informacja nieśledzona jest analizowana semantycznie.

• Informacja na która nie zwracamy uwagi jest po prostu niespostrzegana. Dzieki temu nasz umysł nie musi podejmować znacznego wysiłku związanego z analizą wszystkich docierających do niego informacji.

Teoria zasobów Kahnemana (uwaga podzielna)

• Wiąże uwagę z całością psychiki jednostki, a nie tylko z procesami poznawczymi. Nie odfiltrowujemy docierających do nas bodźców, ale pobieramy takie bodźce z otoczenia, które są nam potrzebne. Uwaga ma charakter aktywny, a nie pasywny jak zakładały wcześniejsze teorie. Procesem pobierania informacji kierują schematy. Uwaga jest mechanizmem wybierającym bodźce, na które należy zareagować. Są to bodźce ważne dla jednostki, a nie bodźce mające na przykład pewne w góry określone cechy fizyczne. Pojęcie pojemności uwagi określa ilość naszych zasobów poznawczych, które możemy poświęcić czy skierować na radzenie sobie z różnymi problemami i zadaniami. Czynniki, od których zależy:

• Trudność zadania - zadania łatwe wymagają użycia niewielkich zasobów poznawczych, natomiast trudne dużych zasobów.

• Poziom pobudzenia - przy wyższym poziomie pobudzenia dostępna jest większa ilość zasobów poznawczych niż przy poziomie niskim.

• Polityka „alokacyjna” albo polityka inwestycyjna systemu poznawczego - człowiek wybiera to, co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej. Wpływają na nią: chwilowe intencje czy stany motywacyjne, trwałe dyspozycje (sprawiają, że ludzie poszukują specjalnych rodzajów informacji albo podejmują się specjalnych zadań), ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe (proces kontrolny, realizowany z poziomu metapoznania, zanim podejmiemy się jakiejś aktywności poznawczej, sprawdzamy, czy będzie nam potrzebna duża ilość zasobów poznawczych, czy nie).

• uwaga rozumiana jako pewne dobro, które można inwestować w wykonywanie rozmaitych czynności

• im więcej uwagi zainwestujemy w daną czynność tym może być ona lepiej wykonana, ale jednocześnie tym mniej uwagi zostaje do wykorzystania przy wykonywaniu innych czynności

Plus do tego:

MODEL OSŁABIACZA (Treisman) opisany później.

TEORIA DEUTSCHÓW informacje przechodzą niezmienione przez wszystkie stopnie analizy aż do wejścia do bufora magazynu pamięciowego - dopiero tam następuje selekcja informacji na te, które mają zostać zapamiętane i te, które nie są ważne.

TEORIA JOHNSTONA elastyczny filtr uwagi umożliwia przetwarzanie danej informacji na wybranym poziomie; analiza szybka na płytkim poziomie sensorycznym (identyfikacja cech fizykalnych) i wolna na głębokim poziomie semantycznym (bardziej złożony proces).

TEORIA INTEGRACJI CECH (Treisman, Gelade, 1980), (Treisman, 1993) analiza informacji przebiega na dwóch etapach: a) przeduwagowym - wszystkie istotne cechy są rejestrowane automatycznie w sposób równoległy b) uwagowym - w sposób kontrolowany następuje synteza cech w obiekt (proces szeregowy).

TEORIA MODUŁÓW (Allport, 1980) czynności wykonywane jednocześnie mogą angażować ten sam moduł przetwarzania informacji w związku z czym dochodzi do interferencji czynności, co spowalnia ich wykonywanie i zmniejsza jego poprawność; czynności zautomatyzowane nie wymagają głębokiego poziomu przetwarzania i dlatego mogą być wykonywane jednocześnie poprawnie i szybko.

Selekcja jest jedną z głównych funkcji uwagi. Selekcjonowanie bodźców docierających do jednostki - polega nie ma eliminowaniu zbędnych informacji, co na aktywizowaniu specyficznych informacji potrzebnych do wykonania specyficznego zadania, następuje na poziomie narządów zmysłów a także podczas przechodzenia informacji z pamięci krótkotrwałej do długotrwałej.

22. Teorie przeszukiwania pola percepcyjnego

• Przeszukiwanie - aktywne i systematyczne przeszukiwanie pola percepcyjnego np. stron podręcznika czy pliku listów. W poszukiwaniu przeszkadzają tzw. bodźce zakłócające - dystraktory. Różnorodne dystraktory - trudne odnalezienie poszukiwanego słowa. Jednorodne dystraktory - łatwe. Łatwiej znaleźć prosty obiekt aniżeli złożony. Przeszukanie pola zależy od złożoności, podobieństwa sygnału i szumu. Dokonuje się ono zgodnie z mechanizmem automatycznego kodowania cech i selektywnej integracji właściwości poszukiwanego obiektu w postać, będącą sumą czy też założeniem tych charakterystyk. Eksperymenty badające tę funkcję uwagi miały na celu wskazanie tzw. cech priorytetowych, automatycznie przyciągających uwagę przez nasz wzrok.

• Mapa lokacyjna - lista cech, które mogą być wykryte, kieruje zapisem poszczególnych cech.

• Mapa cech - kodowanie sygnałów zgodnie z ich charakterystyką. Kodowanie wtedy, gdy obiekt różni się pod względem jakiejś cechy od otoczenia.

• Integracja cech prowadzi do rozpoznania obiektu. Selekcja polega na aktywizacji mapy cech i na jej podstawie integracje bodźców i rozpoznanie obiektu.

• Przeszukiwanie proste - równoległe, niezależne od ilości bodźców

• Przeszukiwanie koniunkcyjne - szeregowe, liniowa zależność między ilością bodźców a czasem reakcji.

• Proces odgórny -aktywizacja konkretnych map cech

• Oddolny - automatyczna dezaktywacja pozostałych map cech

23.Teorie przedłużonej koncentracji

• Przedłużona koncentracja to jedna z cech uwagi

• Teorie przedłużonej koncentracji Mackworth (1957)

• Trwała, przedłużona w czasie uwaga to synonim czujności (vigilance), rozumianej jako "stan gotowości na wykrycie, rozpoznanie i reakcję na niezwykle subtelne zmiany w środowisku, zachodzące przypadkowo w dłuższym odcinku czasu."

• Selektywność uwagi skoncentrowana na pewnym typie obiektów. Spadek jakości w czasie w związku z niskim poziomem aktywacji systemu (Ew. z wyczerpaniem) po około 45 minutach.

• Badanie: Test zegara (12 razy na 30 minut) Mackworth

24. Teorie podzielności.

Podzielność:

• Zdolność do koncentrowanie się na dwóch lub większej liczbie źródeł informacji.

• Miarą jest różnica w wykonaniu zadania priorytetowego w warunkach wymuszonej podzielności a bez konieczności równoległej kontroli innej czynności.

• Inną miara jest ciąg zadań od najprostszych do najtrudniejszych z równoczesnym zadaniem doładowującym.

• Teorie podzielności uwagi:

• Allport - miultikanałowa koncepcja uwagi, czyli każdy kanał ma swój filtr. Gdy ten sam kanał, 50% błędów, gdy wizualnie 10-30%. Przetwarzanie jednokanałowe jest włączane w momencie zadań nieprzewidywalnych oraz wysokiego ryzyka popełnienia błędu.

• Kahneman - teoria alokacji zasobów

• Przetwarzanie szeregowe

• Określona ilość zasobów poznawczych, może wzrosnąć w momencie pobudzenia

• Nadrzędny mechanizm selekcjonujący rozdziela zasoby

25. Pojęcia: czujność, detekcja sygnałów, zjawisko torowania, osłabiacze, dystraktory, filtr uwagi, pole uwagi, alokacja (Broadbent, Treisman, Kahneman).

Czujność - stan gotowości na wykrycie, rozpoznanie i reakcję na subtelne zmiany w środowisku, zachodzące przypadkowo w dłuższym odcinku czasu. Zdolność lub stan, dzięki któremu jednostka potrafi w dłuższym okresie czasu wykrywać bodźce specyficzne spośród wielu możliwych bodźców pojawiających się w jej środowisku. Związana jest z nią teoria detekcji sygnałów. Przedmiotem jej zainteresowania jest związek między częstotliwością występowania poprawnych detekcji i fałszywych alarmów. Na ten związek wpływają trzy grupy czynników:

• Stosunek siły sygnału do siły szumu

• Macierz wypłat - techniczne określenie wpływających na motywacyjne konsekwencje podjęcia określonych decyzji, nasza uwaga uzależniona jest od motywacji

• Oczekiwania - są one uzależnione od częstości występowania sygnałów w pewnych sytuacjach.

Najlepiej działa się przy średnim pobudzeniu organizmu, wykres odwróconego U

Detekcja sygnałów - Przeszukiwanie - detekcja sygnałów jest procesem wykrywania bodźców w określonym miejscu. Poszukiwanie jest procesem aktywnym, ponieważ nie wiadomo, kiedy jakiś bodziec może wystąpić, nie wiadomo też gdzie może on wystąpić. Ważnym czynnikiem, który wpływa na procedury poszukiwania jest obecność dystraktorów. Przeszukiwanie ma kilka poziomów: najprostsze przeszukiwanie jest oparte na wykrywaniu pojedynczych cech, bardziej skomplikowane na poszukiwaniu koniunkcji cech (kilku na raz). Kiedy przeszukiwanie opiera się na koniunkcji cech, pojawia się efekt wielkości zbioru - im większy jest zbiór obiektów, które musimy przeszukać ze względu na wystąpienie koniunkcji cech, tym więcej czasu to zabiera.

Torowanie (priming) -bodziec pojawiający się wcześniej modyfikuje poprawność i łatwość rozpoznawania - przetwarzania bodźców pojawiających się później. Efekt ten może działać w 2 kierunkach tzn.: bodźce wcześniejsze mogą zarówno ułatwiać jak i utrudniać identyfikacje bodźców późniejszych → bodziec wcześniejszy zostawia jakiś ślad, kt zmienia przetwarzanie bodźca późniejszego → zmiany przetwarzana obejmują zmiany dostępności pewnych bodźców + ich oceny afektywnej.

Wyróżnia się 2 podstawowe rodzaje efektu torowania:

• Automatyczne - kiedy bodziec poprzedzający i bodziec właściwy nie są ze sobą związane. Ujawnia się kiedy odstęp między bodźcami jest bardzo krótki i nie przekracza kilku sekund, a bodziec poprzedzający ma niewielką wartość informacyjną w stosunku do b. właściwego → człowiek dysponuje zbyt małą ilością czasu, by mógł w pełni analizować info zawarte w bodźcu, więc analizuje tylko ich część.

• Strategiczne = oparte na oczekiwaniach - związek między bodźcem poprzedzającym a bodźcem właściwym. Opiera się na oczekiwaniach wytworzonych przez bodziec poprzedzający i jego efekty mogą się ujawniać po dłuższym czasie. (może być tak, że b. właściwy to powtórzenie bodźca poprzedzającego. Tego typu efekt ma bardzo duże znaczenie dla pamięci autobiograficznej.

Efekty torowania nie są dostępne świadomości. Torowanie jest silniejsze, gdy b. poprzedzający i właściwy należą do tej samej modalności → kiedy oba bodźce są słowami, torowanie jest silniejsze aniżeli wtedy, gdy bodziec poprzedzający jest obrazkiem, a właściwy słowem

Osłabiacze: MODEL OSŁABIACZA (Treisman, 1960) informacje oczekują na głębsze przetworzenie; te, które mają zostać przetworzone na głębszym poziomie zostają wzmocnione, pozostałe zaś nie są całkowicie odrzucane lecz tylko osłabiane i dalej oczekują na głębsze przetworzenie; analiza przebiega na etapach ze względu na następujące właściwości: fizyczne (analizowane w procesach przeduwagowych w sposób równoległy), charakterystyczne wzorce percepcyjne, uporządkowanie bodźców, następnie nadanie sensu i znaczenia (analizowane w procesach świadomych w sposób szeregowy); jeśli jakieś informacje w kanale ważnym wiążą się z oczekującymi na analizę, to te drugie przechodzą przez filtr i mogą być głębiej zanalizowane.

Dystraktory: czynniki rozpraszające uwagę, przeszkadzające w skupieniu. Można je poklasyfikować ze względu na pochodzenie:

• Bodźce pochodzące z zewnątrz

• Bodźce eksponowane przez jednostkę same sobie - jednostka robiąc coś świadomie lub nieświadomie zakłóca swój proces poznawczy

Rodzaje aktywności:

• Wewnętrzna - rozmyślanie (dystrkatory zewnętrze to np.: hałas itp. dystraktory wewnętrzne to : myśli/ obrazy intruzywne - niezależne od woli jednostki, są natrętne i nieprzyjemne, a próby ich usunięcia kończą się najczęściej ich jeszcze większą namolnością - efekt rykoszetu; luminacje - polegają na przeżuwaniu myśli, nie są one przymusowe, są motywem przewodnim myśli)

• Zewnętrzna - jakaś robota ( i takie same jak wyżej są tez tutaj)

Filtr uwagi:

Teorie filtra uwagi:

• badania Treismann - filtr przełącza się wg sensu docierających bodźców, pozwalając śledzić treść mimo zmiany kanału

• efekt synonimu (wolniejsze reagowanie, gdy trzeba wykryć dane słowo a w kanale ignorowanym pojawiał się jego synonim

• związek iluzoryczny - powstawanie zbitków z dwóch bodźców w jeden (dom + lek = domek)

Teoria filtra uwagowego:

• uwaga jest traktowana jako rodzaj filtra, który przypomina swoim działaniem zwrotnicę, która dopuszczając do przetwarzania jedną grupę bodźców, blokuje jednocześnie dostęp do drugiej grupy.

• Informacje, na które nie zwracamy uwagi, przechowywane są w naszym systemie poznawczym przez okres 20 sekund

• Informacje, na które nie zwracamy uwagi, ulegają wstępnej analizie ze względu na ich cechy fizyczne.

Pole uwagi - nie wiem o co chodzi!!!!!

Alokacja - pojęcie związane z teorią zasobów uwagi Kahnemana - Polityka „alokacyjna” albo polityka inwestycyjna systemu poznawczego - człowiek wybiera to, co będzie przedmiotem jego aktywności poznawczej. Wpływają na nią:

• chwilowe intencje czy stany motywacyjne,

• trwałe dyspozycje (sprawiają, że ludzie poszukują specjalnych rodzajów informacji albo podejmują się specjalnych zadań),

• ocena zapotrzebowania na zasoby umysłowe (proces kontrolny, realizowany z poziomu metapoznania, zanim podejmiemy się jakiejś aktywności poznawczej, sprawdzamy, czy będzie nam potrzebna duża ilość zasobów poznawczych, czy nie).

26. Deprywacja sensoryczna, pryma, prozopagnozja.

Deprywacja sensoryczna (z Wiki) polega na zamierzonej redukcji lub usunięciu bodźców działających na jeden lub kilka zmysłów. Chociaż krótkotrwała deprywacja może być dla organizmu relaksująca, to jednak długotrwała może prowadzić do skrajnego niepokoju, halucynacji, natłoku myśli, depresji i zachowań aspołecznych.

Pryma - również nie wiem o co chodzi!!!!!!

Prozopagnozja - zaburzenie powstałe na skutek uszkodzenia mózgu, polegające na braku rozpoznawania twarzy znajomych lub widzianych już osób, a także ich wyrazu emocjonalnego. Zaburzenie może mieć również podłoże genetyczne. Liczne badania wskazują na to, że zaburzenie to jest powiązane z korą wzrokową prawej półkuli mózgu. Większość badań dowodzi, że zaburzenie to spowodowane jest lezjami obustronnymi lub lezjami jednostronnymi w połączeniu z uszkodzeniem ciała modzelowatego. Przypuszczalne miejsce uszkodzenia powodującego prozopagnozję: zakręt wrzecionowaty, powierzchnia przyśrodkowa na styku płata potylicznego i zakrętu hipokampa.

27. Dwustopniowy system kontroli zachowania eg Shallice'a - System ten składa się z systemu automatycznego dostosowania czynności odruchowych i nawykowych do sytuacji i nadzorycznego systemu uwagi.

Automatyczny system dostosowania czynności odruchowych i nawykowych do sytuacji.

Kiedy konflikt, to ustalenie kolejności wykonania czynności kiedy wystąpi niedostosowanie do sytuacji (nowej, problemowej) włącza się nadzorczy system uwagi.

Nadzorczy system uwagi - kiedy konflikt interesów, reprezentacji, reakcji:

• Ustalanie kolejności wykonania czynności intencjonalnych à Selektywne hamowanie albo aktywacja nowych planów działania i ich monitoring

• Tworzenie dorywczych reprezentacji umysłowych sytuacji problemowej, (nowych planów działania)

28. Centralny system wykonawczy pamięci roboczej Baddeleya.

Centralny system wykonawczy określa to, na czym skupimy uwagę. Kieruje on także pracą dwóch pozostałych systemów, które względem niego pełnią funkcje podrzędne. System ten odbiera informacje pochodzące z różnych modalności zmysłowych. Centralny organ wykonawczy kontroluje i reguluje przepływ wszelkich informacji przez pamięć roboczą, wykorzystując w tym celu inne systemy pamięciowe, np. pamięć trwałą.

• Model pamięci operacyjnej Baddaley'a. Pamięć operacyjna jest związana z pamięcią krótkotrwałą, jest niejednolitym systemem, składa się z podsystemów wzajemnie uzupełniających się i zapewniających elastyczność. Wyróżniła się w pamięci operacyjnej 2 rodzaje komponentów:

• Aktywne (centralny system wykonawczy - koncentrowanie i rozdzielanie uwagi oraz kontrola 3 pozostałych):

• pętla fonologiczna - przetwarzanie informacji werbalnych, znajduje się tez tu krótkotrwały magazyn fonologiczny dla cichych wypowiedzi,

• bufor epizodyczny - krótkotrwałe przechowywanie informacji na temat zdarzeń i odpowiedzialny jest za integrowanie informacji pochodzących z obu modalności,

• szkicownik wzrokowo - przestrzenny - przechowuje informacje dotyczące wzrokowych właściwości bodźców, zawiera informacje o położeniu w przestrzeni, działa w nim system odświeżający informacje - tak jak w pętli akustycznej.

• Pasywne. Człowiek zapamiętuje informacje w pamięci operacyjnej dzięki działaniu centralnego systemu wykonawczego, który decyduje na czym ma się skupić nasza uwaga i jak mają być przeanalizowane bodźce.

29. Rodzaje i funkcje pamięci:

Rodzaje:

• pamięć ultrakrótka - sensoryczna, ujawnia się w badaniach laboratoryjnych

• pamięć krótkotrwała - mamy świadomy dostęp do niej, za jaj pośrednictwem docieramy do pamięci trwałej

• pamięć trwała - do naszej świadomości docierają tylko fragmenty zdarzeń. Pamięć trwała obejmuje 2 rodzaje treści: rejestracją faktów zajmuje się pamięć semantyczna, a rejestracją zdarzeń - pamięć epizodyczna. W obrębie pamięci trwałej wyróżniamy jeszcze: pamięć deklaratywną - to świadoma pamięć trwała, przywoływana w sposób dowolny, niezależny od kontekstu, przechowuje informacje bez wyraźnych ograniczeń czasowych i pamięć niedeklaratywną - odnosi się do umiejętności, które potrafimy ujawnić w konkretnych sytuacjach. Zawartości tej pamięci nie potrafimy wyrazić werbalnie, tylko poprzez działanie

• pamięć ultrakrótka i krótkotrwała są przemijające

• pamięć semantyczna - niezbędna do posługiwania się językiem, stanowi zorganizowaną wiedzę jednostki o słowach i innych wyrażeniach werbalnych ich znaczeniach i desygnatach, koduje wyłącznie nowe informacje

• pamięć epizodyczna - przechowywanie wiedzy o epizodach mających lokalizację czasową i przestrzenną, o ich powiązaniach przyczynowo-skutkowych. Koduje informacje, tak jak są postrzegane

• pamięć proceduralna - pierwotna, najbardziej podstawowa, może działać autonomicznie, organizm może wykonywać czynności dostosowujące go do środowiska, ale reakcje te są nieświadome i zautomatyzowane, daje podwaliny pod semantyczną

• podział na semantyczną, epizodyczna i proceduralną - TULVING, pamięć deklaratywna i niedeklaratywna - SQUIER

• jest jeszcze podział na pamięć jawną i ukrytą, ale tiktak utożsamił jawną z deklaratywną, a ukrytą z niedeklaratywną.

Funkcje:

• magazynuje wiedzę, z której człowiek może korzystać

• przechowuje informacje na pewien czas, dopóki nie zostaną wykorzystane do innych celów

• zapamiętywanie, przechowywanie i odpamiętywanie (przypominanie).

30. Blokowe modele pamięci.

Blokowe modele pamięci (Atkinson i Shifrin, 1968): pamięć rozumiana jako system wielu magazynów. Każdy magazyn jest wyspecjalizowany w przechowywaniu określonej informacji. Ich model był niemalże identyczny z modelem klasycznym. Informacje ze środowiska trafiają do USTS, gdzie następnie poprzez procesy uwagi selektywnie trafiają do STS.

Procesy kontrolne decydują o ich dalszym losie:

- Sterowania zachowaniem

- Włączenia do pamięci długotrwałej

Zapis z STS do LTS jest powolny.

Blokowy Model Lehra i Fishera (1988): system percepcyjny człowieka przetwarza w przybliżeniu 109- 1011 bitów na sekundę, ale po obróbce tylko 107 trafia do pamięci.

Pomiar analiz przy użyciu jednostek czasu i informacji.

Informacje z różnych analizatorów podlegają integracji a następnie selekcji. Procesy te zachodzą między przechowalnia a pamięcią długotrwała.

31. Prawa kolejności:

• efekt świeżości-wyższe prawdopodobieństwo odtworzenia bodźców końcowych. Wiązany z udziałem STM w odtwarzaniu materiału nawet gdy jest on obszerny. Gdy odtwarzamy materiał zaraz po przeczytaniu jego końcowe elementy znajdują się jeszcze w pamięci krótkotrwałej. W warunkach odroczenia odtwarzania materiału o 10s efekt ten zanika lub słabnie.

• efekt pierwszeństwa-wyższe prawdopodobieństwo odtworzenia bodźców początkowych. Transfer informacji to LTM. Efekt dość odporny na czas i interferencję wywołaną w pamięci krótkotrwałej. Nie zanika w warunkach odroczenia czasowego.

32. Teoria poziomów przetwarzania Cralka i Lockharta:
Trwałość śladów pamięciowych wiąże się z głębokością przetworzenia stymulacji. Głębokość przetwarzania jest efektem wielu procesów, więc jest to zmienna ciągła. Skoro trwałość informacji jest skutkiem głębokości przetworzenia to niepotrzebne jest ograniczanie się do skończonej liczby poziomów przetworzenia.Pamięć jako system jednorodny.

33. Pojęcia:

Efekt autoreferencji - odnoszenie nowych informacji do samego siebie sprawia, że informacje te są głębiej przetwarzane i lepiej pamiętane.
Maskowanie wsteczne - Averbach i Coriell odkryli dużą podatność pamięci ikonicznej na interferencje wywołaną nowo napływającą informacją. Kiedy w miejscu prezentacji bodźca w odstępie minimum 100ms pojawia się kolejny bodziec, ten pierwszy ulega całkowitemu zatarciu.

Przekserowanie uwagi - zaniechanie powtarzania jakiegoś materiału na rzecz innego zadania angażującego STM.

Efekt podobieństwa fonologicznego - Baddeley. Słowa podobne w brzmieniu są trudniejsze w wydobyciu od wyraźnie odmiennie brzmiących.

34. Trzy rodzaje pamięci (Tulving):

• Epizodyczna - jest systemem, w którego obrębie przechowywana jest informacja o epizodach albo zdarzeniach mających ścisłą lokalizację czasową i przestrzenną, oraz o relacjach między nimi. W pamięci epizodycznej zapisujemy czyste doznania zmysłowe, a więc informacje o zdarzeniach, faktach, z którymi mieliśmy bezpośredni kontakt. Oś czasu. Osobista przeszłość. Gdy z pamięci epizodycznej wydobywane są informacje na temat własnej przeszłości, może to doprowadzić do zmiany całego systemu pamięciowego. Taka zmiana występuje w psychoterapii. Wymaga wysiłku. Mądrość życiowa.

• Semantyczna - zdaniem Tulvinga jest niezbędna do posługiwania się językiem. Stanowi ona tezaurus umysłowy, zorganizowaną wiedzę jednostki o słowach i innych symbolach werbalnych. pamięć semantyczna rejestruje informacje na podstawie danych pośrednich, danych dostarczanych z różnych źródeł i wyrażanych najczęściej za pomocą komunikatów językowych. Pojęcia. Świat. Gdy przywołujemy jakąś informację z pamięci semantycznej, system pamięciowy nie ulega zmianie. Automatycznie. Wykształcenie.

• Proceduralna - Informacje do tej pamięci nabywane są poprzez bezpośrednie spostrzeganie, doświadczanie oraz dostrajanie do wymagań otoczenia. Pamięć ta wyrażana jest w formie zmiany prawdopodobieństwa reagowania na specyficzne bodźce. Dostęp do tej pamięci jest automatyczny. Nie jesteśmy świadomi operacji pamięciowych, uświadamiamy sobie, że została wykonana pewna reakcja.Pamięć proceduralna zlokalizowana jest w strukturach związanych z układem ruchu, przede wszystkim w móżdżku i w jądrach podstawy (jądrze ogoniastym). W chorobach układu pozapiramidowego, np. w chorobie Parkinsona ulega znacznemu osłabieniu lub nawet zanikowi zdolności przyswajania nowych umiejętności Pamięć proceduralna, obok pamięci deklaratywnej, jest rodzajem pamięci długotrwałej.

35. Trzy procesy pamięci (fazy):

• Kodowanie - zamiana spostrzeżenia w ślad pamięciowy. Ślad pamięciowy różni się od spostrzeżenia dokładną wiernością, dokładnością oraz niekiedy również sposobem przechowywania informacji. Informacje pamięciowe mogą być przechowywane w kodach dyskretnych, które nie mają charakteru obrazowego.

• Przechowywanie.

• Wydobywanie - Pojawia się bodziec uruchamiający zasoby pamięciowe. W stronę pamięci kierowane są pytania, przy czym z reguły zawierają informacje ograniczające zakres możliwych odpowiedzi. Zdaniem Tulvinga jest to efekt interakcji informacji zarejestrowanej w śladzie pamięciowym z informacją zawartą w pytaniu. Jednostka poszukuje w swoich zasobach pamięciowych informacji, które spełniłyby kryteria zawarte w pytaniu. Inaczej mówiąc szuka dopasowania między śladami pamięciowymi a pytaniami adresowanym do pamięci. Jeśli jednostka znajdzie odpowiednie dopasowanie proces wydobywania kończy się sukcesem, a jego wynik wprowadzany jest do pamięci świadomej. Informacje zarejestrowane w śladzie pamięciowym są bogatsze aniżeli informacje się potrzebne do udzielenia odpowiedzi na pytanie kierowane pod adresatem pamięci. Dlatego też proces wydobywania jest procesem wyboru.

36. Trzy stadia pamięci wg Atkinsona i Shiffrina:

• sensoryczna - Bardzo krótkie (poniżej 1s) utrzymywanie się w analizatorze śladu po zadziałaniu bodźca. Pamięć sensoryczna jest niezbędna do połączenia poszczególnych percypowanych elementów w jedną całość. Jej mechanizm przypuszczalnie polega na tzw. efekcie następczym czyli utrzymywaniu się stanu pobudzenia w odpowiednich neuronach po ustaniu dopływu impulsów z obwodu wywołującego to pobudzenie. Główną rolę odgrywają tu pola asocjacyjne kory mózgowej, leżące w sąsiedztwie odpowiednich pól projekcyjnych.

• krótkotrwała - Związana jest z czasowo utrzymującym się pobudzeniem pewnej puli neuronów. Mówi się, że jej pojemność wynosi 7+/- 2 elementy informacji (prawo Millera). Informacje kodowane są w postaci akustycznej, czyli - mówiąc inaczej - ten proces pamięciowy działa podobnie jak papuga, powtarzając elementy, jakie zostały doń wprowadzone. Informacje zawarte w pamięci krótkotrwałej są zawsze łatwo dostępne i przywołujemy je bez specjalnego wysiłku.

• długotrwała - w przeciwieństwie do dwóch pozostałych rodzajów pamięci wiąże się w największym stopniu z potocznym rozumieniem terminu pamięć. Pamięć trwała, a jak wcześniej określał ją William James (1890) - pamięć wtórna, odnosi się do przeszłości, mniej lub bardziej odległej. Jest to jednak pamięć o zdecydowanie największej pojemności. Czas przechowania w pamięci trwałej jest bardzo długi, a być może praktycznie nieograniczony.

37. Pamięć robocza:
System odpowiedzialny zarówno za przechowywanie jak i przetwarzanie informacji. Odgrywa rolę w złożonej aktywności poznawczej człowieka. Wielokomponentowy system odpowiedzialny za przechowywanie informacji i kontrole jej przetwarzania. Pamięć operacyjna składa się z 3 części: (Baddeley)

• Centralnego organu wykonawczego,

• Pętli fonologicznej,

• Szkicownika wzrokowo-przestrzennego
  

Centralny organ wykonawczy kontroluje i reguluje przepływ wszelkich informacji przez pamięć roboczą, wykorzystując w tym celu inne systemy pamięciowe, np. pamięć trwałą. Służą do tego dwa systemy podległe:

• pętla fonologiczna, która jest zaangażowana w przetwarzanie informacji werbalnych

• szkicownik wzrokowo-przestrzenny, który wspomaga przetwarzanie materiału werbalnego komponentem wzrokowym lub przestrzennym.

Pętla fonologiczna ma z kolei decydujący udział w przetwarzaniu wzrokowego materiału werbalnego np. podczas czytania. Jest ona angażowana zarówno przy identyfikacji odbieranych dźwięków mowy, jak i przy ich artykulacji.

Pamięć robocza (model aktywacyjny Cowana):

Koncepcja jednorodna - tłumaczy funkcjonowanie pamięci roboczej bez odwoływania się do podsystemów krótkotrwałego przechowywania informacji.

Cowan twierdzi, że pamięć operacyjna to zaktywizowana część pamięci trwałej.
O tym, jakie informacje z naszych trwałych zasobów pamięciowych zostaną zaktywizowane, decyduje:

• regulacja o charakterze wolicjonalnym - jednostka może wolicyjnie nadać dużą wagę pewnym informacjom - kiedy ktoś czeka na dworcu, wypatruje osoby znanej, ale jednocześnie bardzo dokładnie rejestruje mimikę tej osoby, by się przekonać, w jakim ona jest stanie.

• czynniki sytuacyjne (np. nowość pewnych informacji)- informacje znane nie muszą być analizowane dokładnie, gdyż można uruchomić pewien gotowy sposób reagowania, który sprawdził się wcześniej. To, co ogranicza pamięć operacyjną to nie statyczna właściwość magazynu, a dynamika procesu aktywacji informacji.

Ognisko uwagi - w nim znajduje się najbardziej aktywna informacja

38. Pamięć robocza wg Ericssona i Kintscha:
Zaproponowali model pamięci roboczej powiązanej z przechowywaniem informacji w LTM. Według nich STM tylko wyciąga i podtrzymuje aktualnie potrzebne informacje z LTM.

Pamięć robocza ma za zadanie utrzymywanie efektywnego i selektywnego dostępu do informacji, która jest niezbędna do wykonania danego zadania. Funkcja ta może być realizowana dzięki dwóm mechanizmom poznawczym:

• krótkotrwałej pamięci roboczej ST-WM (magazynowanie danych i półproduktów niezbędnych do bieżącego wykonania złożonych procesów poznaczych, np. uczenie się, rozumienie tekstu),

• długotrwałej pamięci roboczej LT-WM (utrzymanie czasowego dostępu do informacji z pamięci trwałej. Pozwala na ominięcie małej pojemności ST-WM poprzez magazynowanie w niej efektów bieżącego przetwarzania. Powstałe ślady pamięciowe są trwalsze niż w ST-WM)
  

39. Czynniki wpływające na poprawę zapamiętywania:

• powtarzanie,

• organizacja materiału (grupowanie kategorialne),

• elaboracja - opracowanie materiału polegające na dodaniu do informacji czegoś, czego w niej oryginalnie nie było,

• metoda obrazów interaktywnych (technika przeznaczona do zapamiętywania luźnej listy słów. Polega na powiązaniu wyobrażeń wyzwalanych przez te słowa w taki sposób, aby powstała jakaś historia.)

• kategoryzowanie,

• system słów-wieszaków - polega na użyciu jakiegoś dobrze znanego tekstu jako wieszaka albo szkieletu dla nowo nabywanej informacji. Metoda ta odwołuje się do wyobrażeń.

• metoda miejsc - nałożenie nowego materiału na znany, przy czym ten drugi musi zostać skojarzony z konkretnymi miejscami w przestrzeni.

• metoda mapy poznawczej- hierarchiczne uporządkowanie złożonej informacji w postaci specyficznego diagramu. Centralna część mapy stanowi główne zagadnienia i od tej części odchodzą gałęzie z informacjami o bardziej szczegółowym charakterze.
  

40. Bufor epizodyczny, pętla fonologiczna, szkicownik wzrokowo-przestrzenny, wewnętrzny skryba.

Pętla fonologiczna - jeden z trzech buforów podlegających centralnemu systemowi wykonawczemu, opowiada za krótkotrwałe przechowywanie materiałów fonologicznych, wyróżnia się 2 sposoby przechowywania :
pasywny - przechowywanie informacji możliwe dzięki magazynowi fonologicznemu, jeśli informacja w nim nie jest aktywnie odświeżana zanika w ciągu kilku sekund, działa tu też interferencja, która utrudnia wydobycie informacji, magazyn fonologiczny przechowuje informacje w kodzie fonologicznym (dominacja nad semantycznym)
aktywny - zajmuje się nim mechanizm pętli artykulacyjnej, podstawą jej funkcjonowania jest bezgłośne powtarzanie, podobne do artykulacji mowy, ma fonologiczny charakter, tłumienie artykulacyjne - narzucenie powtarzania jakiegoś słowa z czasie zapamiętywania.

Szkicownik wzrokowo-przestrzenny - jest swego rodzaju analogiem pętli fonologicznej, jego podstawową funkcją jest przechowywanie materiału wzrokowego i przestrzennego - zajmował się nim Logie.
2 mechanizmy :
Mechanizm pasywnego przechowywania informacji wzrokowej i przestrzennej realizowany byłby w strukturze podrzędnego magazynu wzrokowego.
Wewnętrzny skryba - rola aktywna, korzysta z procesów modelowania - planowanie sekwencji ruchów i tworzenia wyobrażeń

Bufor epizodyczny - główna funkcja - czasowe przechowywanie zintegrowanych epizodów - informacji reprezentowanej jednocześnie za pomocą różnych kodów (werbalnego i wizualnego); ograniczony pojemnościowo podlega kontroli centralnego systemu wykonawczego(odpowiada za zintegrowanie informacji z różnych źródłem w spójne epizody) ; podobne jak pozostałe systemy uczestniczy w wydobywaniu i nabywanie informacji z pamięci długotrwałej
Wiedza epizodyczna kodowana w sposób kompleksowy, z możliwie najpełniejszym kontekstem, nie da się tego sprowadzić do pojedynczego kodu.

41. Prawo Mullera 7 +/- 2Teoria związana z pamięcią krótkotrwałą. Jej pojemność, to kęsy informacji. Te miary formalne określają redukcję niepewności. Im większy zbiór informacji- tym więcej informacji zawarte jest w 1 kęsie (np. w dużym zbiorze liter jedna litera przenosi więcej informacji, niż w małym)

42. Na czym polega: interferencja proaktywna, konsolidacja śladu pamięciowego, interferencja retroaktywna i reminiscencja. Elaboracja. Grupowanie kategorialne.

Interferencja proaktywna - zjawisko, które ujawnia się, kiedy dochodzi do zakłócenia procesu nabywania, utrwalania albo przechowywania nowej wiedzy, wywołane wiedzą wcześniej nabytą, jeśli między tymi dwoma rodzajami wiedzy występuje jakiś związek.

Odkrywcą tego efektu był Hugo Munsterberg.(zjawisko ewidentne dla wiedzy proceduralnej - im umiejętność/wiedza lepiej wyćwiczona tym trudniej zmienić przyzwyczajenie/ zjawisko działa również w przypadku pamięci niejawnej)

Konsolidacja śladu pamięciowego- Proces dokonywania się trwałych zmian zachodzących w komórkach nerwowych mózgu. Zmiany te są nośnikiem zapisów długotrwałych.
(prostymi słowami, musi upłynąć czas między uczeniem się czegoś, a zapamiętaniem. W przerwie tej dokonują się zmiany w komórkach nerwowych i dzięki temu pamiętamy to czego się nauczyliśmy) Zjawisko to opisywał m.in. McClelland - powtarzanie materiału powoduje zmiany na poziomie neuronalnym.

Interferencja retroaktywna- Zjawisko to ma miejsce, kiedy dochodzi do zakłócenia procesu przechowywania wcześniej nabytej wiedzy, wywołane wiedzą nabytą później jeśli występuje między nimi jakiś związek. (Badania prowadzili McGeoch i McDonalds - tego drugiego łatwo zapamiętać xD)

Reminiscencja- (zjawisko to odkrył Bellard) - Zjawisko - raczej nieoczekiwanego - wzrostu poziomu odtworzenia zapamiętanego materiału bez jego dodatkowego uczenia się. Pod tym pojęciem kryją się trzy efekty empiryczne, o być może różnych mechanizmach poznawczych.

Elaboracja- Jeden z czynników wpływających na zapamiętywanie. Polega na opracowaniu materiału, polegającym na dodaniu do informacji czegoś, czego w niej oryginalnie nie było. Opracowaniem może być samo powiązanie materiału z posiadaną wiedzą, bowiem tym czego na początku w nim nie było, są nowe dla jednostki związki semantyczne. Elaboracja może wyzwolić poszukiwanie dodatkowych informacji, które prowadzą do doprecyzowania i uszczegółowienia materiału.(poszukiwanie wyjaśnień to też elaboracja)

Grupowanie kategorialne- hmmmm ciężko to opisać więc polece eksperymentem. Badacz Bousfield w 1953 roku przeprowadził eksperyment polegający na tym, że ludzie zaangażowani w badane mieli zapamiętać wyrazy. Jedna grupa losowe, a druga grupa wyrazy, króre łatwo można przydzielić do czterech kategorii: warzywa, imiona, zawody, zwierzęta. Później zostali zapytani o wyrazy które zapamiętali. Dużo więcej zapamiętali ludzie z grupy, której wyrazy były przyporządkowane do kategorii. Przypominając sobie wyrazy nie wymieniali ich w kolejności wyświetlania, a właśnie w kolejności podziału na grupy. Przypomnienie jednego wyrazu, przypomina nam wyraz kolejny. OTO W TYM CHODZI :D

Mechanizm tego zjawiska przypuszczalnie polega na kojarzeniu danego słowa za strukturami wyższego rzędu reprezentującymi nazwę kategorii. Przypomnienie jednego słowa z kategorii aktywuje całą kategorie.

43. Odpamiętywanie, rodzaje i rola wskazówek oraz kontekstu.
Odpamiętywanie- tak nazywamy czynność, polegającą na wykorzystaniu wcześniej zapamiętanych informacji. Może się dokonać poprzez odtwarzanie(przypominanie), rozpoznawanie lub niejawny wpływ na zachowanie.
2 podstawowe rodzaje odpamiętywania:

1. Przypominanie, kiedy osoby badane próbują bezpośrednio przywołać zapamiętane treści.

1. Odtwarzanie w kolejności

2. Odtwarzanie swobodne

3. Odtwarzanie ukierunkowane

2. Rozpoznawanie, w którym wśród przestawionego materiału należy wskazać to, co było przedmiotem zapamiętywania.
   

jeżeli chodzi o rodzaje role wskazówek oraz kontekstu to tego nie ogarniam - niby pisze coś na stronach 407-408 w Nęcce, ale ja nie ogarniam ;x

44. Amnezja dziecięca.

Mianem amnezji dziecięcej określa się powszechną niezdolność pamiętania faktów sprzed trzeciego roku życia. Pierwsze istotne badania z tego zakresu przeprowadzili J. A. Usher i U. Neisser, którzy opublikowali swe wyniki m.in. w artykule Childhood Amnesia and the Beginnings of Memory Four Early Life Events (1993). Dowodzą tam, że związane jest to z organizowaniem się struktury mózgowej, która dopiero w wieku 3-4 lat przybiera możliwość zapamiętywania faktów. Dzisiaj jest to powszechnie akceptowany pogląd.

45. Mnemotechniki

Mnemotechniki to metody ułatwiające zapamiętywanie. Można je podzielić na dwie grupy w zależności od mechanizmów poznawczych, do których się odwołują. Pierwsza grupa mnemotechnik odnosi się do teorii podwójnego kodowania Paivio. W praktyce techniki te sprowadzają się do wykorzystania więcej niż jednego kodu reprezentacji w trakcie nabywania określonego materiału. Najczęściej zapamiętujemy materiał werbalny, zabiegi mnemoniczne tego typu polegają na łączeniu go z wyobrażeniami wzrokowymi. Dzięki temu informacja kodowana jest w dwóch systemach werbalnym obrazowym co zwiększa prawdopodobieństwo późniejszego otworzenia informacji.

1. Metoda obrazów interaktywnych. Jest to technika przeznaczona do zapamiętywania luźnej listy słów. Polega na powiązaniu wyobrażeń wyzwalanych przez te słowa w taki sposób by powstała historia.

1. Kategoryzowanie- Organizacja materiału tak żeby przyporządkować pojęcia do kategorii możliwie jak najbardziej realnych, a jeżeli się nie da - do nietypowych.

2. System słów-wieszaków - polega na użyciu jakiegoś dobrze znanego tekstu jako wieszaka albo szkieletu dla nowo nabywanej informacji. Metoda ta odwołuje się jednocześnie do wyobrażeń bowiem powiązania między starym a nowym materiałem dokonują się dzięki obrazom interaktywnym. Takim tekstem wieszakiem może być np. dziecinny wierszyk, rymowanka czy wyliczanka.

3. Metoda miejsc - kojarzenie partii materiału z przestrzenią. Np. z budynkami w drodze na uczelnie

4. Mapy poznawcze- konstruowanie mapy od ogółu do szczegółu - od pojęcia ogólnego najlepiej ujętego graficzne za pomocą odnóg dopisujemy lub dorysowujemy kolejne bardziej istotne informacje tworząc schemat mapy pamięciowej. Przypomina sieć semantyczną.

46. Istota i rodzaje reprezentacji umysłowych.

Reprezentacja umysłowa- rozumiana ogólnie- „to rzecz coś oznaczająca zajmująca miejsce czegoś, symbolizująca lub coś przedstawiająca”. Funkcją reprezentacji poznawczych jest wiec przedstawienie w obrębie umysłu wszystkich zdarzeń bodźcowych dostępnych zmysłom. Powstają albo w wyniku bezpośredniego odwzorowania bodźca w umyśle, albo w procesie budowania złożonej konstrukcji umysłowej. Pierwsze stanowisko nazywa się realizmem a drugie konstruktywizmem.

Podział reprezentacji umysłowych -

Wg. Pavio- obrazy umysłowe, ślady pamięciowe, słowa, sądy, pojęcia, schematy.
Wg. Rebera - obrazy, umysłowe, słowa i idee.
Wg. Eysencka i Keane - reprezentacje analogowe (obrazy umysłowe, modele mentalne) oraz reprezentacje w formie zbioru sądów czy też twierdzeń( propositions)

Obrazy umysłowe są rodzajem reprezentacji umysłowej najbardziej zbliżonym do rzeczywistej formy przestawianych obiektów, natomiast abstrakcyjne są odległe.

Potem jest tyle pierdolenia o niczym, że mam odruch wymiotny na sam widok.

47. Reprezentacje obrazowe w tym- wyobrażenie, wyobraźnia, obraz umysłowy.

Wyobrażenie - nietrwała struktura poznawcza, nieco przypominająca spostrzeżenie, choć w przeciwieństwie do percepcji występującą pod nieobecność wyobrażonego obiektu. /Jest jedną z postaci poznawczej reprezentacji obiektu w umyśle. Charakteryzuje się brakiem trwałości oraz ścisłym powiązaniem z percepcją.

Wyobraźnia - to zdolności umysłu do generowana takich właśnie wyobrażeniowych reprezentacji świata. Tradycyjne wyróżniano wyobraźnie odtwórczą i twórczą. Pierwsza miała być odpowiedzialna za tworzenie wyobrażeń obiektów wcześniej spostrzeganych i dobrze znanych. Druga miała tworzyć konstrukcje fantazyjne lub niemożliwe.

Obraz umysłowy - Tym terminem określamy szczególną formę poznawczej reprezentacji świata w umyśle, cechującą się analogowym charakterem i ścisłą odpowiedzialnością reprezentacji w stosunku do obiektu. Np. obraz umysłowy konia to jego wewnętrzna fotografia. Jest więc konstruktem teoretycznym używanym w celu wyjaśnienia jak jest możliwe tworzenie przez umysł wyobrażeniowych reprezentacji świata natomiast wyobrażenie to jeden z rodzajów takiej reprezentacji, którego istnienie nie jest w zasadzie przedmiotem sporu teoretycznego.

48. Teoria Kosslyna.
65 strona w necce - musiałbym przepisać 1,5 strony bo tego nie ogarniam a nie zaryzykuje pomijania jakichś faktów w streszczeniu, bo nie chce pominąć czegoś istotnego.Wynalazłem tylko takie coś:

 Teoria obrazuje, co może się zdarzyć, kiedy ktoś rozpatruje kwestię, „Czy lis ma ostre uszy?”
: wpierw konstruuje obraz lisa, potem przygląda się w wyobraźni jego uszom. Taki przebieg wedle Kosslyna, to typowy przebieg rozwiązywania zadania przez wyobrażanie.

Jak pokazuje schemat, dane które pozwalają na generowanie wyobrażenia znajdują się w pamięci długotrwałej w formie reprezentacji głębokich, opisów „ propozycyjnych” scen wzrokowych; prawdopodobnie nie różnią się od opisów proponowanych przez Pylyshyna.

Kosslyn jednak twierdzi, że te opisy nie są bezpośrednio dostępne świadomości. Są analogiczne do files, w których zachowywane są w komputerowych programach graficznych, files na podstawie których konstruowane są aktualne obrazy na ekranie monitora komputera.

Kiedy formujemy obraz umysłowy, konstruowany jest niby- obraz albo reprezentacja powierzchniowa na podstawie zmagazynowanych informacji , w tzw. buforze wzrokowym Jak sugeruje Kosslyn, ten bufor jest stadium przetwarzania informacji wzrokowej (podobnym w swej funkcji do 2 ½ szkicu Marra w jego teorii widzenia, tylko teorii Mara ten szkic otrzymuje informację na wejściu od oczu, a nie z magazynu pamięci długotrwałej.

Kiedy niby-obraz zostaje wygenerowany w buforze staje się dostępny świadomości jako wyobrażenie. Co więcej, informacje zawarte implicite w reprezentacji głębokiej ( takie jak szpiczastość uszu lisa) mogą być odczytane z wyobrażenia.

Jak widzi to Kosslyn, zasadniczą funkcją wyobrażeń w poznawaniu jest ułatwienie dostępu do wzrokowo-przestrzennych cech i relacji, które trudne byłyby do wnioskowania z „propozycyjnego” (Mentalese) opisu.

49. Hipoteza ekwiwalencji percepcji i wyobraźni.

• wyobrażenia mogą mieć formę obrazową; wyobraźnia i percepcja prowadzą do podobnych skutków poznawczych;

• ShepardiChapman-badanie z mapąUSA(grupa mogąca patrzeć na mapę i nie mogąca)

• Shepard- badanie o podobieństwie cyfr arabskich

• Badania te są silnym argumentami na rzecz tezy i funkcjonalnej ekwiwalencji spostrzegania i wyobrażania, co zakładał Kosslyn

50. Wzajemne relacje słowa i obrazu; teoria podwójnego kodowania; teoria modeli mentalnych Johnsona-Laira.

Teoria podwójnego kodowania Paivio:

Są dwa systemy reprezentacji rzeczywistości:

- Niewerbalny(sensoryczny):

• 5 podsystemów kodowania danych zmysłowych;

• każdy podsystem ma inny język kodowania i odpowiada za inną modalność sensoryczną;

• imageny - wszelkie niewerbalne reprezentacje umysłowe, są przetwarzane szybko i równolegle, ponieważ reprezentują struktury holistyczne (całe obiekty, grupy obiektów); czyli: imageny zachowują niektóre fizyczne właściwości obiektu np. wielkość;

• Badanie- kodowanie zależne od wielkości obiektu (zdjęcie)- małe obiekty zapamiętujemy gorzej niż duże;

- Werbalny(językowy):

• trzy rodzaje podsystemów do kodowania inf. przeznaczonych dla danych nadchodzących kanałem wizualnym, akustycznym, dotykowym

• logogeny- wszystkie reprezentacje werbalne

• przetwarzanie wolne i szeregowe

• kodowanie niezależne od wielkości obiektu

Oba systemy są powiązane relacjami. Mają charakter referencyjny - reprezentacjom obrazowym odpowiadają werbalne i odwrotnie

Słowo/obraz - wzajemne relacje:

• Referencjalne- wzbudzanie reprezentacji werbalnej aktywizuje reprezentację niewerbalną i na odwrót.

• Reprezentacyjne- przyporządkowanie poszczególnych obiektów, spostrzeganych w różnych modalnościach zmysłowych do jednego z 5 podsystemów niewerbalnych lub jednego z 3 podsystemów werbalnych.

• Asocjacyjne- odpowiadają za łączenie się poszczególnych reprezentacji w skojarzone ze sobą grupy.

• Obraz może zostać zakodowany werbalnie, ale to jest mniej prawdopodobne niż kodowanie obrazowe i na odwrót;

• Paivio, Yuille, Mandigan- wysoka korelacja pomiędzy konkretnością słowa a możliwością jego obrazowej reprezentacji w umyśle;

• Richardson- wyobraźnia wspomaga zapamiętywanie słów, ale tylko gdy nie są abstrakcyjne;

• Johnson, Paivio, Clark- definicje dla słów konkretnych są bardziej precyzyjne, dłuższe i wspomagane wyobraźnią niż słowa abstrakcyjne;

• Efekt przewagi obrazu nad słowem (Paivio i Csapo) kodowanie obrazowe bardziej sprzyja efektywności zapamiętania

Modele mentalne (Philip Johson-Laird)

• są to nietrwałe reprezentacje słowno-obrazowe o dość dużym poziomie złożoności, które powstają na bazie reprezentacji nietrwałych (spostrzeżeń, wyobrażeń) i trwałych (wiedzy);

• powstają jako sposób na przedstawienie sobie w umyśle istoty problemu i składających się nań zależności;

• wnioskowanie: przebieg i jego efekty zależą od modelu sytuacji, a wiec od sposobu reprezentowania w umyśle

51. Modele umysłowe Johnsona-Lairda są pewną formą repr. wiedzy na temat relacji między obiektami. Mogą odnosić się do różnych typów relacji, najczęściej związane z rozumowaniem

-odzwierciedlenie wiedzy na temat tego, jakie sytuacje są możliwe, jeżeli informacje, które posiadamy, są prawdziwe

-mają charakter ikoniczny (podobne do obrazów), ale od wyobrażeń różnią się tym, że nie muszą zawierać wszystkich szczegółowych inf o wyglądzie obiektów -istotna jest relacja między nimi, która musi pozostać taka sama bez względu na ich wygląd

-bogatsze niż wyobrażenia, ponieważ mogą zawierać inf na temat statusu każdej możliwości ( w syt żałowania, że ktoś nie zrobił czegoś w przeszłości (uwzględniane tylko możliwości prawdziwe w danej sytuacji): Gdyby Piotr przeczytał rozdział, to na pewno zdałby egzamin” -> utworzenie 2 modeli

Piotr: przeczytał rozdział zdał egzamin

Piotr: nie przeczytał rozdziału nie zdał egzaminu

mamy inf zarówno na temat 1 modelu - syt, która już nie może wystąpić (kontrprzykładu) i 2 jako reprezentacja sytuacji, która zaistniała (fakt)

-im więcej możliwości należy brać pod uwagę (więcej modeli), tym mniej osób jest w stanie wyciągnąć poprawny wniosek -> tendencja do tworzenia jak najmniejszej ilości modeli w danej syt

52. POGLĄD KLASYCZNY

pojęcie jest taką reprezentacją klasy, która obejmuje jej wszystkie właściwości istotne. Kryterium istotności jest powtarzalność- cechą istotną jest taka cecha, która charakteryzuje wszystkie obiekty należące do danej klasy. Cechy te stanowią zarazem warunki wystarczające i konieczne do stwierdzenia przynależności danego obiektu do zakresu danego pojęcia. Człowiek, dokonując klasyfikacji, nie ma żadnych wątpliwości, czy dany obiekt jest egzemplarzem pojęcia, czy też nie. Taka właściwość pojęć określamy jako stabilność. Stabilność charakteryzuje pojęcia w wymiarze wewnątrzjednostkowym i zewnątrzjednostkowym, np. jeśli człowiek przyswoił pojęcie liczby parzystej, to będzie je rozumiała zawsze tak samo. Pojęcia opanowywane są za pomocą procesu uczenia się.

53. Teorie probabilistyczne

poszczególne obiekty można z pewnym prawdopodobieństwem zaliczać do zakresu pojęcia i jednocześnie cechy określającej pojęcie również przysługują egzemplarzom z pewnym prawdopodobieństwem. Synonim: pogląd oparty na prototypach.Dwa podstawowe założenia tego poglądu:

1. Pojęcie jest sumarycznym opisem pewnej klasy

2. Pojęcia nie można sprowadzić do zbioru cech, które byłyby zarazem konieczne i wystarczające ( część negatywna ); sumaryczną reprezentację pojęcia stanowi miara tendencji centralnej poszczególnych wymiarów egzemplarzy pojęcia, albo też układów tych wymiarów (cz. pozytywna).

Eleanor Rosch- dwa wymiary kategorii: poziomy i pionowy;

wymiar poziomy odnosi się do relacji między kategorią i egzemplarzami znajdującymi się na tym samym poziomie ogólności; wymiar pionowy dotyczy relacji między egzemplarzami usytuowanymi na różnych poziomach ogólności; Wg Rosch, reprezentacja kategorii uosabiana jest przez PROTOTYP- najczystsze przypadki przynależności kategorialnej; najbardziej typowy egzemplarz; może istnieć realnie, ale może też być reprezentacją umysłową;

54. Teorie prototypów (Rosch)

Zakłada, że pojęcia nabywane są w procesie doświadczania egzemplarzy. Najefektywniej nabywa się pojęcie, jeśli zaczyna się od prototypu (wymiar poziomy) kategorii pojęciowej z poziomu podstawowego (wymiar pionowy).

Prototyp jako „czysty” lub „najlepszy” desygnat.

55. POGLĄD EGZEMPLARZY

Pojęcia nie są sumaryczną reprezentacją pewnej klasy, ale reprezentacją co najmniej jednego lub kilku egz. tej klasy ( Medin i Schaffer ); człowiek przechowuje w pamięci inf n/t odrębnych egz.;

ludzie preferują inf konkretne i nie posługują się procesami, które pozwoliłyby wyekstrahować ogólna inf n/t pewnej klasy; proces identyfikacji polega na ocenie podobieństwa nowego obiektu do znanego egz.; nasze decyzje zależą od tego, jaki był pierwszy egz. pojęcia- efekt pierwszeństwa;

Zalety: dobrze wyjaśnia proces kategoryzacji, wyjaśnia proces tworzenia pojęć bez odwoływania się do złożonych pr. pozn.

Pojęcia tworzone są wtedy, gdy jednostka dostrzega podobieństwa między obiektami, grupami obiektów czy stanami; na oceny podobieństwa może wpływać wiedza n/t tego, że porównywane rzeczy należą do tych samych (albo różnych) kategorii. (Murphy i Medin)

56. DEFINICJE

Pojęcia stanowią najbardziej podstawową formę reprezentacji. W pojęciach ujawnia się pełnia i różnorodność funkcjonowania poznawczego. Stanowią one materiał myślenia, co pozwala na wykonywanie operacji myślowych na materiale symbolicznym. Jest to nie tylko rozwiązanie bezpieczniejsze, ale umożliwia ono także dokonywanie bardziej swobodnych przekształceń aniżeli te, które można wykonywać na materiale rzeczywistym.

Proces kategoryzacji polega na łączeniu obiektów w grupy, które cechują się względną jednorodnością; umożliwia określenie relacji między stworzonymi lub wyodrębnionymi kategoriami; kategoryzowanie - porównanie prezentowanego egzemplarza z prototypem i klasyfikowanie do kategorii, której prototyp jest najbliższy temu egzemplarzowi

Egzemplarz - DESYGNAT - egzemplarz - przedstawiciel danej kategorii pojęciowej. Poszczególne desygnaty mogą się znacznie różnić w ramach jednej kategorii.

Pojęcie matrycowe - o ostrych granicach, oparte na ścisłej definicji zawierającej warunki konieczne i wystarczające, by dany obiekt mógł być uznany za reprezentanta danej kategorii;

Pojęcie naturalne - (rozmyte) - zamiast na definicji i warunkach koniecznych i wystarczających, oparte na podobieństwie do przechowywanych w pamięci "typowych" egzemplarzach.

Abstrakcja negatywna polega na pomijaniu cech nieistotnych w jakiejś grupie danych

Abstrakcja pozytywna polegającą na wyodrębnieniu spośród grupy pewnych cech istotnych

Pojęcia niejawne nabywane przez abstrakcję percepcyjną

Pojęcia jawne Nabywane przez testowanie hipotez

Pojęcia dysjunktywne odznaczają się tym, iż do włączenia danego przypadku do zakresu tego pojęcia wystarczy, aby pojawiła się jedna z kilku cech je wyróżniających. Istnieje np. wiele różnych reguł pisowni w języku polskim i wystarczy przekroczyć którąkolwiek z nich aby popełnić błąd ortograficzny.

Przestrzeń semantyczna reprezentacji językowej pojedyncze desygnaty pojęcia można wpisać w układ dwóch podstawowych wymiarów.

Prototyp - reprezentatywny egzemplarz danej kategorii, punkt odniesienia w procesie kategoryzacji zniekształconych bodźców

57. Algorytm to sekwencja kroków, która zawsze doprowadza do rozwiązania zadania, ale w wielu wypadkach jest bardzo czaso- i energochłonna; często po prostu nie dają się zastosować, gdyż liczba wszystkich możliwych działań lub kroków dekompozycyjnych jest nazbyt duża; typy: „drzewo decyzyjne” i „ dekompozycja problemu”;

Dekompozycja problemu polega na jego rozłożeniu na problemy bardziej szczegółowe. Te z kolei dają się rozłożyć na problemy jeszcze bardziej szczegółowe itd..

Heurystyki to metody na skróty, wypracowane na drodze doświadczeń i ewolucji, które często pozwalają na poprawne wnioski, często jednak zawodzą, prowadząc do błędów. Tversky i Kahneman: heurystyki dostępności, reprezentatywności, zakotwiczenia i symulacji;

Najczęściej wymieniane heurystyki ( Hunt, Nickerson ):

• heurystyka byle bliżej- wybieranie zawsze takiej drogi, która w największym stopniu przybliża nas do celu

• postępowanie wstecz- zaczynanie od wyobrażenia stanu końcowego, a następnie konstruowanie kolejnych kroków prowadzących wstecz do stanu wyjściowego

• ukonkretnianie problemu

• rozumowanie przez analogię- czasami problem można rozwiązać, przenosząc rozwiązanie z innej, zbliżonej klasy problemów.

Analogia związek między obiektami oparty na podobieństwie ich wewnętrznej struktury lub relacji zachodzących w obrębie porównywalnych członów.

Metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inną

58. Rodzaje heurystyk jako reprezentatywności, dostępności, zakotwiczenia-dostosowania

• heurystyka byle bliżej- wybieranie zawsze takiej drogi, która w największym stopniu przybliża nas do celu

• postępowanie wstecz- zaczynanie od wyobrażenia stanu końcowego, a następnie konstruowanie kolejnych kroków prowadzących wstecz do stanu wyjściowego

• ukonkretnianie problemu

• rozumowanie przez analogię- czasami problem można rozwiązać, przenosząc rozwiązanie z innej, zbliżonej klasy problemów.

59. Myślenie autystyczne i realistyczne - David Berlyne

Myślenie autystyczne - nie jest nastawione na osiągniecie konkretnego efektu; charakterystyczne dla stanu relaksacji, kiedy myślimy o przysłowiowych niebieskich migdałach; pozwala fantazjować i zastępczo zaspokajać potrzeby, które chwilowo nie są możliwe do zaspokojenia96

Myślenie realistyczne - uwzględnia ograniczenia nakładane przez rzeczywistość, jest ukierunkowanie na osiągnięcie jakiegoś celu (np. rozwiązanie problemów

60. Myślenie produktywne i reproduktywne a twórcze i odtwórcze.

Otto Selz --->podział myślenia na produktywne i reproduktywne (1922 r.)

• Myślenie produktywne- efektem tego myślenia jest wytworzenie nowych treści intelektualnych. Treść i wynik myślenia produktywnego są nowe z punktu widzenia dotychczasowej wiedzy podmiotu myślącego, ale niekoniecznie z punktu widzenia innych ludzi (np. gdyby osoba pozbawiona wykształcenia na własną rękę doszła do wniosku, że suma kątów w trójkącie wynosi 180°, byłby to przykład myślenia produktywnego, ponieważ wypracowano by wiedzę nową dla podmiotu). Berlyne (1969 r.)- rozwinął podział procesów myślenia na podstawie idei neobehawioryzmu i neoasocjacjonizmu. Według niego u podłoża myślenia produktywnego leży zespół reakcji, którego osobnik nigdy wcześniej nie wykonał, a który jest odległy od jego reakcji nawykowych. Myślenie produktywne to inaczej ciąg symbolicznych reakcji, jeszcze w danej sytuacji bodźcowej niewykonanych.

• Myślenie reproduktywne- sprowadza się do różnych form odtwarzania przeszłego doświadczenia. Może się odbywać na niskim poziomie złożoności, np. gdy wyciągamy pierwiastek kwadratowy z liczby 256 (o ile nie pamiętamy gotowego wyniku), ale może być też wykorzystywane w przypadku trudnych i złożonych problemów. Może prowadzić do wartościowego wyniku, ale nie oznacza to, że prowadzi do wytworzenia nowej wiedzy.

Myślenie twórcze i odtwórcze.

Podział myślenia na twórcze i odtwórcze oparty jest na kryterium społecznym (a nie psychologicznym).

Myślenie twórcze- jest to myślenie produktywne, które prowadzi do nowego obiektywnie rezultatu (przy czym wynik myślenia musi być określony jako nowy w sensie poznawczym, estetycznym, etycznym i użytkowym). Nęcka twierdzi, że myślenie twórcze (w sensie psychologicznym) jest czymś więcej niż myślenie produktywne, bo może angażować także myślenie autystyczne i krytyczne. Zatem można je uznać za psychologicznie odrębny rodzaj aktywności umysłowej.

Myślenie odtwórcze- to każdy przypadek aktywności umysłowej, którego wynik nie uzyskał uznana jako jednocześnie nowy i wartościowy dla społeczności. Mogą to być akty myślenia produktywnego lub reproduktywnego, a także krytycznego lub autystycznego. Myślenie odtwórcze stanowi większość aktów naszego myślenia.

61. Drzewo rozwiązań Duncera.

Metoda analizy w kategoriach środków i celów. Po ustaleniu celu staramy się określić jakimi środkami należy go osiągnąć. Następnie ustala się podcele, czyli cele cząstkowe, które będą osiągane po zastosowaniu kolejnych środków. Po osiągnięciu jednego podcelu, sprawdzamy, czy zbliżyliśmy się do celu i dobieramy odpowiedni środek aby osiągnąć następny podcel. Nie zawsze jest tak, że osiągnięcie kolejnego podcelu przybliża nas do celu ostatecznego. Osiągając niektóre podcele, oddalamy się pozornie od celu końcowego, ale tylko po to, by w następnym ruchu się do niego zbliżyć. (Przykład: problem określany mianem wierzy w Hanoi). W fazie wytwarzania pomysłów decydującą rolę odgrywa myślenie produkcyjne. Przyjęto koncepcje niemieckiego psychologa K. Duncera, że człowiek najpierw wybiera ogólny kierunek rozwiązania danego problemu, potem tworzy pomysły cząstkowe, a na końcu pomysł ostateczny. Kiedy pomysł nie przynosi rezultatów następuje powrót do weryfikacji pomysłów cząstkowych i nowego pomysłu końcowego, a nawet zmiana kierunku poszukiwań rozwiązania kiedy weryfikacji nie przynosi zadowalających rezultatów. Stawia się tzw. hipotezy i których słuszność trzeba dowieść. W ostatnim etapie rozwiązywania problemów następuje weryfikacja pomysłów. Tu następuje ocenia pomysłów. Sprawdzenie na drodze doświadczeń lub bezpośrednio w praktyce usuwając ewentualne usterki i poprawiając niedociągnięcia.

62. Myślenie krytyczne.

Myślenie krytyczne- rodzaj myślenia realistycznego, ukierunkowanego na specyficzny cel, jakim jest ewaluacja. Nie jest ono zupełnie odrębne od myślenia produktywnego i reproduktywnego, ponieważ zawiera w sobie elementy jednego i drugiego. Celem myślenia krytycznego jest rzetelna i realistyczna ocena istotnych aspektów aktywności intelektualnej człowieka. Ewaluacja może dotyczyć:

• aktywności innych osób - tutaj ocena stanowi osobny cel poznawczy, realizowany dzięki myśleniu krytycznemu. Ocenie podlega wartość końcowego wytworu, ale również ważność podjętego problemu, adekwatność użytych strategii, prawomocność zastosowanych reguł wnioskowania i inne elementy struktury myślenia,

• własnej aktywności intelektualnej - wówczas myślenie krytyczne towarzyszy także myśleniu twórczemu i uznawane jest za proces metapoznawczy angażowany w różnych fazach myślenia: formułowania problemu, doboru strategii poznawczych i planowania sekwencji operacji intelektualnych. W fazie definiowania problemu, ewaluacji podlega poprawność jego ujęcia, wartość samego problemu, realność celów itd. Ocena związana z doborem strategii i operacji poznawczych dotyczy przede wszystkim ich adekwatności w stosunku do realizowanego celu (kryterium poznawcze) oraz ich wysiłkowości (kryterium motywacyjne).

Diane Halpern (2003)- myślenie krytyczne ma na celu zwiększenie prawdopodobieństwa otrzymania wyniku, który jest pożądany ze względu na przyjęte kryteria, podczas gdy myślenie twórcze prowadzi nas do wyniku nowego i wartościowego.

Myślenie krytyczne wymaga umiejętności testowania hipotez oraz zdolności do oceny prawdopodobieństwa i do działania w warunkach niepewności.

63. Myślenie konwergencyjne i dywergencyjne.

Sytuacje dobrze określone to takie, w których występuje jeden cel, albo też wiele celów. Gdy mamy do czynienia z jednym celem, pojawia się myślenie konwergencyjne, czyli myślenie zbieżne. Do tego celu można dochodzić różnymi drogami albo tylko jedną drogą. Często autorzy rozmaitych testów tak formułują problemy, że mają one tylko jedno poprawne rozwiązanie.

Gdy myślenie ukierunkowane jest na wiele celów, to w fazie wstępnej następuje ich selekcja- wybierane są takie, których osiągnięcie pozwala na maksymalizowanie rozmaitych korzyści albo unikanie niebezpieczeństw. Jest to myślenie dywergencyjne, które często pojawia się u ofiar przemocy, np. maltretowana kobieta może zastanawiać się na tym jak przerwać swoja tragiczna sytuację- może myśleć o rozwodzie, o samodzielnym wymierzeniu sprawiedliwości, o opuszczeniu męża,albo czekać aż mąż sam się opamięta.

64. Rozumowanie: dedukcja i indukcja.

Rozumowanie to formułowanie wniosków na podstawie przesłanek. Wyróżniamy dwie podstawowe formy rozumowania: dedukcyjne i indukcyjne.

Rozumowanie dedukcyjne- polega na wyciąganiu wniosków z przesłanek z wykorzystaniem formalnych reguł logiki. Np:

Adam jest wyższy od Bartka.

Bartek jest wyższy od Cezarego.

Zatem Adam jest wyższy od Cezarego.

Wniosek wyciągnięty dzięki dedukcji jest niezawodny, ponieważ właściwie stosując reguły logiki, zawsze dochodzimy do rzetelnych wniosków. Jednak nawet jeśli poprawnie zastosujemy reguły logiki, niekoniecznie uzyskamy wniosek, który jest prawdziwy, a więc zgodny ze stanem faktycznym.

W badaniach nad rozumowanie dedukcyjnym używa się dwóch rodzajów zdań:

• wymagających ewaluacji konkluzji-osobie badanej prezentuje się zarówno przesłanki jak i wniosek, a jej zadanie polega na ocenie prawdziwości konkluzji. Ocena ta obejmuje trzy możliwości:

• wniosek koniecznie wynika z przesłanek

• wniosek jest możliwy w świetle przesłanek

• wniosek jest błędny w świetle przesłanek

• wymagających generowania konkluzji- osoba badana otrzymuje przesłanki, a jej zadanie polega na samodzielnym generowaniu wniosków.

Rozumowanie indukcyjne- polega na wyprowadzeniu nowych twierdzeń lub hipotez na podstawie skończonej liczby zgromadzonych przypadków, np. obserwacji. Analiza posiadanych przesłanek szczegółowo prowadzi- w drodze indukcji- do wykrycia i sformułowania pewnych prawidłowości ogólnych, które są przedmiotem twierdzenia.

65. Co to są sądy intuicyjne?

Poznanie intuicyjne- termin ten obejmuje szeroką kategorię zjawisk dotyczących pamięci, uczenia się, nabywania wiedzy, języka oraz myślenia i rozwiązywania problemów. Istotą intuicji jest zdolność umysłu ludzkiego do działania w warunkach niepełnego uświadomiania sobie przyczyn, motywów, przesłanek lub mechanizmów tego działania. Intuicyjny charakter mają też niektóre z wydawanych przez nas sądów. Człowiek jest wówczas przeświadczony, że coś wie, ale nie wie skąd to wie. Ma subiektywne poczucie nagłości, oczywistości i aprioryczności. Sąd intuicyjny jest nagły, bo w doświadczeniu wewnętrznym nie stanowi końcowego ogniwa dłuższego ciągu rozumowania. Jest oczywisty, bo nie domaga się uzasadnień, jego prawdziwość nie budzi wątpliwości. Jest aprioryczny, bo wydaje się nam, że powstał nie na podstawie doświadczenia i wiedzy, lecz w wyniku tajemniczego „olśnienia”.

Pojęcie sądu intuicyjnego odnosimy do trzech kategorii zjawisk:

1. Sądy, których nie potrafimy uzasadnić-przeczucia, których przeciwieństwo stanowią sądy racjonalne, możliwe do uzasadnienia poprzez rozumowanie, użycie logicznych argumentów i wykorzystanie wiedzy.

2. Sądy naiwne, oparte na doświadczeniu potocznym, a nie na ugruntowanej wiedzy i sprawdzonych procedurach.

3. Sąd alogiczny-sądy oparte nie na logicznym rozumowaniu, ale na uproszczonych heurystykach.

66. Jakie są obierane strategie w podejmowaniu decyzji?

• Strategia zadowolenia (Herbert Simon)- polega na przeglądaniu dostępnych opcji w przypadkowym porządku i wyborze pierwszej, która nas wystarczająco satysfakcjonuje.

• Strategia eliminacji według aspektów (Amos Tversky)- np. wynajmując mieszkanie, możemy ustalić szereg kryteriów (cena, odległość od uczelni, itd.), a następnie przeglądać dostępne oferty tylko w tym celu, aby wyeliminować mieszkania niespełniające jednego z kryteriów. Pozostałe oferty przeglądamy w celu wyeliminowania tych, które nie spełniają drugiego kryterium. Postępując w ten sposób, ograniczymy w bardzo znaczący sposób liczbę ofert. Te, które wygrają eliminacje, możemy następnie rozważyć według bardziej wyrafinowanej metody, np. stosując model kompensacyjny.

67. Jak percypowany jest zysk, a jak strata? (asymetria pozytywno- negatywna).

Asymetria pozytywno- negatywna- np. efekt obramowania. Ludzie inaczej wartościują zyski niż straty, nawet jeśli są one wyrażone w porównywalnych jednostkach, np. pieniężnych. Subiektywna wartość zysku jest mniejsza niż jego wartość obiektywna. Dwukrotny przyrost straty powoduje więcej niż dwukrotnie większą frustrację, ponieważ subiektywne poczucie straty rośnie znacznie szybciej, niż subiektywne poczucie zysku. Wraz ze wzrostem zysków coraz trudniej ludzi zadowolić, a wraz ze wzrostem strat coraz łatwiej ich sfrustrować. (Kahneman, Tversky).

68. Fazy rozwiązywania problemów:

1. Faza identyfikacji problemu (Brandsford i Stein)- polega na dostrzeżeniu, że problem w ogóle istnieje.

2. Faza definiowania problemu-polega na takim sformułowaniu problemu, w którym ujęte będą przede wszystkim cele, czyli stan końcowy.

3. Faza doboru strategii- rozwiązując problemy człowiek wybiera różne strategie ogólnego zastosowania, np. analityczną i syntetyczną. Strategia analityczna polega na rozbiciu problemu na jego składowe, a syntetyczna na jego całościowym ujęciu.

4. Faza zdobywania informacji- w tej fazie zdobywane są niezbędne informacje wymagane do realizacji zaplanowanej strategii. Informacje o problemie muszą być nie tylko adekwatne w stosunku do jego struktury i charakteru, ale też dopasowane do wcześniej wybranej strategii działania.

5. Faza alokacji zasobów- alokacja zasobów jest nie tylko osobną fazą rozwiązywania problemów, ile procesem towarzyszącym innym fazom, ponieważ każda z nich wymaga innego rodzaju zasobów. Istotny jest rodzaj wymaganych zasobów (np. czas, przedmioty materialne, siła fizyczna, wysiłek umysłowy, zaangażowanie emocjonalne). Ważne jest też przydział zasobów w trakcie procesu szukania rozwiązania, ponieważ w różnych fazach cyklu potrzebne jest większe bądź mniejsze zaangażowanie danych zasobów.

6. Faza monitorowania postępu-proces kontrolny; bieżące śledzenie przebiegu procesu rozwiązywania problemu i związanych z tym postępu lub objawów impasu.

7. Faza oceny poprawności rozwiązania- może być uruchamiana w różnych fazach pracy nad problemem (podobnie jak faza alokacji zasobów i monitorowania postępu). Ocenie może podlegać sposób zdefiniowania problemu i adekwatność strategii jego rozwiązywania. Ocenie muszą również zostać poddane podcele formułowane w przypadku złożonych problemów.

+Ocena poprawności rozwiązania końcowego-odrębna faza. Od tej oceny zależy, czy rozwiązanie problemu zostanie zaaplikowane, czy też trzeba ponowić jego poszukiwanie, co oznacza powrót do poprzednich faz.

69. Przeszkody w rozwiązywaniu problemów.

1. Sztywność myślenia- utrzymywanie się przeświadczenia, postawy lub sposobu działania, mimo zmiany warunków i braku ich dalszej przydatności. W rozwiązywaniu problemów sztywność jest czynnikiem przeszkadzającym w zmianie reprezentacji problemu, czyli w jego redefinicji. Sztywność myślenia występuje pod warunkiem wcześniejszego utrwalenia się jakiegoś wzorca postępowania uruchamianego w sytuacji problemowej.

Wyróżnia się dwie składowe schematów towarzyszących sztywności myślenia:

schemat formalno - strukturalny- wiąże się z fazą nabywania,

schemat perseweratywny- wiąże się z fazą wykorzystania schematów.

Podział sztywności wg Hunzikera:

związana z nawykiem- polega na nawykowym uruchamianiu szybkiej i dobrze utrwalonej, ale niedopasowanej do sytuacji reakcji,

związana z restrukturyzacją sytuacji problemowej- polega na trudności w reorganizacji dostępnych danych w celu ich ponownego zestawienia,

związana z generowaniem różnorodnych rozwiązań-odwrotność giętkości ideacyjnej, będącej zdolnością do generowania wielu różnorodnych rozwiązań problemów o charakterze dywergencyjnym

2. Nastawienie- schematyczne podejście do problemu, zgodne z wcześniej wytworzonym sposobem jego reprezentacji lub utrwaloną procedurą poszukiwania rozwiązania. Nastawienie może zniekształcać każdy z elementów definicyjnych problemu. Jeżeli zniekształceniu ulegają dane początkowe, niektóre z nich są ignorowane, a znaczenie innych się przecenia. Zniekształcenie celu polega na niewłaściwej jego reprezentacji, a zniekształcenie ograniczeń- na ignorowaniu pewnych warunków albo przyjmowaniu dodatkowych, nieuprawnionych założeń.

Inercja mentalna- prowadzi do wytworzenia sztywnej procedury rozwiązywania problemu. Inercja mentalna- uporczywe stosowanie zautomatyzowanych schematów, mimo że nie są one już adekwatne do sytuacji.

Inercja ideacyjna- polega na usztywnieniu się na jednym rodzaju generowanych rozwiązań (zjawisko to występuję w twórczym rozwiązywaniu problemów).

3. Fiksacja funkcjonalna- czyli niezdolność do używania obiektów inaczej, niż w ich typowej funkcji. (np. problem dwóch sznurków Maiera; klasyczny problem umocowania świecy)

70. Fiksacja funkcjonalna - niezdolność do używania obiektów inaczej, niż w ich typowej sytuacji, ,,sztywność myślenia”. Czynniki sprzyjające sztywności myślenia: zaawansowany wiek, płeć męska, obniżony poziom inteligencji, syndrom obsesyjno-kompulsywny, schizofrenia. Badaniem ilustrującym fiksację funkcjonalną jest problem umocowania świecy (Duncker, 1945). Osobom badanym dano do dyspozycji świece, zapałki, pinezki i pudełka od zapałek. Zadanie polegało na przymocowaniu 3 palących się świec do drzwi na wysokości ok. 1m tak aby wosk nie kapał na podłogę, a płomień nie zniszczył drzwi. I grupa dostała te przedmioty razem z innymi zupełnie nieprzydatnymi, II grupa dostawała przedmioty umieszczone w pudełkach, a w III grupie przedmioty leżały na stole, a pudelka były puste. Wyniki: W I grupie zadanie wykonała 1/7 badanych, w II grupie 1/3, a w III grupie wszyscy. Dlaczego tak? - w I grupie badacz manipulował ,,szumem informacyjnym”, a w II grupie wzbudzał reprezentacje pudełka w jego typowej funkcji.

71. Transfer pozytywny - przenoszenie wiedzy, albo umiejętności z jednego problemu na inny, kiedy ich struktura głęboka jest podobna. Jeśli struktura głęboka zmienia się, ale płytka pozostaje podobna to mamy do czynienia z transferem negatywnym. Koniecznym warunkiem transferu pozytywnego jest dostrzeżenie podobieństwa między problemami. Salomon i Perkins (1987) wyróżniają 2 mechanizmy transferu:
-spontaniczne uaktywnienie dobrze zautomatyzowanego schematu dzięki podobieństwu bodźców wyzwalających, np. prowadzenie auta osobowego → prowadzenie auta dostawczego.
- wymaga odnalezienia wspólnych cech 2 problemów dzięki abstrahowaniu albo wykorzystaniu analogii.

Inkubacja - spontaniczna (np. w efekcie zmęczenia) albo celowa przerwa w rozwiązywaniu problemu, która pojawia się po doświadczeniu impasu w poszukiwaniu rozwiązania i poprzedza jego odnalezienie przez wgląd. Rozwiązanie ,,wylęga się” (inkubuje) w nieświadomości, aby - najczęściej na zasadzie wglądu - przebić się do świadomej części psychiki (Smith, 1995). Współcześnie terminem inkubacja określa się po prostu przerwę w intensywnym zajmowaniu się problemem. Empirycznie wykazano, że powrót do rozwiązywania problemu po przerwie inkubacyjnej zwykle skraca czas odnalezienia rozwiązania. Badania wykazały że sama przerwa nie wystarczy, potrzebne jest jeszcze pojawienie się podpowiedzi w trakcie przerwy, choć nie musimy zdawać sobie sprawy z ich obecności (Dreistadt, 1969: Ponomaver, 1976). Wg Andersona (1975, 1985) przerwa pozwala na oczyszczenie pamięci roboczej, po powrocie selektywnie przywołujemy istotne treści. Przerwa służy innemu spojrzeniu na problem, a nawet jego redefinicji.
Wgląd - pojawiająca się nagle zmiana percepcji problemu prowadząca do zrozumienia jego istoty. Przerwa inkubacyjna może prowadzić do rozwiązania problemu przez wgląd. Wgląd wiąże się z zasadniczą zmianą struktury problemu i doświadczeniem nagłości rozwiązania. Nagłości wglądu towarzyszy ,,reakcja aha!”, która oznacza, że rozwiązanie jest zaskakujące przede wszystkim dla osoby szukającej rozwiązania. Wallas (1926) wyjaśniał to zjawisko odwołując się do koncepcji nieświadomej pracy umysłu w fazie inkubacji. Weisberg (1986, 1988) uważa że proces rozwiązywania problemu nie jest ciągły, jest ciągiem prób i błędów, więc polega na wielokrotnym przerywaniu go i podejmowaniu na nowo. Odczucie nagłości bierze się z zaskoczenia osoby rozwiązującej problem, że właśnie ta próba okazała się skuteczna. Ohlsson (1984) uważa że impas jest czynnikiem skłaniającym osobą do restrukturyzacji problemu, co oznacza zmianę sposobu reprezentowania go w umyśle.

1

---