STANISŁAW HERAKLIUSZ LUBOMIRSKI

- TOBIASZ WYZWOLONY

(TOBIJASZ WYZWOLONY TO JEST KSIĘGI TOBIJASZOWIE Z PISMA ŚWIĘTEGO

NA WIERSZ POLSKI PRZEŁOŻONE I DWUNASTĄ ÓSMORYMOWYCH PIEŚNI

WYRAŻONE PRZEZ S.L.)

•

1641-1702,

•

jeden z najwybitniejszych pisarzy polskiego Baroku,

•

jego ojciec, Jerzy, zasłynął jako przywódca rokoszu!

•

w młodości podróżował po Europie, po powrocie zajął się polityką – urząd marszałka
wielkiego koronnego,

•

swój pałac w Ujazdowie pod Warszawą zamienił w ośrodek literatury i sztuki,

•

dzieła prozatorskie (Rozmowy Artaksesa i Ewandra) są prototypem polskiej powieści i
eseju,

•

poezja - dramat (Ermida Królewna pasterska), liryka (Poezje postu świętego, Teomuza) i
epika (Orfeusz, Tobiasz wyzwolony).

•

nawiązywał do literatury włoskiej, zwłaszcza Giambattisty Marina, istotne w twórczości są
koneksje francuskie,

•

w poezjach pisanych po łacinie,wprowadzał śmiałe eksperymenty formalne, inspiracje
neostoickie (Adverbia Moralia),

•

Wzorowany na Księdze Tobiasza romans biblijny Tobiasz wyzwolony powstał w latach 60.
XVII w., 1 wyd. 1683. Został wysoko oceniony przez współczesnych. Skomplikowana,
wielowątkowa akcja, ironiczny dystans wobec bohaterów, czytelników i samego autora,
mistrzostwo w zakresie wersyfikacji i stylu stawiają ten poemat wśród największych dzieł
epiki europejskiej.

PIEŚŃ PIERWSZA:

Tobiasz z Neftali jest cnotliwy i oddany Bogu, nie łamie praw. Panuje niewola babilońska,

ale asyryjski król Salmanazar ceni Tobiasza i, mimo że prześladuje Izrealitów, daje mu swobodę,
wolność podróżowania itp. Tobiasz udaje się do Rastem (Raga, Arsacja) gdzie udziela pożyczki
krewnemu Gabelowi.

Po śmierci władcy zasiada na tronie okrutny Sennacheryb, który morduje Izraelitów. Tobiasz

mimo zakazów dalej pomaga i potajemnie grzebie zwłoki zabitych! Za to traci cały majątek i musi
ukrywać się z żoną i synem (również Tobiaszem) u przyjaciół. Sannacheryba zabijają jego synowie,
a wtedy Tobiasz wychodzi z ukrycia i odbiera majątek.

PIEŚŃ DRUGA:

Z okazji święta Tobiasz wyprawia obiad i nakazuje synowi zaprosić wszystkich przyjaciół,

jakich znajdzie. Podczas obiadu syn opowiada Tobiaszowi, że widział w mieście ciało martwego
Izraelity. Tobiasz odchodzi od stołu, znajduje ciało i chowa w swoim domu, by pogrzebać je po
zmroku, po czym znów smutny, bez apetytu zasiada za stołem.

Pewnej nocy strudzony „pogrzebami” zasypia pod ścianą. Nagle z gniazda jaskółczego na

jego niedomknięte oczy spadają ptasie odchody, co powoduje ślepotę. Tobiasz jest tu porównywany
z Hiobem! - żona i przyjaciele wypominają mu grzebanie zmarłych. Żona Tobiasza, Anna musi
teraz dorabiać tkając, jest zła na męża.

PIEŚŃ TRZECIA:

Tobiasz modli się do Boga o śmierć.
Podobnie Sara z Rages, córka Raguelowa. Dziewczyna pochowała już siedmiu mężów. Za

każdym razem w noc poślubną diabeł Asmodeusz zabijał pana młodego. Gdy wypomina jej to
służąca, cnotliwa Sara modli się do Boga, prosząc o śmierć.

Bóg w odpowiedzi na modlitwy zsyła na ziemię anioła Rafała.

PIEŚŃ CZWARTA:

Tobiasz myśląc, że umrze wzywa syna, by udzielić mu rad na życie (bądź cnotliwy,

wyznawaj Boga, pomagaj bliźnim itd. itp.) i przykazuje mu udać się do Rages do Gabela, żeby
odebrał dług.

PIEŚŃ PIĄTA:

Tobiasz (syn!) martwi się, że nie wie jak tam dotrzeć i czy Gabel mu uwierzy. Ojciec wręcza

mu jednak podpisany z krewnym cyrograf i karze znaleźć przewodnika. Gdy Tobiasz (syn)
wychodzi spotyka anioła Rafała, który obiecuje zaprowadzić go do Rages. Uradowany Tobiasz
zaprowadza Rafała przed ojca. Rafał przedstawia się jako Azaryjasz z rodu Ananijasza, obiecuje
zaopiekować się chłopcem i przepowiada Tobiaszowi (ojcowi), że nie długo przejrzy na oczy! Anna
jest zła na męża, że wysłał syna daleko od domu, martwi się.

PIEŚŃ SZÓSTA:

Tobiasz (syn) i Rafał/Azariasz ruszają w podróż. Na nocleg zatrzymują się „Pod Złotym

Aniołem”. Obok płynie rzeka Tygrys, w której Tobiasz chce obmyć nogi. Nagle wypływa olbrzymia
ryba, mająca zęby (z łba podobna smokowi!). Chłopiec się przestraszył, ale anioł karze mu sięgnąć
po rybę i wyjąć z niej serce, wątrobę oraz żółć. Resztę ryby Tobiasz dzieli, z części przyrządza
posiłek, a drugą część soli i zabiera jako prowiant. Gdy później Tobiasz pyta Rafała/Azariasza o
wnętrzności ryby, anioł tłumaczy, że jeśli serce włoży się w ogień i okadzi nim człowieka, leczy to
z czarów i wypędza diabła, żółć zaś leczy ślepotę – pozwala zdjąć bielmo.

W kolejnych dniach wędrowcy docierają do Raguela (żona Anna, córka to ta Sara). Anioł

chce, żeby się tam zatrzymali i nakazuje Tobiaszowi poprosić o rękę Sary. Chłopiec ma lekkie
wątpliwości z powodu śmierci jej pierwszych siedmiu mężów...:) Anioł tłumaczy, że czart ma
władzę tylko nad tymi, którzy kierują się żądzą. Tobiaszowi zaś nakazuje po pierwsze spalić w noc
poślubną wątrobę z ryby i tak odstraszyć diabła, a po drugie przez trzy dni po ślubie zachować
wstrzemięźliwość, tj. całymi nocami modlić się z małżonką.

PIEŚŃ SIÓDMA:

Raguel przyjmuje gości i od razu Tobiasz (syn) zdaje mu się podobnym do krewnego,

wypytuje więc. Gdy wychodzi na jaw, że chłopiec jest synem Tobiasza (ojca) krewni radują się i
plotkują sobie o rodzinie itd... Gdy mają zasiąść do posiłku Tobiasz (syn) oznajmia, ze nie usiądzie
póki Raguel nie da mu Sary za żonę (prawo mojżeszowe o małżeństwie krewnych). Raguel waha
się, ale anioł Rafał uspokaja go, tłumacząc, że poprzednich siedmiu mężów Sary umarło właśnie
dlatego, że była ona przeznaczona Tobiaszowi. Spisują małżeński cyrograf i siadają do uczty.
Następnie Anna szykuje młodym łożnicę. Rodzice pocieszają Sarę, mają nadzieję, że tym razem się
uda... :)

PIEŚŃ ÓSMA:

Tobiasz wchodzi do łożnicy i spala w ogniu wątrobę. A gdy już diabeł ucieka zbliża się do

Sary, ale tłumaczy jej, że tej nocy będą się tylko modlić.

Tymczasem Raguel budzi służbę i rozkazuje im kopać grób dla Tobiasza obok grobów

siedmiu mężów Sary... Chce pochować go skrycie, żeby nie siać zgorszenia. Jednak gdy Raguel
wysyła służkę, żeby sprawdziła czy Tobiasz jeszcze żyje, ta wraca z radością, oznajmiając, że
młodzi śpią. Raguel karze więc zakopać dół.

Następnego dnia przygotowują ucztę. Raguel oddaje Tobiaszowi wraz z Sarą połowę

majątku i drugą połowę po swojej śmierci, bo Sara jest jedynaczką, teraz jednak namawia zięcia by
trochę u niego zostali.

PIEŚŃ DZIEWIĄTA:

Tobiasz chce pozostać u Raguela dłużej, dlatego wręcza Rafałowi cyrograf i prosi anioła, by

sam udał się do Gabela, odebrał dług i przyprowadził go na wesele. Anioł wypełnia powierzoną mu
misję. Gdy przybywają z Gabelem z powrotem do Raguela wzruszeniom i radości nie ma końca... :)
Gabel cieszy się szczęściem krewnego.

PIEŚŃ DZIESIĄTA:

Tobiasz (ojciec) nie pokoi się o syna. Anna przeżywa to jeszcze bardziej. Ciągle płacze,

lamentuje i codziennie wychodzi na wszystkie pagórki i wypatruje czy syn nie wraca.

Tymczasem Raguel ciągle próbuje zatrzymać u siebie dzieci. Jednak Tobiasz (syn) jest już

nieugięty, wie, że rodzice rozpaczają i tęsknią. Raguel oddaje więc Tobiaszowi obiecaną połowę
majątku i żegna się z Sarą, przykazując jej być cnotliwą, kochać męża i teściów itp.

PIEŚŃ JEDENASTA:

Rafał przekonuje Tobiasz, żeby we dwójkę poszli przodem, by jak najszybciej dotrzeć do

domu i udręczonych rodziców. Sara zaś, ma iść razem z całym dobytkiem za nimi. Tobiasz zgadza
się. Anna, matka Tobiasza wypatrzywszy go ze wzgórza, szczęśliwa biegnie powiadomić o tym
męża. Opis wzruszającego powitania – ślepy ojciec prowadzony przez chłopca wychodzi na
spotkanie syna. Następnie wszyscy we trójkę klękają i składają dzięki Bogu. Później Tobiasz (syn)
nakłada na oczy ojca żółć i Tobiasz (ojciec) odzyskuje wzrok! Siedem dni później dociera wreszcie
Sara z majątkiem. Wszyscy radośnie świętują przez tydzień, chwaląc dobrego Boga, który nikogo
nie opuszcza.

PIEŚŃ DWUNASTA:

Syn z ojcem rozmawiają o tym jak nagrodzić Azariasza za pomoc, Tobiasz (syn) proponuje

by oddać mu połowę przywiezionego majątku. Jednak anioł ukazuje im kim jest naprawdę,
przedstawia się jako Rafał, jeden z siedmiu aniołów stojących przed Panem. Ojciec i syn w strachu
padają na kolana, a anioł opowiada o swoim posłannictwie. Następnie Tobiasz (ojciec) głosi
pochwałę Pana.

Gdy Tobiasz (ojciec) stracił wzrok miał lat 56, a gdy go odzyskał 60. Potem żył jeszcze

cnotliwie przez 42 lata. Umarł mając 102 lata, został pochowany w Niniwie. Przed śmiercią zwołał
syna i siedmiu wnuków i wygłosił proroctwo. Niniwa wkrótce upadnie, a naród powróci do Izraelu
i odbudują spalony dom Boży, króle ziemscy będą się teraz kłaniać Izraelitom. Nakazał, by po
śmierci swojej i żony jego potomkowie natychmiast wyjechali z Niniwy. To też uczynił Tobiasz
(syn), bo gdy pochował rodziców przeniósł się do teściów, po których wkrótce odziedziczył
majątek. Doczekał piątego pokolenia, umarł bowiem mając 99 lat. Jego potomkowie żyli cnotliwie.