System obronności Rzeczypospolitej Polskiej(system obrony narodowej) to całość sił i środków przeznaczanych przez państwo do realizacji zadań w dziedzinie obronności, odpowiednio do tych zadań zorganizowanych, utrzymywanych i przygotowywanych.

System obronności (obrony narodowej) RP składa się z trzech podsystemów (elementów):

podsystemu kierowania (organów kierowania obronnością),

podsystemu militarnego (Sił Zbrojnych RP),

podsystemu pozamilitarnego (pozamilitarnych ogniw obronnych).

System obronności bazuje na całym potencjale narodowym Rzeczypospolitej Polskiej i jest ściśle sprzężony z sojuszniczym systemem bezpieczeństwa NATO, zwłaszcza w wymiarze militarnym.

Zasadnicze funkcje w systemie kierowania obronnością państwa w czasie pokoju określa Konstytucja RP. Realizują je : Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej oraz Prezes Rady Ministrów i Rada Ministrów.

Kierowanie obronnością państwa sprawują wszystkie organa władzy i administracji państwowej i samorządowej, stosownie do kompetencji i zadań obronnych przypisanych im w Konstytucji i innych ustawach. Ich wspólnym celem jest przygotowanie i utrzymanie na odpowiednim poziomie potencjału obronnego państwa w czasie pokoju oraz sprawne rozwinięcie i skuteczne wykorzystanie tego potencjału w przypadku zagrożenia i wojny. Tworzy się i utrzymuje w czasie pokoju odpowiednią infrastrukturę zapewniającą organom państwowym możliwość sprawnego wypełnienia tego zadania.

W okresie Pokoju: Sejm każdego roku uchwala wysokość środków na bezpieczeństwo i obronę państwa w ramach ustawy budżetowej, w tym na utrzymanie i rozwój Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. Parlament uchwala również wszystkie inne regulacje ustawowe dotyczące obronności i kontroluje ich stosowanie. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej koordynuje wypracowanie strategii obronnej państwa, a jako Zwierzchnik Sił Zbrojnych ustala główne kierunki ich rozwoju. Prezydent kontroluje przebieg przygotowań obronnych, realizowanych pod kierownictwem Prezesa Rady Ministrów przez ministrów, wojewodów i inne organa administracji publicznej. Organem wykonawczym Prezydenta jest w tym zakresie Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Główne zadania obronne na szczeblu rządowym przypadają Ministrowi Obrony Narodowej oraz Ministrowi Spraw Wewnętrznych i Administracji i Ministrowi Spraw Zagranicznych.

Pokojowe kierowanie obronnością - obejmujące kierowanie przygotowaniami obronnymi państwa oraz realizację strategicznych zadań prewencyjno-stabilizacyjnych w wymiarze międzynarodowym - sprawuje Rada Ministrów, współdziałając z Prezydentem Rzeczypospolitej Polskiej. Całością sił zbrojnych, włącznie z żołnierzami i jednostkami organizacyjnymi wydzielonymi już w czasie pokoju do struktur sojuszniczych NATO, kieruje Minister Obrony Narodowej, w którego imieniu dowództwo nad nimi sprawuje szef Sztabu Generalnego WP. Szczególne rozwiązania związane są z potrzebami kierowania działaniami wojennymi (zbrojnymi i pozazbrojnymi). Obroną państwa kieruje Prezes Rady Ministrów. Ministerstwo Obrony Narodowej jest głównym rządowym organem sztabowym w zakresie kierowania działaniami wojennymi.

W okresie Wojny: W razie zagrożenia bezpieczeństwa następuje rozwijanie wojennego systemu kierowania państwem. Najwyższymi ośrodkami decyzyjnymi w okresie zagrożenia i wojny są : Prezydent i Rząd. Sejm powołuje na okres wojny Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, a gdy Sejm nie obraduje – powołuje go Prezydent. Naczelny Dowódca, podlegający bezpośrednio Prezydentowi, sprawuje strategiczne dowodzenie całością sił zbrojnych. Prezydent ustala w czasie pokoju skład i zadania organów doradczych, a na czas wojny – sztabu wojennego prezydenta. W okresie zagrożenia i wojny Prezes Rady Ministrów kieruje nadal pracami rządu, ministrów, wojewodów i innych organów administracji państwowej, odpowiedzialnych za funkcjonowanie wszystkich struktur pozamilitarnych państwa. Szczególnym zadaniem Prezesa Rady Ministrów i podległych mu resortów jest organizowanie wsparcia, zaopatrzenia i obsługi sił zbrojnych przez sektor cywilny oraz ochrona ludności przed skutkami działań wojennych. Wojewodowie są upoważnieni do podejmowania decyzji w sprawach obronności, obowiązujących wszystkie jednostki administracyjne, gospodarcze i samorządowe działające w systemie obrony województwa.

Podsystem kierowania obronnością (organy kierowania obronnością) - to wszystkie kierowania odpowiadające za realizację zadań obronnych, powiązane informacyjnie i pozostające w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, wraz z ich aparatem wykonawczym (administracyjnym, sztabowym, organizacyjnym) oraz konieczną infrastrukturą. Podsystem ten jest przygotowany do odpowiedniego rozwinięcia na czas zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.

Naczelnymi organami kierowania obronnością są Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów - jako organy sprawujące władzę wykonawczą. Za realizację zadań związanych z kierowaniem obronnością indywidualni reprezentanci tych organów ponoszą osobistą odpowiedzialność przed władzą sądowniczą Podstawowe zadania podsystemu militarnego :

• Obronę terytorium RP przed agresją na granice państwa:

• Lądowe,

• Morskie,

• Powietrze.

• Obronę i ochronę wszystkich obywateli RP.

• Obronę terytorium państw NATO, Art..5.

• Wspieranie międzynarodowych akcji stabilizacyjnych.

• Kształtowanie bezpieczeństwa otoczenia Polski.

Podsystem militarny – tworzą Siły Zbrojne RP. Są one podstawowym elementem systemu obronności państwa. Służą do ochrony niepodległości RP i niepodzielności jej terytorium oraz zapewnienia bezpieczeństwa i nienaruszalności jej granic. W czasie pokoju Siły Zbrojne utrzymują odpowiedni system mobilizacyjny, obejmujący zarządzanie zasobami osobowymi, materiałowymi i transportowymi oraz szkolenie rezerw. Jego zadaniem jest zapewnienie rozwinięcia sił zbrojnych do etatu czasu wojennego, a także ich uzupełniania w toku działań wojennych. System ten będzie dostosowywany do nowych wymogów strategicznych, odpowiednio do pokojowych przekształceń sił zbrojnych i zmian co do ich potrzeb na czas wojny Do najważniejszych działań w tym zakresie należą:
– modyfikacja podsystemu planowania mobilizacyjnego, stosownie do nowych rozwiązań prawnych i ekonomicznych obowiązujących w państwie;
– wdrożenie nowych programów szkolenia żołnierzy rezerwy;
– wzmocnienie struktur wojennych terenowych organów administracji wojskowej;
– przebudowa podsystemu uzupełniania strat ponoszonych w czasie wojny, z uwzględnieniem zasady dostarczania do jednostek bojowych wyszkolonych żołnierzy rezerwy wraz ze sprzętem.
Także Szkolenie jest podstawową dziedziną działalności Sił Zbrojnych RP w okresie pokoju. W swojej treści obejmuje ono wszystkie dziedziny funkcjonowania sił zbrojnych. Szczególną uwagę zwraca się na współdziałanie szkoleniowe sił zbrojnych z organami administracji państwowej i samorządowej oraz innymi jednostkami organizacyjnymi pozamilitarnych ogniw obronnych. W skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą

• Wojska Lądowe

• Wojska Lotnicze

• Obrony Powietrznej

• Marynarka Wojenna

We wszystkich rodzajach sił zbrojnych występują wojska operacyjne i wojska obrony terytorialnej.
Wojska operacyjne są przygotowane do działania w wielonarodowych strukturach NATO, a ich skład i struktura dostosowane są przede wszystkim do wymagań wynikających z potrzeby wspólnego działania w ramach wielonarodowych formacji NATO.
Wojska obrony terytorialnej przeznaczone są do wspierania i zapewniania swobody działania wojsk operacyjnych oraz wykonywania lokalnych zadań obronnych w ścisłym współdziałaniu z pozamilitarnymi ogniwami struktury państwowej. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej określa miejsce i rolę wojska według reguł demokracji obywatelskiej. Idee ogólne, prawa i powinności obywatelskie związane z obronnością umiejscowione są w poszczególnych rozdziałach jako istotne elementy ustroju, funkcjonowania władz publicznych oraz prawnej i finansowej struktury państwa. W art. 26 Konstytucji RP stwierdza się, że:
"1. Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej służą ochronie niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium oraz zapewnieniu bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic.
2. Siły Zbrojne zachowują neutralność w sprawach politycznych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej kontroli". Artykuł ten określa więc podstawowe zadania stojące przed Wojskiem Polskim, a także nadaje rangę konstytucyjną neutralności politycznej sit zbrojnych oraz zasadzie poddania ich cywilnej i demokratycznej kontroli, wpisując je w demokratyczne mechanizmy państwa. Zwierzchnikiem armii konstytucja czyni prezydenta - wybranego w powszechnych wyborach. Dla sprawowania cywilnej i demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi ważne jest także, iż zgodnie z konstytucją podstawowe wykonawcze kompetencje związane z kierowaniem strukturami obronności znajdują się w gestii Rady Ministrów i ministra obrony narodowej. Jest on politykiem cywilnym i wraz z całym rządem ponosi odpowiedzialność przed parlamentem. Istotne jest również to, że zgodnie z porządkiem konstytucyjnym parlament ma pełna kontrolę nad finansami wojska objętymi budżetem państwa. Zgodnie z konstytucja, decyzje o użyciu Wojska Polskiego na obcym terytorium i przebywaniu obcych wojsk w Polsce wymagają zgody parlamentu polskiego, wyrażonej w formie uchwalonej ustawy

• Podsystem pozamilitarny tworzy warunki niezbędne do przygotowania oraz działania sił zbrojnych, a także przetrwania ludności w czasie zagrożenia i wojny.
  W skład podsystemu pozamilitarnego wchodzą wszystkie (poza Siłami Zbrojnymi) ogniwa wykonawcze administracji publicznej, inne instytucje państwowe i przedsiębiorcy, na które są nakładane lub którym zleca się wykonywanie zadań obronnych w ramach powszechnie obowiązującego prawa. Pozamilitarne ogniwa systemu obronności państwa funkcjonują w ramach działów administracji rządowej oraz struktur terytorialnych systemu obronności państwa.
  
  Zadanie pozamilitarnych ogniw obronnych można ująć w trzy grupy:
  1. zapewnienie ochrony ludności i struktur państwa w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i na wypadek wojny
  2. zasilanie zasobami ludzkimi i materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz wsparcie moralne i duchowe wojsk własnych i sojuszniczych prowadzących operacje na terytorium RP
  3. zapewnienie materialnych i duchowych podstaw egzystencji ludności i jej przetrwania w warunkach zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa i wojny.
  
  Zgodnie z powinnościami konstytucyjnymi zadania obronne spoczywają zarówno na wszystkich ogniwach systemu obronności państwa, jak i na organizacjach politycznych, gospodarczych, społecznych i religijnych. Podstawą siły obronnej kraju jest świadomość obronna każdego obywatela, kształtowana w rodzinie, szkole, pracy i we wszystkich sferach działalności publicznej.
  Stan i możliwości działania układu pozamilitarnego zależą od możliwości gospodarki, od przygotowania kierowniczej kadry przedsiębiorstw państwowych i prywatnych oraz od jej przekonania o konieczności świadczeń na rzecz obronności.
  Miejsce i rolę poszczególnych ogniw pozamilitarnych w systemie obronności państwa wyznaczają stojące przed nimi zadania na rzecz sił zbrojnych i obronności kraju. Najważniejsze zadania obronne w czasie pokoju realizują polityczne, gospodarcze i administracyjne struktury państwa. Dotyczy to w szczególności polityki zagranicznej, wywiadu, produkcji i zakupu uzbrojenia oraz sprzętu wojskowego, wewnętrznej ochrony ludności i struktur państwowych, obrony cywilnej oraz powszechnej edukacji obronnej społeczeństwa.
  Pozamilitarne ogniwa systemu obronności dzielą się na trzy grupy:

• informacyjne,

• ochronne

• gospodarcze.
  
  Ogniwa informacyjne mają na celu obronę i propagowanie polskich interesów na arenie międzynarodowej, przeciwdziałanie propagandzie i dezinformacji prowadzonej przez przeciwnika oraz umacnianie woli, morale, determinacji obronnej i wytrwałości własnego społeczeństwa w warunkach wojennych. Działalność informacyjna zapewnia sprawne funkcjonowanie całego systemu obronności oraz rzetelne powiadamianie własnego społeczeństwa o rozwoju wydarzeń. Dzisiaj jednym z priorytetowych zadań w dziedzinie doskonalenia obronności jest unowocześnianie infrastruktury informacyjnej państwa. Oznacza to konieczność szczególnej troski o rozwój sieci teleinformatycznej, systemów łączności przewodowej i bezprzewodowej. Duże znaczenie w realizacji zadań obronnych w czasie pokoju, kryzysu i wojny ma właściwe wykorzystanie mediów.
  
  Ogniwa ochronne mają na celu zapewnienie warunków bezpiecznego funkcjonowania organów państwa oraz ochronę ludności i majątku narodowego przed skutkami zbrojnych i pozazbrojnych oddziaływań w czasie kryzysu i wojny. Tworzą je wyspecjalizowane i funkcjonujące w czasie pokoju służby:

• Policja

• Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego

• Agencja Wywiadu

• Straż Pożarna,

• Straż Graniczna

• Straż Miejska

• Służba Więzienna

Ogniwa ochronne są przygotowywane do realizowania w ramach kryzysowego i wojennego funkcjonowania systemu obronności zwłaszcza takich zadań, jak ochrona granicy, ochrona ważnych osób i obiektów, zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, w tym zapewnienie przestrzegania nadzwyczajnych rygorów prawa w warunkach wojny. Szczególną rolę ochronna spełniają ogniwa obrony cywilnej, realizujące przedsięwzięcia, których celem jest ochrona ludności, środowiska i mienia przed zagrożeniami mogącymi spowodować masowe straty.

Ogniwa gospodarcze są to przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe i usługowe. Mają one na celu zapewnienie materialnych podstaw realizacji zadań obronnych oraz przetrwania ludności w warunkach kryzysu i wojny. Podstawowe zadania przedsiębiorstw ? zarówno państwowych, jak i prywatnych ? w dziedzinie obronności to tworzenie i utrzymywanie rezerw państwowych na potrzeby obronne, prowadzenie w czasie wojny produkcji niezbędnej dla wojska i zaspokojenie podstawowych potrzeb ludności.
Działalność gospodarcza w czasie pokoju musi pełniach wymaganie obronne, np. w zakresie przestrzennego zagospodarowania kraju, utrzymywania infrastruktury komunikacyjnej, a także prowadzenia prac badawczo-rozwojowych na rzecz obrony państwa. Jedną ze szczególnie ważnych funkcji działalności gospodarczej jest uczestnictwo w wykonywaniu zadań wspierających siły sojusznicze prowadzące operacje na terytorium Polski. Inna funkcją jest udział w realizacji sojuszniczych inwestycji obronnych zarówno w Polsce, jak i w innych państwach członkowskich NATO.
Istotne miejsce wśród przedsiębiorstw produkcyjnych zajmują zakłady przemysłu obronnego. Aby utrzymać ich potencjał na poziomie niezbędnych z punktu widzenia potrzeb, konieczna jest jego odpowiednia restrukturyzacja i unowocześnianie. Trzeba też rozwijać ścisła współpracę między polskim przemysłem obronnym a analogicznymi przemysłami państw NATO i UE.

W czasie zagrożenia i wojny cały sektor pozamilitarny, podobnie jak siły zbrojne, musi być przystosowany do działania w warunkach wojennych. Szczególne znaczenie ma przestawienie na tory wojenne całej gospodarki oraz administracji.
Działalność krajowych struktur cywilnych w omawianym zakresie w czasie pokoju, a także prace planistyczne na wypadek sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń, koordynuje Szef Obrony Cywilnej Kraju. Ochrona cywilna jest też odpowiedzialna za koordynację działań związanych z zarządzaniem sytuacjami kryzysowymi w czasie pokoju, prowadzonych zarówno przy udziale środków cywilnych, jak i -w przypadku takiej potrzeby - wojskowych.

Cywilna część Obrony Narodowej to „OBRONA NIEMILITARNA”, której przypisuje się następujące funkcje :

• obrona w dziedzinie gospodarczej i infrastruktury ekonom. kraju;

• ochrona ludności;

• ochrona zdrowia;

• ochrona porządku konstytucyjnego;

• ochrona bezpieczeństwa i porządku publicznego;

• ochrona granic państwowych;

• ochrona i obrona w dziedzinie informacyjnej;

• edukacja dla bezpieczeństwa;

• ochrona dóbr kulturalnych i dziedzictwa narodowego i inne.

W obszarze misji sektora cywilnego wyróżnia się :

• cywilne wsparcie sił zbrojnych,

• obronę cywilną, a w niej ochronę ludności,

• ratownictwo państwowe / w ramach krajowego systemu ratowniczo –gaśniczego (KSRG) i ratownictwo społeczne (3WOPR, GOPR, TOPR, PCK, ZHP),

• działalność organizacji pozarządowych i stowarzyszeń na rzecz BN i ON,

• cywilna pomoc świadczona w ramach wsparcia przez państwo – gospodarza (Host National Support - HNS), dla sił i organizacji NATO, rozmieszczonych, będących w tranzycie lub działających na terenie RP.

W świetle obowiązującego stanu prawnego w RP „Obrona Cywilna” jest jednym z ważnych elementów wchodzących w skład podsystemu obrony niemilitarnej.

Obrona cywilna oznacza wypełnienie zadań mających na celu ochronę ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych i przezwyciężanie ich bezpośrednich następstw, jak też zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania. ( Rozp. RM z dnia 28.09.1993r. w spr. OC, /Dz.U. Nr 92 z 1993r., poz. 429 /).

Współcześnie „obronę cywilną kraju” lokuje się w pojęciu „ochrony cywilnej”. Stanowi ona dużą część tzw. Planowania cywilnego na wypadek wystąpienia sytuacji nadzwyczajnych (CEP – Civil Emergency Planing) oraz utrzymywania gotowości adm. publicz. do działania w takich sytuacjach. Uwzględnia się w niej działania HNS (host national support) „wsparcie państwa – gospodarza” i CIMIC (civil military cooperation) „współpracy cywilno – wojskowej”. Do zasadniczych przedsięwzięć ochrony cywilnej należy : ochrona ludności, ochrona zakładów pracy i infrastruktury, ochrona dóbr kultury, struktur władzy, zapewnienie funkcjonowania państwa w czasie wojny i pokoju organizację zarządzania w sytuacjach kryzysowych.