Idea walki o niepodległość i rola poezji w życiu narodu w "Konradzie Wallenrodzie" Adama Mickiewicza.

Adam Mickiewicz opatrzył swoje dzieło następującym mottem: "Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia... trzeba być lisem i lwem". Słowa te zapożyczył autor z dzieła polityka i historyka florenckiego Nicolo Macchiavellego (1469-1527) pt. "Książę".

Poeta opatrzył powieść podtytułem "Powieść historyczna z dziejów litewskich i pruskich". Jednak Mickiewicz pisząc "Konrada Wallenroda" nie stawiał sobie za cel przypominanie faktów znanych z historii. Treść historyczna miała być tylko maską, kostiumem historycznym dla ukrycia aktualnych problemów politycznych nurtujących autora. Krzyżacy to zaborcy, w szczególności Rosja, zaś Litwa to Polska w niewoli sąsiadów. Mickiewicz nakreślił w ren sposób międzynarodową sytuację Polski, natomiast pod postacią Konrada Wallenroda stworzył wzór polskiego, współczesnego wojownika o wolność.

Lwem z motta jest z pewnością Rosja. Znając jej potęgę i nie wierząc w jakąkolwiek możliwość otwartej walki, doszedł do wniosku, że najlepszym sposobem jest podstęp i zdrada. Mickiewicz radził rodakom, aby postępowali podobnie jak bohater utworu. Proponował siać niezgodę wśród samych Rosjan. Były to metody niemoralne, lecz stanowiły jedyne rozwiązanie tego problemu.

Szlachetnym celem usprawiedliwiał poeta siebie i bohatera utworu. Domagał się od Polaków służenia ojczyźnie, podporządkowania spraw osobistych dobru całego narodu, zdolności poświęcania czasu, sił, zdolności, umiejętności a nawet życia. Zalecał jednak służyć ojczyźnie w sposób przemyślany. Wg A. Mickiewicza walce o niepodległość powinna służyć poezja.

Utwór ten spełnił swoje zadanie, czego dowód mamy w wybuchu powstania listopadowego. (Słowo ciałem się stało a Wallenrod - Belwederem.)

Ważną postacią w tym utworze jest wajdelota, czyli wędrowny pieśniarz, ludowy poeta. Uosabia on twórczość poetycką. Jego zadaniem po śmierci głównego bohatera będzie sławienie czynów Konrada Wallenroda, który jako człowiek poniósł klęskę moralną przez stosowanie metod niegodnych rycerza, ale odniósł zwycięstwo polityczne, doprowadzając Zakon do upadku.

W "Pieśni Wajdeloty" Mickiewicz stylizuje poezję na jej typ średniowieczny (poezja ustna). Nazywa ją "pieśnią gminną". Twórczość ludową stanowiącą czynnik łączący przeszłość z teraźniejszością porównuje do "arki przymierza".

W poezji zawarte są najważniejsze myśli, uczucia i działania narodu. Nie niszczy jej ani czas, ani nic innego ponieważ tkwi ona w świadomości ludzi, jest wytworem ducha. Poezja stoi na straży największych wartości narodowych. Mickiewicz wierzył, że dzięki poezji uda się utrzymać wśród Polaków ich świadomość narodową. Wierzył, że będzie ona podrywać ludzi do walki o ojczyznę.

Istotą kreacji Konrada Wallenroda jest tragizm, szczególnie częsty w utworach romantycznych. Pojawia się, gdy nie można pogodzić ze sobą dwóch sprzecznych racji. Główny bohater miota się pomiędzy honorem a podstępem i zdradą. Słowa wypowiedziane przez Halbana: "Tyś niewolnik, jedyna broń niewolników - podstępy" stanowią usprawiedliwienie moralne dla jego poczynań. Konrada Wallenroda dręczyła rozterka dotycząca wyboru metod działania. Wybierając te niemoralne, coraz bardziej popadał w wątpliwość. Końcowy sukces jest niezupełny, skażony metodą. Elementem tragicznym jest śmierć głównego bohatera.

Od jego nazwiska powstało nowe pojęcie - wallenrodyzm. Oznacza ono postawę człowieka, który poświęcając swe życie walce o wolność ojczyzny, ucieka się w swoim działaniu do podstępu i zdrady.

---