Nazwa księgi biblijnej, powtarzajaca się w rekopisach greckich, brzmi właściwie Tobit i tę formę należy uznać za prawidłową. Księga ma dwóch bohaterów, ojca i syna. Pierwszy wg rękopisów greckich nazywał się Tobit, drugi Tobiasz. Oba imiona mają swoje odpowiedniki semickie (hebrajski i aramejski). Pierwsze imię jest krótszą formą drugiego lub innego podobnego. W przkładzie starołacińskim i u św. Hieronima obaj nazywają się Tobias. Dlatego w tradycji katolickiej utarła się nazwa Księga Tobiasza. W przekładach angielskich i niemieckich przeważa Tobit. U nas tytuł Księga Tobita i rozróżnienie obu imion przyjęła np. Biblia Poznańska. Zgodnie z tekstem greckim i podłożem semickim należy więc rozróżnić Tobita i Tobiasza.
PIEŚŃ PIERWSZA
-Pierwsza strofa- prośba do Boga o pomoc w pisaniu o św. Tobiaszu
- Pochodził z Neftali, był więźniem w Niniwie u króla asyryjskiego Salmanazara wraz ze swoją żoną (Anną) i synem (także Tobiaszem), jednak tak zaimponował władcy rozumem i cnotą, że ten obdarzył go wielką swobodą; mógł się udać gdzie mu się podobało, nie miał nad sobą żadnego nadzoru. Był dobrym bogobojnym człowiekiem, już w młodym wieku posiadał więcej cnót niż niejeden stary mędrzec. Nie oddawał pokłonów bożkom. Syna wychowywał przykładnie, by żył jak on sam, w czystości, cnotliwie. Pomimo, iż mógł korzystać dowolnie z danej mu swobody, wolność wykorzystywał w celach niesienia pomocy potrzebującym. Pewnego razu udał się do miasta Rages (Persja, zamieszkiwali ją Medowie) gdzie odwiedził Gabela ze swojego pokolenia – jako swojemu przyjacielowi, pożycza mu 10 talentów srebra i bierze na nie cyrograf. Tobiasz żyje w szczęściu do czasu śmierci Salmanazara. Po nim tron przejmuje jego syn – Sennacheryb prześladujący Izraelitów. Tobiasz „cieszy, okrywa, ratuje w potrzebie,/ i żywych karmi, i umarłych grzebie”.
Kiedy Sennacheryb plądruje Ziemię Świętą Bóg dopuszcza na niego klęskę. Powraca jednak jeszcze bardziej rozwścieczony i mści się na Żydach krwawą rzezią. Tobiasz po bitwie grzebie ciała zmarłych. Ostrzegano go przed tym, gdyż Sennacheryb wiedział o wszystkim co działo się w jego państwie; na wieść o jego czynie rozkazuje go zabić. Zostły mu odebrane wszystkie jego majętności i całe szczęście z czasów króla Salmanazara. Musiał stale uciekać i kryć się przed zemstą wraz z rodziną – doświadczał pomocy od ludzi, którzy udzielali mu schronienia . Po czterdziestu pięciu dniach Bóg wybawia Tobiasza – zły król zostaje zabity przez własne dzieci, wszystko wraca do normy.
PIEŚŃ DRUGA
Refleksja; nasi ojcowie odnosili się do Boga z wielkim szacunkiem i poważaniem, im młodsze pokolenia tym bardziej liczy się dla nich zysk.
Tobiasz pragnie urządzić w swoim domu obiad, rozkazuje więc swojemu synowi spraszać bogobojnych przyjaciół. Gdy już wszyscy zasiadają do stołu, syn opowiada ,że między domami widział ciało zabitego Izraelity. Wtedy zrywa się Tobiasz od stołu i biegnie po ciało, ukrywa je w domu, nic nikomu nie mówiąc, aby móc je pochować w nocy. (Było to wbrew prawu) – znów słyszy ostrzeżenia, jednak Tobiasz bardziej boi się Boga niż króla. Po pogrzebaniu ciała zasypia pod jaskółczymi gniazdami i ślepnie. (Zostaje tu przyrównany do Joba – cierpiąc chwali Boga, nie żaląc się przy tym). Ludzie prześladowali go przez to uszczypliwymi mowami, natomiast on karcił ich: „Nie mówcie szalenie”. Anna zaś nikomu się nie skarżąc „chodziła co dzień robić między tkacze”, aby mieć pieniądze na pożywienie.
PIESŃ TRZECIA
Anna zaczyna bluźnić, Tobiasz modli się o Boga – oddając mu cześć prosi Go o odebranie mu życia. W tym samym czasie modli się do Boga córka Raquela – Sara. Miała siedmiu mężów, jednak wszyscy pomarli za sprawą Asmodeusza, czarta. (Raz jeden słusznie łaje swoją służebnicę , a ta odpowiada jej: „Chcesz, abyś mnie dokończyła tego, coś w siedmiu mężach nie dobiła?” - po tym nie jadła przez 3 dni i 3 noce). Modli się do Boga, oddając mu hołd i posłuszeństwo, także prosi o śmierć, by „być wolną od prześladowania”. Tobiasz i Sara modlili się równocześnie – Bóg posyła do nich anioła Rafała.
PIEŚŃ CZWARTA
Tobiasz pewien swojej śmierci poucza syna, by zawsze żył w zgodzie z Bogiem, by szanował matkę i pochował ich razem, by pamiętał o jałmużnie, pomagał potrzebującym, trzymał się z dala od grzechu, ufał Bogu, wielbił Jego imię, wspomina o pieniądzach pożyczonych Gabelowi, daje mu cyrograf i prosi go, by udał się do niego po odbiór pieniędzy.
PIEŚŃ PIĄTA
Tobiasz (ojciec) każe synowi znaleźć osobę, która zaprowadzi go do Rages. Ten obiecuje wypełnić wolę ojca. Spotyka anioła Rafała (mówi, że spędził część życia w Rages, że Gabel to jego przyjaciel). Ucieszony Tobiasz prowadzi go do swojego ojca, Rafał przepowiada mu pomyślne zakończenie jego sprawy, obiecuje zaopiekować się na czas podróży jego synem i doprowadzić go do Rages, podaje swoje pochodzenie (jego imię Azaryjasz, ojciec Ananijasz, z rodu Izraelitów). Wyruszają w drogę, Anna czyni wyrzuty Tobiaszowi (staremu), że wysłał w drogę ich jedynego syna, jednak on ufa Bogu.
PIEŚŃ SZÓSTA
Wędrują, gdy przychodzi noc znajdują dom „Pod Złotym Aniołem” . Nieopodal znajduje się rzeka Tygrys. Tobiasz udaje się tam, by obmyć swoje nogi. Nagle wypływa ogromna ryba o ostrych zębach; Azaryjasz radzi ją złapać i zachować wnętrzności – serce, żółć i wątrobę(mogą być przydatne w walce z chorobami). Ruszają o świcie. Tobiasz pyta do czego mają mu się przysłużyć wnętrzności. Anioł odpowiada: serce – wypędzi czarta, żółć na ślepotę. Znów zapada noc, mają przenocować u Raquela – wcześniej anioł opowiada Tobiaszowi o Sarze, radzi mu prosić o jej rękę, uspokaja Tobiasza, że nie umrze, bo każdy z siedmiu mężów był wiedziony przez pragnienia cielesne, on zaś ma przez 3 dni myśleć wyłącznie o Bogu, a kiedy nadejdzie noc i pojawi się czart, wrzuci wątrobę na węgle, a przestraszy się jej pary. Potem już nie musi się niczego obawiać, będzie miał liczne potomstwo.
PIEŚŃ SIÓDMA
Początek: ubolewanie nad obłudą i fałszem ludzi czasów obecnych podmiotu lirycznego (1.os l poj). Raguel przyjmuje gości w swoim domu, dowiaduje się, że to odwiedził go syn Tobiasz i przyjmuje ich bardzo życzliwie- wydaje bankiet na ich cześć i z tej okazji każe ubić barana. Tobiasz prosi Raquela o rękę Sary czym wprowadza go w zakłopotanie. Anioł uspokaja; taka była wola Boga, by Sara należała do Tobiasza, Raquel się zgadza i błogosławi ich, podpisują małżeński cyrograf – wszyscy się radują.
KSIĘGA ÓSMA
Tobiasz zostaje przyprowadzony do Sary; wyciąga wątrobę rybią (czart zostaje wypędzony). Oznajmia Sarze, że będą się modlić przez następne 3 noce, łączyć się z sobą, nie z Bogiem. W międzyczasie Raquel przekonany, że Tobijasz umrze jak jego poprzednicy, kazał wykopać dół na grób. Wypełnia się przepowiednia anioła. Raquel każe zakopać dół, wydaje ucztę na cześć pary młodej. Prosi anioła i Tobiasza by zostali u niego dłużej, jednak T. wie, że czeka na niego ojciec. Raquel dzieli się swój majątek na pół .
KSIĘGA DZIEWIĄTA
Tobiasz, rozleniwiony szczęściem, prosi Azaryjasza (Rafała) o udanie się po pieniądze do Gabela, ten nie odmawia. Mimo, iż Gabel go nie znał, wyczuł dobro przybysza i ucieszył się na jego widok, zwraca pieniądze po czym udaje się z aniołem na wesele. Wszyscy się radują.
KSIĘGA DZIESIĄTA
Rodzice oczekują powrotu syna, niecierpliwią się, gdyż jego nieobecność się wydłuża, na każde wspomnienie o Tobiaszu płaczą. Najmocniej żal odczuwała matka karcąc się za wypuszczenie jedynego syna z domu. Tobiasz uspokaja Annę i nie traci nadziei. Raquel próbuje jeszcze zatrzymać u siebie Tobiasza (młodszego), jednak on odmawia, wyczuwa tęsknotę rodziców. W końcu Raquel daje mu posag Sary, wyprawia go na drogę, upomina córkę by oddawała cześć rodzicom męża.
KSIĘGA JEDENASTA
Wędrują drogą powrotną, w końcu anioł proponuje Tobiaszowi, by, przez wzgląd na jego rodziców, poszli przodem, a Sara dołączyła do nich później wraz z bydłem. Wyruszają, biorą ze sobą żółć z ryby. Anna dostrzega syna, woła męża. Anioł daje pouczenie Tobiaszowi, by przekraczając próg domu, ukląkł i podziękował Bogu za drogę. Po tym może przywitać ojca, wyciągnąć żółć i posmarować mu oczy. Po pół godzinie zaczyna ten zabieg dopiero działać – odzyskuje wzrok. Po siedmiu dniach przybywa Sara z bydłem. Wielka radość panuje w domu.
KSIĘGA DWUNASTA
Zwrot podmiotu lirycznego do archanioła. Tobiasz (stary) wylicza jego zasługi. Później sam się wypowiada; mówi, że został wysłany na pomoc Sarze i Tobiaszowi. Wszyscy na te słowa padają na kolana. Anioł ich uspokaja, radzi żyć w wierze i miłości do Boga, po czym znika. Przez następne 3 godziny trwają w swojej pozycji (upadli na twarz). Potem wypowiada się Tobiasz (stary) o chwale Boga. (Około 60 roku odzyskał wzrok, a gdy czuł zbliżającą się śmierć przepowiedział upadek Niniwy. ) Młody Tobiasz zmarł mając 99 lat.