Który zapis konstytucyjny dotyczący praw socjalnych wydaje nam się być szczególnie istotny, a który zapis wymagałby rewizji ?

Konstytucja RP gwarantuje obywatelom szereg praw i wolności, między innymi zobowiązuje Państwo do troski o byt swoich obywateli. Zapisy socjalne są różnie postrzegane w doktrynie, zwolennicy twierdzą, że państwo powinno mieć charakter opiekuńczy i do owej opieki być zobowiązane w sposób formalny; przeciwnicy natomiast podkreślają negatywny wpływ praw socjalnych na gospodarkę państwa, a nawet ograniczanie w ten sposób wolności obywateli.

Moim zdaniem gwarancja opieki w szczególnych przypadkach jest niezwykle istotnym i niezbędnym zapisem w Konstytucji RP.

Na szczególną uwagę zasługuje art. 68 Konstytucji jako źródło konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia. Prawo do ochrony zdrowia należy zaliczyć do praw podstawowych ze względu na jego bezpośredni związek z godnością człowieka i innymi prawami podstawowymi, takimi jak prawo do ochrony życia. Do odmiennych wniosków prowadzi usytuowanie art. 68 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten znajduje się w rozdziale II Konstytucji zatytułowanym „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, w podrozdziale „Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”. Interpretacja systemowa wskazywałaby zatem, że jest ono prawem socjalnym.¹ Prawo do życia, a zatem prawo do ochrony zdrowia związane jest bezpośrednio z godnością człowieka, a aspekt ten decyduje o jego kwalifikacji jako prawa podstawowego. Należałoby się zastanowić dlaczego przepis dotyczący prawa podstawowego znalazł się w dziale dotyczącym praw socjalnych. Biorąc pod uwagę zapisy ustępów od 2 do 5 można dojść do wniosku, że ustawodawca chciał podkreślić obowiązek pomocy państwa w sytuacji gdy obywatel z powodów materialnych lub innych nie jest w stanie zadbać o własne zdrowie. Idąc tym kierunkiem należy podkreślić stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który w orzeczeniu z dnia 24 lutego 2004 r. zakwalifikował prawo wynikające z art. 68 jako „typowe prawo socjalne w wąskim tego słowa znaczeniu, tzn. prawo do pewnych świadczeń materialnych ze strony władz publicznych”.² Zasadniczą funkcją praw socjalnych, w przeciwieństwie do praw podstawowych, jest ochrona przed działaniem władz publicznych. W tym przypadku rola państwa jest odmienna – ma ono wykazać się aktywnością w dążeniu do realizacji prawa jednostki.³ Przepisy wskazują wprost, że każdy ma prawo do ochrony zdrowia, a dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej dla obywateli jest finansowany ze środków publicznych. Uważam, że podkreślenie w przepisie aktywności Państwa w zakresie ochrony zdrowia jest ujęte odpowiednio szeroko, szczególną opieką objęte są dzieci, kobiety ciężarne, osoby niepełnosprawne i w podeszłym wieku, co więcej przepis podkreśla również aktywność władz w wspieraniu aktywnego, zdrowego trybu życia (art. 68 ast. 5). Niestety w praktyce często okazuje się, że założenia Konstytucji nie do końca przekładają się na realny dostęp do systemu opieki zdrowotnej. Obecnie zwiększa się kontrola państwa w zakresie rzeczywistej realizacji świadczeń zdrowotnych przez zobowiązane do tego placówki medyczne, ale wciąż na wizytę do specjalisty musimy czekać nawet kilka miesięcy, mimo że zdrowie i życie są najważniejszymi wartościami.

Uważam, że ustawodawca powinien doprecyzować treść art. 71, który mówi o wsparciu rodziny oraz macierzyństwa. Rodzina, dzieci, a co za tym idzie macierzyństwo i jego ochrona powinny być jednym z priorytetów państwa. Ustawodawca powinien wprost zobowiązać władze do aktywności w tym zakresie, określenie „Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny.(…)”⁴ jest zbyt ogólnikowe, zobowiązanie do pomocy powinno mieć charakter realny. Co więcej ust 2 art. 71 brzmi następująco „Matka po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.”⁵, dlaczego ustawodawca nie wspomina o ojcu dziecka? Czy w sytuacji gdy matka zostawi dziecko, ojcu nie powinna przysługiwać szczególna pomoc ze strony państwa? Myślę, że ustawodawca powinien zmienić treść tego przepisu i podkreślić rolę obojga rodziców w zakresie rodziny.

Art. 73 gwarantuje każdemu wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury. Możemy tutaj wyodrębnić twórcę, artystę oraz osobę korzystając z twórczości. Uważam, że artykuł ten jest istotny chociażby ze względu na jego związek z wolnością wypowiedzi oraz zakazem dyskryminacji. Gwarancja tej wolności związana jest z koncepcją indywidualizmu, w której państwo odpowiada za realizację celów i interesów człowieka. Państwo zobowiązane jest zarówno chronić, jak też nie ingerować bez uzasadnienia w wolności i prawa jednostki.⁶ Państwo zapewnia wszystkim dostęp do kultury i dziedzictwa narodowego, pozwala również na swobodę wypowiedzi, twórczości i badań naukowych. Oczywiście spotkamy się z pewnymi ograniczeniami prawnymi, natomiast będą one miały na celu jedynie chronić dobro wspólne lub osób trzecich.

Oprócz wspomnianych wyżej przepisów Konstytucja RP zobowiązuje władzę do gwarancji wszelkich wolności i praw człowieka. Dzięki odpowiednim zasadom ustrojowym wpływa na realność owych praw i wolności, zapewnia również formalne gwarancje przestrzegania jej zapisów, choćby w postaci Trybunału Konstytucyjnego czy Rzecznika Praw Obywatelskich.⁷

Bibliografia

1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej 1997

2. A. Surówka, Ochrona zdrowia w systemie praw i wolności, „Jurysta” 2005

3. P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2008, s. 163.

4. K. Działocha (red.), Podstawowe problemy stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Raport końcowy z badań, Warszawa 2006, s. 46.

5. L. Garlicki, Rozdział II „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, artykuł 73

6. L. Garlicki (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, tom 3, Warszawa 2003, s. 554–555.

1^ Zob. A. Surówka, Ochrona zdrowia w systemie praw i wolności, „Jurysta” 2005, z. 8. s. 7-13.

2^ P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2008, s. 163.

3^ Zob. A. Surówka, Ochrona zdrowia…, s. 10-11.

4^ Konstytucja RP 1997, art. 71 ust 1

5^ Konstytucja RP 1997, art. 71 ust 2

6^ ob. L. Wiśniewski, op. cit., s. 83; K. Działocha (red.), Podstawowe problemy stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Raport końcowy z badań, Warszawa 2006, s. 46.

7^ . Sobczak, op. cit., s. 620, L. Garlicki, Rozdział II „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”, artykuł 73, [w:] L. Garlicki (red.), Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, tom 3, Warszawa 2003, s. 554–555.