15. Idea wolności w Dziadach Adama Mickiewicza
Jedną z przyczynek do napisania Dziadów był, jak wiadomo, upadek powstania listopadowego i niemożność uczestniczenia w nim przez Mickiewicza. Poeta w swoim dziele zawarł liczne aluzje do sytuacji Polski po powstaniu, przedstawiając własne koncepcje odzyskania utraconej wolności.
Idea wolności uzyskanej dzięki buntowi jednostki (prometeizm) – Wielka Improwizacja. Konrad buntuje się przeciwko Bogu, żądając od niego władzy nad duszami. W jego mniemaniu Bóg jest obojętny na cierpienie narodu polskiego, dlatego twierdzi, że sam lepiej wykorzystałby jego możliwości. Jako romantyczny buntownik, Konrad przekonany jest o swojej wyższości nad resztą narodu, o tym, że cierpi za miliony i za miliony będzie walczyć o wolność narodu.
Idea wolności motywowanej przez cierpienia i bunt prześladowanych – scena więzienna.
Żegota: bajka o ziarnie. Diabeł dążył do zniszczenia ziarna, które Bóg dał ludziom, zakopał je więc w ziemi, a ono wydało plon. Podobna sytuacja prześladowanych: władze starają się uciszyć ich, zamykając w więzieniach i zsyłając na Sybir, ich bunt jednak nie pozostanie bez echa.
Tomasz: gotowy jest do przyjęcia na siebie kary; uważa, że ci więźniowie, którzy nie mają rodzin, powinni poświęcić się za pozostałych, przyjmując winę na siebie.
Opowieść o Janczewskim: przykład bohatera, który z odwagą krzyczy Jeszcze Polska nie zginęła! zaraz przed wywózką na Sybir.
Pieśń o zemście na wrogu, więźniowie pod wpływem tortur, głodzenia i niesprawiedliwych wyroków gotowi są stanąć do walki przeciwko zaborcom.
Idea wolności Polski jako Chrystusa narodów – Widzenie ks. Piotra. Paralela Polski i Chrystusa cierpiącego na krzyżu: po powstaniu spadną na Polaków represje, ale po tym nieszczęściu nastąpi zmartwychwstanie – ostateczne zwycięstwo nad śmiercią (zaborcami), Polska ma być wzorem dla innych uciemiężonych narodów. Ks. Piotr przepowiada także w swojej wizji nadejście namiestnika wolności, jego tożsamość jest jednak nieznana, ukryta pod tajemniczym imieniem Czterdzieści i cztery.
Idea wolności zwyciężonej dzięki młodym – Salon Warszawski. Stojący przy drzwiach młodzi patrioci przedstawieni są jako przyszłość polskiego ruchu wolnościowego. W przeciwieństwie do siedzącego towarzystwa elity podporządkowanej władzy i zapatrzonej w przeszłość, młodzi mają sięgać dalej, porzucając konserwatywne tradycje, które do tej pory nie pomogły Polsce.
Ważny cytat Wysockiego:
Nasz
naród jak lawa,
Z wierzchu zimna i twarda, sucha i
plugawa;
Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie
wyziębi,
Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.
Na pozór może się wydawać, że Polacy – jak towarzystwo przystolikowe – są pogodzeni z losem zniewolonej Polski, a wręcz starają się na własną korzyść przypodobać władzy. W narodzie są jednak jeszcze ludzie – przede wszystkim młodzi patrioci – którzy gotowi są zaryzykować i przeciwstawić się zaborcom.
Przykładem młodego bohatera jest np. Rollinson, który pomimo tortur w czasie śledztwa nie wydał swoich przyjaciół.
Idea wolności jako proroctwa (mesjanizm, profetyzm) – Widzenie ks. Piotra, Mała Improwizacja (Konrad jako orzeł wznosi się ponad kraj, jednak wizję przysłania mu czarny kruk – carat), Noc Dziadów (przepowiedź pośmiertnych mąk carskich sługusów), widzenie Ewy (Ewa reprezentuje Polskę, która zostaje poślubiona Jezusowi).