50. Poręczenie

Poręczenie stanowi klasyczną postać zabezpieczenia osobistego wierzytelności. W KC Tytuł XXXII, art.876-887, umowa nazwana, ma charakter akcesoryjny i równorzędny, charakter kauzalnej czynności prawnej.

W umowie poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał (np. Kowalski powinien oddać Nowakowi 1000zł, poręczyciel - osoba trzecia - zobowiązuje się oddać Nowakowi 1000zł w razie gdyby Kowalski tego nie uczynił). Poręczenie związane jest zawsze z jakimś innym stosunkiem zobowiązaniowym.

Zakres zobowiązania poręczyciela rozstrzyga każdoczesny rozmiar zobowiązania głównego (poręczyciel odpowiada więc nie tylko w zakresie długu pierwotnego, ale także za wszelkie skutki niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika głównego, które przewidziane zostały w ustawie; np. odsetki, odszkodowanie, albo w umowie; np. kary umowne). Umowa zawarta między dłużnikiem głównym a wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć rozmiaru zobowiązania poręczyciela, może natomiast go zmniejszyć.

Poręczyciel odpowiada jak współdłużnik solidarny (881 KC) - charakter względnie obowiązujący.

Stronom pozostawiona jest decyzja o odpłatności poręczenia, brak zastrzeżenia w umowie, znaczy że poręczenie zostało udzielone nieodpłatnie.

Umowa poręczenia (dwustronna) dochodzi do skutku już w chwili zgodnego oświadczenia stron. Stronami są wierzyciel i poręczyciel. Dłużnik główny nie musi nawet wiedzieć o umowie poręczenia. Po stronie wierzyciela i poręczyciela może występować każda osoba- zarówno fizyczna, jak i prawna.

Oświadczenie woli poręczyciela powinno być złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności oraz powinno wskazywać: osobę dłużnika głównego i dług główny. Oświadczenie woli wierzyciela może być wyrażone w dowolnej formie.
Poręczenie może być ograniczone do części zobowiązania głównego (np. 50%) albo w oznaczonej wysokości (np. do 700 zł). Można także określić czas trwania odpowiedzialności poręczyciela. W takim przypadku po upływie wskazanego terminu zobowiązanie poręczyciela wygasa, chociażby zobowiązanie główne trwało nadal. Dopuszczalne jest także zastrzeżenie warunku. Poręczenie może dotyczyć nie tylko istniejącego już w chwili zawarcia umowy poręczenia zobowiązania, ale także zobowiązania przyszłego, które dopiero powstanie w czasie trwania stosunku poręczenia. Poręczenie za dług przyszły jest ważne tylko do wysokości z góry oznaczonej (np. jeśli Kowalski chce poręczyć za przyszły dług Nowaka, to w umowie poręczenia musi wyraźnie wskazać do jakiej sumy poręcza). Bezterminowe poręczenie za dług przyszły jest ważne, ale może być przed powstaniem tego długu odwołane. Jeżeli zawieramy umowę poręczenia powinniśmy uiścić podatek od czynności cywilnoprawnych.

Poręczyciel nie odpowiada jeśli dług główny jest nieważny. Wyjątkiem jest jednak sytuacja, w której nieważność długu głównego spowodowana jest brakiem zdolności do czynności prawnych dłużnika, a poręczyciel o tym wiedział lub z łatwością mógł się dowiedzieć. Wtedy poręczyciel sam odpowiada jak dłużnik główny.

Udzielenie poręczenia za dług niezaskarżalny (np. taki, co do którego dłużnik mógłby podnieść zarzut przedawnienia) jest w zasadzie niedopuszczalne.

Wygaśnięcie długu głównego powoduje wygaśnięcie zobowiązania poręczyciela. Poręczenie utrzymuje się w razie przelewu wierzytelności (art.509 § 2), a także wstąpienia osoby trzeciej w prawa zaspokojonego wierzyciela (art.518). W razie przejęcia długu, poręczenie wygasa, chyba że poręczyciel wyraził zgodę na dalsze trwanie zabezpieczenia.

Świadczenie poręczyciela staje się wymagalne w chwili, gdy dłużnik główny popadnie w zwłokę z wykonaniem swojego zobowiązania.

Odpowiedzialność poręczyciela ma charakter równorzędny. Wierzyciel może w razie wymagalności długu głównego zwrócić się o wykonanie zobowiązania zarówno do dłużnika głównego jak i poręczyciela. Strony umowy poręczenia mogą jednak inaczej ukształtować przesłanki odpowiedzialności poręczyciela, np. w ten sposób, że wierzyciel będzie mógł żądać wykonania zobowiązania od poręczyciela dopiero wówczas, gdy nie przyniosą skutku działania podjęte w celu uzyskania świadczenia od dłużnika głównego. Jeżeli dłużnik główny opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien niezwłocznie zawiadomić o tym poręczyciela. W razie nie zawiadomienia poręczyciela, wierzyciel ponosi przed nim odpowiedzialność za wynikłą z tego faktu szkodę (np. narosłe odsetki). Jeśli wierzyciel dochodzi od poręczyciela aby ten wykonał swoje zobowiązanie, poręczyciel może podnieść zarzuty (twierdzenia, które mają na celu obronę w procesie):

• Przysługujące wyłącznie jemu, tzw. zarzuty osobiste. Na przykład: poręczyciel poręczył za dług Kowalskiego, który był winien Nowakowi 1000zł z tytułu udzielonej pożyczki. Jednocześnie poręczyciel sam pożyczył Nowakowi 1000zł. Jeżeli Nowak będzie dochodził od poręczyciela kwoty 1000zł z tytułu udzielonego poręczenia to poręczyciel może podnieść zarzut potrącenia, ponieważ sam jest wierzycielem Nowaka.

• Przysługujące dłużnikowi głównemu (w tym celu poręczyciel może wezwać dłużnika do sprawy, aby ten ujawnił przysługujące mu zarzuty). Poręczyciel nie traci tych zarzutów jeśli dłużnik główny zrzeknie się ich albo uzna roszczenie wierzyciela - po udzieleniu poręczenia. W razie śmierci dłużnika i wystąpienia w pewnych sytuacjach ograniczenia odpowiedzialności spadkobierców, zapisobierców i nabywców spadku poręczyciel nie może powoływać się na ograniczenia wynikające z prawa spadkowego.

Jeśli poręczyciel zaspokoi wierzyciela, to sam wstępuje w jego miejsce. Sam staje się wierzycielem dłużnika głównego, od którego może żądać wszystkiego co sam świadczył z tytułu poręczenia. W celu zapewnienia poręczycielowi tej samej sytuacji prawnej, jaką miał pierwotny wierzyciel, jest on zobowiązany- pod rygorem odpowiedzialności za ewentualnie wyrządzoną szkodę- wydać poręczycielowi nie tylko wszystkie środki dowodowe, ale także i zabezpieczenia. Dłużnikowi głównemu przysługują wobec poręczyciela te same zarzuty, które miał wobec wierzyciela. Nie może podnieść jednak tych, których poręczyciel nie podniósł w sporze z wierzycielem dlatego, że o nich nie wiedział (wezwany do udziału w sprawie dłużnik nie poinformował go o nich).

Zaspokojenie wierzyciela przez poręczyciela ma dwa zasadnicze skutki:

• poręczyciel zostaje zwolniony ze zobowiązania wobec wierzyciela (dłużnik główny również, ale dług główny nie przepada);

• poręczyciel wstępuje z mocy ustawy w prawa zaspokojonego wierzyciela (z tym, że jeśli dłużnik główny mimo zawiadomienia nie brał udziału w sprawie między wierzycielem a poręczycielem, nie może podnieść przeciwko poręczycielowi zarzutów, które przysługiwały mu przeciwko wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł, bo nie wiedział o ich istnieniu).

Poręczyciel ma obowiązek zawiadomić dłużnika o zaspokojeniu przez siebie wierzyciela. Jeśli tego nie zrobi i w efekcie dłużnik wykona swoje zobowiązanie, poręczyciel straci prawo do regresu. Jeśli dojdzie do sytuacji odwrotnej i to poręczyciel zaspokoi wierzyciela nie wiedząc o tym, że zrobił to dłużnik – nie straci regresu.

W przypadku wielości poręczycieli, odpowiadają oni solidarnie. Jeśli zaspokoją wierzyciela, każdy z ich ma względem dłużnika roszczenie zwrotne w wysokości świadczenia spełnionego zamiast dłużnika (np. 518 KC). Poręczyciel, który zaspokoił wierzyciela ma regres względem pozostałych; jeśli skorzysta z niego, traci regres względem dłużnika.

Poręczenie wekslowe (awal) – szczególna postać zabezpieczenia uregulowana w Prawie wekslowym (art.30 i n.). Nie jest podtypem poręczenia z KC!

Szczególne rodzaje poręczenia :

• poręczenie odpłatne - odpłatność może zostać umieszczona w umowie poręczenia jako tzw. element podmiotowo istotny (w braku takiego zastrzeżenia, przyjmuje się że poręczenie zostało udzielone nieodpłatnie);

• podporęczenie - dopuszczalne, nieprzewidziane przez KC, podporęczenie (udzielenie poręczenia za zobowiązanie poręczyciela).Podporęczyciel poręcza za dług poręczyciela, odpowiada wraz z poręczycielem bezpośrednio wobec wierzyciela.

• poręczenie zwrotne - poręczyciel zabezpiecza swoje roszczenie regresowe względem dłużnika głównego. Nie można tego stosować między poręczycielami.

51. Pojęcie i skład spadku

Spadek  jest to ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców  ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwilą jego śmierci na określoną osobę lub osoby (chodzi tutaj o prawa i obowiązki zarówno istniejące w chwili śmierci jak i jeszcze nie istniejące np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek)

1. Co obejmuje spadek ?  spadek obejmuje prawa i obowiązki (wyliczenie pozytywne) :

1. mające charakter cywilnoprawny  przede wszystkim prawa i obowiązki uregulowane w k.c. lub innych ustawach, ale generalnie chodzi tu o wszystkie prawa i obowiązki wynikające ze stosunków o charakterze cywilnoprawnym

2. mające charakter majątkowy

3. nie związane z osobą zmarłego w sposób ścisły

4. nie przechodzące na określone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami

2. Czego nie obejmuje spadek ?  nie obejmuje praw i obowiązków (wyliczenie negatywne) :

1. nie mające charakteru cywilnoprawnego  wynikające ze stosunków prawnoadministracyjnych, prawnofinansowych, prawnokarnych

2. mające charakter niemajątkowy  dobra osobiste (np. prawo do ochrony zdrowia, czci, wolności; autorskie prawa osobiste) i niektóre prawa rodzinne

3. związane z osobą zmarłego w sposób ścisły  gdy dane prawo lub obowiązek pozostaje w takiej relacji do konkretnej osoby, iż śmierć uprawnionego lub zobowiązanego czyni jego realizację niewłaściwą  chodzi tutaj o (I) prawa służące zaspokojeniu indywidualnego interesu uprawnionego (np. służebności osobiste) oraz o (II) obowiązki, które związane są z sytuacją (np. rodzinną) konkretnej osoby (np. obowiązek alimentacyjny), a jeżeli chodzi o (III) stosunki umowne to głównie chodzi o szczególne zaufanie istniejące pomiędzy stronami (np. umowa zlecenia) lub o to, że spełnienie danego świadczenia wymaga określonych kwalifikacji (np. niektóre umowy o dzieło)

4. przechodzące na określone osoby niezależnie od tego czy są one spadkobiercami  sytuacje takie przewidują przepisy szczególne, wskazujące konkretne osoby, na które przechodzą poszczególne prawa lub obowiązki (rzadko). Przejście następuje w drodze sukcesji syngularnej i przepisy prawa spadkowego nie mają zastosowania nawet posiłkowo. Przykład  w razie śmierci najemcy mieszkania, osoby bliskie najemcy wstępują w stosunek najmu, jeżeli mieszkały razem z nim do chwili jego śmierci

3. Prawa wchodzące w skład spadku (AKTYWA) :

1. prawa rzeczowe

• podmiotowe prawa rzeczowe :

• własność ruchomości i nieruchomości

• użytkowanie wieczyste i związana z tym prawem własność budynków i innych urządzeń

• większość praw rzeczowych ograniczonych, przede wszystkim prawa spółdzielcze (własnościowe p. do l.m.; p. do l. użytkowego; p. do domu jednorodzinnego)

• zastaw i hipoteka  ale tylko łącznie z wierzytelnością, którą zabezpieczają (ze względu na ich akcesoryjny charakter)

• posiadanie  dominuje pogląd, że posiadanie wchodzi w skład spadku

2. prawa z zakresu zobowiązań  stosunki zobowiązaniowe, których podmiotem był spadkodawca, w zasadzie nie wygasają w chwili śmierci i wynikające z nich prawa wchodzą w skład spadku :

• roszczenia odszkodowawcze deliktowe i kontraktowe

• roszczenia wynikające z umów i z bezpodstawnego wzbogacenia

3. ekspektatywa (oczekiwanie prawne)  jest ono prawem podmiotowym, którego zasadnicza funkcja polega na przygotowaniu i zabezpieczeniu nabycia prawa, które umożliwi pełne i ostateczne zaspokojenie określnych potrzeb. Oczekiwanie takie co do zasady wchodzi w skład spadku (nie wchodzi gdy prawo podmiotowe, którego nabycie poprzedza dane oczekiwanie prawne, samo nie wchodzi w skład spadku)

4. Obowiązki wchodzące w skład spadku (PASYWA  długi spadkowe) :

1. obowiązki, których podmiotem był spadkodawca :

• obowiązki prawnorzeczowe  w obrębie stosunków prawnorzeczowych obowiązki przechodzą na spadkobierców ze względu na swój majątkowy charakter. Jednak !  obowiązki związane z prawem własności przechodzą na spadkobierców tylko wtedy, gdy przejdzie na nich prawo własności rzeczy

• obowiązki z zakresu zobowiązań  j.w.

• obowiązki prawnorodzinne  obowiązki majątkowe wynikające ze stosunków między małżonkami oraz ze stosunków rodzinnych co do zasady wchodzą w skład spadku (np. obowiązek zwrotu nakładów i wydatkow poczynionych w związku ze sprawowaniem opieki); obowiązek alimentacyjny wygasa  ALE !  wchodzi w skład spadku obowiązek zapłaty rat alimentacyjnych, które stały się wymagalne, ale nie uiszczone w chwili śmierci spadkodawcy

2. obowiązki, które nie ciążyły na spadkodawcy  chodzi o obowiązki, których podmiotem spadkodawca wprawdzie nie był, ale których źródłem są stosunki prawne z udziałem spadkodawcy (np. chodzi o umowę ulegającą rozwiązaniu w chwili śmierci 1 ze stron, która to umowa została częściowo wykonana, a spełnione świadczenia mają ulec zwrotowi)

3. obowiązki związane z otwarciem spadku  chodzi tutaj o obowiązki powstające w chwili otwarcia spadku lub później, związane z dziedziczeniem :

• koszty postępowania spadkowego  do długów spadkowych należy zaliczyć tylko takie koszty, które nie obciążają spadkobierców jako uczestników postępowania, a także innych uczestników postępowania; w szczególności są to : (1) koszty zabezpieczenia spadku, (2) okszty ogłoszenia testamentu, (3) koszty przesluchania świadków testamentu ustnego, (4) koszty ustanowienia, podejmowanych przez niego działań i wynagrodzenia wykonawcy testamentu, (5) koszty spisu inwentarza, (6) koszty zarządu spadku nieobjętego  koszty te wchodzą w skład spadku i obciążają spadkobierców

• koszty pogrzebu oraz koszty związane z chorobą spadkodawcy :

• koszty pogrzebu  pogrzeb spadkodawcy ma odpowiadać zwyczajom przyjętym w danym środowisku. Do kosztów pogrzebu zaliczamy takie wydatki jak : (1) koszt trumny, (2) koszt miejsca na grób, (3) koszt uroczystości pogrzebowych, (4) koszt nagrobka  kwestia nagrobka jest sporna (wydaje się, że powinien o tym zadecydować sąd)

• koszty związane z ostatnią chorobą spadkodawcy  chodzi o takie wydatki jak : (1) koszty sprawowania opieki nad chorym, (2) koszty utrzymania go, (3) koszty leczenia

• koszty postępowania o uznanie spadkodawcy za zmarłego

 zaliczenie tych kosztów do długów spadkowych oznacza, że spadkobiercy mają obowiązek zwrócić wydatkowane sumy osobom, które ich ciężar poniosły

• pozostałe długi spadkowe :

• obowiązek udostępnienia małżonkowi (związek małżeński w chwili śmierci) i innym osobom bliskim spadkodawcy (faktyczny stosunek bliskości) korzystania z mieszkania i urządzenia domowego przez okres 3 m-cy od otwarcia spadku  obowiązku tego nie może spadkodawca w testamencie wyłączyć ani ograniczyć ! ! ! UWAGA !  uprawnieni muszą w chwili śmierci spadkodawcy wspólnie z nim zamieszkiwać, a dodatkowo przy obowiązku wydania małżonkowi przedmiotów urządzenia domowego – małożnek musi być spadkobiercą ustawowym i pozostawać we wspólnym pożyciu ze zmarłym

• obowiązek dostarczania dziadkom spadkodawcy środków utrzymania  obowiązek ten ciąży zarówno na spadkobiercach ustawowych jak i testamentowych. Obciąża on spadkobierców w stosunku do dziadków spadkodawcy, jeżeli dziadkowie : (I) nie zostali powołani do dziedziczenia, (II) znajdują się w niedostatku, (III) nie mogą otrzymać należnych im świadczeń od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, a spadkobiercy nie są względem dziadków spadkodawcy zobowiązani do alimentacji. Obowiązek ten może powstać w innym czasie niż w chwili otwarcia spadku, jeżeli przesłanki uzasadniające powstanie tego długu zostaną spełnione dopiero później. Po stronie zobowiązanego spadkobiercy istnieje upoważnienie przemienne  może on wypełnić ten obowiązek (1) dostarczając dziadkom spadkodawcy środki utrzymania lub też (2) uiszczając jednorazowo na ich rzecz sumę odpowiadającą wartości ¼ przypadającego mu spadku / udziału w spadku

52. Dziedziczenie

1. Charakter prawny dziedziczenia  dziedziczenie jest najbardziej typowym przykładem sukcesji uniwersalnej czyli pochodnym nabyciem pod tytułem ogólnym  jest to przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego (z wyjątkami) na 1 lub kilka osób. Krąg tych osób wyznacza wola spadkodawcy (dz. testamentowe) lub przepis ustwy (dz. ustawowe). Zdarzeniem, z którym ustawa łączy takie przejście jest śmierć osoby fizycznej

2. Rodzaje sukcesji :

1. syngularna (nabycie pod tytułem szczególnym)  chrakteryzuje się ono tym, że ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następce prawnego) 1 ściśle określone prawo lub obowiązek lub kilka praw i obowiązków (ale również zindywidualizowanych !)

2. generalna (nabycie pod tytułem ogólnym)  nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu bez konieczoności ich szczegółowego określenia, w wyniku zajścia określnoego zdarzenia, z którym ustawa łączy taki skutek

3. Tymczasowość sukcesji  nabycie ma charakter tymczasowy do chwili upływu terminu na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku i przed złożeniem oświadczenia (takie oświadczenie może zostać zlożone w terminie 6 m-cy od chwili dowiedzenia się przez spadkobiercę o tytule swego powołania). W tym okresie sytuacja spadkobiercy charakteryzuje się pewnymi cechami szczególnymi :

1. spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie ze spadku  jego majątek osobisty pozostaje z tego punktu widzenia oddzielony od majątku spadkowego

2. spadkobierca nie może zbyć spadku ani udziału w nim; nie może również zbyć przedmiotu należącego do spadku, ani udziału w takim przedmiocie

3. spadkobierca nie może uzyskać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, gdyż złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku lub upływ terminu 6-cio m-go stanowi konieczną przesłankę takiego stwierdzenia

+ ! ! !  transmisja  jeżeli spadkobierca umrze przed złożeniem oświadczenia co do spadku i przed upływem terminu do złożenia takiego oświadczenia, jego spadkobiercy wstępują w sytuację prawną, w jakiej znajdował się ich poprzednik prawny i mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (sytuacja taka określana jest jako transmisja)

4. Dziedziczenie współspadkobiercy  Jeżeli do dziedziczenia dochodzi kilku współspadkobierców nabywają oni wspólnie cały spadek !!!; udział każdego z nich, określany ułamkiem, jest udziałem zarówno w całości spadku, jak i w poszczególnych przedmiotach należących do spadku